Privaatrecht

Burgerlijk recht

Publiekrecht

Recht uitgeoefend door de overheid

Horizontale relaties

Burgers tegenover burgers

Verticale relaties

Burgers tegenover de overheid

Hoofdstuk 4.

 

 

Trias politica: scheiding en evenwicht van machten

Trias politica

Machtscheiding in de staat: de wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechtsprekende macht

Checks and balances

(Montesquieu) de machten, zie boven, controleren elkaar (checks) en werken evenwichtig samen (balances)

Wetgevende macht

Parlement (volksvertegenwoordigers) en regering

Parlement

Door het volk gekozen vertegenwoordigers

Uitvoerende macht

ministers

Ministers

Dragen zorg dat eenmaal aangenomen wetten worden uitgevoerd (mogen zelf ook beleid ontwikkelen en nadere regels stellen)

De vierde macht

Kennis en expertise die door ambtenaren worden ingehuurd (nadeel: weinig democratische controle)

Parlementaire enquêtecommissie

Door tweede Kamer aan te stellen om uitvoerende macht (ministers) te controleren als bevoegdheden lijken te zijn overschreden

Discretionaire bevoegdheid

In sommige gevallen mogen ambtenaren zelfstandig beslissingen nemen over hoe een wet wordt toegepast

Rechterlijke macht

Onafhankelijke rechters, worden voor het leven benoemd en kunnen niet worden afgezet (tenzij misdrijf)

Rassen- of klassenjustitie

Rechter mag zich niet laten leiden door vooroordelen over ras of sociale afkomst, beroepsethiek -> onpartijdig

Interne controle

Gebeurd door bieden van rechtsbescherming

Rechtsbescherming

Burgers die in conflict komen met elkaar of overheid hebben hier recht op, rechter doet uitspraak

Hoge Raad

De hoogste beroepsrechter, heeft laatste woord

Jurisprudentie

Alle eerdere uitspraken van alle rechters samen

 

Hoofdstuk 5.

 

 

Rechtsgebieden

Burgerlijk recht

Beschrijft de regels voor onderlinge verhoudingen tussen (rechts)personen. Privaatrecht. Civiel recht

Privaatrecht

idem

Eiser

Degene die de zaak aan de rechter voorlegt

Gedaagde

Persoon van wie iets wordt geëist en daarom voor rechter wordt gedaagd

Rechtspersonen

Burgers: mensen, stichtingen, bv’s

Personen- en familierecht

Regelt zaken als sluiten van huwelijk, echtscheiding, overlijden, adoptie

Ondernemingsrecht

Regelt voorwaarden waaronder je stichting, vereniging, bv kunt oprichten

Vermogensrecht

Regelt zaken die te maken hebben met iemands vermogen

Dagvaarding

Oproep om voor rechter te verschijnen, inhoud:

-      Naam eiser

-      De eis

-      Motivatie

-      Tijdstip en plaats rechtszaak

Dwangsom

Door rechter vastgesteld bedrag dat door verliezende partij moet worden betaald bij overtreding uitspraak

Loonbeslag

Deel van inkomen van verliezer wordt automatisch ingehouden, totdat schade is betaald

Kort geding

Versnelde en vereenvoudigde procedure voor spoedeisende zaken (rechter geeft voorlopig oordeel in afwachting van bodemprocedure)

Bodemprocedure

Normaal burgerlijk proces waarin (na kort geding) een definitieve uitspraak wordt gedaan

Staatsrecht

Regelt inrichting Nederlandse staat (grondwet, bevoegdheden ministers ed)

Strafrecht

Garandeert veiligheid van burgers en hun bezittingen

Bestuursrecht

Gaat over overheid: bureaucratisch apparaat vd staat

Hoger beroep

Als burger het niet eens is met beslissing van de overheid/rechter, kun je bezwaar maken en in hoger beroep

 

Hoofdstuk 6.

 

 

Strafrecht: opsporing en vervolging

Onschuldvermoeden

Pas verdacht zijn na een redelijk vermoeden van schuld aan een strafbaar feit

Strafprocesrecht

Wettelijke regels voor de behandeling van verdachten

Strafbaarheidsbeginsel

Je kunt niet veroordeeld worden voor iets wat volgens de wet niet strafbaar is

Ne bis in idem-regel

Niet 2x vervolgd voor hetzelfde vergrijp

Maximumstraf

Is per delict wettelijk vastgelegd, maximale straf die rechter mag opleggen

Verjaring

Bijv. na 12 jaar niet meer vervolgd voor (niet te erge) misdrijven

Misdrijven

Ernstige strafbare feiten (bv moord, diefstal met geweld)

Overtredingen

Minder ernstige strafbare feiten (bv overlast)

