Der Richter und sein Henker door Friedrich Dürrenmatt

Der Richter und sein Henker - Friedrich Dürrenmatt

Der Richter und sein Henker is een detectiveroman. En ik heb dit boek gekozen en gelezen omdat ik van detectives houd. Daarnaast, van alle boeken waaruit ik kon kiezen, sprak de titel van dit boek me het meest aan omdat ik eerst niet wist wat de betekenis ervan was. De letterlijke vertaling van de titel is ‘de rechter en zijn beul’. En dit trok mijn aandacht.

Biografische gegevens van het gelezen boek

Titel: Der Richter und sein Henker

Schrijver: Friedrich Dürrenmatt

Uitgeverij: Rowohlt Taschenbuch Verlag

Pagina’s: 118

Jaar van eerste uitgave: 1952

Gelezen uitgave: 114e maart 2010

Hoofdstukindeling: Het is één lang verhaal

Korte samenvatting van het verhaal

Op 3 november 1948 wordt agent Ulrich Schmied, werkzaam bij de politie in Bern, vermoord in zijn auto aangetroffen door agent Alphons Clenin. De zaak komt in handen van een zeer ervaren politieman, Bärlach. Allereerst gaat Bärlach naar Schmied zijn kamer om daar een map met informatie op te halen. Daarna vindt hij een kogelhuls op het plaats delict. Omdat Bärlach een maagziekte heeft vraagt hij daarna zijn chef, dr. Lutz, om een assistent om hem bij te staan. Bärlach denkt aan Tschanz, waarmee dr. Lutz tevreden is. In de agenda van Schmied staat steeds bij de woensdag de letter ‘G’. Bärlach en Tschanz ontdekken dat de ‘G’ voor Gastmann staat. ’s Avonds bezoeken ze het huis van Gastmann waar Bärlach wordt aangevallen door de waakhond van Gastmann. Tschanz schiet de hond dood. Von Schwendi, de advocaat van Gastmann, komt naar buiten en praat met de agenten. Later heeft Von Schwendi een gesprek met dr. Lutz. Hij vertelt dat Gastmann feesten geeft die Schmied ook bezocht onder de valse naam Doctor Prantl en daar spioneerde om aan bedrijfsinformatie te komen. Hierna gaan Lutz en Bärlach naar de begrafenis van Schmied. Er verschijnen twee zingende dronken mannen die een krans op het graf leggen met “Unsere liebe Doctor Prantl”, waarna ze vertrekken.

Als Bärlach thuiskomt, treft hij Gastmann aan. Ze kennen elkaar blijkbaar al heel lang. Veertig jaar geleden in Turkije hebben ze een weddenschap afgesloten, waarbij Gastmann beweerde dat het mogelijk is om een misdaad te begaan waarvoor hij niet gestraft zou worden. De volgende dag duwde hij een koopman van een brug om het te bewijzen. Daarvoor is Gastmann wel aangehouden, maar inderdaad: nooit voor veroordeelt. Sindsdien heeft Bärlach hem altijd achterna gezeten, maar hij was er nog nooit in geslaagd hem te pakken krijgen.

Later overhoren Tschanz en Bärlach iemand die bij Gastmann in de buurt is als hij zijn bijeenkomsten houdt. Deze sluit uit dat Gastmann de moordenaar is. Tschanz wil Gastmann bezoeken, maar Bärlach laat dit niet toe. De twee krijgen ruzie. Die avond wordt er ingebroken bij Bärlach, de map met informatie van Schmied over Gastmann wordt gestolen en de inbreker probeert Bärlach te vermoorden maar Bärlach jaagt hem weg met enkele pistoolschoten. Bärlach neemt de volgende morgen een taxi naar het station waarin Gastmann zit, die hem zegt dat hij zijn verlies van de weddenschap moet toegeven en moet ophouden hem op te jagen. Bärlach zegt dat het hem inderdaad niet gelukt is de misdaden van Gastmann te bewijzen. Maar Bärlach, als ‘rechter’, spreekt het vonnis uit en veroordeelt Gastmann ter dood, hij zal vandaag nog de ‘beul’ sturen om hem te doden.

Die avond gaat Tschanz naar Gastmann om hem te doden en hem ook de moord op Schmied in de schoenen te schuiven om uiteindelijk zelf, als de geweldige rechercheur die de zaak in zijn eentje heeft opgelost, tevoorschijn te kunnen komen.

Tschanz wordt de dag erna ’s avonds door Bärlach te eten uitgenodigd. Tijdens het eten bekent Bärlach dat hij weet dat Tschanz de moordenaar van Schmied is. Hij is daar achter gekomen doordat de kogel die hij bij het lijk vond uit hetzelfde geweer afkomstig was als de kogel die de hond doodde. Bärlach wilde eigenlijk Schmied Gastmann laten doden, maar toen die vermoord werd, kwam dit eigenlijk veel beter uit voor hem. Tschanz was ook degene die inbrak om de map met bedrijfsinformatie over Gastmann te halen. Bärlach belooft er niks over te zeggen, en vraagt Tschanz weg te gaan. Bärlach heeft ervoor gezorgd dat Tschanz, in wanhoop en uiterste vertwijfeling daartoe gedreven, Gastmann doodde. Tschanz dus als "beul" die doodt in "opdracht" (zonder dat zelf te weten) van "rechter" Bärlach. Tschanz rijdt zichzelf die avond onder de trein. De volgende dag ondergaat Bärlach een operatie aan zijn maag, waarna hij nog een jaar zal leven.

