Placebo's

Wat zijn placebo’s?

Placebo is Latijn voor ‘ik zal behagen’. Het is een geneesmiddel dat geen werkende bestanddelen bevat. Het placebo-effect is een positief effect dat optreedt door de verwachting van de patiënt en een heilzame werking heeft. Niet alleen medicijnen zonder werkende bestanddelen hebben baat bij het placebo-effect; de meeste ‘echte’ medicijnen maken gebruik van het placebo effect. De meeste discussie gaat echter over medicijnen die naast een placebo-effect helemaal niet werken. Mogen deze door artsen voorgeschreven worden? Werken placebo’s echt? Uit onderzoeken blijkt dat bij de genezing van patiënten na behandeling met medicijnen het placebo-effect een heel grote rol speelt.
Het gaat om het zelfgenezend vermogen van mensen. Dit kan worden versterkt door vertrouwen en geloof in het medicijn. Een dokter kan niet zeggen dat hij een placebo voorschrijft, want dan is de werking ervan meteen tenietgedaan. Het vertrouwen van de dokter die het medicijn voorschrijft speelt ook een belangrijke rol. Als hij namelijk heel positief is over het medicijn en de bijwerkingen ervan zo goed als achterwege laat, blijkt dit een betere genezing als gevolg te hebben.

2 voorbeelden van placebo’s:

-Als je hoofdpijn hebt en je neemt een aspirientje, verdwijnt de hoofdpijn meestal binnen 5 á 10 minuten. De werkende stoffen in de aspirine kunnen echter op zijn vroegst pas na 20 minuten in het bloed zitten.

-Hoestsiroop is een pure placebo. Als je vaak moet hoesten en je hebt last van je keel dan zit de geïrriteerde plek ergens in je luchtweg. Wanneer je vervolgens hoestsiroop inneemt komt het niet eens op die plek, het verdwijnt gewoon via je slokdarm de keelholte uit. Maar omdat je ervan overtuigd bent dat het wel werkt, zal je denken dat over is. In dit geval is er dus sprake van een psychische placebo. Overigens zal bij geen van jullie hoestsiroop ooit nog een heilzame werking hebben omdat jullie nu weten dat het nep is.

Omgekeerd bestaat er het ‘nocebo-effect’. Als jij een medicijn krijgt en iedereen om je heen zegt dat je ermee moet uitkijken en dat er zoveel bijwerkingen zijn enz. is de kans groot dat die bijwerkingen ook daadwerkelijk op zullen treden.

Tegenstanders van Placebo’s

Zoals ik eerder zei, is het placebo-effect gebaseerd op vertrouwen en geloof. Dit maakt ook deel uit van de discussie rond homeopathie. Een homeopathisch geneesmiddel dat honderden keer verdund is kan simpelweg geen werkende bestanddelen bevatten. Maar mensen die er in geloven zullen weldegelijk het resultaat van het placebo-effect ondervinden. Dit lost eigenlijk ook meteen de discussie rond homeopathie op. Mensen zeggen vaak dat het kwakzalverij is en dat ze het geprobeerd hebben maar dat het helmaal niet werkt. Natuurlijk werkt het dan niet, je gelooft er niet in.
Mensen die zich afzetten tegen homeopathie, zetten zich ook vaak af tegen placebo’s. Toch is er weldegelijk verschil tussen deze twee geneeswijzen, van placebo’s is namelijk wetenschappelijk bewezen dat ze werken en bij homeopathie is dit niet het geval, dan zou het geen homeopathie meer zijn.

Waarom werkt een placebo.

Het klinkt natuurlijk allemaal heel erg vaag, ‘het zelfgenezend vermogen dat verhoogd wordt’. Hoe werkt dit nou precies? Er is een wetenschap die de psychoneuroimmunologie heet. Deze wetenschap bestudeert het effect van emoties en gevoelens op het immuunsysteem en omgekeerd. Uit onderzoek is gebleken dat stress ervoor zorgt dat het immuunsysteem minder goed werkt en dat geestelijke en lichamelijke rust het immuunsysteem versterken. omdat het geruststellen van een patiënt tijdens de behandeling en het vertrouwen op een geneesmiddel rustgevend werkt, zullen deze dingen het immuunsysteem versterken. Deze uitleg verklaard voor een belangrijk deel het placebo-effect.

Er zijn een hoop dingen die het placebo-effect vergroten. Zo werkt een placebo waarbij wordt gezegd dat het een medicijn is dat speciaal tegen hoofdpijn werkt, beter dan een aspirineplacebo. Ook werkt een injectie met een spuit beter dan een pil. Als de patiënt ziet dat het medicijn wordt toegediend en in het bloed terecht komt, stelt dit de patiënt meer gerust. Als de patiënt ziet dat een placebo uit een potje komt met een bekende merknaam, versterkt dit ook het effect. Mensen hebben meer vertrouwen in nieuwe medicijnen dan in oude, daarom werken nieuwe placebo’s simpelweg beter dan oude.

Ondanks al deze bevorderingen is het handelen van de arts het allerbelangrijkst. In de 2e eeuw na Christus zei de Griekse arts Galenus al: “Artsen die het meeste vertrouwen genieten, genezen het beste”. Rust en geloof van een arts wordt overgedragen op de patiënt. Het helpt ook als de arts een dramatisch ritueel rond een medicijn schetst door te zeggen dat het een nieuw middel is dat géén bijwerkingen heeft en waarvan men nog niet weet waarom het werkt, maar wel dát het heel goed werkt.

