Literaire analyse en oordeel   Het diner – Herman Koch
Samenvatting
Paul Lohman gaat op uitnodiging van zijn broer Serge Lohman (een bekend politicus van de oppositie, maar waarschijnlijk de gedoodverfde nieuwe minister-president bij de volgende verkiezingen) met zijn echtgenote Claire en schoonzus Babette eten in een restaurant waarvan Paul liever de naam niet bekend wil maken. Het zou de volgende keer maar andere bezoekers trekken. Hij gaat eerst met zijn vrouw Claire wat drinken in een naburig café. Daar vraagt ze hem of hij de laatste tijd iets aan hun zoon Michel (15) heeft gemerkt. Paul moet dan terugdenken aan het filmpje dat hij vlak voor ze weggingen op de mobiel van zijn zoon heeft gezien. Dat wekt spanning: er is blijkbaar in het verleden iets ergs gebeurd. Ze gaan samen naar het restaurant waar ze hebben afgesproken, want broer Serge wil iets met hen bespreken. Serge heeft het imago van de “doe-maar-gewoon-politicus,” maar ook dat blijkt een aangeleerde pose. Serge heeft ook een vijftienjarige zoon Rick en bovendien heeft hij een zoon uit Burkina Faso geadopteerd, wat zijn imago als politicus heeft verbeterd. Aan deze Beau ergert Paul zich flink. Ze drinken een aperitief: een roze champagne van maar liefst 10 € per glas. Paul ziet dat Babette betraande ogen heeft en hij vraagt zich af wat er is gebeurd voordat ze zijn weggegaan.
De beide paren bestellen een voorgerecht, dat ook al heel duur is. Paul ergert zich tijdens deze eerste fase aan van alles: de opzichtig acterende gerant met zijn culinaire praatjes over achterlijk kleine maar dure porties, de flauwe grappen die er verteld worden over films en racisme, de te dure chablis, de anekdote over het vakantiehuisje van Serge in de Dordogne, waar ze in het verleden een barbecue met andere Nederlanders organiseerden. Paul is van mening dat zijn broer en schoonzus “Frankrijkje speelden.” Hij wil even weg van tafel en gaat naar de wc waar hij een man in de pisbak naast hem ontmoet die aan hem vraagt of zijn dochter een foto zou mogen maken van de politicus. Paul denkt dat het wel mag. Wanneer hij terugkeert naar de tafel, ziet hij dat de vrouwen zijn weggegaan. Serge zegt voor de eerste keer dat ze over hun kinderen moeten praten.

De vrouwen zijn nog steeds niet terug, maar het hoofdgerecht wordt door de gerant opgediend. Serge wil alvast aan zijn tournedos beginnen: aan hem is eigenlijk het dure eten niet besteed. Paul gaat vervolgens de vrouwen zoeken en hij denkt daarbij terug aan het fotomoment met de dochter van de wc-man. Serge is één en al voorkomendheid tegenover de man (vanwege zijn politieke aspiraties) maar wanneer de man blijft “plakken”, wordt hij toch ongeduldig en wat onbeleefder. Hij doet dan net of hij mobiel wordt gebeld en breekt het gesprek af.
 Dan gaat ineens ook een mobiel bij Paul af: het is die van Michel die hij per ongeluk in zijn zak heeft gestoken. Op het toilet bekijkt hij wie het is. Het is Michel zelf die zijn mobieltje mist en het graag wil terug hebben. Maar Paul bekijkt op het toilet nog een keer naar de mobiele video die erop staat en die hij al eerder die dag heeft gezien. Het is een opname van een zwerver die door Rick en vooral Michel is afgetuigd. Dat is weinig verheffend. Daarna denkt hij ook terug aan wat er twee maanden geleden is gebeurd, toen de drie jongens geld uit de muur wilden halen. Er was een zwerfster die in het hokje van een pinautomaat lag toen de beide jongens geld wilden pinnen om te gaan stappen. Ze gooiden van alles uit enkele vuilniszakken naar de vrouw en op het laatst een lege jerrycan, waarin nog benzinedampen zaten. Een geworden aansteker doet de rest. De vrouw is verbrand. Het filmpje is op “Opsporing verzocht” geweest. De beelden zijn niet zo erg helder geweest, waardoor Rick en Michel (Beau had zich ervan gedistantieerd) niet zo goed te herkennen waren geweest. Toch had Paul hen toen al herkend, en zijn vrouw Claire heeft dat volgens hem niet gedaan. Ze was tijdens het programma weggelopen.