De belangrijkste personages

Bärlach is een politieagent en leidt het onderzoek naar de vermoorde inspecteur. Hij is rond de 60 en heeft veel ervaring.  Hij is ongeneeslijk ziek. Hij is erg doortastend. Ik vond hem een sympathiek personage en ik vond het vooral interessant hoe hij Tschanz voor zijn karretje spande en zo de weddenschap definitief ‘won’ van Gastmann door het laatste vonnis over hem uit te spreken. Omdat Bärlach als enige Gastmann écht kende, was hij ook de enige die écht recht over hem kon spreken. Bärlach zijn doel is om Gastmann terecht te wijzen voor alle misdaden die hij is begaan en waar hij niet voor is opgepakt. Hij slaagt hierin.

Tschanz is een jonge politieagent die Bärlach helpt bij het oplossen van de moord op Schmied. Hij is erg gevaarlijk en geniepig. Hij blijkt Schmied en later Gastmann te hebben vermoord. Tschanz is jaloers op Schmied zijn leven en op zijn verloofde. Hij hoopt door het ‘oplossen’ van deze moord zelf net zoveel eer krijgen als Schmied had.

Gastmann is een crimineel en heeft al eerder iemand vermoord. Het ging om een weddenschap met Bärlach. Gastmann is erg rijk en denkt dat hij onkwetsbaar is. Hij wordt in eerste instantie verdacht van de moord op Schmied maar hij heeft het niet gedaan.

De personages in het boek gaan niet echt een ontwikkeling door. Jij als lezer komt alleen wel steeds meer te weten over de personages en het verhaal. De personages staan dus niet echt centraal in het boek, het draait om het verhaal zelf.

De tijd in het boek

Het verhaal speelt zich af in de late herfst van 1948. ‘Alphons Clenin, der Polizist von Twann, fand am Morgen des dritten November neunzehnhundertachtundvierzig dort,…’ (blz. 5) En er worden enkele weken in het werk beschreven. Het verhaal draait niet om een bepaalde historische gebeurtenis. De tijd is dus niet zo belangrijk, het zou net zo goed in deze tijd gebeurd kunnen zijn, of honderd jaar geleden. Alleen het verhaal is van belang.

De auteur zijn bedoeling

Als je het lot van anderen toe-eigent handel je als een rechter. Als je je als middel van anderen opstelt dan handel je als beul. Tschanz handelt (niet wetend) als middel van Bärlach wat hem tot beul maakt. Bärlach eigent het lot van Gastmann toe en handelt als rechter. Tschanz werd door hebzucht geleid, Bärlach werd door zijn intuïtie voor rechtvaardigheid gevoed. Naast deze punten kon ik geen bepaald moraal van het verhaal vinden, alleen vragen. Friedrich Dürrenmatt zal misschien geen boodschap hebben willen overbrengen en gewoon een goed verhaal hebben geschreven.

Waardering

Der Richter und sein Henker is een spannend boek. Bij het verhaal heb ik wel een aantal vragen. Is het bijvoorbeeld goed of slecht om iemand te beschuldigen van een misdaad die ze niet hebben gepleegd, om zo een eerdere niet afgerekende misdaad te verrekenen. Deze vraag kun je stellen omdat dit eigenlijk is wat Bärlach doet. Zijn intuïtie van hoe Gastmann ‘werkelijk is’, komt niet overeen met wat er in de boekjes staat. Bärlach werkt minder dan Tschanz vanuit harde bewijzen.

Ook vraag ik me af of Bärlach na veertig jaar dit doel proberen te bereiken voldoening heeft kunnen vinden in de dood van Gastmann. In het laatste gesprek met Tschanz vreet Bärlach zich helemaal vol. Hierdoor voelt hij zich verschrikkelijk die nacht. Als hij zijn operatie heeft gehad hoort hij daarna dat hij nog maar een jaar te leven heeft. Dus was dit doel van Bärlach ook een nuttig doel? Een genoegdoening gevend doel? Want met het einde van het boek lijkt het alles behalve eind goed, al goed.

Wat mij intrigeerde is hoe het beeld dat Tschanz had van zijn eigen doen wordt kapot geslagen als Bärlach verteld wat hij weet, het moment dat Tschanz zich realiseert dat hij gebruikt is door Bärlach en als beul is bezig geweest.

Maar juist door deze vragen vind ik het een goed boek. Het volgt alleen de normen en waarden van de hoofdpersonen. Met hun eigenschappen en eigen waarheden. Zoals ik al eerder heb gezegd, de titel betreft een rechter en zijn beul. Bärlach en Tschanz zijn die twee personen. De beul, Tschanz, die het vonnis van rechter Bärlach over Gastmann uitvoert zonder er zelf bewust van te zijn.

Het is zeker een aanrader!