Revolutionaire en conservatieve krachten in Europa

De ideeën van de Franse Revolutie sloegen al snel over op andere landen in Europa. Hier werd het systeem niet op dezelfde drastische manier veranderd maar het had toch effect. De Bataafse Republiek werd uitgeroepen in de Nederlanden na het afzetten van de Oranjes. In België werden de Oostenrijkers verdreven en een paar vorstendommetjes in West-Duitsland werden onderdeel van Frankrijk. Ook was er evenveel tegenstand tegen de Franse Revolutie in Europa. De broer van Lodewijk XVI benoemde zichzelf Lodewijk XVII en hoopte de Franse troon terug te krijgen. (Niet gelukt) Ook waren vele kerkelijke genootschappen in Europa tegen de Revolutie, voornamelijk omdat de rol van de Katholieke Kerk in Frankrijk was weggevaagd door de verlichte ideeën van de Revolutie en natuurlijk een hoop geweld. In Frankrijk keerde echter de rust terug, voornamelijk door Napoleon. Hij had een reputatie ontwikkeld als degene die de gemoederen weer kalm had gemaakt en had daardoor veel aanzien en volgers in Frankrijk.

Het Napoleontische Rijk:

In 1804 kroonde Napoleon zichzelf Keizer en trachtte een groot Europees Keizerrijk op te bouwen. De veroveringen van de jaren 1790 (zie België en West-Duitsland) werden doorgezet. De Bataafse Republiek, Spanje, Noord-Italië, het hertogdom Warschau, en de grootste delen van Pruisen, Oostenrijk en Rusland waren onderdeel van dit rijk. De enige die zich echt verzette tegen Napoleon waren de Engelsen. Dit bleek uiteindelijk succesvol doordat zij samen met de Pruisen, Oostenrijkers en Russen Napoleon bij Waterloo wisten in te maken. (1815) Tijdens de regeerperiode van Napoleon verspreidde de ideeën van de Revolutie zich over Europa. (minus Engeland want die doen toch altijd waar ze zelf zin in hebben -> zie verloedering van een goede kop thee en het niet aansluiten bij de euro)

De vredesbesprekingen van 1814-1815 en het congres van Wenen

Nadat Napoleon bij Waterloo was verslagen was het onzeker wie de macht zou krijgen in Frankrijk. Uiteindelijk werd er gekozen om de Bourbon dynastie weer in het leven te roepen met Lodewijk XVIII aan het roer. Omdat de toekomst voor Europa onzeker was werd er een congres bijeengeroepen in Wenen om de problemen omtrent verschillende landen (o.a. Nederland) op te lossen. Tevens wou Rusland claims maken op Ottomaans gebied. Echter wisten Rusland en Groot-Brittannië hun eigen ambities op koloniaal gebied (Balkan/Finland en overzeese kolonies) buiten dit congres te houden. De Britten wisten bijna alle kolonies onder hun gezag te brengen en grote delen van India te veroveren. Ook hadden zij als enige een zeer sterke vloot. Hiermee brak de Gouden Eeuw voor Groot-Brittannië aan. (1814-1914)
Bij het congres van Wenen was het Tallyrand die voor Frankrijk sprak samen met Metternich en Tsaar Alexander I. Tijdens het congres werd het koninkrijk der Nederlanden (Nederland en België) opgericht, de Franse gebieden in het westen van Duitsland aan Pruisen gegeven en de grenzen van Piedemont vastgelegd. In het midden van Italië kwamen de Pauselijke staten en in het zuiden het koninkrijk Napels. Met het verdeelde Duitsland werd niks gedaan omdat hier geen oplossing voor gevonden kon worden en Metternich het niet wou. Ook het feit dat het hertogdom Warschau bij Rusland kwam en Saksen bij Pruisen stuitte op verzet van Groot-Brittannië (Castlerearch), Frankrijk (Tallyrand) en Oostenrijk (Metternich). Hierop sloten zij een verdrag tijdens het congres dat zij ten oorlog zouden trekken tegen Pruisen en Rusland indien die hun claims zouden verzilveren. Toen dit uitlekte was de compromis dat Polen nu een 'congres Polen' zou worden met Alexander als vorst en een grondwet. Ook wouden de congresleden andere zaken als slavernij aanpakken. Dit werkte echter niet omdat er geen vloot was om de slavenhandel te controleren en de Britten hun vloot daarvoor niet ter beschikking wilden stellen. Ook werd het congres onderbroken door de terugkeer van Napoleon, die daarna vrij snel bij Waterloo werd verslagen. (sorry is eerder genoemd dan het moest maar ik heb geen zin om het weer te veranderen). De vrede was de meest radicale in de toenmalige wereldgeschiedenis. (tot 1919 in Parijs)

Week 2:

H11 §53: The advent of the “isms”

-     Romantiek

Oorsprong term: Engeland in de jaren 1840 als een literaire en kunstzinnige stroming. Bekende namen: William Wordsworth, Lord Byron en Percy Shelley in Engeland,  Victor Hugo , René Chateaubriand en George Sand in Frankrijk, Friedrich von Schiller, Friedrich Schlegel in Duitsland.

Het romantisme wierp vragen op over onderwerpen als de waarheid, de relatie tussen denken en voelen en de betekenis van het verleden en de tijd. De stroming wees de nadruk op klassieke regels en rationele orde af en richtte zich op het niet-classificeerbare, zoals visioenen, gevoelens, stemmingen en het onderbewuste.

Hun fascinatie ging niet uit naar de Oudheid, maar naar de Middeleeuwen. In de kunst en instituties uit dit tijdvak zagen zij een expressie van de innerlijke genie. Ook naties konden een ‘genie’ hebben, dit werd de Volksgeist genoemd. Romantisme kon dus samengaan met nationalisme.

à Romantisme voegde cultuur en emotie toe aan de politieke ‘ismes’ van de 19e eeuw.

-     Klassiek Liberalisme.

Oorsprong term: Spanje, door de tegenstanders van de bezetting door Napoleon. In Frankrijk ontstond het liberalisme onder de tegenstanders van het royalisme na de restauratie van de Bourbons in 1814. Hier kreeg het intellectuele invloed door onder andere het werk van Benjamin Constant. In Engeland werden vooral de Whigs liberaal. Hier was het werk van John Stuart Mill belangrijk.

Liberalen waren meestal handelaren of ondernemende landeigenaren. Ze hadden vertrouwen in het vermogen van de mens tot zelfbestuur en hechten grote waarde aan een parlementaire of representatieve regering. Verder wilden ze openheid van het bestuur, persvrijheid en een sterke constitutionele monarchie. Ze waren geen democraten uit angst voor chaos. Economisch waren zij voor laissez-faire en vrijhandel.

-     Radicalisme, republicanisme, socialisme

Oorsprong term: Engeland rond 1820: leiders van de arbeidersklasse en industriële kapitalisten organiseerden zich in de Philosophical Radicals. Zij eisten uitbreiding van individuele rechten. Ze volgden hierbij de werken van Jeremy Bentham, die tussen 1776 en 1832 had geschreven over volledige hervorming van het Engelse recht, de kerk, het parlement en de constitutie. Veel radicalen wilden zelf het koningshuis afschaffen. Bovenal was het radicalisme voor democratie.

Op het continent bestond radicalisme in de vorm van militant republicanisme. Deze republikeinen waren vooral studenten en schrijvers, arbeidersleiders en veteranen. Zij kwamen samen in geheime verenigingen. De republikeinen waren voor democratie, uitbreiding van het stemrecht en een parlementaire regering. Ze waren sterk anti-klerikaal.

Socialisten voegden nog andere visies hieraan toe. Zij zagen het bestaande economisch systeem als oneerlijk. In plaats van competitie als economisch en sociaal principe wilden zij harmonie en coöperatie. Ze waren tegen particulier initiatief en de laissez-faire van de liberalen. Ze waren voor gelijkere inkomsten.  Robert Owen (1771 – 1858), een eigenaar van een katoenweverij en socialist, bedacht een model commune voor zijn eigen werknemers gebaseerd op deze waarden.

Een vroege Franse socialist was de hertog van Saint-Simon (1760 – 1825). Hij en zijn volgers waren de eerste voorstanders van een geplande samenleving. Ze waren voor publiek eigendom van kapitaal en industrie. Een ander type socialist was Charles Fourier (1772 – 1837). Hij was voor een indeling van de samenleving in kleine eenheden, die hij phalanstères noemde. Dit systeem werd toegepast in de Massachusetts tussen 1842 en 1847.

Politiek was de belangrijkste vorm van socialisme voor 1848 die van de arbeidersklasse in Frankrijk. Deze klasse koesterde een diepe haat voor de bourgeoisie. Hun zegsman was de journalist Louis Blanc, schrijver van Organisation de Travail. Hij stelde een systeem voor van sociale workshops. Dit waren door de staat gesponsorde productiecentra waarin particuliere kapitalisten geen invloed hadden.

-     Feminisme

Oorsprong term: jaren 1830 in Engeland. De meeste feministen deelden de ideeën van liberalen, radicalen of socialisten maar wilden daarbij vrouwenrechten uitbreiden in het publieke en privéleven. Zij die werden beïnvloed door  het werk van Mary Wollstonecraft: A Vindication of the rights of Women (1792) wilden vooral meer kiesrecht en burgerrechten voor vrouwen. Anderen richtten zich vooral op rechten binnen educatie, cultureel leven en de economie. De activisten die zich vooral op nieuwe politieke rechten richten werden ‘egalitaire’ feminsten genoemd. Zij wezen erop dat mensen rechten universeel waren. Beide groepen baseerden zich op Verlichtingsidealen.

De eerste Engelse feministen waren Philosophical Radicals en volgers van de socialist Robert Owen zoals Anne Wheeler en William Thompson, die samen Appeal on behalf of women (1825) schreven. De meest invloedrijke politieke feministische werken kwamen van de liberalen Harriet Taylor en John Stuart Mill. Zij schreven The subjection of Women (1869), waarin zij pleitten dat de vrouw inherent gelijk was aan de man en dat verbeterde vrouwenrechten alleen maar voordeel hadden voor de maatschappij. In Amerika Was Elizabeth Cady Stanton de bekendste feministe.

In Frankrijk vormden socialisten als Saint-Simon en Fourier een stimulatie voor de feministische beweging. Saint-Simonianen begonnen feministische bladen en meer vrouwen begonnen te schrijven, zoals Germaine de Stael, Flora Tristan (reisdagboeken) en George Sand.

-     Nationalisme: Western Europe

In West-Europa was nationalisme vooral een uiting van politieke en culturele overtuigingen. In het Oosten was het een werkelijk programma voor politieke verandering.

De beweging werd geleid door intellectuelen. Zij begonnen meestal met cultureel nationalisme (eigen cultuur moest behouden worden) en gingen dan door op politiek nationalisme (om de cultuur te behouden is soevereine staat nodig). In het Oosten kon dit laatste niet gebeuren zonder de val van de regeringen waaraan de desbetreffende volken onderworpen waren. Oostelijk nationalisme was dus per definitie revolutionair en daarom illegaal en vervolgd. Er vormden zich daar geheime verenigingen. Dit nationalisme was vaak gemixt met liberalisme, socialisme of revolutionair republikanisme.

De bekendste nationalistische filosoof was de Italiaan Joseph Mazzini (1805 – 1872). Nadat hij zijn jeugd in Engeland had doorgebracht sloot hij zich aan bij de geheime vereniging de Carbonari. In 1831 richtte hij de vereniging Jong Italië op. In 1834 mislukte zijn poging op het koninkrijk Sardinië om ver te werpen. Zijn bekendste boek is The Duties of Man.

Voor de Duitsers werd nationaliteit een obsessie. Dit is ook te zien in de filosofie van Hegel. Volgens hem moest een volk een potente en onafhankelijke staat bezitten om in vrede, orde en waarde te kunnen leven. Hegel zag de realiteit en het verleden als een proces van eindeloze verandering. Verandering ontstond door historische dialectiek: de onweerstaanbare tendens van ‘de universele Geest’ om vooruit te bewegen door de creatie van tegengestelden. De stand van zaken (‘these’) zou onvermijdelijk leiden tot een tegenreactie (‘antithese’) die gevolgd zou worden tot een fusie van de twee (‘synthese’). Deze synthese was het beginpunt van een nieuwe these, en zo eindeloos voort.

Met deze theorie werd de studie van het verleden cruciaal, omdat deze zou laten zien hoe ‘de universele Geest’ zich ontwikkeld had. De belangrijkste Duitse historicus was Leopold von Ranke (1795 – 1886). Hij zei in 1830 dat het Duitse volk een missie Gods had om een cultuur en politiek systeem te creëren dat volledig zou verschillen van die van de Fransen.

In de economie was Friedrich List (schrijver van National system of Political Economy (1840)) de grondlegger van de historische school voor economie. Hij stelde dat het Engelse systeem van vrijhandel enkel voor Engeland mogelijk was. Volgens hem moest elk land dat zijn eigen nationale cultuur en beschaving wilde ontwikkelen zijn eigen kapitaal en industrie realiseren door middel van tarieven en protectionisme.

-     Nationalism: Eastern Europe

Behalve dat van de Polen en de Magyaren was het meeste Oost-Europese nationalisme van culturele aard. Veel van de volken leken langzaam te assimileren in de cultuur van het rijk waartoe zij behoorden, totdat in de vroege 19e eeuw er stemmen opgingen voor het behoud van de eigen historische culturen. Er werd meer nadruk gelegd op eigen taal en verleden. De krachtigste beweging was die van de Slaven. Belangrijke schrijvers zijn: De Serviër Vuk Karajich (Popular Songs and Epics of het Serbs) en de Tsjech Francis Palacky (History of the Czech People). In Rusland werd Russisch slavofilie (voorganger van pan-slavisme) de belangrijkste vorm van nationalisme.

-     Other ‘Isms’

Conservatisme bleef sterk. Het was voor absolute monarchie, aristocratie en de kerk. Het was tegen constitutioneel of representatief bestuur. Conservatisme was gebaseerd op de werken van Edmund Burke, die geleidelijke aanpassing als beste optie voor verandering zag. Monarchisme was conservatief en zelfs reactionair. Verder was humanisme een wijdverbreide stroming onder veel verschillende groepen.

H11 §54: The dike and the flood: domestic

Nadat Napoleon verslagen was waren de regeringen van Frankrijk (Lodewijk XVIII), Engeland (vooral de Tories) en Habsburgse Rijk (Metternich) conservatief gestemd. Zij wilden allen de macht en het prestige van hun land behouden. Daarom waren de maatregelen die zij na 1814 namen gematigd. Deels omdat Tsaar Alexander minder conservatief was kregen Frankrijk en Polen constituties en in sommige Duitse staten ontstonden vormen van representatieve regeringen en zelfs de Pruisische koning beloofde een representatieve vergadering. Maar overal in Europa promootten regeringen reactionaire politiek.

-     Reaction after 1815: France, Poland

Lodewijk XVIII begon zijn regeerperiode in 1814 met een amnestie voor de regicides van 1793. De meeste van hen stonden achter Napoleon toen hij terug kwam van Elba in 1815. Het gevolg was een witte terreur: de Kamer van Afgevaardigen die gekozen werd in 1815 was reactionairder en royalistischer dan de koning. In 1824 werd Lodewijk XVIII opgevolgd door zijn broer Karel X. Karel X zag zichzelf als gerechtigde absoluut monarch en wilde niet alleen het revolutionaire republicanism uitschakelen, maar ook het liberalism en het constitutionalisme.

Polen werd bij het Congres van Wenen een constitutioneel koninkrijk, met Tsaar Alexander als koning, dat als een Personele Unie aan het Russische Rijk verbonden was. Het system werkte slecht. De toegezegde vrijheden waren volgens het volk te weinig en volgens de aristocratie te veel. De Polen waren nationalistisch, liberal en revisionistisch. Er ontstonden geheime verenigingen, soms met een revolutionair karakter.

-     Reaction after 1815: The German States, Britain

Nationalistische Duitsers waren teleurgesteld over de uitkomsten van het vredesverdrag. Duitsland was nu een losse federatie, of Bond. Duitse nationalistische ideeën bejubelden vaak het gewone Duitse volk en vormden daarom ook een democratische oppositie tegen aristocraten en vorsten. In 1817 werd door de Burschenschaft, een jongerenbeweging, het congress van Wartburg gehouden. Dit was revolutionair getint. In 1819 werd de schrijver Kotzebue geassassineerd, die in dienst was geweest van de Tsaar. Nu besloot Metternich te intervenieren.

Metternich zag de nationalistische manifestaties al seen bedreiging voor de positie van Oosterrijk en de Europese machtsbalans. Er vond een conferentie plaats van de belangrijkste Duitse staten in Carlsbad. De Decreten van Carlsbad ontbonden de Burschenschaft, plaatsten ambtenaren in de universiteiten en censureerden de pers.

Na Waterloo vreesden de Britse grondbezitters voor een stroom van geimporteerde landbouwproducten met een grote prijsdaling als gevolg. Daarom werd een nieuwe Corn Law ingevoerd die de protectionistische tarieven sterk verhoogde. Prijzen schoten omhoog. Tegelijk was er een naoorlogse depressie in de industrie waardoor lonen daalden. Beide ontwikkelingen werkten politiek radicalism in de hand. De radicalisten wilden drastische hervorming van de House of Commons om daarna een radical programma van sociale en economische wetgeving door te voeren. In 1816 braken er in Londen opstanden uit. Kort daarna werd de regent aangevallen. De regering zette provocateurs in om aan bewijs te komen. In Manchester organiseerden industrialisten massaprotesten op St. Peters veld. Ze eisten universeel mannenkiesrecht, jaarlijkse verkiezing van de House of Commons en afschaffing van de Corn Laws. De demonstratie liep uit op een bloedbad toen er door soldaten op de demonstranten werd geschoten en werd daarom door de Radicalen de massamoord van Peterloo genoemd.

In 1819 stelde het Parlement de Six Acs in. Godslasterlijke en opruiende literatuur werd verboden, er kwam een zware belasting op kranten, huizen mochten worden doorzocht naar wapens, het recht op publieke samenkomsten werd beperkt. In 1820 vond de ‘Cato Street Conspiracy’ plaats, waarbij een aanslag op het gehele cabinet voorkomen werd.

H11 §55: The dike and the flood: International

-     The congress of Aix-la-Chapelle, 1818

Bij dit congress was de prioriteit het terugtrekken van de geallieerde troepen uit Frankrijk, waarover men het al snel eens was. Particuliere bankieren namen de franse herstelschulden op zich. Tsaar Alexander stelde een permanente Europese unie voor en suggereerde zelfs de handhaving van een international militaire kracht, zodat revoluties voorkomen zouden kunnen worden en liberale en constitutionele hervormingen veilig zouden zijn. Dit ging echter niet door. De Britse minister van buitenlandse zaken Lord Castlereagh wilde zich niet vastleggen op beloftes over toekomstig buitenlands beleid. Verder ging het congress over de problemen met de Atlantische slavenhandel en de problemen met Barbarijse zeerovers. Echter, om deze laatste tegen te gaan zou vrijheid op zee verloren gaan (men moest zijn schip laten doorzoeken). Op dit gebied werd dus geen resultaat geboekt.

-     Revolution in Southern Europe: The Congress of Troppau, 1820

De regeringen in Zuid-Europa (Ottomaanse Rijk, Spanje, Napels) waren zwak en corrupt. Spanje had een nieuwe constitutie in 1812, die gemodeleerd was op de Franse van 1791. Na Waterloo probeerden de zij de Bourbon koningen van Spanje en Napels te dwingen de constitutie te aanvaren. In 1812 vielen beide regeringen ten gevolge aan demonstraties van revolutionairen.

Metternich zag dit als de eerste symptonen van een international revolutie. Vooral Italie vond hij bedreigend voor Oostenrijk. Bij het congress pleitte hij voor het neerslaan van de revolutie in Napels. Hij wist Alexander te overtuigen en aan zijn kant te krijgen. Metternich stelde het protocol van Troppau op. Dit hield in dat alle Europese staten door het international collectief beschermd moesten worden tegen revoluties. Alleen Rusland, Pruisen, en Oostenrijk onderschreven het protocol. Metternich stuurde een Oostenrijks leger naar Napels en Ferdinand I werd teruggeplaatst op de troon.

-     Spain and the Near East: The Congress of Verona, 1822

Duizenden uit Italie gevluchte revolutionairen en liberalen gingen naar Spanje en het Midden-Oosten. De Griek Alexander Ypsilanti, veteraan uit het Russische leger, begon een gewapende opstand in Roemenie (Ottomaanse Rijk) en verwachtte Russische steun. Om over deze zaken te beslissen werd het congress van Verona gehouden. Alexander weigerde steun aan Ypsilanti uit het principe van international solidariteit tegen revoluties. Ypsilanti werd al snel verslagen door de Turken. Verder trok het Franse leger, met goedkeuring van het congress, in 1823 naar Spanje, waar de Spaanse liberalen, constitutionalisten en revolutionairen een kleine minderheid bleken te zijn de restoratie van de koning, Ferdinand VII, werd over het algemeen verwelkomd.

-     Latin American Independence

Nieuwe nationale bewegingen in Latijns Amerika gebruikten de chaos in Europa om los te breken van Spanje en Portugal. De Britten hadden veel economisch belang bij Spaans Amerika, ze hadden hun export tijdens de Napoleaanse oorlogen sterk verhoogd. Het imperial system met handels controle van Spanje was minder voordelig voor Engeland. Daarnaast groeide de politieke en sociale agitatie van de Creolen. Zij en de inheemsen leefden vaak onder slechte economische omstandigheden.

De belangrijkste leiders van de onafhankelijksbewegingen waren Simon Bolivar en Jose de San Martin, zij hadden Jaren doorgebracht in Europa en prefereerden de nieuwe constitutionele principes. De eerste opstanden waren gericht tegen Joseph Bonaparte, die sinds 1808 koning van Spanje was. De opstandelingen erkenden echter alleen Ferdinand VII, de afgezette koning.  Bolivar werd de bevrijder van Venezuela en Colombia, San Martin werd de bevrijder van Argentinie en Chili. Samen bevrijdden ze Peru. In Mexico werd de opstand neergeslagen. Lange tijd nog bleef het politiek onrustig in Latijns Amerika.

Toen het Franse leger Spanje binnen viel verklaarde Spaans-Amerika de onafhankelijkheid. Bij het Congress van Verona riep Alexander op tot bemiddeling van het congres tussen Spanje en haar kolonien. De Britten waren hier tegen en omdat zij de zeeen controleerden kregen ze hun zin. De nu onafhankelijke republieken hadden ook de steun van de VS. In 1823 verkondigde President Monroe de Monroe-doctrine, waarin hij Zuid-Amerika in bescherming nam. Dit was een Spiegel van de Metternich doctrine in het protocol van Troppau. De efficientie van de Monroe-doctrine hing af van de cooperatie met de Britse vloot.

300 jaar aan Europese koloniale rijken in Amerika kwam nu aan een einde, met als uitzondering Canada, eilanden in de Cariben en Cuba en Puerto Rico.

-     The End of the Congress System

De congressen maakten geen progressie richting een internationaal system, ze behielden enkel het status quo door repressie van revolutie. Ook konden de congressen niet aan ieders belangen voldoen. Groot Brittannië onttrok zich geheel uit het systeem, net als Frankrijk.  De Heilige Alliantie werd een reactionaire liga van drie Oost-Europese autocratieën. De val van het Congressysteem maakte ongecontroleerd nationalisme van de soevereine staten mogelijk.

-     Russia: The Decembrist Revolt, 1825

Alexander I stierf in 1825. Russische legerofficieren die verontrustende ideeën hadden opgedaan tijdens hun tocht naar Frankrijk begonnen nu een opstand. Zij eisten constitutioneel tsarendom, of zelfs een republiek. Van de twee mogelijke opvolgers van Alexander kozen zij voor Constantijn. Op 25 december hielden ze een demonstratie in St. Petersburg. De opstand werd snel neergeslagen. Alexanders opvolger Nicolaas voerde strenge repressie in.

H11 §56: The Breakthrough of liberalism in the West: revolutions of 1830-1832

In de jaren 1820 brak er een Griekse nationalistische opstand uit tegen de Turken. Nicolaas bood in tegenstelling tot Alexander wel steun. Groot-Brittannië en Frankrijk wilden Rusland niet als enige kampioen laten worden en het resultaat was een Anglo-Frans-Russische zeemacht interventie. In 1827 werd de Turkse vloot bij Navarino baai vernietigd. Er volgde een Russisch Turkse oorlog en een grote Midden Oostencrisis. In 1829 werd de onafhankelijkheid van Griekenland erkend werd. Servië, Wallachije en Moldavië werden autonoom, net als Egypte.