 Hij heeft zijn zoon in principe in bescherming genomen en hij herinnert zich dan een fraaie flashback van een voorval met Michel. Die had met voetballen een ruit van een naburige fietsenhandelaar ingeschopt en toen hij met Michel wilde gaan betalen, was de man boos uitgevallen. Daarop had Paul een fietspomp gepakt en de man daarmee bedreigd. Toen was de handelaar bang geworden en Paul had tegen Michel gezegd dat het dreigen met de fietspomp een geheim tussen hen beiden moest blijven. Claire mocht niet weten wat er was gebeurd. Michel was toen acht jaar geweest en de schade was 200 gulden (Dan moet dat incident op zijn laatst in 2001 zijn voorgevallen) Wanneer hij het voicemailbericht op de telefoon afluistert, hoort hij dat er die avond iets zal gebeuren waarvan Claire wel op de hoogte is en hijzelf niet. Blijkbaar heeft Claire ook alles vanaf het begin geweten. Michel komt inderdaad naar het restaurant fietsen waar Paul buiten op hem wacht.
Paul heeft de filmpjes van de brandende zwerfster recent op Internet nagekeken o.a. op You Tube en daar zijn nog meer beelden te zien geweest die met een mobiele telefoon zijn opgenomen. Zo is een sportschoen van Michel te zien: hij vreest nu dat de politie daderinformatie heeft achtergehouden.
Vader en zoon praten over het filmpje op You Tube . Het blijkt dat Michel wordt gechanteerd door Beau, die 3000 € wil hebben om te voorkomen dat hij hen zal aanklagen en de rest van videobeelden op Internet zal plaatsen.
Hij wordt even later toch betrapt door Claire en dan zegt Paul dat Michel 50 € kwam ophalen die hij ooit van hem had geleend. Ze gaan samen weer terug naar de dinertafel. Ze vertelt Paul dat ze het op de avond zelf al wist, omdat Michel haar gebeld had om te vragen wat hij moest doen.
Op dat moment wordt een nieuwe flashback ingebouwd. Paul is geschiedenisleraar geweest op een school voor voortgezet onderwijs. De naam van de school wil Paul liever niet noemen (vgl. de naam van het restaurant uit het hoofdstuk “Aperitief” en de naam van het ziekenhuis waarin Claire heeft gelegen later in dit hoofdstuk)
Michel was toen nog vier jaar. Op een gegeven moment was Paul vreemde dingen gaan doen en onacceptabele dingen gaan verkondigen in de klas o.a. over oorlogsslachtoffers. Het was allemaal begonnen na een soloreisje naar Berlijn. Hij wordt door de rector op het matje geroepen die hem kapittelt. Hij wordt doorverwezen naar de schoolpsycholoog.
Die spreekt over een genetische afwijking en Paul is bang voor een tweede kind dat mogelijk zijn genetische eigenschappen zou kunnen erven.. Hij praat met Claire over een vruchtwaterpunctie, maar voordat dit alles zijn beslag krijgt, wordt Claire ziek en verdwijnt in het ziekenhuis. De naam van het ziekenhuis wil Paul niet noemen (zie zijn eerder commentaar op het restaurant en de school) evenals de ziekte waaraan Claire heeft geleden. Nadat Claire een tijdje in het ziekenhuis heeft gelegen, komen Babette en Serge bij hem op bezoek. Hij is net macaroni aan het koken voor hem en Michel. Babette en Serge vinden dat ze tijdelijk op Michel moeten passen (het blijkt dat Claire dit achter zijn rug heeft gevraagd) Paul wordt woedend (hij krijgt weer zo’n driftaanval) en slaat de pan met macaroni op het hoofd van Serge. Die valt gewond neer. Dat is het einde van het Hoofdgerecht, maar er is in dit deel heel wat informatie aan de lezer duidelijk gemaakt.