Openbaar Ministerie

Officier van justitie treedt op in naam vd staat en stuurt politie aan bij opsporing van plegers van misdaden. Valt onder ministerie van Justitie

Proces-verbaal

Officieel schriftelijk verslag van politieambtenaren met feiten die ze zelf hebben waargenomen en met verklaringen die ze hebben opgetekend uit de mond van verdachten of getuigen

Dwangmiddelen

Is opsporingsbevoegdheid van de politie (staande houden, inbeslagneming bewijsmateriaal), soms is eerst toestemming van officier van justitie nodig (huiszoeking, telefoonaftapping, infiltreren)

Voorarrest

Maximaal 110 dagen, daarna volgt pro-formazitting en kan voorarrest worden verlengd

Transactie

Schikking (OM stelt geldboete of taakstraf voor)

Strafbeschikking

Mogelijkheid bij lichte delicten, OM kan dat voorstellen (schuld staat vast)

Seponeren

Besluit van officier om niet verder te vervolgen

Vervolgingsmonopolie

OM (off van justitie) kan als enige bevoegdheid een zaak voor de rechter laten komen

Wet bijzondere opsporingsbevoegdheden

Politie heeft onder voorwaarden bevoegdheden om professionele criminaliteit op te sporen (inkijkoperaties, infiltreren)

Wetsvoorstel Computercriminaliteit III

Politie heeft onder bepaalde voorwaarden bevoegdheid om hacken om zo verdachten via webcam of microfoon in de gaten te houden

Wet opsporing terroristische misdrijven

Uitbreiding van de bevoegdheid van de politie ivm terrorisme-dreiging

Wet afgeschermde getuigen

AIVD kan anonieme getuigenverklaringen gebruiken in rechtszaken (grondrecht burgers in het geding)

Nationale terroristenlijst

Informatie van opsporingsdiensten over mogelijke terroristen, waarvan schuld (nog niet) door rechter is vastgesteld

 

Strafproces bestaat uit verschillende fasen:

1. Aanhouding
2. Opsporing (onderzoek misdrijf) olv officier van justitie
3. Vervolging Openbaar Ministerie
4. Berechting door een of meer rechters tijdens openbare terechtzitting
5. Eventueel hoger beroep en cassatie
6. Uitvoering van opgelegde straf

 

Hoofdstuk 7.

 

 

Strafrecht: berechting

Dagvaarding

Brief van off van justitie aan verdachte waarin staat wanneer hij/zij voor rechter moet komen en aard van beschuldiging

Tenlastelegging

Waar verdachte van wordt beschuldigd

Terechtzitting

Rechter hoort getuigen en kijkt kritisch naar bewijs dat tegen verdachte is aangevoerd, verhoring verdachte

Requisitoir

Officier van justitie houdt dit aan einde van de zitting (het strafrechtelijk proces) en vraagt om bepaalde straf

Pleidooi

Daarna houdt advocaat verdachte pleidooi, een betoog hoe/of verdachte moet worden bestraft

Gerechtshof

Zaak wordt hier overgedaan als OM of verdachte het niet eens zijn met uitspraak en in hoger beroep gaan

Cassatie

Als OM of verdachte het niet eens zijn met uitspraak van het Gerechtshof kunnen ze in cassatie gaan bij Hoge Raad

Hoge Raad

Zaak wordt niet opnieuw gedaan, maar Hoge Raad kijkt of recht juist is toegepast. Als dat niet het geval is, gaat zaak opnieuw naar Gerechtshof

Herziening ten voordele

Als verdachte het niet eens is met uitspraak Gerechtshof, kan hij in uitzonderlijke gevallen (nieuw bewijsmateriaal bv) verzoeken om zaak te heropenen

Strafuitsluitingsgronden

Als iemand wel strafbaar feit heeft gepleegd, maar niet strafbaar wordt geacht

-      rechtvaardigheidsgronden

Gepleegde feit is door bijzondere omstandigheden niet strafbaar, omdat:

1.    Noodweer

Als je jezelf of een ander verdedigt tegen geweld en het in verhouding staat tot het gevaar/dreiging

2.    Overmacht-noodtoestand

Als je iets strafbaars doet om bv iemand te redden (bv bordje verboden toegang negeren)

3.    Ambtelijk bevel

Rechtvaardigheidsgrond waarop je je kunt beroepen als je bv door politie vluchtstrook op bent gestuurd en je wordt daar door een andere agent voor bekeurd

-      schulduitsluitingsgronden

Feit is wel strafbaar, maar dader heeft geen schuld, omdat:

1.    Psychische overmacht

Je wordt ontslagen van rechtsvervolging, omdat je op dat moment in een abnormale geestestoestand bevind (steekt je man dood na jarenlange mishandeling)

