Wat is de zin van het leven?

Leven is een kunst

Is er voor de mens een zin van het leven?

Dit is het dan, het leven. Ik ervaar het leven, maar ik ben maar een stofje ten opzichte van de wereld. En onze wereld is maar een stofje in het universum. Wat stelt het allemaal voor? Zijn wij mensen gecreëerd met een reden? Wat is de zin van het leven?
Veel mensen vragen zich dit voortdurend af. Sommige mensen menen dat het leven überhaupt geen zin heeft, want we hebben toch allemaal dezelfde eindbestemming; de dood. Maar dan kan je ook zeggen, omdat we toch allemaal dood gaan, is het leven het enige wat zin heeft. Maar wat houdt een zinnig leven dan in? Zakelijk succes? Goede relaties? Goed doen voor je medemens? Seks? Of zijn wij enkel schakels in het evolutionaire proces van de natuur? Al vanaf de klassieke oudheid hebben filosofen en wetenschappers geprobeerd een antwoord te geven op dit complexe vraagstuk.

Waarom is de mens op aarde?

Het absurdisme is een filosofie die zegt dat het onmogelijk is om rationeel te verklaren waarom er leven is en dat het leven geen duidelijke individuele betekenis heeft. Het is denkbaar dat wij elkaar vertellen dat ons leven er toe doet, omdat wij anders chagrijnig worden. Misschien is zingeving wel onze antidepressiva. We denken allemaal zinvol bezig te zijn met de activiteiten die we ontplooien, maar het zou zo maar kunnen dat al die activiteiten bij elkaar compleet zinloos zijn. Veel dingen waar wij aan werken hebben namelijk geen blijvend belang. Echter zijn bijvoorbeeld de theorieën van Albert Einstein en Isaac Newton wel nog steeds van belang. Zij hadden dus het potentieel om iets van blijvende betekenis te bereiken. Geeft het zorgen voor een betere toekomst het leven dan zin? Geeft het bestaan van de toekomst ons leven een doel? Deze gedachtegang is raar, want wij merken niks van de toekomst en van het heden merken we alles. Waarom vinden wij het toekomstige bestaan dan belangrijker en zinvoller dan het leven nu? Bovendien creëren wij het toekomstig bestaan zelf, daar kunnen we ook mee ophouden.

Maar wat is het leven nou eigenlijk? Het leven kenmerkt zich doordat het zich vermenigvuldigt, het wordt steeds meer. Het leven bestaat dus eigenlijk uit producten die zich maar blijven vermenigvuldigen. De mens is niets meer dan een product van het evolutionaire proces zoals Charles Darwin dat geformuleerd heeft. Dit gaat verder dan alleen onze subjectieve benaderingen over het leven, dit ligt vast in onze onbewuste natuur. Instinctief willen wij een bijdrage leveren aan het voorbestaan van de mens. De zin van het leven is dan dus dat het blijft bestaan, dat het leven geleefd kan blijven worden.

Maar hoe weet je wanneer iets zin heeft? Ludwig Wittgenstein zegt dat wij de zin van het leven onmogelijk kunnen achterhalen omdat het buiten onszelf ligt. Een pen heeft bijvoorbeeld op zichzelf geen zin, wanneer iemand met de pen gaat schrijven, vervult de pen een functie. Iets heeft dus pas zin als er ook iets anders is waarvoor het zin kan hebben. De zin van dit alles, het leven, kan dus helemaal geen zin hebben, want deze wereld is alles voor ons. En naast dit alles is er niks dat het zin kan geven. Wij ‘doen’ dus gewoon ons leven, zonder dat daar een duidelijk doel voor is. Echter is er toch een groter begrip dan de wereld, namelijk God. God zou dus alles zin kunnen geven. Maar heeft God de mensheid gecreëerd of de mensheid God? En wat is dan de zin van God dan?

Hoe moet je je leven leiden?

In onze maatschappij streven mensen vele doelen na, met de instelling dat ze daarin een gevoel van voldoening zullen vinden, zoals: zakelijk succes, vermaak, een gezin stichten, vriendschap, rijkdom enz. Maar uiteindelijk jagen we allemaal maar één doel na, namelijk geluk. Geluk is de hoogste waarde in ons leven. Zo zei Epicurus: ‘Waar geluk is hebben we alles. Waar geluk ontbreekt, doen we alles om het te verkrijgen’. Andere waarden van het menselijk bestaan zoals vriendschap en rijkdom zijn slechts middelen die bijdragen aan dit geluk, wat deze waarden ondergeschikt zouden maken. Ons geluk komt tegemoet aan het diepe verlangen van ons menselijk bestaan. Maar heeft geluk wel zin? Of is geluk alleen een middel van leven? Het streven naar geluk, de voorpret, is namelijk vaak aangenamer dan het bereiken van het geluk zelf. Zelfs als je weet dat dit verlangen nooit gerealiseerd kan worden. Het geluk bestaat uit streven naar wat men verlangt. Zo vertelde een honkbalspeler die zelfs de “Hall of Fame” had bereikt: ‘Ik zou willen dat iemand me verteld had dat er helemaal niets, maar dan ook echt helemaal niets is, wanneer je de top bereikt’. Kortom, misschien is geluk de hoogste waarde, maar het geluk komt pas aan het licht als we andere waarden nastreven.  

Is er leven na de dood?

Een grote groep mensen, religieus of niet, veronderstellen tóch iets buiten deze wereld. Zij geloven dat er meer bestaat dan alleen datgene wat wij als mens kunnen waarnemen. Wij hebben een perspectief op de werkelijkheid, maar is dit het juiste perspectief? Zou er leven na de dood kunnen zijn? Er zijn verschillende visies op dit vraagstuk, maar nog veel belangrijker is; waarom geloven mensen in leven na de dood? Sommige mensen menen dat het geloof in een leven na de dood  het besef van sterfelijkheid minder confronterend en minder beangstigend maakt. Als mensen immers niet bang zijn voor de dood, kun je hen ook niet met de dood bedreigen. Het geeft hoop en biedt nieuwe kansen. Maar zou het ook onze manier van zingeving kunnen zijn? De zin van ons leven is onbekend, omdat geen mens op aarde buiten het menselijk bestaan staat, zoals Wittgenstein formuleerde. Maar als er meer is na de dood, wil dat zeggen dat er meer is dan dit alles. Dat zou betekenen dat er een groter aspect is dat alles zin zou kunnen geven. Bovendien zou het onze eindbestemming, de dood, veranderen; een wondermooi leven in het hiernamaals met de dierbaren die je zijn voortgegaan op jou wachtend. Dit zou betekenen dat al jouw ontplooide activiteiten, jouw leven, niet nodeloos is geweest; het had een bepaald doel, het had zin. Ach, dan is de dood zo erg toch niet.