-     France, 1824-1830: The July Revolution, 1830

In 1824 werd Karel X koning. Zijn pogingen om het Oude Regime te herstellen kregen al snel veel oppositie. In maart 1830 diende de Kamer van Afgevaardigden een motie van wantrouwen in. De koning ontbond de kamer. Op 26 Juli kwam hij met vier ordonnanties. Hij ontbond de nieuw verkozen kamer, censureerde de pers, paste het stemrecht aan en riep op tot nieuwe verkiezingen op basis van de aanpassingen.

De volgende dag leidde dit tot de Juli Revolutie. Karel X trad na drie dagen af. Sommige leiders wilden een democratisch republiek. Arbeiders wilden betere werkomstandigheden, politieke liberalen wilden een liberale constitutionele monarchie. Lafayette, commandant van de gereorganiseerde nationale garde bracht de Hertog van Orleans voort. Deze regeerde tot 1848 onder de titel Louis Philippe.

Het regime van Louis Philippe leek in de ogen van Europese machten revolutionair. De constitutie bleef vrijwel hetzelfde de belangrijkste verandering was dat absolutisme verboden werd. De Chambre des pairs was niet langer erfelijk en de kamer van afgevaardigden werd door een grotere groep stemmers verkozen. Vooral de opperste bourgeoisie profiteerde van het nieuwe systeem.

-     Revolutions of 1830: Belgium and Poland

De Nederlands-Belgische eenheid was economisch voordelig maar werkte op politiek gebied slecht aangezien de Nederlandse koning centralistisch en absoluut was. Ook was België katholiek en Nederland protestants. In augustus brak er onrust uit in Brussel. De leiders wilden lokaal zelfbestuur maar toen de koning hen gewapend neer wilde slaan riepen ze hun onafhankelijkheid uit. Nicolaas van Rusland stuurde troepen om de Belgen neer te slaan maar in toen het leger door Polen trok brak daar een revolutie uit. In 1831 erkende polen Nicolaas niet langer als koning, waarna hij een groot leger stuurde. De Polen konden zich niet goed verdedigen en hadden geen Westerse steun. De opstand werd neergeslagen. Het nu onafhankelijke België benoemde de zoon van Louis Philippe tot koning, maar deze mocht het niet accepteren van zijn vader. Daarna benoemden de Belgen Leopold van Saxe-Coburg, een Duitse vorstenzoon. Bij een verdrag van 1831 werd België een permanente neutrale staat.

-     Reform in Great Britain

Het Tory regime begon losser te worden. Nieuwe Tory leiders, vooral George Canning en Robert Peel maakten de handel liberaler en ondermijnden de wettelijke positie van de kerk. Er kwam een professionele politiekracht en de doodstraf werd afgeschaft voor zo’n honderd overtredingen. De Liberale Tories konden echter niet the house of commons hervormen of de Corn Laws terugtrekken. De Commons waren erg onrepresentatief, de nieuwe groeiende industriële steden werden niet gerepresenteerd in het Parlement. Ook werden veel kiesgewesten gedomineerd door invloedrijke personen. In de landbouw districten heerste censuskiesrecht.

In 1830 riepen de Whigs op tot hervorming van the House of Commons. De conservatieve premier bleef het bestaande systeem afwijzen. Een Whig miniserie nam de regering over en stelde hervormingen voor aan the House of Commons, die weigerde. Nogmaals legden de Whigs het hervormingsplan. Ditmaal werd het geweigerd door the House of Lords. Nu ontstonden er rellen in Bristol. Alleen het aannemen van de hervormingsplannen kon een revolutie voorkomen, dus The House of Lords gaf toe. The Reform Bill van 1832 paste het Middeleeuwse systeem aan en baseerde zich niet op de nieuwe ideeën van de Franse revolutie. De belangrijkste verandering was de restributie per regio en per klasse. The Reform Bill reorganiseerde plekken in the House of Commons. 143 plekken werden beschikbaar voor de industriesteden.

-     Britain after 1832

Toch was de Reform Bill in soort revolutie. De aristocratische Whigs, voormalig radicale industrialisten en wat Liberale Tories gingen samen de Liberale partij vormden. De meeste Tories, een paar oude Whigs en een paar voormalige radicalen werden samen de Conservatieve partij. In 1833 werd de slavernij afgeschaft. In 1834 kwam er een nieuwe Poor Law. In 1835 kwam de Municipal Corporations Act die uniform verkiezings en administratieve mechanismes instelde. De financiele en administratieve onregelmatigheden van de kerk werden aangepast. De Tories (bekendste Lord Ashley) zetten zich in voor de arbeiders als tegenaanval. De Factory Act van 1833 verbood kinderarbeid in textielmolens. In 1847 kwam de Ten Hours Act; vrouwen en kinderen mochten niet langer dan 10 uur per dag werken. Deze act stond in contrast met de liberale idealen. In 1838 vormden de Whigs, Liberalen en Radicalen de Anti-Corn Law league. Deze leidde volgens hen tot nadelen voor de export (prijzen lagen hoog). Voorstanders stelden dat Engeland anders te afhankelijk zou worden van import. Uiteindelijk werden de Corn Laws in 1846 terug getrokken en Engeland werd importafhankelijk. Vrijhandel werd noodzakelijk.

H11 §57: Triumph of the West European Bourgeoisie

De Bourgeoisie werd nu in contrast gezien met de arbeidersklasse. Europa bleef kapitaal vergaren en de industrie groeide maar slechts een klein deel van de winsten ging naar de arbeiders. Het fabriekssysteem verbreidde zich naar het continent en naar Amerika.

-     The Frustration and Challenge of Labor

Republikeinen in Frankrijk en radicale democraten in Groot-Brittannië voelden zich verraden in de jaren 30 en 40. Ondanks hun revolutiepogingen was het stemrecht niet uitgebreid. De gedachte begon te heersen dat als men het systeem niet kon veranderen, men het moest vernietigen. Dit idee werd door de arbeidersklasse overgenomen. Er werd gezegd dat het inkomen van arbeid vastgesteld stond in de wet der natuur.

De heersende doctrine over arbeid was die van marktwerking: de arbeider verkocht arbeid, de werkgever kocht het. Er was dus geen zekerheid voor de arbeider. De nieuwe Poor Law van 1834 deed hier niets aan, de wet verzekerde de arbeidsmarkt door werkeloosheid nog ondoenlijker te maken dan werk. Uiteindelijk zou het de toename van productiviteit zijn die de omstandigheden van de arbeiders werkelijk zou verbeteren. Op kort termijn ontstonden er twee tussenoplossingen. Verbeteringen van de positie van arbeid op de markt leidde tot het ontstaan van vakbonden. Daarnaast werd de basis gelegd voor het socialisme.

-     Socialism and Chartism

Socialisme verspreidde zich in de arbeidsklasse. In Frankrijk ging het samen met revolutionair republicanisme. De grote Revolutie stond opnieuw in de belangstelling, Robespierre werd een held. In Engeland ontstond een arbeidersklasse groep, de Chartists naar de People’s Charter van 1838. Dit werd een massabeweging. De Charter van 1838 bestond uit 6 punten. (1) jaarlijkse verkiezing van The House of Commons, (2) universeel mannenkiesrecht, (3) een geheim kiesbiljet, (4) gelijke verkiezingsdistricten, (5) de afschaffing van eigendomskwalificatie voor the House of Commons, (6) betaling van de verkozen leden van het Parlement. De Charter werd met een massaal getekende petitie aangeboden aan the House of Commons. Hij werd twee keer afgewezen en de beweging stierf langzaam uit. Pas in 1867 zou het kiesrecht uitgebreid worden.

Hoofdstuk 12 paragraaf 58, 59, 60.

In 1848 braken revoluties uit in heel Europa, maar doordat ze volhoudende politieke en sociale sterkte misten faalden ze snel. Het gevolg was een versterking van de meer conservatieve krachten.

H12 §58: Paris: The Specter of Social Revolution in the West

-     The ‘February’ Revolution in France

Hervormers hielden op 22 februari, 1848 demonstraties in de straten. De regering riep de Nationale Garde op, maar deze weigerde. De koning beloofde nu hervorming van verkiezingen maar de demonstraties raakten al snel gewelddadig, er ontstonden massale rellen. Op 24 februari trad Louis Philippe af. De republikeinen forceerden de uitroeping van een Republiek. Er kwam een voorlopige regering van 10 man. Zeven van de 10 waren politieke republikeinen (bekendste: Lamartine), 3 waren socialistische republikeinen (Louis Blanc). Veel arbeiders eisten dat Frankrijk de rode vlag zou aannemen.

Louis Blanc drong aan op economische en sociale hervormingen maar de socialisten aren in de minderheid. De regering creëerde enkel een gelimiteerde Labor Commission en Nationale Workshops. Wel schafte de regering de slavernij af. Er bleken meer mensen te zijn dan die de Nationale Workshops werk konden bieden.  

De grondwetgevende vergadering kwam op 4 mei samen en verving de Voorlopige Regering. Er zaten geen socialisten in. Alle vijf leden waren vijanden van Louis Blanc.

-     The ‘June Days’ of 1848

Op 15 mei vielen de mensen uit de Nationale Workshops de nationaal verkozen grondwettelijke vergadering aan en verklaarden hem ontbonden. Er kwam een nieuwe voorlopige regering. De Nationale Garde herstelden echter de vergadering. De vergadering besloot nu de Nationale Workshops af te schaffen. De arbeidersklasse begon hiertegen te protesteren. De regering gaf hierop de volmacht aan generaal Cavaignac en het leger. Hierop volgden ‘de bloedige junidagen’, 24 juni tot 26, een enorme klasse oorlog in Parijs. Mensen boven de arbeidsklasse in heel Europa raakten in paniek. In Engeland herleefden de Chartisten. Hun petitie werd echter alweer afgewezen en het revolutionaire comité werd gearresteerd.

-     The Emergence of Louis Napoleon Bonaparte

Na de junidagen maakte de grondwettelijke vergadering een republikeinse constitutie. Er zou een sterke uitvoerende macht komen die door universeel mannenkiesrecht verkozen was. De vier kandidaten waren: Louis Napoleon Bonaparte werd verkozen en werd president van de Tweede Republiek. In 1849 werd de grondwetgevende vergadering vervangen door een wetgevende vergadering. Twee derde van de nieuwe afgevaardigden was monarchist, van het derde deel was de meerderheid socialist. 

In juni 1849 zette de vergadering 33 socialisten uit de kamer der afgevaardigden. Publieke bijeenkomst werd onderdrukt en de pers werd gecensureerd. In 1850 werd het stemrecht beperkt in het nadeel van socialisten. De Falloux wet van 1850 plaatste alle scholen onder toezicht van de katholieke kerk. De Franse Republiek werd bestuurd door een anti-republikeinse regering.

Bonapartes probleem was om de radicalen aan zijn kant te krijgen. Dit deed hij door het herstel van universeel stemrecht in 1851. In december 1851 pleegde hij een coup d’état. Hij verklaarde de vergadering ontbonden. Bij de verkiezingen werd hij als president verkozen voor een 10jarig termijn. Een jaar later benoemde hij zichzelf tot keizer Napoleon III.

H12 §59. Vienna: The Nationalist revolutions in Central Europe and Italy

-     The Austrian Empire in 1848

Van de vele nationaliteiten die in het Oostenrijk van de Habsburgerse leefden was de Duitse nationaliteit de grootste groep. De Magyaren waren het dominantst in het Hongaarse deel. Verder was er een flink deel Noord-Slaven. Oostenrijk was het meest invloedrijke lid van de Duitse federatie. Lombardije en Venetië waren onderdeel van het rijk. Toscane was autonoom. De koninkrijken Napels en de twee Sicilies waren een protectoraat. Alleen het koninkrijk van Sardinië werd geregeerd door een Italiaanse monarchie. Bij al deze volken kwam het nationalisme op. Metternich zag hierin een groot probleem.

-     The March Days

Op 13 maart 1848 leidde Luis Kossuth van de radicale partij arbeiders en studenten in een opstand in Hongarije. Ze bestormden het paleis en Metternich vluchtte. Kossuth wilde complete constitutionele afscheiding. Tegelijkertijd werd in Milaan het Habsburgse garnizoen verdreven. Venetië riep de onafhankelijkheid uit. Toscane verdreef de Habsburgse hertog. Karel Albert, koning van Sardinië verklaarde Oostenrijk de oorlog op 23 maart en viel Lombardije-Venetië binnen met troepen vanuit heel Italië. Intussen was Duitsland eenwording aan het voorbereiden.

-     The Turning of the Tide after June

De revoluties begonnen weg te ebben in Juni, vooral door het gebrek aan een sterke sociale basis. De leiders waren meestal intellectuelen in plaats van de vertegenwoordigers van sociale en economische belangen. Arbeiders waren zelden politiek bewust. De boeren hadden geen interesse meer nadat ze geemancipeerd waren. Het leger (boeren en aristocratie) was immuun voor het nationalisme. In Frankfurt kwam een Duitse vergadering samen om te spreken over eenwording. De Sudeten-Duitsers waren hiertoe aangetrokken maar de Boheemse Tsjechen niet. Zij riepen een Pan-Slavisch congres bijeen in Praag, juni 1848. Dit congres was anti-Duits, niet anti-Oostenrijk. Ze eisten dat alle Slavische volken dezelfde rechten kregen als alle andere nationaliteiten in het rijk.

- Victories of the counterrevolution, June-December, 1848

In Praag brak een Tsjechische opstand uit op 12 Juni. Windischgrätz, de lokale legercommandant bombardeerde de stad en het Slavische congres viel uit een.

Lombardije-Venetië had de onafhankelijkheid uitgeroepen en Sardinië had Oostenrijk de oorlog verklaard. Radetsky, de Oostenrijkste commandant in Italië versloeg Sardinië bij Custozza op 25 juli.

In September scheidde de Hongaarse radicale partij van Louis Kossuth Hongarije helemaal af van Duitsland en voerde een magyariseringspolitiek in. De andere volken in Hongarije zetten zich hier tegen af en er kwam een burgeroorlog. In Wenen kwam een massaopstand in Oktober en de keizer vluchtte. Windischgrätz bezette Wenen voor vijf dagen en dwong de revolutionairen tot overgave. Op 2 december volgde Frans Joseph de afgetreden Ferdinand op.

-     Final Outburst and Repression, 1849

Republikeinse opstanden braken uit in heel Duitsand. Rome werd uitgeroepen tot radicaal Romijns Republiek. Paus Pius IX vluchtte. Karel van Sardinië viel opnieuw Lombardije binnen. De Magyaren riepen absolute onafhankelijkheid uit. Al deze manifestaties bleken echter een kort leven beschonken. Bij het neerslaan van de Magyaren moest wel de Tsaar Nicolaas en zijn leger te pas komen.

Reactionisme werd de orde van de dag. Paus Pius IX keerde terug naar Rome en keerde zich af van al zijn vroegere liberale ideeën. De Oostenrijkse prins Schwarzenberg, de belangrijkste minister van de keizer, stelde zich op tegen alle vormen van populaire zelf-expressie constitutionalisme en nationalisme moest uitgeroeid worden. Ook centraliseerde hij de regering. Hongarije verloor al zijn aparte rechten. Op economisch gebied creëerde hij een vrijhandelszone die het hele rijk omvatte. Hij stimuleerde de aanleg van wegen en spoorwegen.

H12 §60: Frankfurt and Berlin: The question of a liberal Germany

-     The German States

In maart 1848 en 1849 probeerde de Frankfurt vergadering een eenwording van Duitsland te realiseren. De aparte staten weigerde echter soevereiniteit in te lossen. De machtigste staten waren Pruisen en Oostenrijk. Zij wilden geen macht aan elkaar opgeven. Dit ‘dualisme’tussen Berlijn en Wenen was minder sterk geworden toen het Napoleonse Rijk een gemeenschappelijke vijand had gevormd.

-     Berlin: Failure of the Revolution in Prussia

Frederick William IV erfde de Pruisische troon in 1840. Zijn regime was efficient, progressief en eerlijk. Ook volgde het mercantilistische tradities en steunde de economie. Na de rellen in 1848 liet Frederick William IV het volk een wetgevende vergadering verkiezen. Deze vergadering werd gedomineerd door anti-Junker, radicale extremisten uit de lagere klasse. Ze steunden de revolutionairen in Polen en hoopten de Heilige Alliantie te vernietigen door een Europese revolutionaire oorlog tegen Rusland. De Polen uit West-Pruisen en Posen kregen lokaal zelfbestuur. De Duitsers in Posen weigerde echter de autoriteit van de Poolse ambtenaren te erkennen. In April 1848 verpletterde het Pruisische leger in Posen de Poolse instituties. Tegen het einde van 1848 waren de oude autoriteiten met dank aan het leger weer aan de macht.

-     The Frankfurt Assembly

Stemmers vanuit heel Duitsland zenden afgevaardigden naar Frankfurt om een federale superstaat te creëren. De Frankfurt vergadering stond echter enkel voor een idee. Politiek gezien representeerde het niets. Er was geen al bestaande nationale structuur om mee te werken. In Mei 1848 kwam de vergadering samen. De leden waren allemaal revolutionair. Ze wilden een liberale, zelfbesturende, federaal geünificeerde en democratische (maar niet egalitaire) staat. De revoluties van 1848 kwamen in een tijd waarin socialistische revolutionairen al in strijd waren met de bourgeoisie. Dit kon de Frankfurt Vergadering niet gebruiken. Zij zetten het Pruisische leger dan ook in om de radicale rellen te onderdrukken. De vergadering werd steeds meer anti-revolutionair en verloor daardoor de steun van het volk langzamerhand.

Een van de vragen waar zij zich mee bezig hielden was de keuze tussen een groot (+de Duitsers in Oostenrijk) of klein Duitsland wilden. Dit was ook de keuze tussen een Pruisische of Oostenrijkse federale keizer.

-     The Failure of the Frankfurt Assembly

In Berlijn en Wenen zat de contrarevolutie in het zadel met steun van het leger. In December werd de Declaratie van de Rechten van het Duitse Volk uitgebracht door de Frankfurt vergadering. In April 1849 volgde de constitutie. Er werd gekozen voor de klein-Duitse oplossing. Het koningschap werd aangeboden aan Frederick William IV. Deze accepteerde het niet omdat hij bang was voor problemen met Oostenrijk en omdat de kroon door het volk werd aangeboden. Liberaal nationalisme had geen geünificeerd constitutioneel Duitsland gebracht. Een paar extremisten bleven over in Frankfurt maar ook zij werden neergeslagen door het Pruisische leger.

De Pruisische monarch stelde nu een constitutie in voor zijn eigen staat, die tot 1918 stand zou houden. De constitutie stelde één parlement in voor alle regio’s in Pruisen. Het parlement bestond uit 2 kamers waarvan de laagste werd verkozen dor algemeen mannenkiesrecht, maar wel in een systeem waarbij de rijksten de meeste invloed hadden. Voor 1850 was de constitutie behoorlijk progressief, maar tegen 1900 werd het systeem reactionair en onliberaal.

B.1 Restauratie en vernieuwingsdrang, 1815-1848

1. Waarom geldt de periode 1815-1830 als ‘het Restauratietijdvak’? Welke twee van de nieuwe
‘-ismen’ traden in deze periode nadrukkelijk naar voren en kwamen met elkaar in spanning? Wie was internationaal de leidende figuur van dit tijdvak?

Restauratietijdvak: Men wilde terug naar de situatie van vóór 1789. Napoleons rijk moest worden teruggebracht tot een Europa met een balans der machten. Dit gebeurde o.a. door opnieuw een Bourbon op de Franse troon te plaatsen. De periode liep af in 1830 omdat Frankrijk niet langer een gevaar vormde voor het machtsbalans en omdat het liberalisme toen definitief was doorgebroken.

De twee ‘-ismen’: liberalisme & radicalisme

De leidende figuur: Metternich, een Oostenrijkse diplomaat, minister van Buitenlandse zaken en kanselier. Bovendien voorzitter van de Duitse Bond.

2. Het Congres van Wenen legde de basis voor het zogeheten ‘congressysteem’. Wat hield dat systeem in? Wanneer, waar en met welk doel vonden de drie belangrijkste congressen ná Wenen plaats?

Congressysteem: de internationale regulatie van Europese zaken om het machtsbalans te behouden en revoluties de kop in te drukken

Drie belangrijkste congressen:

1. Congres van Aix-la-Chapelle, 1818. Het belangrijkste punt hier was de terugtrekking van de bezettingslegers uit Frankrijk. Hier bestond een consensus over en het gebeurde direct.
2. Congres van Troppau, 1820. Het onderwerp van dit congres was de crisis in Zuid-Europa, waar revolutionaire bewegingen de zwakke regeringen in gevaar brachten of omver wierpen. Het resultaat was Metternichs protocol waardoor interne interventie mogelijk werd. Metternich had de steun van Alexander van Rusland, die nu conservatief werd.
3. Congres van Verona, 1822. Griekenland en de Spaanse koloniën wilden onafhankelijkheid. Er werd een Frans leger naar Spanje gestuurd om orde op zaken te stellen.

3. Welke relatie was er tussen de politiek van de Heilige Alliantie en de Monroe-doctrine?

Een spiegelrelatie. De Heilige Alliantie stond voor het onderdrukken en voorkomen van revoluties. De Monroe-doctrine van 1823 ‘beschermde’ de revoluties in Spaans-Amerika die tot onafhankelijk hadden geleid, door Europese inmenging te weren.

4. Leg uit waarom het nationalisme zowel met het conservatisme als met het liberalisme kon samengaan

Liberalisme: de nadruk op individuele rechten ging samen met het nationalisme, net als het idee dat elke staat soevereiniteit moest creëren ten behoeve van specialisatie.

Conservatisme: net als bij het nationalisme werd er nadruk gelegd op sterkte en continuïteit van het nationale karakter. Ook nationalisme was gericht op geschiedenis.

à opmerking: politiek nationalisme ten Oosten van Frankrijk kan alleen maar liberaal zijn.

5. Verklaar waarom in Frankrijk in 1830 opnieuw revolutie ontstond. Waarom kan de uitkomst van deze revolutie als een compromis worden beschouwd?

Koning Karel X werkte aan een herstel van de absolute macht zoals het Oude Regime gekend had. De Kamer van Afgevaardigden dienden een motie van wantrouwen in, waarna de koning de kamer ontbond en nieuwe verkiezingen instelde. De nieuwe kamer veroordeelde de politiek van de koning echter ook. Op 26 juli bracht de koning zijn 4 ordonnanties uit:

1. ontbinding van de nieuwe kamer

2. Censuur op de pers

3. Beperking van het stemrecht

4. Nieuwe verkiezingen op basis van de nieuwe voorwaarden

Een dag later brak de revolutie uit en weer 3 dagen later vluchtte Karel X naar Engeland.

De uitkomst was echter een compromis: er kwam geen echte democratie en ook geen echte verandering van de omstandigheden van de arbeiders. Wel kwam er een constitutionele monarchie en een uitbreiding van het stemrecht.

6. Leg uit waarom de Reform Bill van 1832 tegelijk wél en geen revolutie betekende. Welke maatschappelijke groep profiteerde het meeste van deze verandering?

Wel een revolutie: het stemrecht werd uitgebreid, meer groepen werden nu gerepresenteerd in de regering.

Niet een revolutie: deze concessie stopten de werkelijke revolutie voordat hij begonnen was. De uitkomst was niet volgens de idealen van de Franse Revolutie, maar meer een aanpassing van het oude starre stelsel.

De middelklasse profiteerde het meest van de uitbreiding van het stemrecht.

7. Waarin verschilde het nationalisme in West-Europa van dat in de andere delen van Europa? Wie vormden bijna overal de groep die het nationalisme droeg? Waarom was het nationalisme in deze periode vaak revolutionair van karakter?

In West-Europa was het nationalisme gericht op politieke en culturele geloofsopvattingen. In de andere delen van Europa ging het om actieve nationbuilding, waarbij men zich altijd moest afzetten tegen overheersers. Staat en natie gingen vaak niet samen namelijk.

Het nationalisme werd bijna overal gedragen door de Bourgeoisie, de rijke middenklasse.

