Hans Memling (1440 - 1494)

1) Korte biografie: Hans Memling is geboren in Seligenstadt in Duitsland in 1440. Op 30 januari 1465 wordt hij ingeschreven in Brugge (waar nu nog een museum over hem staat). Hij was een leerling van Rogier van der Weyden. Dit blijkt het meeste uit twee van zijn eerste werken: Het laatste oordeel en de H. Maagd met het kind. Memling is onder de Vlaamse Primitieven de meest verstilde, de vroomste en de intiemste. Zijn schilderijen zijn logisch van opbouw maar uiterst verfijnd. Memling was de grootste portrettist onder de Vlaamse Primitieven. Er zijn meer dan 30 portretten gekend. Memling was gewaardeerd in z'n tijd. Hij was Rijk geworden. Dat blijkt uit het feit dat hij drie huizen gekocht had. 2) Stijl en techniek: Memlings stijl is statisch en ruimtelijk, zijn esthetiek is idealiserend en rationeel. Het analytische realisme eigen aan de schilderkunst van de Nederlanden is bij hem zeker aanwezig en volmaakt. Zijn schilderijen zijn open constructies, die in de breedte en naar diepte toe een overzichtelijke ruimte scheppen, waarin de personages als sculpturen of figuurtjes zijn neergezet. De rol van de landschappen en gebouwen is opvallend. Memling was geobsedeerd door het kleurenspel. Er is een gelijkmatig kleurenevenwicht dat het schilderij doet schitteren. De menselijke figuren, die zijn werk domineren, zijn uniform. Het zijn gestalten zonder emotionele uitdrukking. hun gelaat is ovaalvormig met smalle, lange neus en hoog voorhoofd., met een zacht modelé, als van marmer gebeiteld. In het portret hebben de personages ook geen leeftijd. Memlings potretkunst is een kruising van het geobserveerde portret van Jan van Eyck en het gestileerde portret van Rogier van der Weyden. Hun gelaat is net een beeld. Het is driedimensionaal. Dit is een origineel kenmerk van Memling. Memling schilderde ook vooral godsdienstige werken (indien geen portret) waarop de opdrachtgevers soms voorkwamen. Hij kreeg veel portretopdrachten van Italiaanse rijken, meestal koopmannen met betrekkingen in het welvarende Brugge.
Bespreking van 'het Reliekschrijn van de H. Ursula'. Afmetingen: 91,5x99x41,5 cm Het verhaal: Ursula was de dochter van Deonotus, de christelijke koning van Bretagne. Haar deugd en schoonheid werden alom bezongen, zodat de heidense koning van Anglia haar als bruid opeiste voor zijn zoon en troonopvolger Eutherius. Na een goddelijke ingeving besloot Ursula, om moeilijkheden te vermijden, in te gaan op het aanzoek, op voorwaarde dat zij eerst gedurende drie jaar, vergezeld van elfduizend maagden uit het Engelse rijk, een pelgrimstocht naar Rome kon ondernemen, vertrekkend in elf schepen. Het Ursulaschrijn begint met de eerste halte op de Rijn in Keulen. 1ste paneel: Aankomst te Keulen Ursula stapt uit de boot geholpen door enkele vrouwen. Het gezelschap begeeft zich door de stadspoorten terwijl enkele matrozen de bagage uitladen. Door twee vensters van een huis rechts van de poort zien we Ursula's slaapkamer, waar een engel haar dood verkondigt. Er wordt luchtperspectief toegepast. Er is veel detail. De achtergronden vertonen historische gebouwen. De boten zijn wel weinig realistisch weergegeven. 2de paneel: Aankomst te Bazel De vloot, weergeven door twee schepen, legt aan in Bazel. Er zijn ook mannelijke pelgrims mee. Matrozen rollen de zeilen op. Het stadsbeeld is nu imaginair. Rechts verlaten de pelgrims Bazel om te voet de tocht naar Rome voort te zetten. De besneeuwde Alpen op de achtergrond rechts zijn weer te vinden op het volgende paneel links. Er is terug luchtperspectief en nu ook lijnperspectief (boten). De vertrekkende pelgrims zorgen ook voor perspectief. Er is weinig leven in de stad. De begroeiing is identiek. 3de paneel: Aankomst te Rome De vertrekkende pelgrims uit het vorige paneel komen nu terug binnen door de poort middenlinks. De besneeuwde alpentoppen zijn duidelijk zichtbaar. Ze worden ontvangen door de paus aan het portaal van een imaginaire kerk. Eutherius heeft zich bij haar gevoegd in een rood gewaad. Ook de geestelijken dragen rode kledij, wat in contrast staat met het blauw en wit (Maria!). Dit verwijst naar de marteldood. In het gebouw biecht Eutherius, krijgt Ursula de communie toegediend en worden ongedoopten gedoopt. k Er is weer luchtperspectief. Memling laat Ursula en Eutherius tweemaal verschijnen op het paneel. Ursula staat reeds tweemaal op het 1ste paneel.