2.    Noodweerexces

Tijdens het misdrijf ben je volledig in de war/paniek (pakt tijdens aanval mes dat ergens ligt en steekt aanvaller die er geen heeft)

3.    Ontoerekeningsvatbaarheid

Als je op moment niet verantwoordelijk gesteld kan worden voor het gepleegde delict (geestelijke stoornis). Rechter kan tbs opleggen voor behandeling

4.    Afwezigheid van schuld

Bv als winkelier gestolen goederen verkoopt, maar personeel weet dat niet, dan is personeel niet schuldig aan heling. Wordt niet snel als uitsluitingsgrond meegenomen

Straf, 3 hoofdstraffen:

 

1.    Geldboete

Vaak in combi met andere straf (bv, als je boete niet betaald, ga je naar de gevangenis)

2.    Taakstraf

Alternatieve straf ipv 1. en 2. Bijv werkstraf van maximaal 240 uur of gedragstraining

3.    Vrijheidsstraf

Overtreding? Hechtenis, duur max. 16 maanden

Misdrijf? Gevangenisstraf, max 30 jaar of levenslang

Bijkomende straf

Kan rechter opleggen naast hoofdstraf en hebben meestal relatie met gepleegde delict, bv stadionverbod

Strafrechtelijke maatregelen

Naast hoofdstraf, bv schadevergoeding, afkicken, tbs

Pluk-ze-maatregel

Veroordeelde is winst kwijt die hij met het misdrijf heeft gemaakt (bv auto inleveren)

Voorwaardelijk

Als dader zich in zijn proeftijd aan de voorwaarden houdt, dan wordt dat deel van de straf niet uitgevoerd

Wraak en vergelding

Misdaad mag niet lonen, het leed moet via de rechter vergolden worden (niet voor eigen rechter spelen)

Afschrikking

Voorkomen dat de dader in herhaling vervalt en anderen moeten afgeschrikt worden door de straf die opgelegd is

Eigenrichting

Voorkomen dat mensen zelf schuldigen gaan straffen

Resocialisatie

Mbv straf probeert de overheid het gedrag van een crimineel te verbeteren, zodat hij zich aanpast aan de normen van de samenleving

Voorwaardelijke invrijheidstelling

Veroordeelden met meer dan jaar celstraf hebben recht om na tweederde vd straf vrij te komen op bepaalde voorwaarden

Reclassering

Instantie die veroordeelden na het uitzitten van hun straf helpt terugkeren naar de maatschappij

Jeugdstrafrecht

Voor jongeren tussen 12 en 17 jaar

Adolescentenstrafrecht

Voor jongeren tussen 16 tot 23 jaar, rechter bepaalt op grond van welk recht wordt beoordeeld (deze groep is verantwoordelijk voor een derde van alle misdrijven in NL)

Spreekrecht

Recht van slachtoffer en vaak ook nabestaanden om te spreken tijdens strafproces

Wet beperking taakstraffen

Sinds 2012, rechters mogen niet meer alleen een taakstraf opleggen bij gewelds- en zedenmisdrijven. Geldt ook voor iemand die voor de 2de x veroordeeld wordt

 

Hoofdstuk 8.

 

 

De rechtsstaat in internationaal perspectief

Universele Verklaring van de Rechten van de Mens

1948. VN formuleert ‘morele grondwet van de wereld’, is een intentieverklaring en geen verdrag en daarom niet bindend

Europees Verdrag ter bescherming van de Rechten van de Mens

1950, reikt verder dan UVRM. Rechten zijn wél afdwingbaar. Bij nationale rechter of bij Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg

Dubbele garantie

Als burger kun je je beroepen op de eigen grondwet én op de internationale verdragen

Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie

2009. In kader Europese Unie, meest omvattende catalogus van grondrechten, zowel klassieke en sociale grondrechten (Europese waarden)

Internationaal Gerechtshof

Opgericht in 1946, Vredespaleis in Den Haag. 15 door VN aangestelde rechters behandelen bv grensconflicten, rechtsgeschillen tussen staten

Oorlogstribunalen

Berechting van oorlogsmisdadigers. Zijn niet permanent, worden opgeheven als er geen verdachten van een bepaalde oorlog meer worden gevonden (Bv Joegoslavië-tribunaal)

Internationaal Strafhof

Permanent opgericht in 2002 in Den Haag. Rechtbank die oorlogsmisdadigers bestraft, oa staatshoofden. Komt in beeld als landen zelf niet willen of kunnen berechten. Sommige landen erkennen dit strafhof niet (VS, China, Rusland) omdat ze eigen zeggenschap over strafrecht niet willen opgeven

NL vergeleken met VS:

 

Amerikaans Hooggerechtshof

Vergelijkbaar met Hoge Raad van NL

Taak: toetsen van alle Amerikaanse wetten (staten, federale overheid) aan de grondwet. 9 rechters die voor het leven benoemd worden door de president

Toetsingsrecht

Rechters in NL mogen wetten niet toetsen aan internationale verdragen, dat mag alleen regering en parlement.