Het nationalisme was vaak revolutionair omdat het ging om nationaliteiten in een multi-etnisch rijk. Zij wilden een eigen staat, wat onmogelijk was zonder revolutie.

8. De revolutie van 1848 was zowel een staatkundige en ‘burgerlijke’ als een sociale revolutie. Verklaar waarom deze twee aspecten in Frankrijk al spoedig met elkaar in conflict raakten.

De nieuwe regering was gericht op economisch herstel, het vormen van een republiek en uitbreiding van het stemrecht. Socialen waren in de minderheid en wilden betere omstandigheden voor arbeiders. Dit was geen prioriteit voor de regering en botste bovendien met de economische belangen. De klassestrijd van de arbeiders begon in 1848 nadat de opstand neergeslagen was.

9. Wat waren de doelstellingen van de revolutionairen van 1848 in het Habsburgse rijk? Waarom slaagden zij er niet in deze idealen te verwezenlijken?

De doelstellingen waren: liberale regeringen, nationale vrijheid, constituties, uitbreiding van het stemrecht, juryrechtspraak, burgerlijke vrijheid en persvrijheid.

Het slaagde niet omdat de sociale basis van de revolutie niet groot genoeg was. De arbeiders waren zelden politiek bewust, de boeren hadden geen interesse meer in nationalisme nadat ze geëmancipeerd waren en de aristocratie had sowieso geen interesse in nationalisme. De boeren en de aristocratie vormden samen het leger en de houding van het leger was beslissend voor het slagen van de revolutie.

10. Welke problemen of omstandigheden stonden het succes van de revolutie binnen de Duitse Bond in de weg?

Willem Frederick IV weigerde het koningschap uit angst voor oorlog met Oostenrijk en omdat hij geen ‘troon uit de goot’ wilde. Hierdoor kwam er geen Duitse eenwording tot stand. Bovendien stond het Pruisische leger stond aan de kant van de anti-revolutionaire volksvergadering en sloeg opstanden neer.

Aantekeningen college:

1760 tot 1848 wordt door Palmer ‘the age of democratic revolutions’ genoemd.

De Amerikaanse revolutie: geslaagd.

De Franse revolutie: compromis.

Revoluties van 1830 (liberalisme): compromis.

Revoluties van 1848 (liberalisme, socialisme, nationalisme): mislukt.

De periode 1848 - 1878:

- dynastieke staat à natiestaten met constituties

- utopisch socialisme à wetenschappelijk socialisme

- adel vs burgerij à burgerij vs arbeiders

B2 Bronnencollege: Engeland – literatuur

De ‘Condition of England Question’

Bronnenpresentatie:
- Reform Act, 1832
- A reform poster from South Shields in County Durham, 1 augustus 1830
- Advertisement for a dinner in Gateshead in August 1830 to celebrate the Juli 1830 revolution in France
- Extracts from The Bristol Gazette on a riot in Bristol, 3 novemeber 1831

1. was hervorming van het Britse kiesrechtstelsel noodzakelijk?

Sinds de Industriële revolutie trokken steeds meer mensen naar de industriesteden, om daar werk te vinden. Deze steden groeiden hard en er kwamen ook nieuwe steden. Ondanks de bevolkingsgroei in de steden kregen zij niet meer inspraak in de politiek. Het oude kiesrechtstelsel was niet meer representatief voor de nieuwe situatie

2. met welke argumenten wilden de mensen in South Shields het Parlement overtuigen om de nieuwe kiesrechtwet aan te nemen?

Verandering van het kiesrecht waardoor de inwoners van de industriesteden meer inspraak zouden krijgen, zou de handelsbelangen van de stad bevorderen volgens de indieners. 

3. Welke groep mensen steunde de petitie?

De petitie werd ondertekend door de middenklasse.

4. Hoe toonden ze hun goede wil aan het Parlement terwijl ze het instituut ook wilden hervormen?

Ze wezen er op dat ze het Parlement niets wilden opdringen en vertrouwen hadden in hun intelligentie om problemen op te lossen.

5. Welke mensen waren wellicht aanwezig bij het diner in Gateshead?

?

6. Waarom wilden zij de Juli-revolutie in Frankrijk vieren?

Omdat zij deze revolutie zagen als een overwinning op de tirannie in Frankrijk.

7. Wat gebeurde er tijdens de rellen in Bristol?

Er kwam een clash tussen de aanvankelijk vreedzame betogers en de autoriteiten. De autoriteiten traden wreed op, er vielen doden. Ook werd een groot gedeelte van de stad in brand gestoken.

8. Had, volgens de bron, de rel kunnen worden voorkomen?

De auteur van de bron vind het onbegrijpelijk dat de Reform Act niet aangenomen werd door de regering. Door aanname van de wet zou de rel voorkomen kunnen worden.

Week 3:

De nieuwe Europese ‘’ismen’’: Realisme, positivisme, marxisme

De revoluties van 1848 waren geen succes

• Dromen(over: humaan nationalisme, liberalisme zonder geweld, een vredelievende gemenebest.) vielen uiteen
• De roep voor sterke nationale soevereine constitutionele staten was slechts in kleine staten verwezenlijkt(nl, Denemarken, België, Zwitserland, piemonte)
• Frankrijk à kreeg in 1848 wel universeel mannenkiesrecht à geen democratie maar populaire dictator Louis Napoleon Bonaparte (Napoleon III)
• In de duitse staten en Oostenrijk werd wel het lijfeigenschap afgeschaft in 1848.
• Door teleurstelling in liberalisme en de romantiek kwam er een (politiek) realisme op à Poltiek: De toekomst werd bepaald door de huidige situatie en hoe die zich ontwikkeld, niet door een ideaal plaatje in je gedachten. Kunst: Beschrijven, schilderen, zoals je het ziet.

Materialisme, Realisme, Positivisme

• De 18e eeuwse trend van scepticisme  mbt religie die door de romantiek onderbroken was werd hernieuwd.
• De nieuwe mentaliteit kan ook als positivisme worden beschreven. à er werden harde feiten geëist, ijdele hoop werd vermeden, alles werd in twijfel getrokken en alle generalisaties waren negatief.
• Realisme in de politiek kwam bekend te staan onder de duitse term realpolitik.
  Binnenlands: men utopische dromen op moeten geven en zich tevreden moeten stellen met een geordende, eerlijke hardwerkende regering.
  Buitenlands: Internationaal zou men niet door de ideologie moeten laten leiden(bij bijvoorbeeld de keuze voor bondgenoten) men zou slechts de eigen strategische en praktisch beste keuzes moeten maken. Bismarck was de bekendste aanhanger van de Realpolitik

Vroeg Marxisme

Karl Marx(1818-1883) en Friedriech Engels(1820-1893) hoorden bij de teleurgestelde revolutionairen van 1848. Marx, afgestudeerd jurist, associeerde zich met radicale Duitse intellectuelen. Engels leerde in manchester het fabriekseigenaarsvak net zoals zijn vader. Ze hebben elkaar in 1844 in parijs ontmoet. In 1847 sloten ze zich aan bij de communistische liga(communistisch had nog een vage betekenis), een kleine groep revolutionairen. Enkele kernideeën waren

• Democratisch kiesrecht
• Universeel gratis onderwijs
• Bewapening van de mensen
• Progressieve inkomensbelasting
• Beperkingen op erfdeel
• Staatseigendom van banken, spoorwegen, kanalen, mijnen etc
• Een mate van grootschalige wetenschappelijke agricultuur

Deze liga werd echter vernietigd door de counterrevolutie in Duitsland. Wel schreven Marx en Engels het communistisch manifest(1848) voor deze liga. Das Kapital kwam in 1867 uit, dit was meer de economische kant van het Marxisme. Het Marxisme ging pas in de jaren 1870 een rol spelen.

Bronnen en Inhoud Marxisme

Het marxisme heeft 3 bronnen

• Duitse filosofie
• De Engelse Industriële revolutie
• Franse Revolutionairen.

Marx zei dat het kapitalistische systeem er voor zorgde dat de arbeiders nooit echt konden profiteren van wat zij produceren. De welvaart die zij (voor hun baas) creëerden werkte volgens Marx zelfs tegen hun via politieke instituties. Het enige waar de arbeiders loyaliteit aan moesten tonen was hun eigen klasse. Marxisme ageert tegen het principe dat arbeiders niet betaald krijgen in verhouding met de waarde van wat ze produceren.

BLZ 509 510

Aantrekkingskracht van het Marxisme: sterktes en zwaktes

Sterktes

• De claim wetenschappelijk te zijn(niet ethisch), concurrerende vormen van communisme zouden utopisch zijn

Zwaktes

• De arbeidersklasse in europa was ‘’geen leger’’, een klassenoorlog lag niet voor de hand

De revolutionaire geest van de 1848 bracht in de daaropvolgende decennia een betere positie voor arbeiders.

62. Bonapartisme

Napoleon III, voorlopende heerser

•  Hij zag de publieke opinie als een kans.
• Stond voor vooruitgang
• Regeerde met de door het volk verkregen soevereiniteit
• Beweerde de oplossing te hebben gevonden om massademocratie met intelligent bestuur en economische bloei
• Stond boven de klassen en regeerde naar gelijke belangen voor iedereen
• Het type regering was onderschikt aan de economische en sociale realiteit.
• De instellingen waren gevormd naar die van het consulaat van de eerste bonaparte.

Economische ontwikkelingen onder het keizerrijk

De Saint-Simonians vonden het Credit Mobilier uit. Een nieuw financieel systeem waarin aandelen werden verkocht aan het publiek, het geld dat hiermee werd verdient werd in de industrie geïnvesteerd à Dit zorgde voor snelle economische ontwikkeling en een kenmerkende versie van de franse industriële revolutie.

Verder ging Frankrijk mee in de wereldwijde economische voorspoed(prijsstijgingen, valuta nam in waarde toe, toename kapitaalinversteringen, aanleg spoorwegen)

Grote bedrijven maakten hun intrede(te beginnen banken en spoorwegen)

Aandelen handel nam enorm toe, er werd veel geld verdient in de financiële sector.  Er waren meer rijken in Frankrijk dan ooit.

De keizer wou iets doen voor de arbeiders binnen het bestaande systeem.

•  banen waren er in overvloed en de salarissen waren goed.
• Ook kwamen er ziekenhuizen en asielen werden gesticht en medicijnen waren gratis, er ontstond iets van een verzorgingsstaat ontstond.
• Het werd legaal voor georganiseerde arbeiders om te staken, vakbonden werden ook legaal
• Hij was een groot voorstander van vrijhandel à Hij sloot een vrijhandelsverdrag met Engeland. Zijn plan voor een Frans-Belgische tariefunie werd geblokkeerd.

Interne problemen en oorlog

Rond 1860 liep het rijk tegen problemen aan

• Het koste een paar jaar de crisis van 1857 te overwinnen
• De oppositie nam vorm na 1860
• Men bevocht rusland in de krimoorlog(1e oorlog met een Europese staat van Frankrijk sinds waterloo)
• Hij vocht ook met Italië(1859) Mexico (1862-1867) en Pruisen(1870)
• Vanaf 1870 ging het 2e keizerrijk de kant op van het eerste keizerrijk.

Hoofdstuk 13 De globale consolidatie van grote natiestaten

Door de opkomst van nationalisme and de queeste naar nationale eenheidsstaten zorgde voor opmerkelijke consolidatie tussen 1859-1871.

63. Achtergronden: het idee van natiestaten

Voor 1860

• Twee prominente natiestaten: Groot-Brittanie en Frankrijk.
• De andere natiestaten waren klein en van weinig betekenis(Portugal, NL. Zwitserland, Scandinavische landen).
• Politieke instellingen veelal regionaal
• Grote dynastieën die afstandelijk regeerden (Romanovs, habsburgers)

Vanaf 1860/1870

• Natie staten systeem à kon zowel overkoepelende staten betekenen als opdeling van staten.
• Kleine in middelgrote bevolkingen beschouwden zichzelf meer als naties

Kenmerken natiestaat

• Bestuur met hoogste politieke autoriteit
• Vertegenwoordigd het volk in zijn wil en gevoelens
• Burgers die het gevoel hebben een eenheid te zijn
• Burgers moeten het gevoel hebben bij het land te horen, de regering is hun regering etc
• Een gezamenlijke origine, ras, geschiedenis etc kan hier aan bijdragen

De consolidatie van grote natiestaten had 2 fasen

• Territoriaal een nieuwe staat vormen
• Mbt bevolkingsgroepen kleinere onderdelen tot eenheid smeden.  Er moest ook een nieuwe band worden gecreëerd tussen regering ge geregeerde.

Krimoorlog 1854-1856

Significantie

• de krimoorlog verzwakte Oostenrijk en Rusland aanzienlijk, de twee naties die het meeste  hechten aan het vredesverdrag van 1815 en het voorkomen  van nationale veranderingen.
• Eerste door journalisten verlagen oorlog

De druk van Rusland tov Turkije was al lang gaande.

• Laatste Russisch turkse oorlog was 1828-1829, tsaar nicholas I beschermde het kersvers onafhankelijke Griekenland en annexeerde de een oever van de danube
• Nicholas claimde wererom grond van het ottomaanse rijk, Moldavie en Wallachia (Roemenië). En trok daar met een leger heen.

• Hij deed dit om christenen in het ottomaanse rijk te beschermen. Ook de christenen in Jeruzalem en Palestina, waar Frankrijk, als voornaamste westerse macht in het midden oosten, ook bescherming over claimde.

• In 1853 brak oorlog uit tussen Rusland en het ottomaanse rijk.

•  Frankrijk en Engeland kozen een jaat later partij voor het ottomaanse rijk, om het Ottomaanse rijk als blokkade voor rusland te behouden.
• Ook Sardinië(had landelijke bezittingen en regering in piemonte) koos kant voor het Ottomaanse rijk, zij deden dit om (bij latere vredesonderhandelingen) meer invloed in italie te verwerven

• De engelse vloot stopte rusland in de baltische en zwarte zee, en samen met de fransen drongen ze op land ook rusland terug
• De Oostenrijkers wouden zowel de invloed van Rusland in de balkan & constantinopel beperken als voorkomen dat Engeland en Frankrijk de situatie zelf zouden beheersen. Zij mobiliseerden en namen Moldavie en Wallachia in.
• Nicholaas overleed in 1855, zijn opvolger, Alexander II, eiste vrede.
• Vrede werd gesloten in parijs in 1856:

•  Rusland stond zijn gebieden bij de danube oever aan moldavie. Daarnaast gaf het de claim van bescherming van de christenen op
• Moldavia en Wallachie(in 1858 samengevoegd tot roemenië) en servië werden onafhankelijke staten.
• Europese diplomatie leek in parijs een vrediger systeem te worden

Samenvatting Staats- en Natievorming II

§64. Cavour en de Italiaanse oorlog van 1859: de unificatie van Italië
Italië geen eenheid
à regeringen content met onafhankelijkheid
à onder de bevolking steeds meer afkeer tegen de machthebbers + groeiend verlangen naar liberale nationale staat en naar Risorgimiento (=herleving vd Italiaanse grandeur vd Oudheid en Renaissance)

(->vraag C6) Strijders voor de Italiaanse eenwording (doel: Italia irrendenta)
à Giuseppe Mazzini

• Radicaal, romantische republikein
• Oprichter Jong Italië

à Camilo di Cavour

• eerste minister van koning Victor Emmanuel van Piedmonte
• deed aan realpolitik
• deed bewust mee aan de Krimoorlog, om later steun te kunnen krijgen van Napoleon III tegen de Oostenrijkers (met hun invloedsferen in Italië)
• April 1859: oorlogsverklaring tegen Oostenrijk, Franse leger stroomt over de Alpen
• Twee veldslagen (bij Magenta en Solferino) gewonnen door Fransen en Piedmontesen -> revolutionaire agitatie/volksopstandjes breekt uit binnen Italië
• Napoleon III in een benarde situatie: hij was geen fan van volksrevoluties, en een deel van zijn troepen stond nog in Rome om de Paus te verdedigen tegen Italisch republikanisme -> vrede gesloten met Oostenrijk -> Lombardije aan Piedmonte, Venetië nog bij Oostenrijk

à Giuseppe Garibaldi

• Situatie in 1860: noord-Italiaans koninkrijk, mid-Italië: pauselijke staten, zuid-Italië: de Twee Siciliën (Napels + Sicilië)
• 1000 Roodhemden onder leiding van Garibaldi trekken naar de Twee Siciliën, corrupte regering valt direct. -> Garibaldi wil doorstoten naar Rome, Cavour wil dit niet.
• Open koets door Napels met koning Victor Emmanuel en Garibaldi -> toegejuicht en bijna unanieme steun aan proclameren van Koninkrijk Italië in 1861

1866: Venetië toegevoegd
1870: Rome geannexeerd tijdens Frans-Pruisische Oorlog (Vaticaanstad onafhankelijk)

Problemen na Italiaanse eenwording

• Italië voelt nog niet compleet
• De occupatie van Rome 1870 zorgt voor vergroting kloof tussen kerk en staat: goede patriotten moesten antiklerikaal zijn, goede katholieken moesten de Italische staat met veel argwaan bekijken
• Regionale verschillen tussen noord en zuid blijven, zuid gezien als agrarisch en achterlijk
• Het parlementaire Italië was niet democratisch: 3% stemrecht, corrupt

§65. De oprichting van een Duits Rijk en de dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije

Duitsland geen eenheid

à Duitsers steeds meer ongelukkig met hun situatie, Russen en Fransen al tijden bezig geweest met het Duitse gebied verdeeld te houden

à Idee (onder andere van Hegel) dat Duitsers een speciale eigen weg zouden bewandelen

De Duitse Staten na 1848

à Parlement van Frankfurt was mislukt, had namelijk geen macht -> obsessie voor die Macht wordt ontwikkeld

à Oude individuele staatjes weer terug als vroeger, maar economische verbondenheid en groei kwam in ontwikkeling

à Rijp voor wat zou gebeuren

Pruisen met Otto von Bismarck (kanselier van 1862-…)

à 1862: koning Willem I benoemt Bismarck tot nieuwe eerste minister/kanselier

• Pruis in hart en nieren, Junker, verfoeide democraten, socialisten en liberalen, legde nadruk op plichtsbetrachting, orde, dienstbaarheid en godvrezendheid
• Deed aan Realpolitik (=praktisch en opportunistisch)
• Meent dat de in 1815 afgesproken grenzen van Pruisen niet deuglijk waren -> wil gebiedsuitbreiding, unificatie van Duitsland niet zijn uitgangspunt

à 1862-1866: constitutionele strijd tussen Bismarck en het parlement

• Parlement weigerde voorgestelde belastingen goed te keuren, regering inde ze echter toch en het volk betaalde braaf -> hiervan het leger vergroot en gemoderniseerd

à 1864: Denemarken probeert hertogdom Sleeswijk in te lijven -> Oostenrijk en Pruisen samen ten oorlog, Denemarken verslagen -> O krijgt Holstein, P krijgt Sleeswijk.
Oostenrijk wordt door Bismarck in slecht daglicht gezet, zodat een oorlog aan kan worden gegaan.

à1866: Oostenrijks-Pruisische Oorlog (7-weekse) -> Pruisen annexeert Hannover, Nassau, Hessen-Kassel en de vrije stad Frankfurt -> 1867: Noord Duitse-Bond (21 staten boven de rivier de Main) neemt de plaats in van de Duitse Bond

• Nieuwe constitutie:
  • Koning van Pruisen erfelijke leider
  • Ministers aan hem verantwoording schuldig, niet aan parlement
  • Tweede Kamer gekozen via algemeen mannelijk kiesrecht (hiermee de eerste in Europa) -> meerderheid Duitse socialisten erkenden Noord Duitse Bond in ruil voor democratische verkiezingen, dus Bismarck leunt op deze steun. De liberale bourgeoisie en Junkers zijn tegen.

à 1870: Frans-Pruisische Oorlog

• Zuid-Duitse staten zweefden in het luchtledige. In Frankrijk onvrede over buitenlandse politiek van Napoleon III (interventie in Mexico was mislukt, Italië was één geworden en Duitsland was erg versterkt) -> in Zuid-Duitsland angst voor Franse inval
• In Frankrijk: Frans-Pruisische oorlog zou goedkeuring van het Bonapartische Rijk onder de bevolking terugwinnen
• Bismarck: Frans-Pruisische oorlog zou de Zuid-Duitse staten in de armen van de Noord-Duitse Bond drijven

-> Oorlog lijkt onvermijdelijk. Dan: kwestie van de Spaanse troonopvolging leidt tot het Emser Telegram -> 19 juli 1870 Frankrijk verklaard oorlog aan Pruisen (pg 531 boek)

• Korte oorlog. 2 september 1870: slag bij Sedan Frankrijk verslagen, Napoleon III gevangen genomen. 4 september 1870: Derde Republiek uitgeroepen bij oproer in Parijs (duurt tot 1940). Pruisische en Duitse troepen bezetten Parijs, maar die wil niet overgeven (4mnd lang)
• Duitse heersers verzamelden zich in Versailles, en uitgerekend op deze plek liet Bismarck op 18 januari 1871 het Duitse Keizerrijk proclameren. Koning van Pruisen wordt Duits Keizer.
• Parijs staakte verzet, maar Frankrijk had geen regering meer waarmee vrede kon worden gesloten. Bismarck stond op vorming van een Constituerende Vergadering, herstelbetaling en overdracht van de Elzas en Lotharingen

à Het Duitse Rijk

• Constitutie van de Noord Duitse Bond (grotendeels)
• Federatie van monarchieën, elk hun eigen wetten, regering en constitutie
• Rijksdag gekozen volgens algemeen mannelijk kiesrecht
• Rijksministers slechts verantwoording schuldig aan de keizer
• Keizer: wettelijk geregelde zeggenschap over leger en buitenlandse politiek
• Keizerrijk volledig gedomineerd door Pruisische aristocratie en legerleiding.

Habsburgs Rijk

à Habsburgs Keizer: Frans Jozef (1848-1916)
à Het Compromis van 1867

• Compromis tussen de Duitsers van Oostenrijk-Bohemen en de Magyars van Hongarije: oprichting van de Dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije
• Beiden eigen constitutie en eigen parlement, aan elkaar gebonden door Frans Jozef: keizer in Oostenrijk en koning in Hongarije (>personele unie). Wel gezamenlijke ministeries voor financiën, buitenlandse zaken en oorlog.
• Grote verliezers: Slavische groepen. Zowel sociaal (waren vooral keuterboeren, feodalisme was dan wel afgeschaft, ze bleven achtergesteld t.o.v grootgrondbezitters) als nationalistisch achtergesteld (geen eigen staat)

§66. Liberalisering in Tsaristisch Rusland: Alexander II (1855-1881)

Na de verloren Krim Oorlog (1854-1856) beseft Alexander II dat drastische hervormingen nodig zijn, om het prestigieuze spoor van West-Europa te kunnen volgen. Maar Rusland verschilt wezenlijk van de rest van Europa. Typisch Rusland:

• Belangrijkste institutie is autocratie van de tsaar. Deze regeert echter niet zoals Westerse absolute monarchen via de wet, maar via oekazes, politie en leger. Rusland had zich verbonden aan Europa via import van technieken etc., maar moest niets hebben van concepten als vrijheid, gelijkheid, broederschap, individualisme. Overheid was bang voor zij die dit soort ideeën verkondigden
• Gelegaliseerde horigheid. Had gelijkenis met slavernij. Werd steeds minder profijtelijk: ongepassioneerde boeren die ook slechte soldaten maakten
• Intelligentsia: hoog opgeleide Russen, vervreemd van Orthodoxe Kerk en het gewone volk. Waren niet vrij om te doen wat zij wilden, maar wel om te nadenken -> vormen allesomvattende ideologieën. Oppositie tegen regering, die geen bewegingsruimte bood. Gevolg: revolutionaire en terroristische filosofiën

Hervormingen van Alexander II:

à Emancipatie wet van 1861

• Na versoepeling van de censuur kwam een brede publieke discussie op gang. Gevolg: afschaffing horigheid
• Helft gecultiveerd land toegewezen aan voormalige horigen, die aflossingen moesten doen aan de voormalige eigenaren. Dit land werd gemeenschappelijk eigendom van de dorpsvergadering: Mir
• Problemen: collectief eigendom ontmoedigd externe investeringen -> belemmering landbouwkundige verbeteringen (mechanisatie) en hiermee economische vooruitgang. En er ontstonden verschillen tussen boeren onderling -> sommige meer rechten. Ook waren de boeren nog in hun vrijheid en denken beperkt door rechten en plichten binnen de mir

à Rechtspraak

• Openbare processen, recht op zelf gekozen advocaat, beter opgeleide rechters

à Organisatie van lagere overheden

• Gekozen provinciale- en districtsvergaderingen: zemstvos. Taken: onderwijs, gezondheidszorg, voedselvoorziening en wegen.

