Hoofdstuk 1: poëzieanalyse

Samenvatting Literatuur in zicht hoofdstuk 1 poëzieanalyse

Par. 1.1. Inleiding

Vorm: manier waarop het gedicht is gemaakt.

Inhoud: wat er in het gedicht staat, de boodschap.

Proza: verhalen

Poëzie: gedichten

Ambiguïteit: meerduidigheid van woorden of zinnen.

Par. 1.2. klank en rijm

Rijm: de herhaling van een klank in beklemtoonde lettergrepen die vrij dicht bij elkaar staan.

Halfrijm: het rijmen van alleen de klinkers of alleen de medeklinkers.

Alliteratie: de beginmedeklinkers in beklemtoonde lettergrepen gelijk.

Assonantie: alleen de medeklinkers of tweeklank rijmt.

Volrijm: klankovereenkomst van zowel de klinkers als de daaropvolgende medeklinkers.

1. Gelijkheid van de klinkers in de laatste beklemtoonde lettergreep;
2. Gelijkheid van alle klanken volgend op de laatste beklemtoonde lettergreep;
3. Verschil in de medeklinkers voorafgaand aan de laatste beklemtoonde lettergreep;
4. Vergelijkbare klemtoonstructuur.

Rijk rijm: het woord of een gedeelte van het woord letterlijk wordt herhaald.

Voorrijm: daarbij rijmt het eerste woord van opeenvolgende versregels.

Binnenrijm: het rijmen van woorden in een en dezelfde versregel.

Middenrijm: daarbij rijmen woorden in opeenvolgende versregels, op overeenkomstige plaatsen de regel, min of meer onder elkaar.

Overlooprijm: het rijmen van de laatste lettergreep van een regel op de eerste lettergreep van de volgende regel.

Eindrijm: de rijmwoorden staan aan het eind van de versregel.

• Mannelijk eindrijm: de beklemtoonde lettergreep niet gevolgd door een andere lettergreep.
• Vrouwelijk eindrijm: na de beklemtoonde lettergreep nog één onbeklemtoonde lettergreep.
• Glijdend eindrijm: nog twee onbeklemtoonde lettergrepen na de beklemtoonde lettergreep.
• Dubbelrijm: aan het einde van twee versregels niet één, maar twee lettergrepen staan.

Rijmschema: een bepaalde volgorde van rijmklanken.

• Gepaard rijm: aabb
• Gekruist rijm: abab
• Omarmend rijm: abba
• Slagrijm: aaaa

                              Voor drieregelige strofes:

Verspringend rijm: abcabcdefdef

Gebroken rijm: doorbreekt een nieuwe rijmklank de verwachte regelmaat.

Alternerend rijm: een schema waarbij om en om mannelijk en vrouwelijk rijm wordt gebruikt (vaak bij gekruist rijm).

Par. 1.3 strofebouw

Strofe: gedeelte tussen twee witregels

• Distichon: 2 regels
• Terzine: 3 regels (indien onderdeel van een sonnet, dan noem je het een terzet)
• Kwatrijn: 4 regels
• Kwintet: 5 regels
• Sextet: 6 regels
• Septet: 7 regels
• Octaaf: 8 regels

Couplet: een strofe bij een lied

Par. 1.4 metrum en ritme

Accent: klemtonen in poëzie.

Metrum: regelmatige afwisseling van sterker en zwakker beklemtoonde lettergrepen.

• Jambe: V-
  • Alexandrijn: zesvoetige jambe
• Trochee: -V
• Anapest: VV-
• Dactylus: -VV
  • Spondeus: -- (komt alleen voor in afwisseling met de dactylus)
• Amfibrachys: V-V

Versvoet: gelijke delen waarin een versregel verdeeld kan worden.

Scanderen: het verdelen van een regel in versvoeten.

Ritme: het metrum plus de zinsmelodie en het tempo.

Antimetrie: in metrische poëzie wordt het metrum op een bepaalde plaats bewust doorbroken.

Enjambement: je moet als lezer dan naar de volgende versregel, terwijl je normaal gesproken helemaal geen rustpauze zou inlassen.

Elisie: een zwak beklemtoonde klank -meestal een stomme ‘e’ of de onbeklemtoonde lettergreep ‘de’- weggelaten wordt om de versregel in overeenstemming te laten komen met het metrum.

Epenthesis: in een woord wordt een onbeklemtoonde lettergreep met een stomme ‘e’ ingelast.

Par. 1.5. beeldspraak

Vergelijkingen: twee zaken worden met elkaar in verband gebracht en naast elkaar gezet; er is een overeenkomst tussen beide zaken.

• Vergelijking met verbindingswoord (syndetisch): ‘als’, ‘zoals’ of ‘van’.
• Vergelijking zonder verbindingswoord(asyndetisch): beeld en object staan zonder verbindingswoord naast elkaar.
• Homerische vergelijking: de vergelijking zeer breed uitgewerkt.

Metaforen:  je ziet alleen het beeld; het object ontbreekt.

• Metafoor: het object wordt vervangen door het beeld.
• Allegorie: een metafoor die het hele kunstwerk door wordt volgehouden.
• Personificatie: vorm van beeldspraak waarbij abstracte, levenloze dingen orden voorgesteld als levende wezens.
• Synesthesie: het object en het beeld liggen in verschillende zintuigelijke vlakken.

Metonymia: een andere relatie dan een vergelijking

• Materiaal en product: het materiaal wordt genoemd, terwijl het product is bedoelt.
• Maker en product: in plaats van het product te noemen, kiest men voor de maker.
• Omhulsel en inhoud: je bedoelt de inhoud, maar noemt het omhulsel.
• Deel voor geheel: je noemt een deel, maar bedoelt het geheel.
• Geheel voor deel: je noemt het geheel, maar bedoelt feitelijk slecht een deel daarvan.
• Concreet voor abstract: je noemt iets concreets, maar bedoelt iets abstracts

Cliché: afgesleten beeldspraak

• Bombast: overdreven beeldspraak

Par. 1.6. stijlfiguren

Stijlfiguur: een afwijking van het normale taalgebruik.

Opsomming

• Enumeratie: opsomming; Asyndeton (zonder verbindingswoorden) en polysyndeton (met verbindingswoorden).
• Climax: opsomming waarbij sprake is van toenemen in kracht.
• Anticlimax: opsomming waarbij sprake is van een afnemen van kracht.

Herhaling

• Repetitio: onveranderde herhaling van een woord, woordgroep of zin.
• Parallellisme: enkele (delen van) zinnen zijn op dezelfde manier opgebouwd.
• Tautologie: een begrip wordt herhaald met een synoniem.
• Pleonasme: een deel of eigenschap van een begrip wordt herhaald.