Tijdens het nagerecht gedraagt Babette zich onfatsoenlijk. Ze doet kleinerend tegenover de gerant over haar gekozen nagerecht en wil dat hij het weghaalt. Serge krijgt gevoelens van plaatsvervangende schaamte, want de andere gasten kijken naar hen. Paul en Claire vinden het voorval wel vermakelijk. Claire heeft tijdens het diner enkele keren gebeld met Michel, zodat hij een alibi voor die avond heeft. Ze vraagt Babette nadrukkelijk naar de tijd, waarop ze belt. Maar Michel is helemaal niet thuis: hij moet die avond immers een “karweitje” opknappen.

Eindelijk komt het hoge woord op tafel. Serge wil praten over de gebeurtenis met Rick en Michel. Hij zegt dat Rick eronder lijdt en dat mag niet gebeuren. Bekennen van het eigen rechter spelen van zijn zoon zal inhouden dat het met de politieke carrière van Serge gedaan is. Hij wil zich een dag later tijdens een persconferentie terugtrekken als lijsttrekker voor de verkiezingen en dat betekent ook dat Babette geen “first lady”zal worden. Ze roept daarom de hulp in van Claire en Paul om dat te voorkomen. Claire ziet problemen voor haar zoontje Michel met wie ze een meer dan goede band heeft (lijkt bijna oedipaal) wanneer ze zullen moeten bekennen. Ze wil Serge overhalen zich niet terug te trekken. Dat heeft ze bovendien aan Babette beloofd, toen ze zojuist van tafel waren gegaan. Serge heeft echter alles al geregeld in het café waar Claire en Paul graag komen (zie begin) Hij is vastbesloten te stoppen in de politiek. Je zou kunnen stellen dat hij zich in dat opzicht integer opstelt.
In dit deel van het diner wordt begonnen met een flashback waarin Paul aangeeft dat Michel recent een werkstuk over de doodstraf had moeten maken voor school. Over zijn ideeën had hij met zijn vader gesproken: er was o.a. een gedachte in opgenomen over het eigen rechter mogen spelen bij niet te verbeteren misdadigers. De rector roept Paul op en er ontstaat een heftige discussie over dit onderwerp. Ineens slaan de stoppen bij Paul door en hij slaat de rector hard in diens gezicht. Dan opent hij het raam en zwaait naar Michel op het schoolplein. De loyaliteit tussen ouders is hier de rode draad in het verhaal.
Serge en Babette gaan alvast naar het café waar de persconferentie zal worden gehouden, want Serge moet nog een en ander regelen. Claire zegt dat hij Serge moet weerhouden een persconferentie te houden door hem in zijn gezicht te slaan of zijn arm te breken. Hij wil dat niet en dan zegt ze dat hij een tijdlang zijn pillen al niet meer neemt. Dan besluit Claire dat zij het zal doen. Wanneer zij weggaat, wacht Paul nog even. Niet lang daarna ziet hij politieauto’s en ambulances rijden naar het bewuste café. Wanneer hij dichterbij komt, ziet hij dat Serge gewond geraakt is in zijn gezicht, dat Babette bij hem in de ambulance stapt en dat Claire wordt afgevoerd door de politie. Ze heeft een gebroken wijnglas in zijn gezicht geduwd.
Aan het begin van deze “epiloog” geeft Paul zijn mening over de vraag hoeveel fooi je aan een ober moet geven. Wanneer hij aan de ober vraagt om de rekening zegt deze dat de heer Lohman die al betaald heeft. Als fooi geeft Paul nu 450 € aan de gerant met de mededeling dat hij hem en zijn zoon nooit in de tuin van het restaurant heeft zien staan.
Dan volgt zijn opsomming van wat er is gebeurd. Serge heeft de verkiezingen niet gewonnen. Zijn steeds veranderende imago zal de oorzaak zijn geweest. Hij had zelfs een baard laten staan om zijn littekens in zijn gezicht te kunnen verbergen. Serge heeft geen aanklacht ingediend tegen Claire. Ook Beau was sinds die avond spoorloos verdwenen. Ze hadden nog lang naar hem gezocht. De media suggereren dat hij misschien naar zijn geboorteland is teruggegaan.