Revolutionaire beweging in Rusland:

à Aanslagen op Alexander, in 1881 vermoord

à Ontevreden intelligentsia in de jaren 1860s: noemen zich ‘nihilisten’ (geloven in niets behalve wetenschap)

à Socialisten: beginnen te denken dat de echte toekomst van het socialisme in Rusland lag, want kapitalisme is hier zwak en boerencollectivisme was al gevestigd

à Anarchisme: Bakunin en zijn volgeling Nechaiev. In hun People’s Justice riepen zij op tot terrorisme tegen tsaristische ambtenaren en liberalen. -> terroristische beweging The People’s Will

1880: Alexander II, om steun te winnen, schaft de Geheime politie af, zorgt dat de pers politieke onderwerpen meer vrij kunnen bediscussiëren en zorgt dat de zemstvo’s hetzelfde zullen doen. Ook stelt hij voor om twee vertegenwoordigende lichamen in te stellen, maar wordt vermoord op de dag dat hij het edict tekent door The People’s Will.

Alexander III (1881-1894)

à Zet het edict niet door. Verhevigd onderdrukking van liberalen en revolutionairen. Hervormingen echter wel gehandhaafd.

67. De verenigde staten: de Amerikaanse burgeroorlog

Groei van de VS
Amerika groeide enorm in inwoneraantallen in de 19e eeuw. Oorzaken:

• Hoge geboortecijfers
• Immigranten(voor 1860 GB & Ierland, na 1860 EU) à behielden vaak eigen tradities à lijkt sociaal probleem maar werd veelal geaccepteerd en inpast in de samenlevingà Engels bleef wel de officiële taal à Immigranten wilden wel graag Amerikaans worden à nationalisme bleef constant

De vervreemding van noord en zuid

• Tegelijkertijd viel het land uiteen à Noord en zuid vervreemden van elkaar

Industriele revolutie had tegenovergestelde gevolgen voor de twee regio’s

• Zuiden werd als groot producent van katoen economisch compagnon van Engeland à exporteerden grondstoffen à exporteerden grondstoffen, importeerden eindproducten à pro vrijhandel
• Noorden bouwen van fabrieken à hoge invoertariefeffen ter bescherming van de fabrieksarbeiders.

Status van Arbeid

• Zuid: plantagesysteem met slavernij
• Noord: welvarende europeanen settelden hier, zuid bleef Angelsaksisch

Uitbreiding naar het westen

• Noord: Kleine boerderijen en nieuwe dorpen stichten
• Zuid: Nieuwe plantages stichten ‘
• Stichting vd staat californie à verbod op slavernij à 1820: missouri compromise: nieuwe staten altijd in paren à 1 met en 1 zonder slavernij à californie verstoorde dit evenwicht. à als wisselgeld hiervoor accepteerde het noorden in compromise of 1950 strengere wetten mbt gevluchte slaven à Werd niet gewaardeerd in noorden, opkomende anti-slavernij sentimenten.

1860 à zuiden gevoel van regio ontwikkeld dat niet veel verschilde van veel europees nationalisme.

• Pro Statesrights, grondwettelijke vrijheden, eigen ethische codes, tegen invloed van buitenaf,
• Konden zij hun manier van leven wel voortzetten binnen de Union
• De noorderlingen werden als vreemdelingen en vijandig gezien, bij de noordelingen zelf was er sprake van nationalisme mbt de hele Union

1860 à nieuwe republikeinse partij koos Abraham Lincoln Als president.

• Wou veel regelen op nationale schaal: (Bouwen, economische en kapitalistische ontwikkelingen)
• Stimuleerde kleine boeren

De zuidelijke leiders  trokken na de uitverkiezing van Lincoln hun lidmaatschap aan de VS in stichten de Conferderate States of America.

Lincoln roept zijn troepen op om het territorium van de VS te verdedigen à dit resulteerde in ‘the civil war’, ook wel ‘the war of southern independence’ à deze duurde 4 jaar

De Europese staten erkenden  de Conferderate States of America nooit, sommigen kozen echter wel partij voor deze.  à de civil war was een weerspiegeling van de problemen  in Europa à arbeidersklasse sympathiseerden dan ook met noorden en de hogere klassen met het zuiden. Daarnaast zagen Engeland en (in mindere mate) Frankrijk het noorden graag falen, het zuiden was een goede leverancier van grondstoffen terwijl het noorden een concurrent was worden.

• Frankrijk onder Napoleon III viel ook mexico binnen tijdens de oorlog, alvorens hier een marionet op de troon te zetten, dit was de enige serieuze poging de monroe doctrine te negeren. à de Mexicanen ontdeden zich na de oorlog weer van de ongewenste franse heerser

Het noorden won de oorlog:

• Hiermee kwam er een einde aan het idee dat het lidmaatschap aan de VS opzegbaar was. Vanaf heden was de overtuiging dat de VS een nationale staat was, en je niet alleen burger was van je staat, maar ook van de union à dit werd ook opgenomen in het 14e amendement van de grondwet.
• In 1963 voerde Lincoln  (gebruikmakend van zijn oorlogsmacht) de ‘emancipation declaration’ door, deze verbood slavernij in alle gebieden die vijandig stonden tov de VS
• In 1965 werd in het 13e amendement slavernij in het hele land verboden à slavenhouders kregen geen compensatie, en waren daardoord financieel verloren

Tsaar Alexander II verkocht Alaska aan de VS

Na de Burgeroolog, reconstructie, industriële Groei

• Met de oude top van de zuidelijke economie aan zijn einde vonden de radicale republikeinen dat de zuidelijke economie hervorm moest worden à men werd hierin gesterkt door de moord op Lincoln in 1965 door een radicale zuidelijke patriot

• Vele noorderlingen trokken naar het zuiden, allen met verschillende motieven(bv vanuit de overheid, voor een rol in de lokale politiek, om geld te verdienen, om de ex-slaven te ondersteunen) à Deze periode wordt de reconstructie genoemd

• In 1870 namen de zuidelijke witte mannen, o.a. de oude plantageklasse, de macht grotendeels terug à een counterrevolutie

De noordelijke Economie gedijde goed bij de oorlog. à het zuiden kon door de ineengestorte plantage-economie geen tegenwicht bieden en het noorden kreeg meer macht. à VS meer gecentraliseerd

C.1 Het nieuwe realisme en de vorming van nationale staten, 1848-1871

Voorbereiden:

- Palmer hoofdstuk 12 (1848-1870) paragrafen 61, 62 (nieuwe Europese -ismen en Bonapartisme) en hoofdstuk 13 (nationale staten 1859-1871) behalve paragrafen 68, 69 (Canada en Japan)

- Nestor-zelftoetsing week C

- Vragen 1-10

Vragen:

1. Waarom vormde 1848 tegelijk de afsluiting van de idealen sinds een halve eeuw én de opening naar een nieuwe opvat­ting van politiek en cultuur?

Vraag 1: 1848 vormde een afsluiting van idealen, idealisme, omdat bepaalde zaken tijdens deze revolutionaire periode niet gerealiseerd konden worden. De situatie bleef grotendeels ongewijzigd. 1848 bracht alleen een blijvende verandering doordat de horigheid in Midden en Oost-Europa nu definitief afgeschaft werd. Dit genereerde nieuwe kansen voor boeren daar

 Humane Nationalism, liberalisme zonder geweld en vrede en democratie in een republiek werden niet gerealiseerd. Realisme neemt de plaats in van idealisme. Alleen met strijd kan verandering teweeg worden gebracht. Revoluties zijn niet de weg maar realistische politiek, realpolitik. à Von Bismarck, Karl Marx. à Dialectisch materialisme, Bourgeoisie machthebbend à these, creeert antithese àproletariërs, Zorgt voor clash tussen deze twee àsynthese. Ook in de kunsten ontstaat een belangrijke stroming van realisme.

1. Leg uit wat de betekenis is geweest van de Krimoorlog voor het machtseven­wicht in Europa en voor de ontwik­keling van Italië, Frankrijk, de Habsburgse monarchie en Rusland.

Krimoorlog: Ottomaanse rijk vs Rusland. Rusland wou warmwaterhavens in de zwarte zee. Rusland wou Orthoxe gelovigen op de Balkan en religieus belangrijke gebieden binnen hun grenzen, dus ottomanen terugdringen. Ook engeland en Frankrijk bemoeien zich ermee. Engelsen in hun kolonien al in de clinch met Rusland dus dat lag al gevoelig, wouden niet dat rusland de balkan innam. Frankrijk à Prestige, Napoleon III wou prestige verwerven in buitenlandse oorlogen. West-Sardinie deed ook mee in de hoop bij de vredesonderhandelingen hun unificatie door te drukken. Rusland werd teruggedrongen. Rusland verliest hier zijn grote machtspositie, vallen door de mand. Heilige alliantie verliest zijn rol als politieagent van europa, rusland was de machtigste van Europa. Pruisen deed niet mee en hadden hun aanzien verloren. à angst om geen wereldmacht te worden wordt drijfveer voor eenwording van Duitsland. Oostenrijk-Hongarije millitair zwak, vallen ook door de mand. Deze machtsverschuivingen zijn voorwaarden voor de unificatie’s van zowel Duitsland als Italië.

Einde van de Krimoorlog is overlijden Tsaar Nicolaas I en Alexander II is de nieuwe tsaar, is progressiever en wil vrede. Krimoorlog zorgt voor inzicht bij russen dat er verandering nodig is.

1. Laat aan de hand van voorbeelden zien dat het nationalis­me in sommige gevallen een bindende kracht en in andere gevallen een ontbindende factor vormde.

Een voorbeeld waarin nationalisme een bindende kracht is is de Unificatie van Italië en Duitsland. Ontbinde factor is het nationalisme in het habsburgse rijk. à Regionale zelfstandigheid wordt nauwelijks bereikt, eigenlijk alleen in oostenrijk-hongarije met de Dubbelmonarchie. Dubbelfunctie voor koning Hongarije en Keizer van Oostenrijk. 3 gemeenschappelijke ministerie maar verder zelfstandige naties.
Amerikaanse burgeroorlog ook een goed voorbeeld van spanningen tussen bindend en ontbindend.
 

1. Het nationalisme omvat voor een deel staatsvorming, en voor een deel natievor­ming. Leg uit wat het verschil daartus­sen is en geef van elk van beiden een goed voor­beeld.

Vraag 4: Staatvorming is het vastleggen van de grenzen van een land. En de ‘’constitutionele spelregels’’ Natievorming is het vormen van een nationale identiteit. Tot 1870 staat in het teken van staatsvorming, 2e helft van de eeuw in het teken van natievorming.

Krachtig middelen tot natievorming à dienstplicht, Onderwijs, ‘’invented traditions’’

1. In welk opzicht kan het bewind van Napoleon III als een voorloper van moderne autoritaire regimes worden be­schouwd? Wat waren de ogenschijnlijke tegenstrij­digheden in zijn beleid? Hoe vaak was Frankrijk sinds 1789 van staatsvorm veranderd, toen Napoleon III in 1852 het Tweede keizerrijk uitriep?

Vraag 5: Napoleon III kan als een voorloper van moderne autoritaire regimes worden gezien omdat hij een sterk staatsgezag had waarin hij de baas was maar tegelijkertijd maatregelen nam om Frankrijk als land sterker te maken. Hij voerde algemeen kiesrecht in  en legitimeerde zijn macht aan het volk, volkssoevereiniteit à heel modern.

Ook economisch liberalisme. (icm autoritair regime)

Tot 2e keizerrijk Absolute Monarchie olv Lodewijk XVI- 1789

Constitutionele monarchie olv Lodewijk XVI 1789-1792 – radicalisering die eindigt in onthoofding Lodewijk XVI

Republiek onder nationale conventie 1792-1793

• Revolutionair dictator olv robbespierre 1793 – 1795
• Directoire 1795-1799
• Consulaat olv Napoleon Bonaparte 1799 - 1804

Keizerrijk 1804 – 1814

Monarchie restauratie bourbons 1814

Honderd dagen van napoleon 1815

Monarchie

Wat is de bijdrage van Mazzini, van Cavour en van Gari­baldi geweest aan de vereniging van Italië?

Vraag 6: Allen vochten voor de vereniging van Italië. Mazzini  voor de daadwerkelijke unificatie. Cavour en Garibaldi tijdens. Cavour werd de eerste premier van Italië. Hij was een staatsman uit Sardinië die vocht voor een eenheidsstaat onder koning Victor Emanuel II.  Garibaldi was een held uit het unificatieleger van Italië.  Mazzini was de leider van de Jong Italië beweging.

Mazzini à Propagandist van de unificatie

Cafour à eerste premier van de eenheidsstaat, was de 1e minister van piemonte die vocht voor een eenheidsstaat onder koning Victor Emanuel II.  Garibaldi was een held uit het unificatieleger van Italië. Oostenrijk-Hongarije was het voornaamste opstakel voor eenwording à 2 vd belangrijkste deelstaten hoorden bij o-h (Venetie en Lombardije). Daarbuiten ook erg invloedrijk in italie. Cafour gebruikte Napoleon III in de strijd tegen O-H. 1859 oorlog (piemonte & Frankrijk tegen O-H) Piemonte en Fra winnen, Lomarbije gaat bij piemonte horen (fase 1), Venetië niet. In noord-Italiaanse staatjes breken volksopstanden uit, ze willen bij het nieuwe koningkrijk horen. (Fase 2)

Garibaldià Generaal van klein leger à trekt door sicilie op weg naar napels, de bevolking sluit zich juichende bij hem aan, beland in Napels à koning van Napels/Sicilie/zuid-Italië vlucht. (fase 3) In Rome zitten Fransen maar dat zijn de bondgenoten van de unificatie met piemonte, dus Cafour dwingt Garibaldi te stoppen in Napels en  niet door te gaan met zijn toch richting rome.

1866 àVenetie erbij

1870 à Rome erbij

Dat zijn de laatste 2 delen, kunnen erbij genomen worden doordat de nieuwe duitse eenheidsstaat respectievelijk O-H en Frankrijk ‘’bezig hield’’

Vaticaanstad laatste overgebleven stukke, paus verliest wereldlijke macht maakt zichzelf onfeilbaar. 

1. Leg uit hoe het kon dat juist Bismarck, die geen Duitse nationalist was en die de beweging van 1848 minachtte, de Duitse eenwording bewerkstelligde. Wat waren zijn motie­ven en op welke manier loste hij de problemen op die in 1848 zo’n eenwording in de weg hadden gestaan?

Vraag 7: Bisarck wist de Duitse eenwording te bewerkstelligen door een provocerende politiek te voeren. Hij lokte verschillende landen uit tot oorlog en liet de Duitse bondstaten geloven dat ze voor een overwinning zich bij hem moesten aansluiten. Zo wist hij gemakkelijk Denemarken te verslaan en Holstein en Schleswig te annexeren en later Frankrijk te verslaan waarmee hij Elsas en Lotharingen wist te veroveren. De Duitse staten waren nu zo van Pruisen afhankelijk dat ze zich bij hem voegde. Oostenrijk had een eenwording altijd in de weg gestaan en werd nu het zwijgen opgelegd.

1. Wat was het voornaamste probleem van het Habsburgse rijk in de negentiende eeuw? In welke zin vormde het Compromis van 1867 een oplossing, en aan wie kwam deze oplossing het meest, en aan wie het minst ten goede?

Vraag 8: De voornaamste problemen van het Habsburgse Rijk waren interne verdeeldheid en het achterop raken bij andere Europese staten, voornamelijk Duitsland. De compromis van 1867 vormde een oplossing doordat er toch een soort van eenheid kon ontstaan in het verdeelde land en beide gebieden in de duale monarchie zichzelf konden besturen. Deze oplossing kwam de Habsburgse vorst het meest ten goede, maar bleek voor de lokale besturen niet goed uit te pakken.

1. Verklaar waarom Alexander II in 1861 overging tot hervor­mingen en geef kort aan wat het resultaat was van die hervormingen.

Vraag 9: Alexander II ging in 1861 over op hervormingen omdat Rusland achter liep bij de rest van Europa, dit werd duidelijk door het verlies van de Krimoorlog die vrij eenvoudig door Frankrijk en Engeland gewonnen was. De belangrijkste van deze hervormingen was het afschaffen van de horigheid in Rusland. Dit gaf de lokale adel minder macht maar zorgde er wel voor dat het gehele bestuurlijke systeem op de schop moest. In praktijk waren mensen nog steeds niet vrij omdat ze i.p.v. een edelman nu de staat diende. Dit gaf Alexander wel meer macht, maar zorgde ook voor de opkomst van revolutionaire bewegingen in Rusland.

1. Geef 3 factoren die bijdroegen tot het uitbreken van de burgeroorlog in Amerika. Wat waren de Europese belangen bij de burgeroorlog?

Vraag 10: 3 factoren van het uitbreken van de burgeroorlog:
1. Hoge importtarieven op gefabriceerde goederen. (gunstig voor de Noordelijke industrie) Deze waren funest voor de Zuidelijke staten omdat zij louter grondstoffen produceerden en dus baad hadden bij lage importtarieven op industriegoederen.
2. De afschaffing van de slavernij. De gehele zuidelijke economie draaide op de plantages en zonder slaven konden deze plantages niet meer goedkoop produceren. Dit was een dolkstoot voor de zuidelijke economie.
3. De balans van macht tussen Noord en Zuid. Er vond in deze periode gebiedsuitbreiding plaats in westelijke richting. De Zuidelijke staten wouden nieuwe gronden voor hun plantages, de noordelijke voor landbouw. Echter kreeg het noorden hier de overmacht doordat Californië slavernij afschafte waardoor zij in feite een noordelijke staat werd.
De Europeanen hadden ook belangen bij deze oorlog omdat zij Noord-Amerika te machtig zagen worden. Ook waren de ideeën van de Noordelijke staten nog steeds zeer revolutionair in Europa. Echter was de industrie het grootste gevaar.

Sleutelbegrippen en belangrijke personen:

Realpolitik, het Tweede keizerrijk, Napoleon III, Krimoorlog, Bismarck, Junkers, Noord-Duitse Bond, Cavour, Garibaldi, Risorgimento, Frans Jozef, Dubbelmonarchie, Ausgleich, Alexander II, Slavofielen, Emancipatie-akte, mir, intel­ligentsia, Missouri-compromis, abolitionisten, Lincoln, Veertiende Amende­ment.

Oefening:

Reconstrueer stap voor stap (en door invulling van een blinde kaart) de totstandkoming van de Duitse eenheid, tussen 1850 en 1871.

Ook vraag 2 (de effecten van de Krimoorlog) kan als collectie­ve oefening gebruikt worden: in groepjes zoeken de deelnemers de verschillende effecten uit en rapporteren erover.

Week 4:

§ 74 Oprukkende Democratie: 3e Franse Republiek, Verenigd Koninkrijk, Duitse Keizerrijk

De liberale idealen van individuele vrijheid, constituties, ministeriële verantwoordelijkheid en representatieve volksvergaderingen werden in de jaren 1870-1914 niet volledig bereikt. Wél was er een overduidelijke ontwikkeling van verruiming van het stemrecht naar de werkende klasse. Deze democratisering werd veelal van bovenaf door de regering doorgevoerd, waarbij tegelijkertijd, om het opkomende socialisme de wind uit de zeilen te nemen, ook de sociaal-economische problemen werden aangepakt. De moderne welvaartsstaat kreeg vorm.

Frankrijk: De Stichting van de 3e Republiek

Na de inname van Parijs in januari 1871 stond Bismarck er op dat er een deugdelijke regering was om de vrede mee te sluiten. Er werden verkiezingen voor een Nationale Vergadering gehouden met algemeen manlijk kiesrecht. Net als bij eerdere gelegenheden had Frankrijk buiten Parijs niet veel op met republikeinen: de monarchisten behaalden twee derde van de zetels. De Parijse republikeinen, die Frankrijk hadden verdedigd waar Napoleon III faalde, weigerden het gezag van de Nationale Vergadering te erkennen en richtten een revolutionaire gemeenteraad (‘Commune’) op. Een burgeroorlog tussen de Nationale Vergadering en de Stad Parijs was het gevolg.                                                                                                           De Parijse Commune was niet zozeer een nieuwe uiting van sociale revolutie, maar veeleer een herleving van de Jacobijnen (patriottisch, republikeins en fel gekant tegen rijke bourgeoisie, adel en clerus). De internationale revolutionaire socialisten zagen er echter wel een stap richting hun nieuwe orde in en dit maakte de angst onder de meer conservatieve elementen, waartoe ook de middenklassen en de boeren behoorden, alleen maar groter. De gevechten in Parijs waren gruwelijk. Toen na twee maanden de troepen van de Nationale Vergadering zegevierden, probeerde men de Parijse revolutiedrang met wortel en tak uit te roeien. Ruim 38.000 arrestaties leidden tot 20.000 ter dood veroordelingen en 7.500 deportaties. De regeringsvorm voor het nieuwe regime moest op dat moment (mei 1871) nog definitief worden vastgesteld. De monarchisten, wederom gelijkelijk verdeeld over Bourbon- en Orleans aanhangers, zetten elkaar schaakmat. Hierdoor kreeg Frankrijk toch een president, alsmede een parlement met twee kamers en een ministerraad (‘kabinet’), voorgezeten door een premier.                                                      Na enige strubbelingen tussen president( MacMahon) en een door het parlement gesteunde premier kwam, nanieuwe verkiezingen, het primaat te liggen bij het parlement, waaraan de premier en zijn kabinet verantwoording aflegden. Het parlement was echter altijd sterk verdeeld, met vaak meer dan tien partijen die er nooit in slaagden langdurige coalities te vormen. Dit had tot gevolg dat het schijnbaar zo roerige 19e eeuwse Frankrijk qua staatsinrichting minder veranderde dan de andere landen.

De Problemen van de 3e Republiek

Frankrijk was nog altijd sterk verdeeld. De hogere klassen, de clerus, de legerofficieren en hun volgelingen hadden een grondige afkeer van de republiek. Aan de andere kant ontstond een, zeker na de onbarmhartige onderdrukking van de Parijse Commune, groeiende sympathie voor de republikeinen. Bij de verkiezingen van 1879 wisten de republikeinen voor het eerst een meerderheid in beide kamers van het parlement te verwerven. Hun bewind was echter verre van radicaal. Er kwam een democratisch schoolsysteem op kosten van de overheid en de katholieke kerk kreeg minder invloed op het onderwijs. Een aantal crises vergrootten de stabiliteit ook al niet. De beweging van generaal Boulanger, die in 1886-1889 met een bonte aanhang van monarchisten, bonapartisten, aristocraten en zelfs revanchistische (tegen Duitsland) radicalen, leek even de macht te grijpen, maar op het moment suprème krabbelde Boulanger terug. De, overduidelijk onterechte, veroordeling wegens hoogverraad door een militaire rechtbank van de Joodse legerkapitein Dreyfus verdeelde het land tot op het bot. Schrijvers zoals Zola probeerde Dreyfus vrij te krijgen. Nadat hij uiteindelijk in 1906 van alle blaam werd gezuiverd, namen linkse republikeinen en socialisten wraak door promoties van antirepublikeinse officieren te blokkeren en een aantal wetten door te voeren, die kerk en staat volledig van elkaar scheidden.

De Kracht en de Zwakte van de Republiek

Tegen 1914 had de Derde Republiek de loyaliteit van de overgrote meerderheid van het Franse volk weten te verwerven. Het republicanisme had aangetoond wel degelijk compatibel te kunnen zijn met orde, recht, een parlementaire regeringsvorm en onderlinge tolerantie tussen de klassen. Frankrijk was een plezierig land  geworden waarin de ‘gemiddelde’ man en vrouw met vertrouwen hun eigen toekomst en die van hun kinderen tegemoet konden zien. Qua ontwikkeling van de economie en de industrie raakte Frankrijk achterop bij Duitsland. Franse ondernemers waren nogal risico-avers, terwijl het weliswaar democratische maar zeer gefragmenteerde parlement vanuit een historisch wantrouwen nog altijd een sterke uitvoerende macht verhinderde.                                                                                    Franse kabinetten waren per definitie instabiel en zwak. De continuïteit van het bestuur werd over het algemeen gewaarborgd door de ambtenaren op bepaalde sleutelministeries. De Franse arbeidersbeweging bleef, ondanks de invoering van een aantal sociale wetten, voortdurend een bron van ontevredenheid. Ze balealde nog steeds van mislukte sociale republiek. De socialistische partijen in het parlement wisten hun aanhang te vergroten. De grootste partij in het parlement, de Radicale Socialisten, was echter vooral radicaal republikeins en stemde bij sommige gelegenheden ronduit tegen uitbreiding van rechten van arbeiders. Al met al waren er een nogal wat kwesties die Frankrijk in hun greep hielden en die maakten dat geen sprake kon zijn van een krachtige republiek. De Eerste Wereldoorlog zou de Derde Republiek nog overleven, maar de Tweede niet meer.

