Harry Mulisch

Ik doe mijn spreekbeurt over Harry Mulisch, en mijn deelvragen zijn: het leven en het werk van Mulisch, de boeken van Mulisch, Mulisch en de Bijbel en mijn eigen mening. Eigenlijk wil ik NIETS vertellen over het leven en het werk van Harry Mulisch. Waarom vertellen over een mens die stelt: "Niet te zijn geboren is het beste"? Waarom vertellen over het werk van een schrijver die stelt: "De beste schrijver schrijft niets"? Waarom vertellen over een man de 'vertellen' ten hoogste afkeurt? Hoe graag vertelde ik niets. Maar ja ik heb nu een maal deze opdracht, dus vertel ik maar alles! Zijn leven
Harry Kurt Victor Mulisch wordt geboren op 29 juli 1927 in Haarlem. Harry is de enige zoon van Karl Victor Kurt Mulisch en Alice Schwarz, een Oostenrijks-Joods koppel. In 1936 scheiden zijn ouders, zijn moeder verhuist naar Amsterdam en Mulisch wordt vooral opgevoed door de huishoudster Frieda Falk. Na de lagere school gaat hij naar het Christelijk Lyceum in Haarlem. Als hij naar de middelbare school gaat breekt de Tweede Wereldoorlog uit. Tijdens de oorlog werkt zijn vader bij de collaborerende (=met de bezetter samenwerkende) bank Lippmann-Rosenthal&Co en in deze positie kan hij zijn zoon en ex-vrouw beschermen tegen de concentratiekampen. Na de oorlog wordt vader Mulisch tot 3 jaar gevangenisstraf veroordeeld vanwege zijn baan bij de met de bezetter samenwerkende bank. In zijn middelbare schooljaren raakt Harry Mulisch in de ban van de wetenschap. Hij richt een laboratorium in voor zijn experimenten, geïnspireerd door het jeugdboek De avonturen van Bram Vingerling van Leonard Roggeveen. Deze hobby gaat ten koste van zijn schoolprestaties: hij zakt voor zijn overgangstentamen in 1944 en gaat van school. Nadat hij van school af is gaat hij schrijven. Mulisch belangstelling verschuift meer en meer van de wetenschap naar de kunst. Zijn eerste grote verhaal, Tussen Hamer en Aanbeeld, wordt in 1952 gepubliceerd. En ook met Archibald Strohalm, dat in datzelfde jaar werd uitgegeven oogstte hij bewondering. In 1958 verhuist Mulisch naar Amsterdam. In datzelfde jaar wordt hij lid van de redactie van het tijdschrift Podium. In 1959 wordt zijn boek ‘Het stenen bruidsbed’ gepubliceerd, wat gezien wordt als de beste roman van zijn eerste periode. Hij is dan ook redacteur van Randstad en tot 1990 van het bekende literaire tijdschrift De Gids. In de jaren zestig voelt hij zich betrokken bij de nieuwe maatschappelijke en politieke ontwikkelingen. Hij voelt zich aangetrokken tot een communistische staat als het Cuba van Fidel Castro. Daar schrijft hij ook een boek over: Het woord bij de daad. In 1971 trouwt Mulisch met Sjoerdje Woudenberg. Met haar krijgt hij twee dochters: Anna en Frieda. In 1992 wordt er nog een zoon geboren uit een verhouding met een nieuwe partner. Op zijn vijftigste jaar wordt Mulisch benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. In 1992, bij het uitreiken van het eerste exemplaar van De ontdekking van de hemel, volgt een bevordering tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. Zijn werk

Het werk van Mulisch vertoont ondanks zijn omvang en variatie toch een duidelijke samenhang. Zijn afzonderlijke boeken vormen als het ware bouwstenen voor een samenhangend geheel. In zijn essaybundel Voer voor Psychologen formuleert hij zijn opvatting over het schrijverschap: “Het oeuvre van een schrijver is, of behoort te zijn, een totaliteit, één groot organisme, waarin elk onderdeel met alle andere verbonden is door ontelbare draden, zenuwen, spieren, strengen en kanalen, raakt men het ergens aan, ergens anders reageert het. Daarmee wil hij zeggen: dat alle boeken van een schrijver 1 geheel moeten vormen. Bij Mulisch is er een duidelijke ontwikkeling te volgen binnen dit omvangrijke oeuvre (zijn gezamenlijke werk). In de beginperiode wordt het alledaagse verbonden met magische en mythologische elementen. Dit brengt voor de schrijver een aantal vertelkarakteristieken met zich mee waaronder paradox, wat schijnbare tegenstrijdigheid betekent. In de periode daar op volgend staat vernietiging centraal. Personages klimmen op tot op grote hoogte, maar het einde van het verhaal betekend voor hen het noodlot. De geschiedenis en de Griekse mythologie worden vermengd, toch lopen realiteit en fictie (iets wat is verzonnen) meer door elkaar dan in vroeger werk. In zijn latere werk komt de realiteit meer op de voorgrond te staan. De persoon van de schrijver zelf en zijn maatschappelijke betrokkenheid staan centraal. In de laatste fase van zijn werk keert Mulisch in zijn thema’s weer terug bij de verbeelding, hoewel de persoon van de schrijver en zijn literaire werk regelmatig aanwezig zijn. Opvallend hierin zijn zes dichtbundels die hij tussen 1973 en 1978 geschreven heeft. Over al zijn werk kan gezegd worden dat het wordt gedomineerd door een magisch- mythische levensfilosofie. Veelal