Maar Paul weet beter: op de avond van het diner was Michel thuisgekomen: hij zag er zelf enigszins beschadigd uit en had verteld dat de website van Men in Back waarop het filmpje was te zien geweest verwijderd was van het net en daarmee was ook Beau van het toneel verdwenen. Hij vertelt wat hij heeft gedaan aan zijn “Lieve pappa.”
Op diezelfde avond even daarvoor was Paul erachter gekomen dat Claire voor de geboorte van Michel toch een vruchtwateronderzoek had ondergaan. Ze had de uitslag nooit tegen hem verteld. Op het formulier van het onderzoek had hij trouwens nog andere dingen gelezen. Was hij overigens wel de vader van Michel?
Karakterisering
Paul Lohman
Paul Lohman is een ex-geschiedenis leraar die in het verleden een aantal keren flink uit zijn dak gegaan is als hij een woedeaanval kreeg. Hij is uit het onderwijs gegaan, maar hij heeft zijn gevoelens niet altijd onder controle. Zo heeft hij zijn broer eens een pan macaroni op de kop geslagen en hij heeft de rector van de school van Michel keihard in zijn gezicht geslagen. Hij slikt pillen voor zijn driftaanvallen. Hij doet redelijk cynisch over het restaurant waar ze eten: kleine porties en grote prijzen. Sinds kort weet hij dankzij de televisie-uitzending bij “ Opsporing verzocht" dat zijn zoon wordt gezocht voor een aanval op een junk/zwerfster. Maar hij staat altijd loyaal achter zijn kinderen. Hij weigert Serge over te halen om in de politiek te blijven. Serge Lohman
Serge Lohman is de broer van Paul. Hij is een karikatuur van een politicus. Hij doet alles om het grote publiek te vriend te houden. De volgende keer zou hij de verkiezingen wel eens kunnen winnen en dan kan hij minister-president van Nederland kunnen zijn. Hij doet daarom graag voornaam in het openbaar: het eten in het dure restaurant bijvoorbeeld. Paul moet nog vaak terugdenken aan zijn jeugd toen Serge niet uitblonk door net gedrag. Hij boerde aan tafel omdat hij grote hoeveelheden cola dronk. Nu doet hij alsof hij een echte wijnkenner is. Tijdens dit diner begint hij aan zijn hoofdgerecht (de tournedos), terwijl er verder niemand aan tafel zit. Dat is niet echt volgens de etiquette. Hij ligt goed bij de vrouwen vanwege zijn openlijke charme.. Maar nu hij op de hoogte is van de misdaad van zijn zoon, wil hij zich in het openbaar terugtrekken als lijsttrekker voor de verkiezingen. Zijn vrouw wil dat hij blijft en heeft geprobeerd dat via Claire te bereiken. Maar hij gaat toch op weg om zijn aftreden bekend te maken, totdat hij door Claire het ziekenhuis in wordt geslagen. Je weet als lezer niet zeker of Serge wel oprecht zijn politieke carrière wil opgeven, want hij kan ontzettend goed acteren, hebben we gelezen. Dat zie je in de passage met de fan en de foto in het restaurant.

Babette Lohman
Babette Lohman is veel slimmer dan haar echtgenote Serge, vindt Paul. Ze heeft hem helemaal door. Ze doet heel sarcastisch over zijn manier van doen (bijvoorbeeld over zijn plotselinge hobby van wijnkenner). Maar aan het einde van de roman wil ze liever niet dat Serge zij terugtreden als lijsttrekker bekend maakt. Ze vindt het wel leuk om in de schijnwerpers te staan als de vrouw van ….. Ze is flink van postuur; alles aan haar is groot, maar het is wel in proporties. Tijdens het nagerecht doet Babette heel arrogant tegen de gerant van het restaurant. Ze wil dat hij het terugneemt en maakt een beschamende scène. Claire Lohman
Claire Lohman is, volgens de verteller, ook slimmer dan hij is. Ze is ook stiekem. Want op de avond van het diner weet zij al dat haar zoon iets gaat uithalen, wat niet door de beugel kan. Ze heeft echter niets aan Paul verteld. Al eerder in haar huwelijk heeft ze informatie achtergehouden bijv. over de vruchtwaterpunctie in het verleden. Ze heeft natuurlijk willen weten of hij een genetische afwijking had. Maar dat kan ook meteen betekenen dat Michel niet de biologische zoon van Paul is.   Thema en conflict
Goed en Kwaad
In deze uitstekende roman van Herman Koch staat het dilemma van ouders centraal waarin die kunnen komen te verkeren wanneer hun kinderen onheil veroorzaken. Michel en Rick hebben in een bui van onbezonnenheid een zwerfster gedood. De dood van de vrouw vergoelijken ze doordat ze zo ‘stonk” en daarmee eigenlijk om haar dood had gevraagd. Bovendien konden ze niet weten dat er nog lege benzinedampen in de jerrycan zaten.