De Britse Constitutionele Monarchie

Groot Brittannië was in de halve eeuw vóór 1914 het toonbeeld van redelijk, ordelijk en vreedzaam constitutioneel parlementair zelfbestuur. De beweging naar een egalitaire politieke democratie was er een stuk voorzichtiger en langzamer dan in Frankrijk. Het (manlijk) kiesrecht werd in 1867 uitgebreid tot ruim één derde van de bevolking en in 1884 tot ruim drie kwart door Disraeli. Pas in 1918 ging het land over tot algemeen kiesrecht, dat ook vrouwen boven de leeftijd van 30 insloot. Kenmerkend voor de periode was dat de twee grote politieke partijen, de Liberalen en de                                                                                                                                    Conservatieven, elkaar geregeld afwisselden in de regering. Beide partijen slaagden erin een deel van de ‘nieuwe’ stemmen van de werkende klasse naar zich toe te halen. Wel bleef het politieke bedrijf nog lang in handen van de rijken: tot 1911 ontvingen de leden van het Lagerhuis géén salaris. De Liberalen, de partij van de industriële- en handelsbelangen, waren over het algemeen wat vooruitstrevender dan de Conservatieven, de partij van de landadel. De liberaal Gladstone, die vier keer minister president was in de periode 1868 tot 1894, wist vooral met zijn eerste kabinet veel nieuws tot stand te brengen, waaronder: door de staat betaald openbaar onderwijs, legalisatie van de vakbonden, toelatingsexamens voor ambtenaren en reorganisatie van de hoge rechtspraak. Zijn Conservatieve rivaal Disraeli breidde tijdens diens tweede kabinet (1874-1880) de wetgeving op het gebied van arbeidsomstandigheden fors uit. De verschillen tussen beide partijen waren dan ook slechts gradueel.

Politieke Veranderingen in Groot Brittannië na 1900

Rond de eeuwwisseling kwam de arbeidersbeweging als onafhankelijke politieke factor op. Even na 1900 werd de Labour Party opgericht. Het had tot gevolg dat de Liberalen, in een poging de stemmen van de arbeiders te behouden, hun traditionele laissez-faire politiek lieten varen en overheidsingrijpen en sociale wetgeving begonnen te propageren. In de jaren 1906 tot 1916 voerden de Liberalen, onder leiding van premier Asquith en minister van financiën Lloyd George, een groot pakket sociale maatregelen door: verzekeringen tegen ziekte, ongevallen, ouderdom en werkloosheid zagen het licht, evenals een wet op een (gematigd) minimum loon( The War On poverty). Overal in het land werden arbeidsbureau’s opgericht. Beperkingen met betrekking tot het stakingsrecht en andere vakbondsactiviteiten werden opgeheven.                                                                            Ter financiering van dit alles werd een progressieve inkomsten- en successiebelasting ingevoerd, die op veel verzet in het Hogerhuis leidde. Het gevolg van dit laatste was slechts dat de constitutionele macht van het Hogerhuis verder werd ingeperkt. De ommezwaai van de Liberalen leverde hun weinig politieke winst op. De Conservatieven gingen er met het economische liberalisme vandoor en werden nu de partij van zowel de industrie als de landadel. De Labour Party verving de Liberalen als tweede grote partij. De arbeidersbeweging was, ondanks alle verworvenheden, niet gepaaid. De reële lonen vertoonden in die periode een dalende tendens en dat leidde tot grote stakingen in 1911 en 1912.

De Ierse Kwestie

Sinds de incorporatie van Ierland in Groot Brittannië in 1801 waren de Ieren een onderdrukt volk. Van alle grieven van de Ieren tegen de Engelsen waren er twee het belangrijkst. In de eerste plaats waren de Ierse pachtboeren volledig weerloos tegen hun absente landheren. En ten tweede waren de in grote meerderheid katholieke Ieren verplicht belasting te betalen aan de (Anglicaanse) Church of Ireland, die ook nog eens grootgrondbezitter was. Dit waren maatregelen tegen Franse sympathiën.  Rond 1870 werd de Church of Ireland door Gladstone ontmanteld en tegen 1900 hielp een Conservatieve regering de Ierse boeren met het uitkopen van hun landheren. Maar de Ieren wensten ook zelfbestuur. Na een mislukte poging daartoe van Gladstone in 1886 verkregen zij dit pas in 1914. Nu verzetten de protestanten van Noord Ierland (Ulster) zich tegen hún incorporatie in een autonoom Ierland.       De Noord Ieren begonnen zich, met steun van de Conservatieven, gewapenderhand te verzetten tegen het Ierse zelfbestuur. Gedurende de Eerste Wereldoorlog werd het zelfbestuur opgeschort, maar na veel bloedvergieten werd het katholieke Eire in 1922 een dominion, een status waarvan de Ieren zich snel ontdeden. Het door de protestanten gedomineerde Ulster bleef in het Verenigd Koninkrijk, waardoor de aldaar wonende katholieke minderheid zich zeer tekort gedaan voelde en zou blijven voelen.

Bismarck en het Duitse Keizerrijk, 1871-1890

Het in 1871 door Bismarck gesmede Duitse Keizerrijk was een federatie van 25 vorstendommen, waarin het koninkrijk Pruisen met zijn sterke leger en landadel een overheersende rol speelde. Om steun voor zijn beleid te krijgen bespeelde Bismarck het democratische en socialistische sentiment door het parlement, de Rijksdag, met algemeen manlijk kiesrecht te laten verkiezen. Maar dat betekende niet dat hij er verantwoording aan aflegde. Slechts de keizer en zijn kanselier regeerden. Omdat de Pruisische Junkers aanvankelijk niet erg enthousiast waren over Bismarck’s verenigde Duitsland en zijn democratische concessies, steunde hij in de jaren 70 vooral op de Nationaal Liberalen, met wier hulp hij een aantal economische en juridische maatregelen ter consolidatie van de eenheid doorvoerde. Bismarck’s eerste echte conflict was met de katholieke kerk. Het in 1870 afgekondigde dogma van pauselijke onfeilbaarheid verhinderde veel katholieken onvoorwaardelijk loyaal te zijn aan het keizerrijk. De katholieken vormden een sterke Centrum partij, waartegenover Bismarck met steun van de liberalen de ‘Kulturkampf’ lanceerde, een campagne gericht op het terugdringen van de invloed van kerken op het publieke én het private leven. Bismarck kwam er echter al gauw achter dat hij het gevaar voor de staat van de Katholieke kerk had overschat en dat hij de Centrum partij hard nodig had voor andere onderdelen van zijn programma.           In 1879 verruilde Bismarck zijn vrijhandelspolitiek met steun van de Conservatieve- en Centrumpartijen voor protectionistische invoertarieven die de regering de nodige inkomsten opleverden en de agrarische- en industriële belangen tot tevredenheid stemden. Van socialisme moest Bismarck, die de verschrikking van de Parijse Commune van dichtbij had meegemaakt, niets hebben. Hij trof de in 1875 opgerichte zeer gematigde Duitse Sociaal Democratische partij in 1878 met een aantal wetten, die de socialisten gedurende 12 jaar ondergronds dreven. In de jaren 80 initieerde hij bovendien een uitgebreid pakket sociale wetgeving met staatsverzekeringen tegen ziekte, ongeval en arbeidsongeschiktheid. Bismarck slaagde er evenwel niet in het socialisme uit te roeien. Het aantal in de Rijksdag gekozen socialisten groeide gestaag. Mogelijkerwijs heeft hij een staatsgreep overwogen, maar het kwam niet zo ver omdat de nieuwe keizer Wilhelm II hem in 1890, op 75-jarige leeftijd, met pensioen stuurde.

Het Duitse Keizerrijk na 1890: Wilhelm II

Drie maanden na de dood van Wilhelm I overleed ook zijn zoon Frederik III, waardoor zijn kleinzoon Wilhelm II (1888-1918) op de troon kwam. De jonge (29 jaar) Wilhelm had nogal opmerkelijke ideeën over zijn persoonlijke macht en privileges, waardoor hij binnen de kortste keren ruzie met Bismarck had. Ze waren het niet eens over het buitenlandse beleid en de antisocialisten wetten.  In 1890 besloot Wilhelm zelf de regering op zich te nemen. Na 1890 voer Duitsland een ‘nieuwe koers’, meer agressief in buitenlandse zaken en meer verzoenend naar de massa van het volk binnenslands. Zolang Wilhelm geloofde in zijn goddelijke prerogatief waren echte democratische hervormingen niet mogelijk. Tegelijkertijd werden de Sociaal Democraten, de Progressieven en andere democratische krachten steeds sterker. Bij de verkiezingen in 1912 behaalden de Sociaal Democraten één derde van de stemmen. Toch bleven zij uitgesloten van regeringsverantwoordelijkheid.                                                      

 Ontwikkelingen Elders; Algemene Opmerkingen

            Het Italiaanse politieke leven werd in de periode 1870-1914 gekenmerkt door instabiele meerderheden in het parlement en opportunistisch gemanoeuvreer en gemanipuleer door gematigd liberale politieke leiders, die aldus lang in het zadel wisten te blijven. Tweede belangrijke issue was de permanente ruzie tussen de antiklerikale liberalen en katholieken, die van paus zelfs niet mochten stemmen (wat zij overigens wel deden). En ten derde waren er grote verschillen in ontwikkeling en rijkdom tussen het industriële noorden en het agrarische zuiden. In het noorden wilde men meer arbeidwetgeveving en in het zuiden wilde men wat doen aan de armoede en laaggeletterdheid.  De industriesteden waren begin 20e eeuw broedplaatsen radicalisme, antiparlementarisme, chauvinistisch nationalisme en nihilisme.                                                                                                                         De Dubbelmonarchie van Oostenrijk en Hongarije bestond in theorie uit twee constitutioneel parlementaire staten met elk zijn eigen regering die verantwoording aflegde aan het parlement. In de praktijk had Keizer-Koning Frans Jozef weinig te duchten van parlementaire controle en regeerde hij vaak bij decreet. Zijn belangrijkste probleem was niet het socialisme, maar agitatie van de verschillende onderworpen nationaliteiten. Zo werd universeel manlijk kiesrecht in Oostenrijk in 1907 ingevoerd maar in Hongarije door de Magyaren, die vreesden overlopen te zullen worden, tegengehouden. Ook in vrijwel alle kleinere landen van Europa schreed de democratie voort. In 1914 kenden nog slechts Hongarije en Roemenië een sterk beperkt kiesrecht. Zelfs de Russische Doema werd vanuit een brede basis gekozen (maar had weinig zeggenschap). Vrouwenkiesrecht werd pas vrij algemeen na de Eerste Wereldoorlog ingevoerd. De verbreiding van vertegenwoordigende en democratische instituties betekende nog niet het einde van het bewind van monarchen, landadel en andere minderheidsbelangen. Van de grote mogendheden kenden eigenlijk alleen de V.S. (wel alleen voor blanke mannen), Groot Brittannië en Frankrijk een democratische controle door het volk op de regering.  Rond 1871 waren er al in veel landen: geschreven grondwet, rechten van de mens, parlementen en vertegenwoordigende instituties en limitaties aan het absolute gezag van een vorst. Hier kwam als nieuwe factor algemeen kiesrecht bij. Naast de vrij algemene verbreiding van het kiesrecht voor mannen kenmerkten de decennia vóór 1914 zich door Europa’s overheersende rol in de wereldeconomie, de massale emigratie uit Europa en de militaire macht van de Europese natiestaten. De Europese beschaving kreeg hierdoor een buitengewoon grote invloed over de gehele wereld. Deze macht riep echter ook oppositie op, die zich manifesteerde in volksbewegingen als het socialisme en in kritiek op het imperialisme.

74 The advance of Democracy socialism, labor Unions and  Feminism

Het socialisme kwam pas tot volle ontwikkeling toen de arbeiders stemrecht kregen. Er ontstonden verschillende soorten socialisme. Radicale vormen die  het kapitalisme omver wilde werpen, maar ook mildere vormen die streefden naar verbetering van omstandigheden.  De meeste arbeiders kozen voor de mildere vorm en intellectuelen kozen meestal voor de radicale vorm. Toen na de revoluties van 1848 bleek dat het socialisme gefaald had verdwenen beide vormen voor een paar generaties.

The trade union movement and rise of British labor

Tot het begin van de 19de eeuw waren de meeste manieren van samenkomen voor arbeiders verboden door de overheid. De welvaart van de jaren 1850 stelde de vorming van vakbonden uit. Het nieuwe model van Unionisme ontstond. Dit hield in dat er niet één grote unie kwam, maar voor elke tak van de arbeidersmarkt een aparte. De situatie van de arbeiders verbeterde in deze tijd doordat de overheid aandacht bestede aan de arbeidersklasse. In de jaren 1880 werden er eindelijk vakbonden opgericht. Dit begon in Groot-Brittannië. Waar in veel landen de vakbonden voortkwamen het de arbeiderspartij was dit in Groot-Brittannië andersom. Hierdoor was deze partij ook minder socialistisch. In 1901 werden de vakbonden bedreigd door de Taff Vale decision, hierbij werden de vakbonden verantwoordelijk voor de schade die een staking aanrichtte. Gelukkig voor de vakbonden werd deze wet overrulled door een nieuwe wet.

European Socialism After 1850

Hoewel Marx zich met arbeiders bezighield en in Engeland woonde bemoeide hij zich niet met de vakbonden. In 1864 sponsorde Marx wel de Eerste International. Hij maakte van deze bijeenkomst gebruik om zijn ideeën te verkondingen. Marx vond dat anarchie zoals dat werd gepleit door Bakunin niet mocht. De Tsaar en de bourgeois was een product van economische omstandigheden. Volgens hem moest het doel van de revolutionaire acties het economische systeem zijn en niet de staat. De Parijse Comune leek een eerste stap in de richting van de door Marx gepleite revolutie van het proletariaat. Door de bloedigheid van de Parijse commune trokken veel mensen zich terug en verdween de eerste International.  Na 1875 ontstonden er overal Socialistische partijen:

• 1875, Duitsland.
• 1879, België.
• 1905, Frankrijk ( door onenigheid)
• 1881, Engeland, H. M. Hyndman
• 1883, Rusland, Plekhanov en Axelrod

In 1889 kwam de tweede International bijeen nu geïnsisteerd door de nieuw gevormde politieke partijen.

Revisionist  and Revolutionary Socialism 1880-1914

Het Marxisme was vooral populair in Frankrijk en Duitsland. In Spanje en Italië was vooral de radicalere vorm van Bakunin populair. In Engeland ontstond de Fabian Society. Deze Society streefde naar kleine verbeteringen door de tijd heen om zo het lot van de arbeider te verbeteren. Door deze beweging gingen arbeiders stemmen op de socialistische partijen. Dit deden ze om de overheid te bewegen maatregelen te nemen tegen hun slechte arbeiders omstandigheden.                               Doordat de producten goedkoper en de omstandigheden beter werden was er niet of nauwelijks achteruitgang bij de arbeiders. Dit zorgde voor de opkomst van een nieuwe beweging die de revisionisten werden genoemd. Zij geloofde dat door een democratische gang van zaken een revolutie misschien niet onvermijdelijk was geworden. In Frankrijk ontstond het Syndicalisme van Sorel. Deze beweging geloofde erin dat vakbonden autoritaire instanties konden worden in de maatschappij die uiteindelijk de overheid zouden kunnen vervangen.  Zij waren de bedenkers van de algemene staking.                                                                                          Er was veel kritiek op deze mildere vormen van socialisme ( Kautsky). Socialisten die in de regering gingen zitten werden als verraders bestempeld. In het algemeen echter veranderde het marxisme naar een mildere vorm. Ze werd niet opstandig en was nog steeds opzoek naar gerechtigheid. Het kapitalisme had voldoende haar best gedaan de omstandigheden van de arbeider te verbeteren ten opzichte van hun voorouders. Daarnaast hadden de arbeiders stemrecht gekregen.

Feminism 1880-1914

Aan het einde van 19de eeuw raakte vrouwenbewegingen beter georganiseerd. De Britse en Amerikaanse vrouwen streefden vooral naar stemrecht te verkrijgen. De rest van vrouwen streefde naar hervormingen. Toen het verkrijgen van stemrecht mislukte ontstonden er radicale bewegingen die geweld gingen gebruiken ( Pankhurst).  Na de eerste wereldoorlog  werd in veel landen het vrouwenkiesrecht ingevoerd.

§ 77 De Tanende Invloed van het Klassieke Liberalisme

Het netto effect van de hierboven beschreven ontwikkelingen was enerzijds een voortgezette opmars van het liberalisme terwijl anderzijds tegelijkertijd het fundament ervan verzwakte. Zeker het klassieke liberalisme, met als grondbeginsel de vrijheid van het onafhankelijk denkende en rationele man, was op zijn retour. De klassieke liberalen stonden voor:

• tolerantie en volledige vrijheid van godsdienst, met een uiterst beperkte rol voor kerk en clerus in publieke zaken;
• een constitutionele regering met beperkte bevoegdheden, waarbij de wil van de, democratisch gekozen, meerderheid besliste;
• een economisch systeem waarin individuen, overal ter wereld, zaken met elkaar deden

zonder overheidsbemoeienis. Laissez-faire en vrijhandel. Het Europa van vóór 1914 was voornamelijk liberaal, maar vanaf 1880 waren er duidelijke tekenen dat de invloed van het liberalisme tanende was. Racisme en imperialisme blokkeerde liberale principes van de niet Europese mensen die leefden in koloniale rijken.

De Neergang van het 19e Eeuwse Liberalisme: Economische Trends

De vrije markteconomie bracht de nodige ontberingen, voor de arbeider die heen weer geslingerd werd door de ups en downs van de arbeidsmarkt maar evenzeer voor de producent die was overgeleverd aan de prijsvorming op de wereldmarkt. Toen een zware depressie in 1873, die tot 1893 zou duren, prijzen en lonen deed duikelen, werd de roep om bescherming vrij algemeen. Het begon met de invoering van invoerrechten ter bescherming van de Europese boeren die niet konden concurreren met hun collega’s in het Midden Westen van de V.S. en in Zuid Rusland. De Industrie, druk bezig de achterstand op Groot Brittannië in te halen, vroeg al snel om dezelfde gunsten. Frankrijk, Duitsland en de V.S. voerden allemaal invoerrechten op manufacturen in. De ideeën van Friedrich List, die al 50 jaar eerder had gesteld dat geen land sterk en onafhankelijk kon worden zolang het slechts een leverancier van agrarische grondstoffen bleef, herleefden. Economisch nationalisme is de term waarmee het neonmercantilistische beleid wordt aangeduid, dat staten hanteerden.                                                                                                              Zij probeerden zich in de strijd te versterken door middel van tariefstelsels, handelsrivaliteit en interne regulering, zonder acht te slaan op de effecten voor andere landen. Daarnaast was er een duidelijke tendens van zowel werknemers als werkgevers om zich te verenigen. De arbeiders richtten vakbonden op om zich te beschermen tegen onzekerheid en misstanden. Ondernemers vormden grote bedrijven, monopolies en kartels om het hoofd te bieden aan de onzekerheden van oncontroleerbare markten. Gedwongen door vakbonden, socialistische partijen en mannenkiesrecht speelde de Liberale overheden hier op in.  Dit deden ze door de staat de verantwoordelijkheid voor het sociale en economische welvaren van de massa van de eigen bevolking op zich te nemen en tevens op te treden tegen de ergste vormen van concurrentievervalsing. Er kwamen meer regels voor fabrieken, socialiae verzekeringen, eten en drugs richtlijnen en er ontstond een verzorgingsstaat. Dit ‘nieuwe’ liberalisme hield derhalve in een groeiende rol van de overheid in sociaaleconomische aangelegenheden, waarbij er over het algemeen méér voor de werkende klassen en de minderbedeelden werd gedaan dan voor het bedrijfsleven. Sommigen, liberalen en anderen, hadden moeite met de steeds grotere macht van regeringen en waren bezorgd om de aantasting van individuele vrijheden.

Intellectuele en Andere Stromingen

Ook de ontwikkelingen op het terrein van het denken ondermijnden het liberalisme. De wetenschap ontdekte dat de mens niet dat rationele dier was. De psychologie maakte duidelijk dat ratio vaak rationalisatie was, ofwel het met ‘redenen’ rechtvaardigen van materiële wensen of emotionele en onbewuste behoeften. Het liberale principe dat mensen in redelijkheid hun geschillen kunnen uitpraten en bijleggen stond onder druk van het verraderlijke ‘anti-intellectualisme’, dat o.a. beweerde dat er geen hoop was op het regelen van zaken door middel van overtuigen, omdat preconditionering het onmogelijk maakte dat iemand van gedachten veranderde. Van hier was het nog maar een kleine stap om de rede volledig overboord te zetten en het irrationele te benadrukken en te cultiveren.             Bekend ‘denker’ in dit verband is Sorel, de filosoof van het syndicalisme, die geweld omwille van het geweld predikte. Het zou de arbeiders alert houden in hun klassenstrijd, altijd geagiteerd en klaar voor actie. Ideeën als deze werden moeiteloos overgenomen door het fascisme en andere bewegingen in de 20e eeuw. Er waren eind 19e eeuw meerdere filosofieën, die het geweld verheerlijkten. Geweld zou het middel zijn waardoor vooruitgang werd bewerkstelligd. Mensen herinnerden zich dat in de loop van die eeuw de nodige zaken met gebruik van geweld geregeld waren: het neerslaan van de revoluties van 1848 en de Parijse Commune in 1871, maar ook de Duitse en Italiaanse eenwording alsmede die van de V.S.. Zelfs in Engeland was het oude vertrouwde liberalisme over zijn top. De Conservatieven pleitten, vooralsnog tevergeefs, voor een herinvoering van de Corn Laws. De Liberale partij legde zich toe op sociale wetgeving, maar kon daarmee niet verhinderen dat de Labour partij, die alseerste een strakke partijdiscipline introduceerde, steeds meer veld won.                                                                                                                              Toch was het niet zo dat het liberalisme volledig had afgedaan. Er waren in- en uitvoertarieven, maar de goederen circuleerden nog steeds vrijelijk in de wereldhandel. Het nationalisme groeide, maar er waren nog geen totalitaire staten en het racisme had nog steeds weinig politieke invloed. Er was een beperkt aantal sociale revolutionairen, maar de sociaal democraten, veel groter in aanhang, waren de parlementaire democratie en de bestaande staten aangedaan. En ondanks het hier en daar ontluikende scepticisme was er nog steeds een overweldigend vertrouwen in de vooruitgang.

Hoofdstuk 18 ‘De Russische Revolutie en de Sovjet Unie’

De Russische Revolutie van 1917 kan qua historisch gewicht vergeleken worden met de Franse van 1789. De overeenkomsten zijn velerlei: beide vonden hun oorsprong in diepgewortelde en ‘verre’ oorzaken en beide hadden in repercussies in veel landen en gedurende lange tijd. Beide revoluties waren bevrijdingsbewegingen, de ene tegen ‘feodalisme’ en ‘despotisme’ en de ander tegen ‘kapitalisme’ en ‘imperialisme’, die een internationaal karakter hadden, met zowel fervente volgelingen als aperte tegenstanders over vrijwel gehele wereld. En ook in de revolutionaire praktische politiek waren de overeenkomsten frappant. Zodra het oude regime omvergeworpen was, ontstond er tweedracht over de vorming van een nieuw bestuur, waarna de revolutionairen elkaar van kant maakten totdat een kleine, goed georganiseerde minderheid alle oppositie wist te onderdrukken.              Toch zijn er ook verschillen. Rusland was rond 1900 een achterlijk land, terwijl Frankrijk in 1780 in veel opzichten tot de avant-garde behoorde. De sterkste kracht achter de Franse Revolutie was de bourgeoisie, achter de Russische de boeren en de arbeiders. In Frankrijk  revolutie min of meer, waarbij gewone mensen zich plotseling in een revolutionaire situatie bevonden en dienden te improviseren. In  Rusland konden de monarchie en emigrès niet terugkeren, maar op langer termijn was deze revolutie minder succesvol.   De Russische terugslag had effecten over de hele wereld door haar speciale positie in de globale politiek en economie. Ze hadden namelijk invloed op twee werelddelen en gingen de tweede wereld vormen die ging rebelleren tegen het westen. In Rusland waren professionele revolutionairen aan het werk, die zich gedurende 20 jaar hadden voorbereid op hun moment. Hierbij zij wel aangetekend dat het niet deze professionals, Lenin en zijn Bolsjewieken, waren, die de revolutie tot stand hebben gebracht. Zij hebben haar halverwege overgenomen.

