Hoofdstuk 9 en 10

9 literaire theorie: GRONDBEGRIPPEN

Vorm ‘hoe’
Proza(regellengte afhankelijk breedte papier)  of poëzie/dichtkunst (regellengte afhankelijk van de bladspiegel: ze wordt bepaald door de schrijver)

Inhoud ‘wat’
Zakelijk(dat echt bestaat of is gebeurt: krantenartikelen, geschiedenisboeken)  en fictionele (geheel of gedeeltelijk verzonnen: verhalen, gedichten) teksten.  

Hoofdgenres:
1.    Epiek: alle teksten waarin een verhaal wordt verteld.
    Sprookje: tamelijk kort verhaal, meestal opgebouwd op de tegenstelling goed/kwaad of Arm/rijk of groot/klein. Begint vaak met ‘er was eens...’ En eindigt vaak met ‘en ze leefde nog lang en gelukkig’.
    Sage: een meestal langer verhaal over belangrijke personen en indrukwekkende gebeurtenissen met vaak een kleine kern van waarheid. Westerse sage groepen:
    Grieks romeinse
    Germaanse 
    Keltische 
    Mythe: een verhaal over bovennatuurlijke gebeurtenissen en personen(vooral goden en godinnen) waarmee de primitieve mens allerlei zaken die hij niet begrijpt, trachtte te verklaren.
    Legende: een kort verhaal waarin wordt getoond hoe God zich rechtstreeks met de mens bemoeit.
    Ballade: een lied waarin een eenvoudig verhaal wordt verteld.
    Epos/heldendicht: een zeer lange dichtwerk waarin een heldhaftig persoon allerlei grootse avonturen beleeft.

2.    Lyriek: teksten waarin rechtstreeks gevoelens worden uitgedrukt.
    Elegie/klaagzang: een gedicht waarin gevoelens van verdriet en wanhoop worden verbeeld.
    Ode/lofdicht: een gedicht waarin gevoelens van bewondering voor iets of iemand worden uitgedrukt, meestal op tamelijk plechtige toon.

3.    Dramatiek: term voor alle toneelstukken.
    Tragedie/treurspel: ernstig toneelstuk.
    Komedie/blijspel: vrolijk stuk.
    Klucht: toneelstuk met weinig verfijnde humor
    Tragikomedie: een toneelstuk dat afwisselend ernstig en vrolijk is.
    Melodrama: romantisch-sentimenteel stuk vol verrassende wendingen en sensationele theatereffecten.

Enscenering/mise-en-scene: het bepalen van het decor, de belichting, de grime, de bewegingen van de spelers. 

4.    Didactiek: term die we in de literatuur gebruiken voor zakelijke teksten waarin een ‘boodschap’ ligt opgesloten.
    Informatieve: nooit literatuur
    Overtuigende: de auteur geeft zijn persoonlijke visie op het onderwerp en tracht de lezer te overtuigen van de juistheid daarvan.
    Activerende: praktische consequenties verbinden

    Fabel: een kort verhaal in proza of poëzie over dieren waarin levensles wordt gegeven.
    Satire: een verhaal waarin bestaande zaken worden bespot en aangevallen. 
    Parodie: een tekst waarin een andere tekst bespot wordt door in dezelfde stijl over een ander onderwerp te schrijven
    Allegorie: een tekst waarin voor alle belangrijke elementen iets anders moet worden gelezen.

10 literaire theorie: GEDICHTEN

    Traditionele/klassieke poëzie: regelmatig strofebouw, rijm, metrum
    Vrije/modernistische poëzie: weinig formele regels, is veel vrijer
    Concrete/visuele teksten: teksten waarvan de inhoud uitgebeeld wordt door hun vorm.

    (vers)regels: alle woorden die op een regel staan

    Strofen: gegroepeerde versregels
    Distichon (strofe met 2 regels)
    Terzet (drie regels)
    Kwatrijn (vier)

    Volrijm: vanaf een bepaalde klank zijn niet alleen de beklemtoonde maar door de onbeklemtoonde klanken gelijk. (Huis-muis)
    Klinkerrijm/assonantie: alleen de beklemtoonde klinkers aan elkaar gelijk. (Gaan-staat)
    Beginrijm/alliteratie: beginmedeklinker van twee beklemtoonde lettergrepen aan elkaar gelijk. (Kant-klaar)
Rijmschema: de rijmklanken aan het slot van de versregels staan vaak in een bepaalde volgorde
    Gekruist rijm (abab)
    Omarmend rijm (abba)
    Gepaard rijm (aabbcc)
    enjambement: de regels worden afgebroken op een plaats waar in de zin juist geen pauze valt.

Metrum 
    antimetrie: verbreking van de regelmaat
    Versvoet: 
    Scanderen: verdelen van de regel door middel van boogjes, streepjes en schuine strepen.
    Elisie: lettergreep ingekort.  
    Epenthesis: lettergreep toevoegen

    Jambe:  ^ -
    Trochee: - ^
    Anapest: ^^-
    Dactylus: -^^

    Stijlleer/stilistiek: inventarisatie en beschrijving van ‘stijlmanieren’ 

    Stijlfiguren: worden gebruikt om een bepaald effect te bereiken;
    Antithese: tegenstelling (spreken is zilver, zwijgen is goud)
    Eufemisme: verzachtende uitdrukking (heengaan ipv sterven)
    Hyperpool: overdrijving (uren lang gewacht)
    Paradox: schijnbare tegenstelling (door de bomen het bos niet meer zien)
    Retorische vraag: mededeling in de vorm van een vraag (ben je nou helemaal gek geworden)
    Woordspeling: een woord of uitdrukking in twee betekenissen gebruiken (licht aan, daar kun je mee thuis komen
    beeldspraak: figuurlijk taalgebruik
    Vergelijking: het beeld en dat wat met het beeld aangeduid wordt
    Metafoor: wat bedoeld word p, word vervangen door een beeld
    Personificatie: levenloos iets wordt voorgesteld als een levend wezen
    Synthesie: gewaarwordingen van twee zintuigen met elkaar combineren
    Clichés: versleten beeldspraak

 
Pragmatisch boodschap 
Mimetisch werkelijkheid afbeelden