 Hoever mogen ouders gaan in de bescherming van hun kinderen, wanneer die een misdaad hebben gepleegd? Met dat probleem worstelen de vier ouders die bovendien nog een familieband met elkaar hebben. Het meest ligt de nadruk op de ouders van Michel, die een bijna oedipale band met zijn moeder heeft. Misschien (suggereert de verteller) is hij geen biologische zoon van Paul (het verslag van het vruchtwateronderzoek) Toch blijkt ook Paul volledig op de hoogte zijn van wat Michel heeft uitgespookt: het filmpje op YouTube laat daarover geen misverstanden bestaan. Het liefst stopt Paul alles in de doofpot net als zijn vrouw Claire. Vandaar dat de flashbacks met de fietshandelaar en met de rector op school nuttig zijn omdat ze de kern van de thematiek aangeven.
 Uit de discussie van Paul met de rector is het volgende citaat op blz. 262/263 :
 Ik stond voor het dilemma waarvoor iedere ouders zich vroeg of laat geplaatst ziet: je wilt uiteraard je kind verdedigen, je komt voor je kind op , maar je moet dat niet al te krachtig doen en al helemaal niet welbespraakt- je moet ze niet klemzetten. De onderwijzers en docenten zullen je laten uitspreken, maar daarna wraak nemen op je kind.
Uit dit citaat blijkt wat conflict van het Paul is, het dilemma zoals hierboven beschreven wordt.
“Het Diner” is een boeiende roman over loyaliteit van ouders ten opzichte van hun kind, verzwegen familiegeheimen, zinloos geweld, eigenaardige liefdesrelaties, eigenbelang, veinzen.

Motieven
Familiegeheim
Van de vier ouders is misschien Serge nog de betrouwbaarste. Hij wil zich namelijk uit de politiek terugtrekken, waardoor zijn zoon kan bekennen. Alleen weet je niet zeker wat hem diep van binnen beweegt, omdat je namelijk van de verteller te horen hebt gekregen dat Serge een perfecte toneelspeler is in de publieke ruimte. De scène met de man die in het restaurant een foto van de a.s. minister-president wil maken, is daarbij illustratief. Babette wil niet dat hij opgeeft, zodat zij de kans misloopt om “de vrouw van …..” te worden. Claire en Paul denken vooral aan de toekomstige belangen van Michel. Aardig is ook nog dat het stel Claire en Paul geheimen voor elkaar hebben. Zo heeft Claire achter zijn rug om gevraagd aan Babette of ze tijdens haar ziekte Michel willen weghalen bij Paul. Ook hebben ze hun kennis over het zwerfster-incident voor elkaar verzwegen en op de avond van het diner komt Paul er ook nog achter dat Claire voor de geboorte van Michel ook een vruchtwateronderzoek heeft laten doen en ze al op de hoogte was dat ze een zoon kregen. Het veinzen (hier in alle vier personages naar voren gebracht) is een vaker voorkomend motief in het werk van Herman Koch. Als laatste tik voor de lezer zegt Paul nog dat hij iets in het verslag heeft gelezen wat hij niet wil vertellen, daarbij suggererend dat Michel zijn biologische zoon wel eens niet zou kunnen zijn.
 Het andere familiegeheim( de verdwijning van de geadopteerde Beau, waarin Michel zeker de hand heeft gehad en waarvan zijn moeder vooraf en zijn vader na afloop op de hoogte zijn geweest) wordt in de familie doodgezwegen.