§ 91 Achtergronden

Rusland na 1881: Reactie en Vooruitgang

Na de moord op zijn vader heeft Alexander III (1881-1894) geprobeerd de revolutionaire beweging te vermorzelen. Revolutionairen en terroristen gingen op grote schaal in ballingschap. Daarnaast startte het keizerrijk een programma van systematische Russificering, waarbij voor Polen, Oekraïners en alle andere overheerste volken een gedwongen assimilatie van de Russische cultuur dreigde. De Jodenvervolgingen in die periode waren de ergste tot dan toe.                                   Alhoewel deze politiek een sterk Slavisch-nationaal karakter had, werd Rusland in die periode toch meer dan ooit een onderdeel van de Europese beschaving. Deels lag dit aan de grote werken van schrijvers als Tolstoj, Turgenev en Dostojevski en componisten als Tsjaikovski en Rimski-Korssakov, die in West Europa grote populariteit genoten. Maar ook de bijdrage van Russen, die werden gezien als bijzonder getalenteerd in diepzinnige intellectuele vraagstukken als die van de hogere wiskunde, natuurkunde en schaken, aan de wetenschap speelde hierbij een rol.                                                                                                                      Ook de Industriële Revolutie bond Rusland sterker aan het Westen, dat er in 1914 zo’n US $4 miljard had geïnvesteerd in spoorwegen, mijnen en fabrieken. Alhoewel in vergelijking tot het Westen onderontwikkeld industrialiseerde Rusland in hoog tempo, waarbij de export en import tussen 1880 en 1913 vervier- resp. vervijfvoudigde. Industrialisatie bracht ook een geleidelijke groei van de klassen van de bourgeoisie en de loontrekkers. Hun aantal bleef relatief klein en hun invloed werd beperkt door het verbod op vakbonden en stakingen, welke laatste echter in de 90-er jaren wel degelijk en op grote schaal voorkwamen. Het organiseren van stakingen werd vergemakkelijkt door de concentratie van industrie in grote bedrijven. De klasse van de kapitalisten was in Rusland betrekkelijk zwak als gevolg van het feit dat veel bedrijven in handen waren van buitenlandse investeerders of van het tsaristische regime zelf. Niettemin vormden zakenlieden, professionals en ondernemende grootgrondbezitters een liberaal segment in de publieke opinie, van waaruit in 1905 de Constitutionele Democratische partij (de ‘Kadetten’) ontstond. Europeanen en Amerikanen investeerde beide ongeveer vier miljard per jaar in Russische spoorwegen, mijnen en fabrieken.                                                                            Toch bleef Rusland eerst en vooral een landbouwgebied, waar 80% van de bevolking werkzaam was. En de boerenklasse bleef een onderdrukte klasse, ook na de afschaffing van de horigheid in 1861. Tot 1906 betaalden zij nog aflossingen aan de voormalige eigenaren en ook daarna bleven zij opgezadeld met hoge lasten, niet in het minst de zwaar drukkende belastingen. Onder deze pressie en ook ten gevolge van de nogal primitieve technieken zochten de boeren voortdurend naar uitbreiding van hun areaal. Dit speelde zowel bij de individuele boeren als bij de ‘mirs’, de dorpsgemeenschappen die een soort commune van een aantal boerengezinnen vormden. Zeker de mirs waren tamelijk succesvol in het verwerven van land van eigenaren, die niet zelf boerden. De mirs maakten een bloeiperiode door: meer dan de helft van alle boeren prefereerden de gemeenschappelijke zekerheid boven de onzekere voordelen van het particuliere eigendom. Uitzondering hierop was een minderheid van meer ondernemende en rijkere boeren, die later ‘koelakken’ werden genoemd. De boeren waren onderverdeeld in twee klassen: de landadel en de gewone boer.

De Opkomst van Revolutionaire Partijen

Van oudsher waren de boeren dé bron van revolutionaire beroering in Rusland. In de laatste drie decennia van de 19e eeuw waren zij echter opvallend rustig. Schijnbaar was hun opstandigheid geluwd. Een andere traditioneel revolutionaire bevolkingsgroep waren de intelligentsia, die, opgegroeid onder de condities van het tsaardom, zich dikwijls tot een gewelddadige aanpak aangetrokken voelden. Reeds lang vormden zij geheime organisaties, gericht op het plegen van aanslagen en het omverwerpen van het regime, dat op zijn beurt er vaak in slaagde spionnen te laten infiltreren. Omdat de revolutionaire intelligentsia in de praktijk toch niet zo veel konden uitrichten, hielden zij zich voornamelijk bezig met heftige interne discussies over doctrine en het vormen van een revolutionaire volksbeweging. Deze laatste meenden zij eerder te kunnen vinden in de boerenstand dan in de fabrieksarbeiders. De meesten waren dan ook ‘populisten’, die een soort mystiek geloof hadden in de nog te mobiliseren enorme macht van het Russische volk. Zij bewonderden de mir als een commune naar socialistisch idee, die zij wilden versterken als onderdeel van de strijd van de boeren tegen de landheren. Tegelijkertijd hoopten zij de verschrikkingen van het kapitalisme en de bijbehorende klassenstrijd in Rusland te kunnen overslaan. In 1901 richtten de populisten de Sociaal Revolutionaire partij op. Uit teleurstelling over de berusting van de boeren, terwijl de fabrieksarbeiders juist van zich lieten horen door middel van stakingen, ‘bekeerden’ in de loop der tijd nogal wat populisten, die zich vooral in Zwitserland in ballingschap hadden begeven, tot het Marxisme. Jonge leiders als Lenin (1870-1924), Trotski (1879-1940), Stalin (1879-1953) en anderen maakten daarbij hun entree.                                                                                                                                   Van deze was Lenin ontegenzeggelijk de voorman. Afkomstig uit de betere middenklasse werd hem, door betrokkenheid van zijn oudere broer bij een moordaanslag op Alexander III, het studeren in Rusland onmogelijk gemaakt en bleef hem weinig anders over dan beroepsrevolutionair te worden. Na een arrestatie werd hij voor drie jaar naar Siberië verbannen. Eenmaal vrij vertrok hij in 1900 naar West Europa, waar hij zijn intelligentie, zijn tactisch vernuft en zijn uitzonderlijke gedrevenheid volledig in dienst van de revolutie stelde.                                 Al in 1898 hadden Marxisten in Rusland, daartoe aangespoord door ballingen, de Sociaal Democratische Arbeiders partij opgericht. Deze partij was meer Europees georiënteerd dan de Sociaal Revolutionairen, met name omdat veel van hun zegslieden daar verbleven. De sociaal revolutionairen vonden dat een Russische revolutie gezien moest worden als onderdeel van de internationale beweging. Rusland was net als elk ander land.  De Marxistische Sociaal Democraten zagen in het stadsproletariaat de ware revolutionaire klasse en bekeken de boerenstand in de hun in hun ogen belachelijke mirs met wantrouwen. Deze moest Rusland volgens hun eerst nog ontwikkelen.  Ook keurden zij, net als Marx had gedaan, sporadisch terrorisme en moord af. Deze vorm van socialisme was meer academisch en genoot daarom de voorkeur van de Tsaar.

Splitsing in de Sociaal Democraten: Bolsjewieken en Mensjewieken

Op een partijcongres in 1903 te Brussel en Londen, waar het de bedoeling was het Russische Marxisme te verenigen, kwam het juist tot een scheiding der geesten tussen enerzijds de Bolsjewieken (meerderheid) en Mensjewieken (minderheid). Het verschil tussen Bolsjewisme, of Leninisme, en Mensjewisme was is eerste aanleg vooral een zaak van organisatie en tactiek. Lenin geloofde heilig in een partij die uit een kleine revolutionaire elite bestond, terwijl zijn tegenstanders voorstander waren van een meer open volkspartij. Voor Lenin moest er een strak geleide, gecentraliseerde partij zijn, geleid door een centraal comité dat de leer vaststelde en controle uitoefende over alle personen op alle niveau’s binnen de partij. Samenwerking met liberalen, progressieven en anderen, zoals de Mensjewieken voorstonden, zag Lenin uitsluitend als een puur tijdelijke, tactische optie. De dictatuur van het proletariaat was te allen tijde het einddoel.                                      De enige echte toevoeging die Lenin het Marxisme meegaf, was zijn visie dat het imperialisme het exclusieve product van monopoliekapitalisme was en als zodanig de ‘hoogste’ of ‘finale’ fase van het kapitalisme betekende. De imperiale wedijver zou leiden tot internationale oorlogen over de verdeling van koloniën en de onafhankelijkheidsstrijd van gekoloniseerden intensiveren. Dit zou het proletariaat van nieuwe mogelijkheden tot revolutie voorzien. Alle andere toevoegingen aan het Marxisme deden volgens Lenin slechts af aan de oorspronkelijke principes. In feite was Lenin, waar het de dogma’s betreft, marxistischer dan Marx. De bijdrage van het Leninisme is dan ook vooral gelegen in de vorming van een beweging. Lenin was een activist, de ultieme agitator en de veldheer in de klassenoorlog, die even gemakkelijk een partijcongres als een menigte arbeiders bespeelde.                                   Bovenal heeft Lenin Marx’ idee over de rol van de partij uitgewerkt. Gevoed door de rijke ervaring van Russische revolutionairen, met hun samenzweerderige geheimzinnigheid, bouwde hij voort op Marx. De partij was een organisatie waarin intellectuelen de leiding namen en dachten voor de arbeiders, die zelf onvoldoende inzicht hadden. Zij hadden daarbij tot taak de revisionistische vakbonden en de arbeiders klassenbewust en dus revolutionair te maken. Zij waren daarbij gewapend met ‘objectieve’ kennis, waardoor zij het niet nodig hadden naar de ‘subjectieve’ meningen van anderen te luisteren. Kenmerkend was de machtige rol van de partij elite.  Lenin sloot een huwelijk tussen Russische revolutionaire tradities en de Westerse leer van Marx, waaruit als nageslacht het communisme ontstond, dat in 1905 evenwel nog weinig in de melk te brokkelen had.

§ 92 De Revolutie van 1905

Achtergrond en Revolutionaire Gebeurtenissen

 De tsaar vond liberalisme en democratie verschrikkelijk. Rond de eeuwwisseling was duidelijk sprake van een groeiende ontevredenheid. De drie nieuwe partijen, Constitutionele Democraten, Sociaal Revolutionairen en Sociaal Democraten, waren slechts propagandakantoren zonder aanhang en werden bovendien scherp in de gaten gehouden door de politie. Zij hadden ook geen band met de boeren, die in opstand kwamen tegen landheren en belastinginners, of met arbeiders, die af en toe stakingen uitriepen. Van de zijde van de regering kwam geen enkele concessie. Nicolaas II (1894-1917) was een man van bekrompen visie, voor wie de van God verkregen autocratie de enig mogelijk regeringsvorm voor Rusland was. Met een succesvolle oorlog tegen Japan hoopten regeringskringen weer een zekere aanhankelijkheid aan het regime te creëren( Plevhe . Met de smadelijke nederlaag bereikten zij het tegendeel. Voor iedereen werd de incompetentie overduidelijk.     Deze regering geen oorlog winnen en evenmin leiding geven aan de economische modernisering die in Rusland plaatsvond. Toen in januari 1905 een ongewapende en vredelievende menigte van circa 200.000 armoedzaaiers (mannen, vrouwen en kinderen) bij het Winterpaleis van de (niet aanwezige) tsaar aandacht voor verbetering van hun lot (8-urige werkdag, minimumloon van 1 roebel per dag, aanpak  van incompetente ambtenaren) vroegen, werden de autoriteiten zenuwachtig( Gapon).  ‘Bloedige Zondag’, waarbij soldaten enige honderden in koelen bloede neerschoten, was het gevolg en er knapte iets in de houding van het volk ten opzichte van de tsaar, die niet hun vriend bleek maar de man achter hun onderdrukkers. Een golf van politieke stakingen brak uit.                                                    Boeren namen bezit van het land van de landheren en staken de landhuizen in brand. In St. Petersburg en Moskou werden ‘sovjets’, arbeidersraden, opgericht. Sociaal Democraten, Sociaal Revolutionairen en Constitutionele Democraten trachtten alle drie de leiding van de opstand in handen te krijgen. Op één punt waren zij het met elkaar eens, nl. dat er een meer democratische vertegenwoordiging in de regering diende te komen. De tsaar gaf slechts mondjesmaat en schoorvoetend toe. Pas na tien maanden van voortrazende revolutie beloofde hij, middels het Oktober Manifest, een constitutie, burgerlijke vrijheden en een Doema. De tsaar en zijn adviseurs beoogden hiermee een wig te drijven tussen de revolutionaire partijen, hetgeen ook lukte. De Constitutionele Democraten (de bourgeoisie, de industriëlen en de landeigenaren) waren min of meer tevredengesteld en vroegen om herstel van de orde( ze waren bang voor het herleven van de stakingen en opstanden) en bescherming van hun bezit. De boeren, die meer land en minder belastingen wensten, en de arbeiders, die een kortere en fatsoenlijk betaalde arbeidsdagen eisten, waren geenszins tevredengesteld. De meer radicale revolutionairen, die (terecht) meenden dat het Manifest eenbedrieglijke list was, zetten het verzet voort.

            De regering wist, met steun van de middenklassen en door de trouw van uit het Verre Oosten teruggekeerde troepen, zich te handhaven. De leden van de sovjet van St. Petersburg werden gearresteerd. Veel revolutionaire leiders vluchtten (weer) naar West Europa, gingen ondergronds of werden gepakt en naar Siberië verbannen.

De Resultaten van 1905: de Doema ( Illusie van democratie)

Voordat de eerste Doema in 1906 bijeenkwam, had Nicolaas al aangekondigd dat deze geen zeggenschap zou krijgen over het buitenlands beleid, het budget of de bemensing van de regering. De tsaar was niet van plan een echte participatie van het volk in de regering van het land toe te staan, zo bleek. Veel mensen waren tegen deze eerste Doema. Rechtse aristocratie en orthodoxe kerk ruide de boeren op. Linkse groeperingen weigerde de doema te accepteren en zette de arbeiders aan tot een boycot.  De eerste Doema, waarin de ‘Kadetten’ (Constitutionele Democraten) de overgrote meerderheid hadden, werd na twee maanden lang knokken voor universeel manlijk kiesrecht en ministeriële verantwoordelijkheid door de tsaar naar huis gestuurd.                                                                                                                                    Een tweede Doema bevatte 83 socialisten, van wie er binnen de kortste keren 50 werd gearresteerd door de regering. Door het kiesstelsel te veranderen hadden in de 3e (1907) en de 4e (1912) Doema de regeringsgezinde conservatieven de meerderheid. Zij vermeden zorgvuldig de kernvraag van waar de soevereiniteit lag en hielden de illusie van parlementaire instituties in stand.

De Hervormingen van Stolypin

Sommige regeringsfunctionarissen meenden dat het beter was de revolutionairen de voet dwars te zetten door de steun van de meer gematigde elementen te verwerven middels een programma van hervormingen. Stolypin, Nicolaas’ eerste minister van 1906 tot 1911, stelde zich ten doel de bezittende klassen tot vrienden van de staat te maken. Men had weinig te vrezen van doctrinale intellectuelen.  Zijn hervormingsprogramma behelsde o.m. de uitbreiding van de bevoegdheden van de provinciale zemstvo’s, waar de locale grotere landeigenaren zeggenschap kregen en de mogelijkheid voor boeren om land aan de mir te verkopen (en dus hun dorp te verlaten) of om juist land van de mir of de landadel aan te kopen. Stolypin’s politiek was een succes.                                                                                                                                   Alhoewel in 1916 nog altijd een grote meerderheid van de plattelandsbevolking deel uitmaakte van het collectieve systeem, hadden inmiddels wel ruim 6 miljoen families geopteerd voor uittreding uit hun mir. Daar stond tegenover dat de landadel nog altijd de meeste grond bezat. Stolypin’s succes bracht hem vijanden ter rechter- en ter linkerzijde.Reactionairen vonden zijn Westerse, liberale oriëntatie onverteerbaar, terwijl de Sociaal Revolutionairen moord en brand schreeuwden over de ontbinding van de communes dit ging zelfs de marxisten te ver. In 1911 werd Stolypin vermoord door een Sociaal Revolutionaire terrorist, die wellicht een geheim agent van de tsaristische politie is geweest.

            Desondanks bewoog Rusland zich aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog zich in Westelijke richting. Er was een (soort) parlement, particulier eigendom en individueel kapitalisme waren in opmars en er was een behoorlijke mate van persvrijheid. Deze vooruitgang werd, net als Stolypin’s leven, door Links en Rechts bedreigd. Maar beide extremismen waren tussen 1906 en 1914 in zijn algemeenheid op hun retour.

Vragen D1

1 Enerzijds noemt Palmer 1860-1914 de grote tijd van het liberalisme, anderzijds typeert hij de periode vanaf ongeveer 1875 als het ‘herfsttij van het liberalisme’. Verklaar deze schijnbare tegenspraak.  Het was de grote tijd van het liberalisme, omdat de algemene trend was: Liberalisering, democratisering, vergroting van de markt en toenemend internationaal economisch-financieel verkeer. Het was de herfsttij van het liberalisme, want de keerzijde van de markteconomie kwam steeds meer naar voren. Kritiek kwam ook vanuit de intellectuele hoek: Nietzhce, Freud, Darwin, Marx en Schopenhauen. Bij allen speelde het onderbewuste en strijd een belangrijke rol. Hieruit ontstaat een tegenbeweging die er vanuit gaat dat de mens irrationeel was. De arbeiders die geen bestaanszekerheid had, wild e bescherming. Vereniging van arbeiders en werkgevers leidde tot new liberalisme dat veel op sociaaleconomische aangelegenheden was gericht in plaats van op het bedrijfsleven. Ondanks deze inspanning zouden andere politieke stromingen zoals de socialisten de leidende positie van de liberalen overnemen. Je zou ook kunnen afvragen of niet verraad van eigen idealen is. Het nationalisme speelde ook een belangrijke rol( beschermen nationale economie)

2 Vormen van socialistisch denken bestonden al in de eerste helft van de  19de eeuw. Verklaar waarom het socialisme toch pas in het laatste kwart van die eeuw een beweging van betekenis kon worden. Aan het begin van de eeuw was het socialisme slechtst een idee van de intellectuele elite dat niet tot uitvoering gebracht kon worden doordat de groep die er het meest aan had niet mocht samenkomen van de overheid. Kortom voor 1870 was er nog geen massaal mobiliseerbaar proletariaat waarvoor het socialisme richtinggevend kon zijn. Deze groep ontstond wel door :

• Industrialisatie
• urbanisatie
• verbeterde massacommunicatie
• Stemrecht

3 Verklaar waarom de zogeheten Dreyfus-affaire een keerpunt is geweest in de Franse geschiedenis. Wat stond er eigenlijk op het spel, achter deze affaire? Waarom zou een dergelijke affaire in het toenmalige Duitsland ondenkbaar zijn geweest? Het was onderdeel van de machtsstrijd tussen voor en tegenstanders van de derde republiek over zeggenschap, de republiek. Voor waren de republikeinen, liberalen en socialisten. Tegen waren de katholieke kerk, monarchisten, leger en conservatieve nationalisten. De uitkomst was een overwinning voor de voorstanders. Wetgeving die werd ingevoerd was dat de katholieke kerk geen invloed meer mocht uitoefenen op het onderwijs. In Duitsland kwamen de officieren uit de heersende klassen net als de bureaucratie en de uitvoerders van de wet. Bismarck had de touwtje stevig in handen die zou zon schadelijke affaire voor zijn net gevormde staat niet laten gebeuren. Er was geen tegenstelling staat en leger aanwezig en een sterke censuur.

4 Palmer toont hoe in de halve eeuw voor 1914 in West-Europa de  democratie tot ontwikkeling kwam binnen een kader dat gevormd werd door nog sterke gevestigde machten. Werk deze constatering beknopt uit voor (naar keuze) Groot-Brittannië, Frankrijk of Duitsland.  Frankrijk:

• 1871: Bismarck eist fatsoenlijke regering deze werd gekozen doormiddel van algemeen mannenstemrecht en werd de nationale vergadering genoemd.
• Toch strijd omdat de republikeinen het niet eens waren met de uitkomst( weinig stemmen, monarchisten socialisten kregen macht).
• Door strijd monarchisten en republikeinen werden de republikeinen uitgeschakeld.
• Door interne strijd monarchisten toch president naast parlement met twee kamers en een kabinet voorgezeten door een premier.
• Na verkiezingen kwam het primaat bij het parlement te liggen.
•  Tegengroeperingen: leger, katholieke kerk, conservatieven en antirepublikeinen.            
• toch: Staatsapparaat centralistisch

Groot-Brittannië ( Gladstone vs Disreali)

• 1867: meer stemmers voornamelijk arbeiders
• 1884: meer stemmers voornamelijk plattelanders
• 1911: House of commons krijgen salaris Gladstone schaft eed aan de kerk van Engeland af.

Nadelen van het Engelse stelsel waren dat er maar twee partijen waren en de politiek voornamelijk gedomineerd werd oor machtige aristocratie.

Duitse rijk ( Bismarck)

• Algemeen kiesrecht met een gekozen Rijksdag( nadelen: weinig politieke macht; geen invloed op samenstelling regering).
• Duitsland bestuurd door keizer en vooral diens kanselier in overleg met het Hogerhuis ( Vorsten en voormalig zelfstandige bondsstaten).
• Groot deel structurele macht: grootgrondbezittende landadel en het leger.

Uiteindelijk zou het nationalisme in het Duitse rijk door slaan. Eindigt met gedachte dat het Duitse ras superieur was aan de rest van de wereld. Nationalisme veranderd door de tijd heen en door de omstandigheden. Met het afzetten van Bismarck in 1890 lopen er allemaal geheime allianties af.

5. Aan het einde van de 19de eeuw begon Rusland op sommige punten overeenkomsten te vertonen met West-Europese landen. Geef hiervan enkele voorbeelden. Hadden deze ontwikkelingen een diepgaand effect op de structuur van de Russische samenleving en politiek?

• Bijdrage op cultureel gebied ( Tsjaikovski)
• Bijdrage op wetenschappelijk gebied
• de industrialisering, aanleg van spoorwegen, telegraafmasten en fabrieken.
• Opkomst van socialisme, vorming van modern industrieproletariaat 1905 instelling van parlement ( Doema).

De ontwikkelingen bleven oppervlakkig, omdat ze vooral invloed hadden op een kleine elite. Wezenlijk: als ze reël en onomkeerbaar waren. Oppervlakkig: Kleinschalig en weinig invloed op de structuur van de Russische samenleving.

6 Waarom is de sociale wetgeving die op gang kwam aan het einde van de 19de eeuw te beschouwen als een aspect van natievorming? Met welke bedoeling voerde Bismarck sociale wetgeving door? De sociale wetgeving versterkte het natiegevoel, omdat er voor elkaar werd gezorgd. Kortom het creëerde een gemeenschapsgevoel. De sterkste schouders moeten de zwaarste lasten dragen. Het is kortweg een aspect van natievorming: toenadering staat en maatschappij, staat verantwoordelijk voor basaal welzijn van haar hele bevolking. ( Uitbreiding kiesrecht, algemene dienstplicht, onderwijs mogelijkheden tot de vorming van een publieke opinie). Bismarck gebruikte sociale wetgeving vooral om socialisme wind uit de zeilen te nemen. Het socialisme was gevaarlijk voor de staat, omdat het een internationale beweging was dit ontwrichte het natiegevoel van de staat.