4de paneel: het vertrek uit Bazel De paus en zijn gevolg hebben besloten de toekomstige martelaars op hun weg naar Keulen te volgen. Zij bereiken links achteraan de poorten van Bazel. Vooraan klimmen zij in de boten. Links worden enkele maagden met een roeiboot weggevoerd. Zij blijven achter om hun geloof te verkondigen. Links zien we het vervagende landschap waar de pelgrims terug toekomen. 5de & 6de paneel: De marteldood te Keulen Beide panelen spelen zich af aan de oostelijke oever van de Rijn. De schilderijen lopen door en zijn als het ware één geheel. De Romeinse machthebbers hebben de Hunnen verzocht om de pelgrims te vermoorden in Keulen. Op de voorgrond worden de pelgrims afgeslacht. Eutherius wordt in de armen van Ursula doodgestoken. De Hunnenleider heeft zijn oog op Ursula laten vallen. Wanneer zij niet op zijn avances wil ingaan, schiet hij haar dood. De achtergrond vertoont van links naar rechts de Bayerturm, St. Severin met daarvoor de toren van de St. Maria Lyskirchen, St. Maria im Kapitol, Gross St. Martin en de dom. Deze keer heeft Memling terug een historische achtergrond gekozen. Op het linkerpaneel is er duidelijk luchtperspectief, op het andere minder. Ursula is weer tweemaal geschilderd. Voorpaneel & achterpaneel: Op de ene kant zien we de Heilige Ursula, met een pijl in haar hand, met onder haar mantel de heilige maagden. Op de andere kant zien we Onze-Lieve-Vrouw met het Kind en twee kloosterzusters die geknield bidden. Beide taferelen spelen zich af in een gotische kerk of kapel. De schilderijen lijken driedimensionaal. Hier is er duidelijk lijnperspectief nl. de vensters versmallen naar achter toe. Andere kenmerken & details De gebouwen zijn soms historisch maar toch past Memling ze wat aan om een beter torenprofiel te krijgen. Memling heeft sommige gebouwen bezocht en ter plaatse geschilderd. Memling baseerde zich op twee Keulse cycli. Memling moet er schetsen van gemaakt hebben in Keulen. Bepaalde houdingen ( o.a. de schietende Hun met de gele mouw over de arm ) zijn letterlijk overgenomen. Het schrijn zelf is ook kunstig bewerkt. Het is een gotische kapel met veel verfraaiing. Vier kleine beeldjes versieren de drie beuken. Op de bovenzijde (dak) zijn vier engelen afgebeeld. Een engel speelt psaltrion, een andere een vedel, nog een andere bespeelt de luit en de laatste een draagbaar orgel. Alle engelen zijn zonder achtergrond afgebeeld. Tussen de engelen zijn er nog twee schilderijen. Op het ene een groepsportret van Ursula en de eerste elf maagden samen met de paus, de kardinaal, de bisschop en Eutherius. Op het andere schilderij ziet men Maria die gekroond wordt door de Drievuldigheid. Terug is er een rode achtergrond. De middelste schilderijen zouden niet van Memling zelf zijn. Bronvermelding 1) Hilde Lobelle - Caluwé, Memlingmuseum Brugge, Ludion N.V., Brussel, 1987. 2) Dirk De Vos, Hans Memling catalogus, Stedelijke Musea, Brugge, 1994. 3) Dirk De Vos, Hans Memling Essays, Stedelijke Musea, Brugge, 1994