Titelverklaring
Het verhaal speelt zich af tijdens een diner in een chique restaurant. Dat is eigenlijk de enige verklaring die er te geven is. Tijdens dit diner wordt beslist over de levens van mensen, letterlijk en figuurlijk. 'Het diner' zal in de geheugens gegrift staan van de hoofdrolspelers.   Tijd
1. De historische tijd: In het verhaal komen meerdere malen elementen terug die wij in onze huidige maatschappij veelvoudig gebruiken. Je komt dan ook geen speciale spullen tegen die wij tegenwoordig weinig tot niet gebruiken. Op grond daarvan baseer ik dat dit verhaal in de huidige tijd van tegenwoordig afspeelt. Wel ga ik aan de hand van één citaat uit het verhaal na vanaf welk jaartal dit verhaal zich afgespeeld zou kunnen hebben.
“We zeggen gewoon dat-ie is gejat en verlengen het abonnement, en dan heb jij maandag de nieuwste Samsung, of Nokia, wat je wilt…” blz. 164
Aan de merken “Samsung”en “Nokia” heb je in dit geval weinig. Beide bedrijven zijn voor 1950 opgericht. Wel keert de mobiele telefoon vaak terug in het verhaal. De mobiele telefoon is al wat jaren uit, maar in het verhaal wordt gebruik gemaakt van de videofunctie van een mobiele telefoon. Met die functie is de dood van de zwerver vast gelegd. Deze videofunctie is pas sinds 2003 beschikbaar op een mobiele telefoon.
“Hij had het Nike-mutsje op, zijn zwarte iPod Nano bungelde aan een koordje op zijn borst..” blz. 20

In bovenstaand citaat wordt de “iPod Nano” genoemd. Dit is een zeer recent gemaakte MP3 speler. Na wat gegoocheld te hebben blijkt dat de iPod Nano in 2005 op de markt is gebracht. Dit is de meest recente aanwijzing die er in het boek te vinden is.
Hieruit constateer ik dat dit verhaal zich zeker pas na 2005 heeft afgespeeld.
Verder zijn er nog meerdere andere aanwijzingen, waaronder bijvoorbeeld het merk “DKNY” dat wordt genoemd. Dit merk en alle andere aanwijzingen geven een ouder jaartal dan 2005 aan. DKNY is namelijk in 1989 opgericht en valt dus in het niets tegenover 2005.
Er is ook nog een jaar waarvoor het verhaal zich afgespeeld zou moeten hebben. Dit heeft te maken met het jaartal waarin het boek is uitgebracht, jan. 2009. Nu is Obama de president van de V.S., maar in het boek wordt George Bush genoemd. G. Bush heeft op 20 jan. 2009 zijn taak als president neergelegd. Het verhaal speelt zich daarvoor dus af. Hier het citaat waaruit dat duidelijk wordt:
“met George Bush in een leunstoel voor de openhaard.” blz. 242
2. De verteltijd: Het boek telt driehonderd pagina’s. Opmerkelijk is dat het boek veel hoofdstukken telt. De schrijver heeft er voor gekozen de terugverwijzingen tussendoor in aparte hoofdstukken op te nemen. Het boek telt daarom zesenveertig hoofdstukken. Ook vallen deze hoofdstukken weer onder de verschillende delen die een diner kent. Deze delen zijn: aperitief, voorgerecht, hoofdgerecht, nagerecht, digestief en fooi. Het hoofdgerecht is daarvan duidelijk het grootste deel van het verhaal in het boek.
3. De vertelde tijd: Het is zeer moeilijk om bij dit verhaal de vertelde tijd goed te analyseren. Elk van de 46 hoofdstukken speelt zich af in een andere tijd dan het hoofdstuk ervoor.
Het diner, waar het verhaal om draait, heeft geen lange tijdsperiode. Sterker nog, het diner duurde ongeveer naar schatting maar vier uur.
Echter vallen de terugverwijzingen en de tussentijd ook onder de vertelde tijd. Hier volgen de terugverwijzingen in het verhaal: (Z.O.Z)
Terugverwijzing 1, hoofdstuk 12: Paul vertelt over een vakantie in Frankrijk. Hij, Claire en Michel gaan met het gezin langs bij de familie in Frankrijk. Serge heeft in Frankrijk een vakantiehuis en volgens hem is het te gênant het bezoek nog langer uit te stellen.
Waarschijnlijk speelt dit drie jaar voor het diner af.