zijn Mulisch’ verhalen in eerste instantie heel werkelijk, en vertonen ze naar verloop van tijd fictionele (verzonnen) trekken. Veel van zijn werk heeft autobiografische trekken maar het is altijd verweven met fictie. Wat ook vaak terugkomt is het thema van de vraag naar schuld en verantwoordelijkheid. Meestal wordt dit behandeld in relatie tot het onderwerp waarvoor in Mulisch’ werk een belangrijke centrale positie is weggelegd: de Tweede Wereldoorlog. Zijn boeken. Mulisch heeft tot nu toe 62 werken geschreven waaronder 16 romans. De bekendste romans zijn: Het stenen bruidsbed, De aanslag en De ontdekking van de hemel, die onlangs verfilmd is. Ik wil De ontdekking van de hemel bespreken. De ontdekking van de hemel is een 900 bladzijde-tellende roman. Het boek wordt getypeerd als een ‘mysteriespel’. Voor de hoofdpersonen is er slechts het aardse gebeuren, maar Mulisch beschrijft ook hoe dat aardse leven van hogerhand wordt gestuurd. Het meest schokkende in deze roman vind ik dat aan het slot de hemel het lijkt te verliezen van de duivel (die in zijn roman Lucifer wordt genoemd) en de mens. Eigenlijk is de duivel de overwinnaar, want voor de mens ziet de toekomst er ook niet rooskleurig uit: “Ze zullen verbranden via het gat in de ozonlaag, oplossen in de zure regen, braden in het broeikaseffect, elkaar dooddrukken door hun aantal, zichzelf ophangen aan de dubbele helix van het DNA, stikken in hun eigen afval. In Mulisch boek hebben de engelen ontdekt dat de mensheid het verbond van God, de tien geboden, hebben ingeruild voor een verbond met Lucifer, de duivel. Namens de mensheid is het verdrag ondertekend door Francis Bacon, een Engelse geleerde uit de zestiende eeuw die als een van de grondleggers wordt beschouwd van de moderne wetenschappelijk-technologische samenleving. De hemel rest nu niets meer dan het terughalen van de tien geboden, en degene die daar de opdracht toe krijgt is Quinten Quist. Zijn moeder heet Ada Brons en zijn vader Onno Quist die taalkundige is. Maar zijn echte vader blijkt Onno Quist niet te zijn, maar Max Delius die sterrenkundige is en een goede vriend van Onno Quist is. Deze vriendschap tussen Max en Onno lijkt sterk op de vriendschap tussen Mulisch en de in 1988 overleden schaker Hein Donner. Om weer terug te gaan naar het verhaal, Quinten vindt na een droom de twee stenen tafelen in een kapel in Rome, en hij wil ze terugbrengen naar een plaats waar eenmaal Salomo’s tempel stond. Alleen op zijn hotelkamer in Jeruzalem krijgt hij een visionaire droom waarin hij te paard gezeten een Burcht binnenrijdt en de letters zich losmaken van de stenen tafelen en Quinten omhullen. Als Onno even later op zijn kamer komt, is er van Quinten geen spoor te bekennen, hij is ten hemel gevaren. Het thema in ‘De ontdekking van de hemel’ is het einde van de macht van God, die is nou in ‘het beheer van de mens’. Ook het thema: de mens is tot de ondergang verdoemd, omdat hij zich heeft uitgeleverd aan de techniek, wat eerder tot God toebehoorde, behoort nu bij de mens. Onder die techniek verstaat Mulisch 2 kwaden: de atoombom en de ontcijfering van het DNA. Vooral de ontcijfering van het DNA vind Mulisch een groot kwaad, juist nu in de tijd van het klonen, want een engel zegt in De ontdekking: Binnen afzienbare tijd zullen de mensen zich meester gemaakt hebben van ons absolute voorrecht: het creëren van leven, als tegenstuk van het massale uitroeien ervan. Mulisch en de Bijbel
Voor Mulisch is de Bijbel een waardevol boek, want het vormt voor hem een inspiratiebron, waar hij uit put naar eigen inzicht. De ontdekking van de hemel is doorspekt met schriftuurlijke verwijzingen. Een voorbeeld van zo’n schriftuurlijke verwijzing is de raaf die twee keer opduikt. Quinten wordt gevoed door de raaf en is ook ten hemel gevaren, net als Elia. Mijn eigen mening
In de Ontdekking van de hemel kwamen echt ontzettend veel onderwerpen aan bod. Filosofie, geschiedenis, politiek, godsdienst, magie, sterrenkunde en taalkunde, het zit er allemaal in. Ik vind het een ontzettend moeilijk boek omdat er heel veel moeilijke woorden gebruikt worden en er vaak hele filosofische stukken in staan die ik niet begrijp. In de ogen van veel geleerden is Mulisch vaak pessimistisch als je kijkt wat de mens nog allemaal te wachten staat, maar zelf zegt hij dat hij eerder realistisch is dan pessimistisch. Daar ben ik het gedeeltelijk mee eens, want wat je in zijn boek leest over de afdwaling van de mens van God, met als oorzaak de technologie, is wel waar, maar aan de andere kant als je ziet hoe hij denkt over het verdere verloop van de mensheid, dan is hij behoorlijk pessimistisch. Omdat er door de jaren heen zoveel boeken van Mulisch zijn verkocht, ziet hij zichzelf als een goddelijke schrijver, wat duidelijk naar voren komt in De ontdekking van de hemel. Maar Mulisch is niet goddelijk hij is een mens, net als ieder ander.