7 Verklaar waarom het socialisme zich rond 1900 ontwikkelde in ‘revisionistische’ richting. De arbeiders hadden nu een tem en een eigen politieke partij, er was toenamende beschermend esociale wetgeving en er waren toenemende economische belangen van de arbeidersdklasse bij bestaande orde. Hierdoor kwam de gedachte op dat een klassenstrijd en revolutie toch  niet zo onvermijdelijk waren als gedacht werd. De arbeiders belangen konden nu ook via democratische wegen behartigd worden.

8 Typeer de binnenlandse politiek van Bismarck vanaf 1871. Wat veranderde er na 1890 in de politiek van het Duitse keizerrijk? Om steun voor zijn beleid te krijgen speelde Bismarck vooral in op democratische en socialistische sentimenten om zo nationale vijanden te dissimeren. voorbeelden hiervan waren de Kultuurkampf( 1870) tegen de katholieken en de strijd tegen etnische minderheden. Bismarck had een heel behoudende buitenlandse politiek. Hij trad vaak verzoend op om de rust in Europa te handhaven. Dit was goed voor een nieuwe staat.  De keizer nam de plaats van Bismarck in en ging een nieuwe koers varen.

• 3 keizerverbond liep af en Rusland ging andere bondgenoten zoeken.
• Imperialstische neigingen
• Agressieve ( onhandige) buitenlandse politiek
• Economische succesvol: profileerde als weltmacht t.o.v GB.

9 Waarom gold het Britse politieke stelsel in de 19de eeuw voor veel landen als een model van verstandige staatkunde? Wat waren de beperkingen van dat stelsel? GB was een succesvolle staat, onomstreden grootmacht op wereldterrein ze hadden geen last van diepe crises. Parlementaire bestel werd steeds aangepast aan veradnerende sociale en economische toestanden. Een voorbeeld heirvan was de geleidelijke kiesrechtuitbreiding. Toch economisch maatschappelijke macht bleef elite aangelegenheid.

Vragen D2

Inhoudelijke hulpvragen

1 Waarom werd deze wetgeving in Duitsland ingevoerd? Als gevolg van twee aanslagen  op de keizer, waarvan men de socialistische beweging in Duitsland beschuldigde.  De angst van Bismarck voor de internationale beweging van het socialisme die zijn natiestaat zou kunnen ondermijnen.

2 Wat waren de gevolgen, hoe werd de uitvoering afgedwongen? De wet werd in oktober 1878 goedgekeurd door een meerderheid van conservatieven en nationaal-liberalen in de Rijksdag. Belangrijkste gevolgen waren dat de SAP verboden werd en proletariaat gewonnen was voor Bismarck ( dacht hij elk geval).

3 Hoe succesvol was dit? Succesvol in de zin dat het socialisme in het openbaar verdween. Het socialisme verdween echter niet echt, maar ging ondergronds verder dus eigenlijk totaal niet succesvol. Het socialisme werd nog onduidelijker. Daarnaast namen de zetsels van de socialisten in het parlement toe. Dus niet succesvol.

4 Hoe reëel was de angst van Bismarck dat de Commune zich zou

herhalen in Duitsland? aan de ene kant zeer reëel door het gebruikte geweld. Aan de andere kant niet Reëel, omdat het leger een veel grotere invloed op de staat had en er censuur heerste.  

5 Hoe trachtte Bismarck zelf het protest van arbeiders te ondervangen? Door hun situatie doormiddel van wetgeving te verbeteren.

6 Welke stijl van leiderschap hanteerde Bismarck? Bismarck was niet de autoritaire baas van Duitsland, maar roerde zich meer op de achtergrond. Had een groot netwerk en deed veel stiekem. Hij was vaak op zijn eigen landgoed en bedacht daar zijn politiek ( vandaar soms bijna schematische politiek).

7 Was de steun dan wel kritiek van tijdgenoten terecht? Waarom wel,

waarom niet? De kritiek van Vicotria was voor een groot gedeelte gebaseerd op feiten. Daarom lijkt deze kritiek enigszins terecht.

8 Welke regeringsvorm voorzag de dochter van de Britse vorstin

Victoria voor Duitsland? Victoria en Friedrich hadden zeer liberale gedachten.  Ze wilde het parlement versterken en meer macht geven.  Dit kwam voort uit de Angelsaksische inslag van Victoria.  Daarnaast wilde ze meer aandacht voor het Duitse volk in plaats van ze tegen elkaar uitspelen zoals Bismarck had gedaan. 

9 Hoe kwam Bismarck aan zijn politieke einde?  Hij werd met pensioen gestuurd door de Duitse keizer Wilhelm II, nadat ze het niet eens met elkaar waren geweest.

10 Betekende de val van Bismarck een verandering in de politieke cultuur

van Duitsland? Willhelm wilde net zoals zijn ouders meer aandacht voor het Duitse volk, daarnaast. In alle andere opzichten week hij af van zijn ouders. Hij voerde namelijk een agressieve buitenlandse politiek, daarnaast regeerde hij autoritair zonder het parlement veel macht te gunnen. Hiermee leek er weinig er in het politieke stelsel te veranderen in vergelijking met Bismarck.

Vragen over de bronnen in het college:

1 Volgens Lenin was de Parijse Commune enerzijds een ‘schitterend  voorbeeld’, maar moest de arbeidersklasse anderzijds lessen trekken uit de commune. Leg in eigen woorden uit waarom de Parijse Commune naar de mening van Lenin zowel een positief als een negatief voorbeeld was. positief :

• Vervlechting van de taken van de commune: strijd tegen Duitsland en socialistische bevrijding.
• Grootste proletarische beweging
• opgang zetten socialistische beweging.

De angst voor het internationalisme was niet aanwezig door het idee van de plaatselijke commune.

Negatief:

• laten zich meeslepen door het nationalisme
• zetten de revolutie niet door
• het niet vernietigen van haar vijanden

Marx was voor gelijkheid en Lenin creëerde een kleine elite. De samenleving was volgens Marx gevormd door economische krachten. Lenin vond dat de comunne niet radicaal genoeg was. Volgens Marx waren religie en filosofie een vorm van een moraal opleggen en dat mocht niet.

2 Vergelijk met behulp van het handboek en van een zoekactie op het internet het beeld dat Lenin van de Parijse Commune en van Eugène Pottier neerzet met het heersende beeld van de commune in de historiografie. Wat zegt dit over de betrouwbaarheid/bruikbaarheid van de  teksten van Lenin (m.a.w. hoe verhouden herdenking en geschiedenis zich tot elkaar)?

Lenin en Pottier: aanzet tot socialistische beweging. Bourgeoisie is slecht en prletariaat is goed. De commune is iets goeds.

Heersend beeld: Commune was een revolutionaire beweging die heerste over Parijs, vooral ordeloze samenleving werd als angst aanjagend omschreven.

Deze bron is te gebruiken als je maar het socialistische standpunt in ogenschouw neemt.

Verschil tussen herdenken en geschiedenis

• herdenken heeft een doel
• klein deeltje van de geschiedenis
• vaak goede dingen benadrukt

Week 5:

H13 - The global consolidation of large nation-states, 1859-1871

69. Japan and the West

Japan had zich vanaf 1640 doelbewust afgesloten van rest v/d wereld

> 1542-1640 vrij intensieve Japans-Europese contacten (handel, kerstening, technieken) > na 1640 alleen nog groepje Nederlanders op Nagasaki over

> bij aankomst eerste Europeanen werd Japan verscheurd door burgeroorlog > Tokugawa-clan neemt shogunaat in 1603 op zich (militair regeringshoofd in naam van keizer) > shoguns concluderen dat Europeanen betrokken zijn bij stammenstrijd en willen Japan beheersen > christendom geëlimineerd en geen contacten met rest v/d wereld

> shoguns vergoddelijken keizer, houden hem verborgen voor rest v/h land > bouwen eigen hof en regering op in Edo en dwingen stamhoofden een deel v/h jaar te verblijven

> shogunaat is militaire dictatuur, stamhoofden en samoerais worden landheren die in steden verblijven en boerenbevolking uitbuiten

> belang handelaren groeit (geldeconomie ontstaat), scherpe klassenscheidingen (geen uniform recht) vervagen doordat handelaren vermogender worden dan sommige landheren en samoerai

> boeddhisme verzwakt > secularisatie, opkomst bushido (morele principes volgens samoe-raileven) en shinto (oorspronkelijke religie: keizer was echte heerser van Japan + meer aan-dacht voor nationale geschiedenis)

> via Nagasaki kwamen alsnog informatie en technologie uit westen het land binnen

bij aankomst had Perry veel mogelijke bondgenoten in Japan (edelen, samoerai, handelaren, geleerden, patriotten) + dreiging van bombardementen > shogun sluit handelsverdrag met VS (1854) en andere Europese landen

> verdragen bleken niet op voet van gelijkwaardigheid tussen Japan en Europese landen te zijn gesloten: meer handelsvoordelen voor Europeanen + extraterritorialiteit afgedwongen > Japanners voelden zich minderwaardig behandeld

> sterke anti-westerse oppositie vanuit zuidwesten (nooit door shoguns onderworpen) > pogingen om westerlingen weg uit Satsuma en Choshu te krijgen (1862) worden met harde hand door westerse landen beantwoord, shogun is te zwak om in te grijpen

|

besef dringt door dat Japan westerse techniek moet overnemen om er weerstand tegen te kunnen bieden > shogun moet aftreden, hervormers herstellen keizer in functie > Mutsuhito begint periode van sterke modernisering (Meiji-tijdvak)

> opbouw moderne natiestaat: feodalisme afgeschaft, gelijkheid voor de wet, strafrecht naar westers model omgevormd, nieuw leger opgebouwd, samoerais worden legerofficieren, vloot gebouwd, monetair beleid in handen van centrale overheid, nationale postdienst, nationaal schoolsysteem, constitutie (1889) met grote macht voor regering en weinig voor parlement

> snelle industriële en financiële modernisering, sterke toename handel, grote bevolkings-groei

> modernisering ging minder hardvochtig en met meer volkssteun dan in Rusland, Japanners wilden vooral wetenschap, technologie en organisatie overnemen maar eigen culturele systeem behouden

H16 - Europe’s world supremacy, 1871-1914

na 1870 bouwden Europese landen rijken over hele wereld op en verspreidden daarmee hun beschaving

> VS en Japan gingen ook meedoen > ‘westers’ wordt vreemd begrip, men spreekt liever van ‘ontwikkelde’ en ‘minder ontwikkelde’ landen > later zelfs Derde Wereld

> rond 1900 was er sprake van wereldnetwerk: hele wereld betrokken in wereldeconomie met gebruikmaking van dezelfde aspecten (wetenschap, industriële organisatie, snelle communicatie etc.)

> Europeanen profiteerden meest van imperialisme, oude beschavingen en stammensamen-levingen vallen uit elkaar, elk volk ging produceren en exporteren voor wereldmarkt

> imperalisme volgens Palmer: regering van het ene volk door een andere

 - Europese overheersing was van relatief korte duur maar had na dekolonisatie nog grote invloed

 - in 20e eeuw wilden kolonies van Europeanen af en zichzelf besturen maar maakten wel gebruik van Europese ideeën (vrijheid, democratie, ook communisme)

77. Imperialism: its nature and causes

tot ± 1870 vond Europa het niet nodig om in gekoloniseerde gebieden pol. macht uit te oefenen (alleen Britten hadden groot overzees rijk) > daarna wel ineens en heel snel

> oude kolonialisme was maritiem en op handel gericht, Europeanen hadden geen territoriale belangen om handelswaar te verkrijgen

> bij nieuwe imperialisme wilden Europeanen goederen die niet op traditionele manier wer-den geproduceerd > heel veel investeren om dit voor elkaar te krijgen (spoorwegen, mijnen, plantages, raffinaderijen etc.) > lokale economieën werden naar Europees model omge-vormd of geld gestoken in niet-westerse regeringen -> veiligstellen door politiek-militaire invloed uit te oefenen: kolonie (Europees bestuur), protectoraat of invloedssfeer

> imperialisme mogelijk gemaakt door groeiende militaire en financieel-industriële macht van Europa en afnemende macht van vorsten van OR, Perzië, India etc. maar Japan herstelde zich daarvan

> Europeanen kunnen gemakkelijk wil opleggen, spierballen laten zien was genoeg

|

motieven: veel mensen gaan op reis (missionarissen en zendelingen, wetenschappers, rijke mensen) > willen elders dezelfde bescherming en voorrechten als in thuisland

> door Europese levensstijl (koffie, thee) moesten grondstoffen uit tropische landen gehaald worden

> sterk gegroeide industrie had grotere afzetgebieden nodig > internationale concurrentie tussen landen > landen gaan elkaars rijken economisch beschermen

> ook financiële belangen: geïnvesteerd kapitaal in ‘achterlijke’ landen had hoog rendement (goedkope arbeid, grote vraag naar niet-Europese producten) > tegen 1900 was meeste kapitaalexport voor onderontwikkelde delen v/d wereld bestemd > investeerders hadden grote belangen bij pol. bescherming van kapitaal

> ook kritiek van socialisten: imperialisme kwam door kapitaalaccumulatie die niet ten gunste van arbeiders kwam in vorm van hogere lonen > als lonen werden verhoogd hoefden bedrijven niet naar nieuwe afzetgebieden te zoeken > imperialisme overbodig (kapitalistisch!)

 - tegenargumenten: importeren van grondstoffen was noodzakelijk + niet-Europeanen leenden graag van westerse geldschieters

 - vaak ging grootste deel van investeringen niet naar eigen koloniën > politieke invloed

 - grote investeringen in Rusland, vooral door Fransen om politieke redenen

> Chamberlain: GB heeft zelfbehoudend en zelfbeschermend rijk nodig om te kunnen over-leven in int. concurrentiestrijd > onafhankelijkheidsstrijd in Britse dominions was hem doorn in het oog > wel economisch blijven samenwerken > plannen voor soort tariefunie tussen GB en dominions met onderlinge lagere invoertarieven dan t.o.v. niet-Britse gebieden

> arbeiders schijnen er op vooruit te zijn gegaan door imperialisme (invoer van goedkoop voedsel) > funest voor marxisme

> imperialisme zou ook nodig zijn om bevolkingsoverschot kwijt te raken > meeste emigran-ten vertrokken naar VS + meeste koloniën waren niet aantrekkelijk voor Europeanen

> door imperialisme gingen Europese staten elkaar in de gaten en in evenwicht houden > koloniën worden prestigeobjecten

|

imperialisme was ook kruistocht om beschaving te verspreiden: blanken zijn beter dan andere rassen

> blanken moeten moderniseringsproces van minder ontwikkelde gebieden begeleiden > mensen gingen naar koloniën om voor de goede zaak aan het werk te gaan, vaak ook uit eigenbelang

78. The America’s

1800-1825 uiteenvallen Spaans en Portugees rijk > instabiele gebieden met overwegend indiaanse bevolking maar dominerende Europese cultuur die elkaar bevechten om grenscon-flicten, nauwelijks dreiging uit Europa maar wel uit VS

|

Mexico was bij onafhankelijkheid enorm groot gebied, grens lag bij Rocky Mountains en Mississippi > Amerikanen vestigden zich in noordoosten, roepen Texas uit en ijveren voor aansluiting bij VS > VS annexeert Texas > Mexicaans-Amerikaanse Oorlog (1846-1848) > Mexico verliest alles ten noorden van huidige grens

> niet veel later verwierp Mexico zijn schulden aan Europeanen > GB, ES en FR sturen legermacht naar Mexico (1861) > Fransen gaan stapje verder en zetten Maximiliaan op Mexicaanse troon als hoofd van Franse satellietstaat > onder Amerikaanse druk moeten Fransen zich terugtrekken > Juárez en liberalen weer a/d macht, Maximiliaan geëxecuteerd

> VS beschermden Latijns-Amerika tegen imperialisme maar waren daar zelf de grootste imperialistische macht (Monroedoctrine!)

> ontstaan dubbele standaard voor imperialsme: ‘beschaafde’ landen bemoeien zich niet met elkaar maar mogen wel ingrijpen in ‘achterlijke’ landen

|

meer imperialisme in jaren 1890: VS erkennen revolutionair Panama en krijgen beheer over graven Panamakanaal

> onafhankelijkheidsbewegingen op Cuba en Puerto Rico zetten landen op z’n kop > Amerikaanse belangen aldaar bedreigd + sympathie voor revolutionairen > anti-Spaanse agitatie in pers > gezonken USS Maine in haven Habana > Spaans-Amerikaanse Oorlog (1898) gewonnen door VS: Cuba protectoraat, Puerto Rico en Filippijnen geannexeerd

> Roosevelt: wanorde in onderontwikkeld land vraagt om interventie door beschaafd land > financiële crisis op Santo Domingo > VS grijpen in om Europese belangen (schuldeisers) te bewaken > Roosevelt Corollary: VS heeft taak om investeringen van beschaafde wereld te beschermen omdat Europa dat niet mag (Monroedoctrine!) > vrijbrief voor bemoeienis in L-Amerika

> Hawaii was klassiek voorbeeld van imperialisme: vanaf 1840 vestigden veel westerlingen zich op eilanden > Amerikanen stellen protectoraat in, Amerikaans kapitaal betreedt eilanden > 1891 koningin a/d macht die Amerikaanse invloed wil beperken > belangen VS in gevaar > koningin weggejaagd en republiek ingesteld, in 1898 geannexeerd

79. The dissolution of the Ottoman Empire

OR was in 19e eeuw enorm rijk met veel verschillende volken en religies die naast en door elkaar heen leefden, Turken en moslims waren heersende groepen, religieuze leiders waren verantwoording schulding aan sultan > grote mate van autonomie

> W-Europeanen (vooral handelaren) hadden speciale voorrechten (capitulaties) > berecht volgens Europees rechtssysteem

> rijk kende geen nationale eenheid, uniform recht of scheiding kerk-staat + achtergebleven bij industriële landen

> ‘zieke man van Europa’: sinds 1699 (verlies Hongarije) enorm veel gebied moeten afstaan aan RUS, FR, O-H, onafhankelijkheidsbewegingen + autonome gebieden (Egypte, Arabië)

> Krimoorlog gewonnen maar wel noodzaak tot hervormingen > OR naar westerse snit modelleren en nationale staat opbouwen

|

Rozenkameredict (1856): iedere inwoner is staatsburger, religieuze leiders hebben geen offi-cieel gezag meer, rechtsgelijkheid, christenen mogen in leger dienen, belastinghervorming, eigendomsgaranties, afschaffing marteling, strijd tegen corruptie en afpersing

> pogingen om land te moderniseren mislukken door sterk verzet van gevestigde orde, te weinig ambtenaren wisten hoe het nieuwe beleid moest worden uitgevoerd, te grote afhankelijkheid van buitenlandse leningen > 1874 bankroet

> onder invloed van premier ondertekent sultan Abdoel Hamid II nieuwe grondwet (1876) met parlementair stelsel, vrijheid van geweten en onderwijs > jaar later ruimt sultan alle constitutionele hervormingen alweer uit de weg

> sultan leefde rest van regeerperiode in angst en afzondering: elke hervorming of westerse modernisering zou tot ondergang van rijk leiden, angst voor nationalistische bewegingen en imperialistische westen > keiharde repressie van alles wat sultan bedreigend vond

in 19e eeuw was panslavisme populair onder grote delen van bevolking en regering (aan-dacht afleiden van binnenlandse problemen): groot Oost-Europees rijk onder Russische con-trole > Slavische volkeren in OR voelen zich gesteund door RUS > opstanden en Russisch-Turkse Oorlog (1877-1878)

> Russen verslaan Ottomanen snel en krachtig > Verdrag van San Stefano (1878): strate-gisch gebied ten zuiden van Kaukasus naar Rusland, Servië en Roemenië onafhankelijk, hervormingen in Bosnië, autonoom Bulgarije

> GB ontevreden (zwak OR en grote belangen mbt Suezkanaal) > oorlogsdreiging afgewend door Congres van Berlijn (1878): herziening Verdrag van San Stefano > gebied ten zuiden van Kaukasus naar Rusland, Servië, Roemenië en Montenegro onafhankelijk, Bulgarije in drie zones verdeeld, O-H vestigt protectoraat over Bosnië, GB krijgt Cyprus, FR mocht Tunesië inlijven

> voedingsbodem voor latere conflicten op Balkan: panslavisten, Balkannationalisten en Turkse oppositie ontevreden + meer financiële invloed DE in OR

|

Egypte 1850-1870 periode van hervormingen en ec. ontwikkeling > verwestersing

> ec. voorspoed obv buitenlandse leningen > khedive Ismail moet aftreden, opvolger kan fin. problemen niet oplossen > nationalistische revoltes olv kolonel Arabi > 1882 Britse interven-tie > Egypte wordt Brits protectoraat

> FR heeft van oudsher meeste invloed in M-Oosten > ontevreden over gang van zaken in Egypte > Fransen bouwen rijk in W-Afrika op > onvrede bij GB en later ook DE, vijandigheid tussen Europese landen over verdeling van OR

> 1908 Jong-Turken a/d macht die grondwet van 1876 herinvoeren > 1914 Rusland verklaart oorlog aan OR, DE steunt Ottomanen, met Britse hulp maken Egypte en Arabische volken zich los van gezag in Istanboel > na WOI blijft alleen huidige Turkije over

80. The partition of Africa

Afrika was tot 1870 grotendeels onbekend gebied voor Europeanen: alleen aan kusten en in Zuid-Afrika waren blanken gevestigd > Europese expansie kwam op moment dat inlandse volken zwak waren door slavenhandel, stammenoorlogen en demografische redenen

|

avonturiers, missionarissen en ontdekkingsreizigers reisden als eerste af naar Afrika: Livingstone komt als arts-zendeling in C-Afrika terecht maar raakt vermist > Stanley vindt hem en ziet ec. mogelijkheden > samenwerken met Leopold II van België

> Internationale Congo Associatie (1878): Congo wordt privédomein van Leopold > Stanley sluit honderden verdragen met inlandse stammen > onder beheer van Leopold gebracht

> andere Europese landen (PT, DE, FR) gaan, aangemoedigd door lobbygroepen, in wilde weg kolonisatiepolitiek voeren (‘donkere continent’!) > Bismarck wil internationale regulering van Afrikaanse kwestie > Conferentie van Berlijn (1884-1885), ook om Congo Associatie van territoriale grenzen te voorzien

 - Congo wordt exclusief privédomein van Leopold II, rivier Congo geïnternationaliseerd, vrij-handel gegarandeerd, geen slavenhandel toegestaan

 - 2e conferentie in Brussel (1889) om slavenhandel verder te onderdrukken, rechten van lokale bevolking beschermd, misstanden rechtzetten, handel in drank en wapens beperken

> geen slavenhandel in Congo maar bevolking wel keihard onderdrukt om quota’s van ivoor en rubber te halen > Leopold schatrijk geworden maar binnenland werd half vernietigd > geld lenen van Belgische staat om investeringen te doen in ruil voor annexatie van gebied > wreedheden raken bekend bij grote publiek > overheid neemt Congo over van koning (1908) en beëindigt ergste misstanden

> Conferentie van Berlijn bepaalde dat bij bezetting daadwerkelijk troepen en bestuurders aanwezig moesten zijn in gebied > ‘scramble for Africa’: in 1900 bijna hele continent verdeeld tussen Europese landen

> vast proces van bezetting: blanken arriveren met verdrag dat stamhoofd ondertekent > stamhoofd krijgt macht die hij van oudsher helemaal niet had > macht van stamhoofd wordt verder uitgebouwd door Europeanen > moederland regeert via stamhoofd over lokale bevol-king

> probleem: Afrikanen kennen geen arbeidsmoraal zoals in Europa > dwangarbeid, belas-tingtechnische middelen, lokale stammen van landbouwgrond beroofd dan wel in reservaten opgesloten > alles gedaan om Afrikanen van geboortegrond te ontwortelen, weinig gedaan om dit te verzachten

> verbeteringen in loop 20e eeuw > opkomst verwesterde klasse van Afrikanen > verzet tegen Europees beleid + nationalistischer

GB, FR en DE waren grootste landen die met elkaar in botsing kwamen, andere landen (Portugal, Spanje, Italië) hadden kleinere gebieden in Afrika

> DE in Togo, Kameroen, Tanganikya en Namibië > oost-westgordel met Congo en Portu-gese koloniën; FR in W-Afrika maar ook in Djibouti > oost-westgordel van Dakar tot Golf van Aden > botsing met Britten die noord-zuidgordel van Kaap de Goede Hoop tot Caïro willen