Terugverwijzing 2, hoofdstuk 21: Paul vertelt over datgene dat Michel en Rick hebben gedaan na het schoolfeest. Ook wordt beschreven hoe Paul de avond beleeft wanneer hij via Opsporing Gezocht er achter komt dat zijn zoon een moord heeft gepleegd.
De flashback gaat “een maand of twee” (blz. 126) terug de tijd in.
Terugverwijzing 3, hoofdstuk 22: Paul vertelt over een incident met een eigenaar van een fietswinkel. Michel schopte toen hij acht jaar was per ongeluk een ruit van een fietsenwinkel in. Paul ging samen met hem naar de eigenaar toe om de schade te betalen. De eigenaar was daar helemaal niet zo blij mee en noemde Michel en zijn vrienden “tuig”. Paul pakte een fietspomp en bedreigde de man.
Uit het feit dat Michel in de flashback acht en in het heden zestien jaar is (zie personages) maak ik op dat dit zich acht jaar voor het diner heeft afgespeeld.
Terugverwijzing 4, hoofdstuk 24 en 25: Paul vertelt in dit hoofdstuk over een paar dagen voor het diner. Hij gaat hierin alle filmpjes bekijken waarin zijn zoon is te zien. Hij wil er zeker van zijn dat Michel niet alsnog ontdekt wordt.
Terugverwijzing 5, hoofdstuk 29 t/m 33: Dit is de langste terugverwijzing in het verhaal. Hierin vertelt Paul onder meer over zijn tijd als geschiedenisleraar. Na een reisje naar Berlijn gaat alles bergafwaarts. Een aantal weken na het reisje moet hij zich bij de Rector verantwoorden voor uitspraken die hij heeft gedaan voor de leerlingen. De rector stuurt hem door naar de schoolpsycholoog. Hij constateert dat Paul medicijnen moet gaan innemen tegen zijn gedrag. Ook vertelt hij Paul dat het syndroom wat hij heeft erfelijk is.
Deze gebeurtenissen spelen zich tien jaar voor het diner af. Dat blijkt uit verschillende citaten.
Terugverwijzing 6, hoofdstuk 40: Paul vertelt in dit hoofdstuk over een incident met de rector van Michel niet lang geleden.
De grootste terugverwijzing/flashback, terugverwijzing 6, speelt het verst van het heden af. Uit onderstaand citaat blijkt dat die flashback tien jaar terug de tijd in gaat. De flashback gaat over de tijd wanneer Paul stopt als geschiedenis leraar. Met onderstaand regel begint de flashback:
“Een jaar of tien geleden bet ik gestopt” blz. 177

De totale vertelde tijd van het boek (flashback + tussentijd + verstreken tijd in heden) is ongeveer tien jaar. Helaas zijn er geen aanwijzingen waaruit een duidelijkere conclusie is te trekken.
4. De niet chronologische volgorde:
- Een terugverwijzing:
“Toen ik nog werkte had ik op een dag midden in een zin over de Slag om Stalingrad het klaslokaal rondgekeken.” Blz. 176
- Een vooruitverwijzing:
“In de wetenschap dat we straks een hele avond in het gezelschap van het echtpaar Lohman gingen doorbrengen…” Blz. 12
(Het hoofdstuk daarna is duidelijk dat ze de avond echt doorbrengen met het echtpaar Lohman tijdens het diner.)
- De belangrijkste flashback: (kopie van de terugverwijzingen, zie terugverwijzing 5)
De belangrijkste flashback in het boek gaat vooral over de verandering en beschrijving van Pauls karakter. Na een reisje naar Berlijn gaat alles bergafwaarts. Hij vertelt onder meer over zijn tijd als geschiedenisleraar. Een aantal weken na het reisje naar Berlijn moet hij zich de Rector verantwoorden voor uitspraken die hij heeft gedaan voor de leerlingen. De rector stuur hem door naar de schoolpsycholoog. Hij constateert dat Paul medicijnen moet gaan innemen tegen zijn gedrag. Ook vertelt hij Paul dat het syndroom wat hij heeft erfelijk is.
