Harry Mulisch

De aanslag

Oorlogsroman

Uitgever: De Bezige Bij

1995, 29e druk

254 bladzijden

Jaar eerste druk: september 1982

Samenvatting

Eerste episode: 1945

In Haarlem woont het gezin Steenwijk (moeder, vader, Anton en Peter). Het is een rustige winteravond. Plotseling hoort het gezin harde knallen op straat en ziet het gezin hoe de verrader Fake Ploeg wordt doodgeschoten. Ze zien ook hoe de buren (familie Korteweg) het lijk voor het huis van de familie Steenwijk leggen. Vlak daarna komen de Duitsers en nemen Anton en zijn ouders mee. Peter is net op tijd gevlucht. Anton wordt gescheiden van zijn ouders en in een auto opgesloten. In de cel ontmoet Anton een vrouw die hem troost en met hem praat over de fascisten. Daarna verteld Anton de bevelhebber over zijn oom en tante in Amsterdam en wordt hij daarheen gebracht.

Tweede episode: 1952

Anton wordt opgevoed door zijn oom en tante. Na de oorlog krijgen ze te horen dat Antons ouders en zijn broer, in de nacht dat Fake Ploeg vermoord werd, ter plekke zijn doodgeschoten. Anton blijft bij zijn oom en tante wonen. Na het gymnasium gaat Anton medicijnen studeren.

Door een feestje komt hij in 1952 voor het eerst weer in Haarlem. Hij besluit een kijkje te nemen in zijn oude straat. Eenmaal daar aangekomen, komt zijn oude buurvrouw (mevrouw Beumer) naar buiten en roept hem naar binnen. Ze vertelt wat er verder nog gebeurt is die nacht en dat haar man ook is neergeschoten. Anton vertrekt om het monument dat is opgericht te kunnen bekijken. De namen van zijn ouders staan er, maar niet die van Peter. Anton voelt voor het eerst weer iets van angst voor het afgesloten verleden.

Derde episode: 1956

Na zijn examen gaat Anton op kamers wonen in de binnenstad van Amsterdam. Tijdens een rel ontmoet hij Fake Ploeg jr., de zoon van de man die voor het huis van Anton was neergeschoten. Fake lijkt als twee druppels op zijn vader en al snel vraagt Anton hem om binnen te komen en beginnen ze een gesprek. Anton beschuldigt Fake dat het de vrienden van Fake’s vader waren, die Antons familie hebben vermoord. Fake wordt woedend en verbrijzelt een spiegel met de kei die hij in zijn hand heeft. Kort daarop ontploft de oliekachel, waardoor de kamer vol roet komt te liggen.

Vierde episode: 1966

In 1960 ontmoet hij in Londen zijn eerste vrouw, Saskia. Een jaar daarna trouwen ze en krijgen ze een dochter die ze Sandra noemen. Tijdens de begrafenis van een vriend van Saskia’s vader ontmoet Anton toevallig de moordenaar van Fake Ploeg. De man heet Cor Takes. Hij praat met hem over de oorlog en komt erachter dat de vrouw die Anton die nacht in de cel had ontmoet, Takes had geholpen bij de aanslag. Haar naam was Truus Coster. Ze bleek de dag nadat Anton haar gezien had, in de duinen te zijn geëxecuteerd.

Laatste episode: 1981

Anton is in 1967 gescheiden van Saskia en hertrouwt in 1968 met Liesbeth. In 1969 wordt hun zoon Peter geboren. Bij een grote opstand in 1981 komt Anton zijn ex-buurmeisje Karin Korteweg tegen, die samen met haar vader het lijk van Fake Ploeg had verplaatst. Ze vertelt waarom haar vader het lijk wilde verplaatsen en waarom ze het lijk niet bij de andere buren neer hadden gelegd, daar zaten namelijk joden ondergedoken. Nu weet Anton wat er gebeurt is. Hij loopt verder in de groep demonstranten. Nu, 36 jaar na de fatale nacht, kan Anton de oorlog eindelijk verwerken.

Verhaaltechniek

Ruimte: De aanslag zelf was in Haarlem en daar komt Anton vaker in het boek.                       Amsterdam, want daar studeert hij en daar woont zijn oom, waar hij is opgegroeid.                                                                    Toscane, daar had hij een tweede huis.

Er zaten vaak grote stukken tijd tussen de episodes, er werd alleen ‘ingezoomd’ op de stukken uit Antons leven waarin er iets gebeurde dat met de oorlog of de aanslag te maken had. Het verhaal is  chronisch verteld.

Verhaalfiguren: Anton is de hoofdpersoon, zijn ouders en broer worden vermoord door de Duitsers in de tweede wereldoorlog, daarna gaat hij bij zijn oom en tante in Amsterdam wonen. Daar groeit hij op. Hij haalt zijn diploma en maakt zijn studie af. Hij trouwt twee keer, van elke vrouw heeft hij één kind. Hij komt erachter wat er allemaal is gebeurt na de avond dat zijn gezin is vermoord en kan eindelijk het verleden laten rusten.

Vertelwijze: Het boek wordt niet verteld vanuit de ik-situatie maar door een alwetende verteller (een personale-vertelsituatie)

Motieven: Er zijn heel veel motieven in dit boek. Bijvoorbeeld de oorlog. Er komt heel vaak iets in het verhaal terug dat te maken heeft met de oorlog. De dobbelsteen van het mens-erger-je-niet spel dat Anton op de avond van de aanslag met zijn gezin speelde is ook een motief. Deze staat voor het lot en Anton haalt hem nog een paar keer in het boek tevoorschijn. Ook kruidnagel is er een, dat wordt gebruikt als pijnstiller tegen kiespijn. Tijdens de oorlog gebruikt de moeder van Anton kruidnagel tegen kiespijn en in de laatste episode raadt Liesbeth hem aan om kruidnagel te gebruiken tegen zijn kiespijn. Zo worden de eerste en de laatste episode met elkaar verbonden.

Thema: Het thema is oorlog, want heel het boek gaat over de oorlog en wat de gevolgen van de oorlog waren voor Anton.

Titelverklaring: Het boek heet de aanslag omdat alles begon met de aanslag op Fake Ploeg, dat was de reden dat Antons leven overhoop kwam te liggen.

Schrijfstijl: Ik vind de stijl niet heel lastig. Het boek leest makkelijk en er worden niet veel moeilijke woorden gebruikt. Er zijn veel gesprekken en beschrijvingen in het boek.

Beoordeling

Het verhaal vond ik in het begin heel spannend, maar daarna werd het steeds minder interessant. Het verhaal was op sommige stukken ook ontroerend en dat sprak mij wel aan. Ook de schuldvraag in het boek spreekt mij aan, wie veroorzaakte de gebeurtenis die Antons leven voorgoed zou veranderen? Deze vraag speelt eigenlijk het hele verhaal door, en houd de spanning er een beetje in.