Juryrechtspraak

VS: Naast rechters ook juryrechtspraak. Iedere amerikaan vanaf 18 die Engels spreekt en geen strafblad heeft, kan voor jury worden gevraagd. Lid kan door openbaar aanklager of verdediging worden geweigerd bij vermoeden partijdigheid. Jury doet alleen uitspraak over schuldvraag. Rechters bepalen hoogte van straf

 

VS weinig sociale grondrechten (volkshuisvesting, gezondheidszorg, onderwijs) wel veel klassieke:

Wapenbezit

Recht van Amerikanen op het bezitten van wapens

 

VS 1964, zwarte Amerikanen krijgen gelijke rechten

VS 1964, zwarte Amerikanen krijgen gelijke rechten

Klassenjustitie

Mensen uit hogere sociale klasse worden door justitie bevoordeeld boven mensen uit de lagere sociale klasse

Etnisch profileren

Burgers worden op grond van hun zichtbare etnische achtergrond en/of huidskleur onevenredig vaak staande gehouden door de politie, zonder dat daar een redelijke rechtvaardiging voor bestaat.

Uitlokking

In VS toegestaan als opsporingsmethode door politie

Criminele burgerinfiltranten

Idem. Misdadigers die in ruil voor strafvermindering info over andere criminelen doorspelen aan justitie

Plea bargaining

VS (niet NL): ongeveer 90% van strafzaken. Advocaat en de aanklager sluiten een deal op voorwaarde dat verdachte bekend. (aanklager laat dan zwaardere aanklacht vallen als verdachte lichtere aanklacht bekend. Nadeel: verdachten gaan onder druk akkoord, kunnen soms ook onschuldig zijn.

Three Strikes and You’re Out Law

25 staten van VS: je krijgt een zwaardere straf als je voor de 3de x in de fout gaat

 Nog een verschil: NL kent levenslange gevangenisstraf, dan zit je tot je dood gevangen (in strijd met Europees recht, vaak na groot deel van straf gekeken of je in aanmerking komt voor vrijlating)

Amerika kent geen ‘levenslang’, maar daders kunnen wel bv 200 jaar krijgen, waardoor ze nooit meer vrij komen

Hoofdstuk 9.

 

 

Big data: kansen en bedreigingen

Informatiesamenleving

Sinds doorbraak ICT vanaf 1980.

Productie, verwerking en verspreiding van informative zijn belangrijke economische activiteiten

Big data

De verzameling, opslag en analyse van grote hoeveelheden gegevens

Predictive policing

Gebruikt door opsporingsdiensten.

Het voorspellen van criminaliteit mbv Big Data

-      Onschuldpresumptie

Belangrijk beginsel van ons strafrecht. Kan onder druk komen door predictive policing. Pas als er een redelijk vermoeden is van schuld, mag politie opsporen (wijzen pc’s misschien onschuldigen aan?)

-      Discriminatie

Predictive policing kan ook leiden tot discriminatie. Zo mag je geen preventieve huiszoekingen afleggen bij veelplegers, zij moeten geen andere behandeling krijgen dan mensen zonder strafblad

Zelfversterkend effect

Door te focussen op bv achterstandswijken worden daarover meer criminaliteitsgegevens bekend, waardoor systeem deze aanwijst als risicogebied, waardoor politie zich hier meer op concentreert -> zelfversterkend effect

Recidivescore

Kans dat een dader opnieuw de fout ingaat, bv op basis van beroep, leeftijd, vrienden, familie

->Ongelijke behandeling door de politie op grond van computerdata/misdaadstatistieken.

Misdaadstatistieken

Misdaadcijfers die aangeven in welke mate er misdaad voorkomt in een bepaald gebied of onder een bepaalde bevolkingsgroep

Rechtsstaat 2.0

De vroegere rechtsstaat aangevuld met Big Data, waardoor grootschalig gebruik door opsporingsdiensten beschikbaar is en opnieuw gekeken moet worden naar de rechtsstaat

Internationale zelfbeschikking

Vorm van zelfbeschikking waarbij je eenvoudig persoonlijke data kunt inzien, aanpassen en verwijderen en zelf beslist wie info mag gebruiken.

 

Is een extra maatregel om fundamentele rechten te beschermen, als nieuw grondrecht in NLse grondwet