Het lot

Het menselijk lot is er een van keuzes. Ducunt volentem fata, nolentem trahunt. (Het lot leidt de gewillige, het sleept de onwillige mee.) Zondag 4 oktober 1992 werd Nederland getroffen door een vliegtuigongeluk met een tragische afloop. Om 18.22 uur die dag stijgt een vrachtvliegtuig op. Zes minuten later meldt de gezagsvoerder aan de verkeersleiding dat een motor aan de rechtervleugel was uitgevallen. Enkele minuten later laat hij weten dat ook de motor aan de rechterzijde het laat afweten. De bemanning weet niet dat beide motoren in het IJsmeer zijn neergestort en besluit terug te keren. Dat is, zelfs wanneer zij geweten zou hebben van het verlies van beide rechtermotoren, geen onredelijke beslissing. Door onjuiste instructies van de verkeersleiding met betrekking tot de te volgen koers en het uitvallen van het hydraulische besturingssysteem, raakt het toestel echter binnen de kortste keren geheel en al stuurloos. Om 18.35 uur, dertien minuten nadat het toestel is opgestegen, stort het neer en jaagt het tientallen mensen de dood in. Nederland reageert verbijsterd. Wekenlang is deze ramp voorpaginanieuws en het gesprek van de dag. Deze ramp is een schoolvoorbeeld van wat we een noodlottig toeval noemen. Ook al kan de ramp achteraf, op basis van het onderzoeksrapport van de Raad voor de Luchtvaart, worden verklaard als een samenspel van diverse factoren, zoals roestende veiligheidsbouten, een verkeerd geconstrueerde motorbevestiging, metaalmoeheid als gevolg van overbelasting, onvolledige onderhoudsinspecties en verkeersleiders die niet goed wisten te reageren op een noodsituatie. Waarom de ramp nu juist op deze plaats en op dit tijdstip plaatsvond, kan door geen enkel onderzoek worden verklaard. Dat is een onherroepelijk en ondoorgrondelijk toeval en ook onverdraaglijk. Wij aanvaarden het toeval nu eenmaal niet. Het past niet in het beeld van onze wereld. Er is geen antwoord op de vraag Waarom?, omdat we er nu eenmaal niet op gebouwd zijn het toeval te nemen zoals het is. Zoals veel van onze begrippen, heeft het begrip ‘noodlot’ zijn wortels in de Griekse en Romeinse literatuur en filosofie. We treffen daarin een aantal begrippen aan die verschillende aspecten van de noodlotsgedachte tot uitdrukking brengen. Tot het oudste van deze begrippen behoort het begrip moira, het toebedeeld lot. Bij Homerus duidt dit begrip een geheimzinnige macht aan waaraan soms zelfs de goden onderworpen zijn. Later, bijvoorbeeld bij Hesiodus, wordt de moira gepersonifieerd in drie schikgodinnen: Clotho, Lachesis en Atropus, die zowel de menselijke en goddelijke levensdraad respectievelijk spinnen, bepalen en afbreken. In het Latijn werd het begrip moira vertaald met fatum. De begrippen moira en fatum brengen de gedachte tot uitdrukking dat ons lot het resultaat is van een macht die buiten onszelf ligt. Tevens drukken deze begrippen uit dat ons toebedeelde lot onvermijdelijk is. Het noodlot overkomt ons niet alleen buiten onze wil of keuze om, maar ontrekt zicht ook (of op zijn minst grotendeels) aan ons ingrijpen. Vaak zitten we verveeld met onnoembaar veel vragen over wat het lot eigenlijk is: Ligt dat vast? Heb je daarin iets te kiezen of heb je ooit zelf een keuze gemaakt? Is er een manier om met het lot om te gaan? Wat is het lot nu eigenlijk? Het antwoord op deze vraag heeft alles te maken met het wereldbeeld wat mensen hebben. Definitieve antwoorden zijn volgens mij niet mogelijk, maar het kan wel verhelderend werken om wat denkrichtingen aan te geven. Ik geloof dat er voor ieder mens maar één wereldbeeld het juiste is, en dat is dat wereldbeeld wat jou helpt de wereld te begrijpen (welk wereldbeeld dat ook is). Er zijn veel kaarten die op de een of andere manier iets zeggen over het lot, maar er zijn er drie die momenteel het meest aanspreken: het Rad van Fortuin, De Magiër en De Hogepriesteres. Rad van Fortuin. Je kunt als slachtoffer of winnaar onderworpen zijn aan het