Ruimte

Het is een actueel verhaal, hoewel uit de verhaalgegevens niet direct duidelijk wordt in welke maand en in welk jaar zich alles afspeelt. Maar in de tekst wordt enkele keren gesproken over George Bush als president van Amerika, de oorlog in Irak, de rekening in euro’s. Je kunt dus aannemen dat het verhaal na 2004 speelt. Ook wordt de huidige minister-president op Jiskefetachtige wijze geschilderd waarbij de vergelijking met bekende politici aan de lezer wordt opgedrongen. Kortom, het is een actueel verhaal dat speelt in de tijd waarin het boek is uitgegeven.
De topografische plaats van handeling is een restaurant in Amsterdam. De plaats van handeling kunnen we afleiden uit de naam van het metrostation in de buurt waarvan de wandaad van de jongen plaatsvindt. (Slotervaart)
De symbolische plaats van plaats van handeling is een restaurant waarvan de verteller geheim wil houden waar het is, omdat er anders mensen naar toe zullen gaan om die reden. Het is een luxe restaurant en het grappige is dat Herman Koch een lichtvoetige ironische stijl gebruikt waarmee dit type restaurant ook een beetje te “kakken wordt gezet.” Het beschrijven van de maaltijden, de overdreven uitleg van de gerant en vooral de belachelijke prijzen van het eten zijn een doorn in het oog van de verteller Paul Lohman en die kritiek steekt hij niet onder stoelen of banken. Het geeft de roman een ironische ondertoon bij dit moreel zware onderwerp.
Vertelwijze
De verteller is Paul Lohman die in de ik-vorm het verhaal vertelt van een diner met zijn broer Serge Lohman (de gedoodverfde nieuwe minister-president bij de verkiezingen)
Hij is ex-leraar geschiedenis, maar een aantal jaren geleden doorgedraaid tijdens een les, waarna hij zich onder psychiatrische behandeling moest stellen en hij later op non-actief wordt gesteld. Hij heeft een genetische afwijking op het gebied van gedragsstoornissen.
Hij vertelt het verhaal in de o.v.t.
In een soort epiloog (Hoofdstuk “De fooi”) vertelt hij dat de verkiezingen op niets zijn uitgelopen. Dan zijn we in de tijd al een paar maanden verder. Maar dan is hij juist een achteraf vertellende “ik”.
Oordeel
Het boek bevat realistische argumenten, het past in de tijd van nu en er zitten geen stukken in die niet waargebeurd zouden kunnen zijn. De gebeurtenissen zijn wel erg heftig en ik denk dat het verhaal zoals in het boek beschreven, niet vaak tegenkomt in het werkelijke leven. Zelf ben ik dan ook nog niet in aanraking geweest met dit soort gebeurtenissen.
Het verhaal roept tragische gevoelens op, je leeft mee met de dakloze die vermoord is door Michel, Beau en Rick. Daarnaast kan ik me niet goed inleven op de gedachtes van de jongens. Hoewel de jongens wel van ongeveer mijn leeftijd is, zo blijkt uit de tijd van het verhaal. Maar het vermoorden van een zwerver zou ik zelf niet eens overwegen, de daden die de jongens hebben zijn niet acceptabel en passen niet in de normen en waarden van de samenleving. Er zijn dus ook morele argumenten aan bod gekomen in het verhaal.

Herman Koch heeft met dit verhaal geprobeerd de liefde voor je gezin te benadrukken. De verhoudingen tussen Michel en zijn vader zijn zo abnormaal dat je jezelf niet kan herkennen in de personen.  Maar daarnaast kan zijn er ook delen die bij elk gezin vanzelfsprekend en waarin de meesten zich wel herkennen. De intentionele bedoelingen van Herman Koch zijn dus de liefde voor je gezin te benadrukken. De schrijver probeert dus de vader-zoon relatie uit het verhaal te laten springen, het onderwerp vader-zoon relatie spreekt veel mensen aan en is toepasselijk op veel verschillende doelgroepen.
De zinnen in het boek waren niet al te lang en de meeste woorden begreep ik over het algemeen. Daarnaast waren de zinnen ook niet langdradig wat prettig was tijdens het lezen. Het verhaal sprak mij dus erg aan omdat ik enkel moment wilde weten wat er hierna zou gebeuren. Telkens moest je weer in het donker tasten en dat is denk het geheim van het succes van Het diner van Herman Koch.