Hoe test je placebo’s?

Het testen van placebo’s is heel moeilijk. Als een arts zelf weet dat een middel geen werkzame stoffen bevat, zal het zijn vertrouwen wegnemen en dit kan onbewust invloed hebben op de patiënt.

Bij het onderzoeken van nieuwe geneesmiddelen is het nooit voldoende om het geneesmiddel bij een aantal patiënten toe te dienen. Er moet een controlegroep zijn om te controleren of het niet het placebo-effect is dat de klachten verminderd. Zoals eerder gezegd kan het vertrouwen van de arts onbewust overgedragen worden op de patiënt, dus zelfs de arts mag niet weten welke patiënt een placebo krijgt en welke een middel met werkzame stoffen. De manier om dit de doen heet een gerandomiseerd dubbelblind onderzoek. De geneesmiddelen zijn van buiten niet te onderscheiden qua kleur, grootte, smaak etc. Dit is heel lastig, want het placebo mag geen enkel van de effectieve stoffen bevatten maar moet wel hetzelfde smaken. Als er bij de helft van de patiënten een duidelijk zichtbare betere genezing optreedt dan bij de andere helft, kun je ervan uitgaan dat het middel werkt. Het komt overigens ook voor dat alle patiënten evengoed herstellen, maar dat de helft van de patiënten last heeft van bijwerkingen. Als dit het geval is werkt het geneesmiddel duidelijk niet beter dan een placebo.

Onderzoeken naar placebo’s worden niet vaak gedaan omdat farmaceuten er geen geld aan willen uitgeven. Er kan wel eens blijken dat een geneesmiddel dat zij verkopen niet beter werkt dan een placebo, maar dat het wel meer bijwerkingen heeft. Ook vanuit de homeopathie wordt er geen onderzoek gedaan naar placebo’s. Zij denken immers dat hun middeltjes ‘echt’ werken en ze zouden niks aan placebo’s hebben.

Discussie over placebo’s

Een arts is verplicht een patiënt te vertellen wat hij hem voorschrijft en kan dus eigenlijk geen placebo’s voorschrijven. Als hij zegt dat het een placebo is, dan is het placebo-effect verloren gegaan. Het wordt ook als onethisch gezien om mensen iets voor te schrijven wat ‘niet werkt’ en men neemt het niet serieus. Dit is trouwens niet altijd zo geweest, in de jaren ’50 en ’60 werd in 30% van de gevallen een placebo voorgeschreven (er werd natuurlijk niet gezegd dat het een placebo was) en pas sinds eind jaren ’80 vindt men het onethisch.
Het verkopen van placebo’s is ook moeilijk. Het is verplicht om bij elk medicijn een uitgebreide bijsluiter te doen en ook moet je op het doosje zetten dat men deze eerst goed moet lezen. Gelukkig doet bijna niemand dit zodat placebo’s hun werk kunnen doen.

Veel artsen zullen tegenwoordig geen placebo’s meer voorschrijven. Als een arts iemand namelijk een placebo voorschrijft tegen depressies (wat vaak werkt want placebo’s werken het best op psychisch gebied) en die persoon pleegt vervolgens zelfmoord, heeft de arts een enorm probleem. Naasten van de overledene kunnen hem aanklagen omdat hij een ‘nepmiddel’ heeft voorgeschreven. Ze kunnen claimen dat wanneer de overledene een echt middel had gekregen hij nog geleefd zou hebben.

Al met al worden er in Nederland jaarlijks zo’n 1100 placebo’s voorgeschreven, met name voor mensen met vage klachten en mensen met kleine pijntjes. In andere landen gebeurt het veel vaker; in bijvoorbeeld de Verenigde Staten is het bijna vanzelfsprekend dat er een antibioticum wordt voorgeschreven voor een virale infectie als een griepje. Dit medicijn bevat natuurlijk absoluut geen stoffen tegen het griepvirus, maar het stimuleert wel het geloof van de patiënt en uiteindelijk wordt het virus sneller dan normaal verdreven. Dit is dus een placebo. Zelfs bij operaties wordt soms gebruik gemaakt van een placebo; zo zijn er wel eens mensen met artritis (gewrichtspijn in de knie) geopereerd zonder dat er iets gedaan werd aan het gewricht. Hierdoor ontstond er geen ergere schade aan het gewricht en door het geloof van de patiënt in de artsen herstelden ze gedeeltelijk of soms zelf helemaal.

Eigen mening

Zelf ben ik niet tegen placebo’s. Als de dokter mij een placebo zou geven en het werkt, ben ik blij. Het is wat mij betreft niet belangrijk HOE, je iemand geneest, maar OF je iemand geneest. Uit onderzoek is ook gebleken dat placebo’s echt kunnen werken, dus waarom zou je dit niet gebruiken? Tegenover homeopathie ben ik iets sceptischer, het kan werken door het placebo-effect, maar ik geloof niet in een drankje dat getrokken is van theebladeren die bij volle maan geplukt zijn onder een heldere hemel in februari.