Ethiek

Abstract/samenvatting

Dit essay gaat over de universaliteit van normen en waarden: zijn er normen en waarden die universeel zijn, en zouden die er moeten zijn? Het is belangrijk om dit verder te onderzoeken omdat dit ook antwoorden kan geven op de vragen of er universele wetten zouden kunnen worden opgesteld, en of je wel mensen kan verbieden bepaalde dingen te kopen of te verkopen. Argumenten om deze vraag met ‘ja’ te beantwoorden zijn dat we allemaal mensen zijn en onze normen en waarden dus nooit zoveel van elkaar kunnen verschillen. Ook is er de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Deze had nooit opgesteld kunnen zijn als de ideeën over goed en slecht over de hele wereld heel erg hadden verschild van elkaar. Hierom zijn ze ook gelijk nodig, want in een wereld die steeds internationaler wordt zijn er afspraken nodig die overal gelden. Hier staat dan tegenover dat we weliswaar allemaal mensen zijn, maar er ook veel verschillen zijn in onze ideeën, zelfs tussen familieleden en dus zeker ook tussen culturen. Daarnaast is het vaak zo dat, hoewel normen en waarden meerdere keren terug kunnen komen, mensen vaak verschillend denken over wat belangrijker is dan de rest. Dan zou je het dus een verschil kunnen noemen. Ook hebben we in dat geval al heel lang met verschillende normen en waarden geleefd, waardoor je dus kunt zeggen dat het nu ook niet nodig is om het te veranderen. Alles gaat immers goed. Om te concluderen zitten er dus zeker wel overeenkomsten in de normen en waarden van verschillende culturen, maar zijn er ook veel verschillen, en ten slotte is het daarnaast niet direct noodzakelijk om universele normen en waarden te bedenken, maar wel handig om enkele ‘richtlijnen’ vast te stellen om chaos te voorkomen.

Universaliteit van normen en waarden

Je mag niet liegen, stelen is slecht en een moord plegen is helemaal verkeerd. Altijd en overal. Want een ander benadelen mag niet. Niet direct door hem bijvoorbeeld iets af te nemen, noch indirect door hem bijvoorbeeld bij anderen zwart te maken. Dat hebben wij geleerd van onze ouders en geven we door, of zullen we later doorgeven, aan onze kinderen. Dat vinden wij nodig voor onze samenleving, daar zijn wetten op gebaseerd en mensen die zich er niet aan houden zullen worden gestraft. Maar wie zijn ‘wij’ dan eigenlijk? Omvat dat de hele wereldbevolking, is dat anders per continent of per land? Of verschilt dat juist per norm en waarde? En moeten er daarnaast wel normen en waarden zijn die voor iedereen hetzelfde zijn?

Het is belangrijk om dit verder te onderzoeken, want stel dat normen en waarden verschillen, kan je dan wel internationale wetten opstellen? En kan je bijvoorbeeld mensen wel verbieden om iets te kopen of te verkopen als zij anderen ideeën hebben over wat goed of slecht is om te verhandelen? In dit essay zal ik verschillende antwoorden geven op deze vraag en tot slot een synthese en conclusie.

Van waarden naar normen

Om te beginnen is het natuurlijk belangrijk om de begrippen uit de vraag (zijn er universele normen en waarden, en zouden die er moeten zijn?) verder uit te leggen. Universeel staat er hier voor dat het voor alle mensen ter wereld hetzelfde is. Een waarde is een ideaal, hoe het zou moeten zijn als het perfect was. Normen vloeien hieruit voort, zij zijn de richtlijnen voor hoe je je – onder bepaalde omstandigheden – moet gedragen om die waarde te bereiken. Met ‘zouden die er moeten zijn’, ten slotte, wordt bedoeld of het noodzakelijk is. Anders gezegd is de vraag dus eigenlijk: Bestaan er ideeën over goed en slecht die voor iedereen hetzelfde zijn, en is het nodig dat die bestaan?

Mensen: allemaal gelijk aan elkaar

Universele normen en waarden bestaan, wordt vaak gezegd. We zijn immers allemaal mensen, en hoewel er veel verschillen zijn, moeten we dus ook wel iets hetzelfde hebben. Omdat we altijd iets gemeen hebben, hebben we dus ook vaak dezelfde normen en waarden. Ook als we in verschillende culturen opgegroeid zijn, in andere landen op andere continenten. De verschillende religies zijn hier een duidelijk voorbeeld van. Hoewel ze zich apart van elkaar ontwikkeld hebben, hanteren ze vaak in elk geval een paar ‘regels’ die hetzelfde zijn: de waarheid spreken, niet stelen, niet doden, etc. Zoals het christendom en het Jodendom de tien geboden hebben, heeft de islam leefregels uit de Koran, het boeddhisme de pancha sila en heeft het hindoeïsme de Dharma. Stuk voor stuk bevatten ze normen die gebaseerd zijn op waarden, soms verschillend maar veelal zijn ze – al dan niet in andere woorden – in andere religies terug te vinden.

Een hiermee samenhangend argument is dan nog de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Elk land dat lid is van de Verenigde Naties (alle landen ter wereld met de uitzonderingen van Kosovo, Taiwan, Palestina en Vaticaanstad) heeft ermee ingestemd de rechten van de mens, die in deze verklaring staan, te respecteren. Elk land is het hier dus mee eens. Ondanks de verschillende culturen komen onze normen en waarden dus genoeg overeen om een verklaring op te kunnen stellen waar iedereen zich aan moet houden. Daarbij is, toen de verklaring werd opgesteld, al gekeken naar normen en waarden in verschillende culturen om haar universeel te kunnen maken. Dat was niet mogelijk geweest als er hele grote verschillen waren geweest of als overal bemiddeld had moeten worden. Er bestaan dus wel degelijk universele normen en waarden. Bovendien had de Verklaring nooit zomaar opgesteld kunnen worden zonder normen en waarden die enigszins overeenkomen. Zeker in een wereld die steeds internationaler wordt, zijn er afspraken nodig die overal gelden. Universele normen en waarden zijn daarom ook nodig.

Ieder mens is anders

Lang niet iedereen vindt echter dat dit zo is. Er zijn immers nog altijd veel verschillende culturen en daarmee ook gebruiken. Kinderen die met andere normen en waarden worden opgevoed, zullen er zelf waarschijnlijk ook andere ideeën over goed en kwaad op nahouden. Bovendien worden normen en waarden vaak anders opgevat of verschillen de meningen over wat belangrijk is. Om een voorbeeld te noemen: waar in Nederland eerlijkheid of directheid vaak gewaardeerd wordt, is het in Ghana veel belangrijker om beleefd en vriendelijk te blijven. En waar in Nederland het stipt op tijd zijn een goede eigenschap is, geldt in Ghana hetzelfde voor geduld, waar weer minder aan de klok wordt gehecht. Dan zijn dit ook nog maar twee landen – er zullen dus nog veel meer verschillen zijn.