draaien van het Rad van Fortuin. Kenmerkend is dat wel dat je onderworpen bent, je draait niet, je wordt gedraaid. Dat kan goed nieuws zijn of slecht nieuws, faillissement of jackpot. Zelf heb je daar niet veel over te vertellen. De Magiër pikt het niet en grijpt in. Dit betekent dat je een opvatting hebt over wat wenselijk is, en wat niet. En wat je niet bevalt, daar verander je wat aan. Desnoods met magie. De Hogepriesteres en de Magiër zijn in zekere zin tegenpolen van elkaar en ze denken anders. Het is niet mogelijk te zeggen wie van de twee er gelijk heeft, dat ligt gewoon aan de situatie en aan je eigen denkwijze. Het is kenmerkend voor de houding van de Hogepriesteres dat zijn in de gebeurtenissen een diepere zin ziet. Als er tegenslag is dan zal daar een reden voor zijn, zij grijpt niet in. Wat bepaalt het lot eigenlijk? De ideeën die een diepere zin aan het lot willen geven vallen uiteen in enkele groepen: 1. het lot als verdienste
2. het lot als leerschool

3. het lot ingebed in een kosmische samenhang
Deze 3 groepen hebben 1 ding gemeen: zij passen alledrie (maar vooral 1 en 2) bijzonder goed bij de reïncarnatiegedachte. Niet zo heel vreemd, want het idee van reïncarnatie heeft alles te maken met het lot. De oorzaak voor wat je in dit leven meemaakt blijkt in een ver verleden te kunnen liggen, een verleden wat je je niet meer kunt herinneren, maar wat bepalend is voor je lot in dit leven. Ik heb de reïncarnatiegedachte even uitdrukkelijk willen noemen. Ten eerste omdat ik er zelf in geloof. Ten tweede omdat de reïncarnatiegedachte vrij populair is. Veel mensen betrekken de reïncarnatiegedachte op de een of andere manier in hun denken over het lot. Het lot als verdienste. De gedachte is dat goed gedrag wordt beloond, in dit leven of in een volgend leven. Slecht gedrag wordt gestraft. Vaak is dat duidelijk zichtbaar, als je een misdrijf pleegt kun je in de gevangenis belanden. Het verband tussen daad en gevolg is hier heel duidelijk. Het lot in de gevangenis is verdiend door het plegen van een misdrijf. Het kan ook anders gaan. Bijvoorbeeld iemand die 7 jaar in de gevangenis heeft gezeten zonder dat hij een misdrijf heeft gepleegd. Wat hebben misdaad en straf hier met elkaar te maken? Hier zijn 2 standpunten te bedenken: hij heeft in dit leven (of in een vorig) een of andere ernstige fout gemaakt en daar moet hij nu voor boeten of hij heeft gewoon pech gehad. Kennelijk hechten wij ons aan een concept van een rechtvaardig lot dat wij desnoods onze medemensen veroordelen terwijl we de beschuldiging niet eens kunnen invullen. Het al te strak koppelen van het lot aan straf/beloning heeft tot gevolg dat wij mensen die het goed hebben prijzen omdat zij in een vorig leven vast heel edel zijn geweest, terwijl mensen die eerder aanspraak zouden mogen maken op ons mededogen, nog als trap na te horen krijgen dat zij hun ellende wel in een vorig leven hebben verdiend. Het lot als leerschool. In de loop van ons leven ontwikkelen wij ons. Er is tijd nodig om volwassen te worden. En oudere mensen hebben vaak een grote levenswijsheid opgebouwd. Het is dan ook helemaal niet vreemd om het lot als leerschool te zien. Wij hebben een vrije wil en door onze keuzes beïnvloeden we de uitdagingen die we tegenkomen. We kunnen groeien als we er in slagen in onze problemen lessen te zien. Het lot ingebed in een kosmische samenhang. De problemen die wij in ons leven tegenkomen, kunnen op ons grote indruk maken, maar zijn zij belangrijk vanuit het perspectief van de kosmos? Wij zien het grotere meestal niet en dat kan betekenen dat we soms niet in de gaten hebben dat tegenslagen uiteindelijk gunstig uitpakken. ‘A blessing in disguise’ (een zegen in vermomming) zoals onze westerburen zeggen. Een baan verliezen kan een tragedie lijken, maar het kan ook betekenen dat je uiteindelijk een betere, leukere, bevredigender baan weer krijgt. Had je dan moeten proberen je ontslag tegen te houden?