 - Marchand (FR) naar Z-Soedan gestuurd, Kitchener (GB) vanuit Egypte naar zuiden > tref-fen elkaar bij Fasjoda (1898) > showdown tussen GB en FR, oorlogsdreiging > Fransen trek-ken zich uiteindelijk terug uit angst voor Duitse druk

> Cecil Rhodes (belangrijk promotor van Kaap-Caïrostrategie) in 1890 premier van Kaap-kolonie > Boerenrepublieken ten noorden van Kaapkolonie dwars zitten

 - goud en diamant gevonden in Transvaal > Britten raken betrokken bij mijnactiviteiten, autoriteiten in Transvaal doen niets aan wetgeving > Jameson Raid (1895-1896) om revolutie in Transvaal te ontketenen, mislukt

 - Tweede Boerenoorlog (1899-1902) waarin Oranje Vrijstaat en Transvaal worden veroverd door Britten > in 1910 samen met Natal en Kaapkolonie verenigd in Unie van Zuid-Afrika

 - optreden in Z-Afrika maakte GB zeer impopulair in rest van Europa

> int. betrekkingen tussen Europese landen raakten gefrustreerd door verdeling van Afrika

81. Imperialism in Asia: the Dutch, the British, and the Russians

Brits-India en NL-Indië waren modelkolonies: exportoverschot, beide gebieden waren zo groot dat er een inlandse economie bestond, rijk aan gevarieerde natuurlijke hulpbronnen, volken waren meegaand en leerden snel, Europees bestuur was goedbedoelend en bevor-derlijk voor gebieden, geen concurrentie van andere Europese machten

|

vanaf 1815 gaat NL actief hele Indische archipel veroveren, ook op zoek naar gewilde grondstoffen > gedurende paar decennia was er ‘cultuurstelsel’ (boeren moesten verplicht gewassen verbouwen voor export naar Europa), na 1870 liberaler stelsel

> onderwijs was in Maleisisch en Javaans, niet in Nederlands > oorspronkelijke cultuur bleef beter bewaard + westerse ideeën krijgen minder vat op bevolking

in India al decennia onvrede over Britse aanwezigheid: heersers en landeigenaren a/d macht op voorwaarde dat ze pro-Brits waren, Britten wilden oude Indische en hindoeïstische ge-bruiken uitroeien, moslims waren door wahabisme gericht op zuiveren en verdedigen van islam

> geruchten dat munitie voor leger met varkens- en koeienvet werd ingesmeerd > sepoys in noordoostelijk India komen in opstand (1857), gesteund door grootmogol > opstand neerge-slagen > Britse EIC en grootmogol uitgeschakeld, nieuw beleid dat Britten met Indische hoge klassen samenwerken > inlandse vorsten in hun macht gelaten, alle vorstendommetjes on-der gezag van Britse koning als keizer van India

> India werd bron van grondstoffen voor Britse industrie, halffabrikaten kwamen terug in India > India bloeide ec. op maar bevolking bleef over algemeen erg arm

> onderwijs vanaf 1835 in Engels > ontstaan van verwesterde Indische klasse die zich poli-tiek gaat roeren en partijen gaan oprichten > nationalisme komt op, radicale nationalisten worden socialistisch (gericht tegen Indische vorsten die met Britten samenwerkten) > GB staat langzaamaan meer zelfbestuur toe maar haalt weinig uit

Russisch imperialisme was puur politiek en van overheidswege geïntroduceerd; Rusland is territoriaal rijk dat geen belangen had overzee > uitbreiding naar zuiden (China, OR, Perzië)

> botsingen met Britten in N-India en Afghanistan afgewend met verdragen

> RUS en GB bouwen met fin. en ec. politiek belangen in Perzië uit > land raakt verdeeld > nationalistische revolutie (1905) tegen sjah en buitenlandse invloed > Russen en Britten erkennen elkaars invloedssferen in 1907

> vijandigheid RUS-GB sterker geworden, ook door gedoe over OR

82. Imperialism in Asia: China and the West

China was enorm rijk waarvan keizer macht en invloed had van Amoer tot Birma en Indo-china en van Stille Oceaan tot Mongolië en Tibet, eeuwenoude beschaving die Europeanen als barbaren zag

> Qing-dynastie in 19e eeuw had geen gezag meer > veel opstanden, Taipingopstand (1850-1864) was belangrijkste die het land in chaos stortte > talloze krijgsheren staan op die eigen legertjes hebben maar niet gehoorzamen aan keizerlijk gezag en elkaar, de Taipings en de keizer de tent uitvechten > opstand neergeslagen met Europese hulp

> Europese landen proberen zoveel mogelijk voorrechten van keizer af te troggelen maar willen hem wel op de troon houden (nodig om verdragen e.d. mee te sluiten!)

Chinezen hadden geen interesse in Europese producten behalve in opium > keizerlijke regering wil invoer van opium reguleren > oorlog met GB (1839-1841) > GB én FR voeren nog een oorlog (1856-1860) omdat China niet wilde onderhandelen met Europese landen

> oorlogen beëindigd met verdragen van Nanking (1842) en Tientsin (1857), gevolgd door soortgelijke verdragen met andere landen > ‘verdragssysteem’ waarbij Europese landen steden toegewezen kregen waar een Europese wijk kwam waar Europeanen niet onder Chinees maar exclusief onder Europees gezag leefden

> Chinezen moesten herstelbetalingen doen, China werd vrijhandelszone voor Europeanen, opbrengst van douaneheffingen ging naar FR en GB maar ook naar keizer

|

intussen hele stukken grondgebied van China afgesneden door RUS (maritieme provincie, Vladivostok), JP (onafhankelijk Korea erkend), GB (Birma), FR (Indochina)

> Japans imperialisme tot uiting gekomen in 1e Sino-Japanse Oorlog (1894-1895) > bij verdrag van Shimonoseki krijgt Japan Formosa, Liaotoeng (schiereiland) en Korea werd als ‘onafhankelijke’ staat erkend > schok in O-Azië en Europa

> RUS, gesteund door FR (alliantie!), duldt geen concurrentie in Mantsjoerije + DE wil ook gebieden in Verre Oosten > samen tegen Japan optrekken > Liaotoeng terug naar China

> geschokt China wil razendsnel moderniseren > enorme leningen door Europese landen vs. territoriale concessies (1898): Kiaochow en Shantoeng naar DE, Port Arthur en spoorwegen in Mantsjoerije + Liaotoeng voor RUS, Kwangchow naar FR, Wei-hai-wei naar GB

-> VS kondigen ‘Open Door Policy’ af: China moet territoriaal intact en onafhankelijk blijven + Europese machten moeten speciale 5%-tarief en vrijhandelsprincipe handhaven

|

verzet tegen zwakke keizer en buitenlandse invloed geopenbaard in Bokseropstand (1899-1900) > neergeslagen door internationale legermacht > strengere maatregelen tegen keizerlijke regering + honderden miljoenen aan herstelbetalingen, daarnaast ook nog sterkere modernisering

83. The Russo-Japanese War and its consequences

RUS en JP hadden voortdurend ruzie in Verre Oosten

> JP: grondstoffen en afzetmarkten nodig voor fabrieken, werkgelegenheid voor leger en vloot nodig + erkenning als grootmacht

> RUS: aandacht afleiden van binnenlandse onrust, geen concurrentie geduld dichtbij oost-grens, positie van Vladivostok versterken met verovering Mantsjoerije en Korea

-> Japanners zagen dat Russen veel voordeel hadden door verdrag van Shimonoseki > gesteund door alliantie met GB (1902) viel Japan Port Arthur aan (1904)

> Japanners vernietigen Russische vloot en winnen slag bij Moekden > Rusland door Japan verslagen

|

op initiatief VS kwam verdrag van Portsmouth (1905): Port Arthur, Liaotoeng en zuidelijke helft van Sachalin naar Japan, Japanse invloedssfeer in Mantsjoerije versterkt + protectoraat over Korea

> eerste oorlog tussen grootmachten met industriële inzet en veroorzaakt door wedloop om exploitatie van onderontwikkelde landen, eerste keer dat blanke natie door niet-blanke natie werd verslagen

> RUS vestigt aandacht op Europa en vooral Balkan, onvrede over oorlog leidde in Rusland tot revolutie van 1905, bevestiging voor niet-Europese wereld dat Europeanen niet onoverwinnelijk zijn

> leiders in kolonies beseffen dat ze westerse kennis en technologie nodig hebben maar ze willen wel de oorspronkelijk cultuur behouden > nationalisme en sterke drang om te moderniseren (Perzië 1905, Ottomaanse Rijk 1908, China 1911)

Uitwerkingen

Vragen

1) Bij het oude kolonialisme was het zo dat Europeanen zich vestigden in gebieden die een soortgelijk klimaat hadden als Europa, maar ook over de hele wereld handelsposten stichtten om in en met de regio handel te drijven; er was geen sprake van dat het achterland werd be-zet. Bij het nieuwe imperialisme ging het erom dat er een groot rijk werd gevormd en daarbij werd het achterland juist wel bezet. Bovendien waren in het oude kolonialisme slechts vijf landen actief die kolonies stichtten, terwijl daar in het nieuwe imperialisme nog eens vijf lan-den bijkwamen.

Het imperialisme werd veroorzaakt doordat Europa in de periode 1870-1914 een bevolkings-overschot had, een technologische en economische voorsprong had, de Europese (groot)-machten met elkaar concurreerden om de meeste koloniën en dus prestige, en ook omdat in Europa de gedachte opkwam dat Europeanen het beschaafdste ras van de wereld waren en dat moesten overbrengen aan volkeren die lager in de rangorde van de beschaving stonden. Dit moderne imperialisme had eerder in de negentiende eeuw weinig voedingsbodem gevon-den omdat bovenstaande voorwaarden simpelweg niet of onvoldoende aanwezig waren om een succesvolle politiek van imperialisme mogelijk te maken.

2) Politiek was er de strijd om prestige, financieel-economisch was er de noodzaak naar nieuwe afzetmarkten en grondstoffen, cultureel-ideologisch was er de ‘white man’s burden’. Politieke motieven waren het belangrijkst, dan kwamen financieel-economische motieven en tenslotte cultureel-ideologische motieven.

3) Het bezoek van commodore Perry was het startschot van intensievere betrekkingen tussen Japan en het Westen. In die betrekkingen werd het de Japanners duidelijk dat de Europeanen hen als achterlijk beschouwden en niet als hun gelijken behandelden. Dit zorgde voor een antiwesterse stemming in het land, waar krijgsheren uit het zuidwesten van Japan gebruik van maakten. Zij wierpen het Tokugawa-shogunaat in 1867 omver en zo begon het Meiji-tijdvak, waarin Japan in heel korte tijd verwesterde, een industriële economie werd en zelfs een westerse grootmacht werd.

4) De Europese politiek van het machtsevenwicht beschermde Turkije omdat het er door middel van conferenties voor zorgde dat het land niet volledig door de Russen onder de voet werd gelopen in de oorlog van 1877-1878. Aan de andere kant werd Turkije door de machts-politiek ontmanteld omdat stukken van haar grondgebied aan de Europese grootmachten werden toegekend, maar wel omwille van de vrede. Duitsland wilde niet alleen de vrede in Europa bewaren maar ook invloed gaan uitoefenen in het Midden-Oosten. Voor Groot-Brit-tannië was het heel belangrijk dat het controle kon blijven uitoefenen over het Suezkanaal, en daarvoor moest het Ottomaanse Rijk intact blijven.

5) Brits-India en Nederlands-Indië hadden, in tegenstelling tot de meeste koloniën, een ex-portoverschot. Beide gebieden waren groot genoeg dat er daarbinnen een interne economie kon bestaan. Ook hadden beide gebieden rijke en gevarieerde natuurlijke hulpbronnen, die door hun aard nooit hoefden te concurreren met producten uit Europa. Daarnaast was de be-volking deskundig en kon ze snel leren. Bovendien kenden beide gebieden geen zelfbestuur en waren de Europese bestuurders welwillend en hoefden ze niet vaak hard op te treden. Een belangrijk verschil tussen Brits-India en Nederlands-Indië was echter dat de Nederlan-ders het onderwijs in de inheemse taal gaven, terwijl de Britten in India in het Engels lesga-ven.

6) Er bestond direct rule, waarbij een gebied direct onder bestuur van een Europees land werd geplaatst (Franse gebieden in Afrika). Ook bestond er indirect rule, waarbij een gebied door middel van de traditionele bestuurders onder het Europese gezag stond (Britse gebie-den in Afrika). Tenslotte was er nog een invloedssfeer: een land is formeel onafhankelijk (geen bestuur door de koloniale mogendheid) maar staat onder sterke invloed van een koloniale macht.

7) Japan liet zien dat het wel degelijk mogelijk was dat een niet-Europees land het imperialis-me van de Europeanen kon weerstaan. Japan zou andere landen in Azië kunnen helpen om het Europese juk van zich af te schudden. Tegelijkertijd was Japan ook een bedreiging voor de rest van Azië, omdat het land door de razendsnelle verwestersing en industrialisering in de tweede helft van de negentiende eeuw zelf een op Europese leest geschoeide groot-macht werd die ook een koloniaal rijk wilde stichten.

8) De Monroedoctrine hield in dat Europese staten zich niet mochten bemoeien met de gang van zaken op het Amerikaanse continent: Amerika voor de Amerikanen. Roosevelts toevoe-ging, de Roosevelt Corollary, hield in dat de Verenigde Staten mag interveniëren in conflicten tussen Europese en Latijns-Amerikaanse landen om rechtmatige aanspraken van die Euro-pese landen te handhaven. In de praktijk kwam het erop neer dat de Verenigde Staten zich opwierp als internationale politieagent en ingreep in de rest van Amerika als het land vond dat het daar te onrustig werd (Monroedoctrine was defensief van aard, Roosevelts toevoeging meer agressief). Dit zorgde voor veel wrevel bij de andere Amerikaanse landen.

9) Een geslaagde modernisering van het Ottomaanse Rijk zou betekenen dat het rijk een opener houding zou aannemen tegen de rest van de wereld, waardoor het voor de Europese mogendheden alleen maar makkelijker zou worden om meer invloed in het rijk te verkrijgen.

10) Met het Verdragssysteem wordt een complex overeenkomsten bedoeld waarmee China bepaalde beperkingen werd opgelegd en buitenlanders speciale rechten kregen. De open-deurpolitiek was een initiatief van de Verenigde Staten, die inhield dat de territoriale integriteit van China gehandhaafd moest blijven en dat landen, die speciale concessies of invloedssferen hadden, het Chinese tarief van vijf procent moesten respecteren en dat handelaren zonder discriminatie met China mochten blijven handelen.

Dit had tot gevolg dat een groot deel van het maatschappelijk leven in China voor een behoorlijk deel door buitenlandse machten werd beheerst. Deze situatie zou leiden tot een opstand tegen de westerse overheersing (Bokseropstand van 1900).

Sleutelbegrippen en belangrijke personen

Tokugawa-shogunaat: Dynastie van shoguns die tussen 1603 en 1868 over Japan heerste.

Meiji-tijdvak: Periode in de Japanse geschiedenis tussen 1868 en 1912, toen het land onder keizer Mutsuhito een sterke en snelle verwestersing en industrialisering doormaakte.

Neomercantilisme: Economische theorie die leunde op de gedachte dat er een zelfvoor-zienende handelseenheid moest worden gecreëerd, die verschillende klimaten en soorten hulpbronnen omvatte, en die eventueel met tarieven tegen buitenlandse concurrentie moest worden beschermd.

Protectoraat: Een staat die door een andere, sterkere staat bestuurd wordt en ook bescherming geniet van deze staat.

Amerikaans-Spaanse Oorlog: Oorlog tussen de Verenigde Staten en Spanje in 1898, als reactie op de ontploffing van het Amerikaanse schip de Maine in de haven van Havana. De Amerikanen steunden de Cubaanse opstandelingen en veroverden ook de Filippijnen, Guam en Puerto Rico.

Hatt-i-Humayun: Edict van de Ottomaanse overheid (1856) met als doel het creëren van een Ottomaans nationaal burgerschap voor alle ingezetenen van het rijk.

Panslavisme: Streven om alle Slavische volkeren in één rijk te verenigen.

Conferentie van Berlijn (1878): Conferentie die werd gehouden om het Verdrag van San Stefano eerder dat jaar af te zwakken. Bij de conferentie werd bepaald dat Rusland het veroverde gebied ten zuiden van de Kaukasus mocht behouden, Servië, Roemenië en Montenegro onafhankelijk werden, en Bulgarije werd in drieën gesplitst. Oostenrijk-Hongarije verkreeg het protectoraat over Bosnië-Herzegovina, de Britten mochten Cyprus bij hun rijk inlijven en de Fransen kregen het recht om Tunesië binnen te trekken.

Leopold II: Koning der Belgen, 1865-1909.

Kongoconferentie van Berlijn: Conferentie van alle belangrijke Europese landen in 1884-1885. Bij de conferentie werd bepaald dat Kongo exclusief privébezit werd van Leopold II en verder werden richtlijnen opgesteld hoe de Europese machten in Afrika te werk zouden gaan met de verdeling van het continent.

Fashodacrisis: Crisis in 1898 tussen Groot-Brittannië en Frankrijk. De Britten wilden een rijk van Noord- naar Zuid-Afrika opbouwen, de Fransen van het westen naar het oosten. Ze troffen elkaar bij Fashoda, waardoor er bijna een oorlog uitbrak, maar de Fransen trokken zich uiteindelijk terug.

Boerenoorlog: Oorlog tussen Groot-Brittannië en de Zuid-Afrikaanse republieken Transvaal en Oranje Vrijstaat, 1899-1902.

Jingoïsme: Overdreven vorm van nationalisme.

Cultuurstelsel: Belastingstelsel in Nederlands-Indië waarbij de inheemse bevolking vastgestelde hoeveelheden gewassen moest leveren aan de koloniale autoriteiten, die vervolgens als exportgoederen naar Nederland werden gestuurd.

Mogulrijk: Het rijk van de islamitische Indiërs in Noord-India dat door de Britten in 1858, na de Sepoyopstand, werd ontmanteld en bezet.

Sepoyopstand: Opstand van hindoeïstische en islamitische sepoys tegen het Britse gezag in India in 1857.

Opiumoorlogen: Twee oorlogen tussen China en Groot-Brittannië (samen met Frankrijk) die ervoor zorgden dat de Britten door middel van verdragen stukjes China in handen kregen.

Japans-Russische Oorlog: Oorlog tussen Japan en Rusland, 1904-1905.

In het college

1) Met het ‘dual mandate’ bedoelt Lugard de dubbelzijdige opdracht die Groot-Brittannië heeft door de kolonisatie van Afrika. Aan de ene kant is de kolonisatie bedoeld om grond-stoffen voor de Britse industrie aan te leveren en zo de Britse economie draaiende te hou-den. Aan de andere kant is de kolonisatie gunstig voor de oorspronkelijke bevolking van Afrika, want door middel van kolonisatie wordt hen beschaving bijgebracht en worden ze daar betere mensen van.

Lugards boek werd de Bijbel van Britse koloniale bestuurders omdat het motieven geeft waarom Groot-Brittannië op kolonisatietocht ging. Tussen de regels door blijkt ook een beetje hoe bestuurders zich zouden moeten gedragen (vgl. de Tien Geboden).

2) Het kan als een primaire bron worden beschouwd omdat het is geschreven in de tijd zelf en informatie geeft over datgene wat men in die tijd (in dit geval imperialisme) bezighield. Het is echter ook een secundaire bron, omdat sommige informatie is gebaseerd op informatie uit andere bronnen (er worden statistieken aangehaald).

Week 6:

Vragen:

1          Op welke manier hebben het alliantie­stelsel, de Duits-Britse tegenstellingen en de uitkomst van de Russisch-Japanse oorlog bijgedragen tot het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog?

            - Alliantiestelsel: In 1879 gingen Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en later ook Italië (1882) een alliantie aan: de Triple Alliantie. Dit hield in dat wanneer een van deze drie landen in een oorlog zou komen, de rest haar zou helpen.

            - Engels-Duitse tegenstelling: Deze tegenstelling heeft op meerdere manieren bijgedragen aan het ontstaan van de WOI. Allereerst was Engeland er niet blij mee dat Duitsland een vloot bouwde. Daarnaast werd Duitsland ook een rivaal in de kolonies (van Engeland) en maakten de Duitsers goedkopere producten en ging deze leveren in de Engelse markten. Daarnaast feliciteerden de Duitsers de tegenstanders van Engeland in de boerenoorlog en testten de Duitsers in de Marokkocrisis van 1905 de Entente Cordiale.

            - De Russisch-Japanse oorlog heeft ook bijgedragen aan het ontstaan van de WOI. Allereerst was Japan (na Ethiopië) het eerste niet-westerse land dat een oorlog van een Europese macht won. Dit leidde tot veel revoluties (in o.a. Perzië, Rusland(opkomst socialisme/communisme)). Ook kwam er meer gedoe in de kolonies, aangezien de mensen daar het gevoel kregen dat ze het moederland konden verslaan.

2          Vertoonde de politieke en economisch-sociale structuur van het tsaristische Rusland aan het begin van de 20ste eeuw dusdanige tekenen van labiliteit dat een revolutie onafwendbaar of ten minste plausibel was? Of had Rusland zonder geweld een weg naar modernisering en een doeltreffend politiek stelsel kunnen vinden?

            -           Het was erg onrustig in Rusland aan het begin van de 20e eeuw. Zo hadden de boeren een erg zwakke positie, werd de adel genegeerd en was de tsaar de grote baas. De Eerste Wereldoorlog zorgde ervoor dat modernisering via de democratische/geweldloze weg onmogelijk werd. De Russische Revolutie was dus ‘noodzakelijk’. De Doema en de komst van het eigen bezit zorgden wel voor verbetering voor de boeren en de armen.

3          Hoe was het mogelijk dat na de val van het tsaristisch regime in maart 1917 en de vorming van een Voorlopige Regering van liberale en (weldra ook) gematigd socialistische signatuur, de bolsjewistische partij, die aanvankelijk slechts een fractie van de arbeiders achter zich had en vrijwel geen aanhang bezat in de veel talrijker klasse van arme boeren, toch na acht maanden de macht in handen kreeg?

            - Er is een voedseltekort, waardoor de burgers naar extremisten gaan luisteren. De bolsjewieken namen vier punten aan die het volk ‘binnen zou moeten halen’: - vrede met de centralen, - herverdeling land onder de boeren, - fabrieken, mijnen en industrie in handen van de arbeiders in plaats van de kapitalisten, - erkenning Soviets als opperste macht in plaats van de tijdelijke regering. Ook beloofden ze brood (na de hongersnood was dit wel fijn), land en vrede.

4                      Maak een afweging van de betekenis die (a) de Russische Revolutie en de Vrede van Brest-Litowsk, en (b) de Amerikaanse deelname aan de strijd voor het verloop van de oorlog gehad hebben.

            a) De Russische Revolutie en de Vrede van Brest-Litovsk (1918: tussen Rusland en Duitsland) betekende feitelijk gezien dat de Duitsers van de Russen ‘gewonnen’ hadden. Ook was het een redelijk gevoelige tik voor de Fransen en de Engelsen, aangezien ze toch wel een sterke compagnon verloren hadden, en ze eigenlijk een nieuwe bondgenoot moesten regelen.

            b) Die bondgenoot kwam er: Amerika. De Amerikanen steunden de Fransen en de Engelsen al met grondstoffen, geld en troepen (april 1917). Wat de Russen lieten liggen moesten de Amerikanen eigenlijk terugverdienen).

5          De Vrede van Parijs, en de Vrede van Versailles in het bijzonder, is uiteindelijk een moeizaam compromis geworden tussen idealen (van voornamelijk Wilson), de behoefte aan veiligheidsgaranties (van voornamelijk Frankrijk) en reeds in gang gezette ontwikkelingen op basis van het zelfbeschikkingsrecht. Geef van elk van deze drie elementen ten minste één goed voorbeeld en probeer te bepalen welk element de vredes­regeling het meest gestempeld heeft.

            - Wilson wilde met o.a. het veertienpuntenplan en de volkerenbond meer samenwerking en vrede.

            - Er kwam een Anglo-Frans-Amerikaanse overeenkomst ter verdediging  van de Fransen tegen de Duitsers. Ook werden de Duitsers gedemilitariseerd en kregen ze een fikse oorlogsschuld.

            - Er kwamen 9 nieuwe landen in Europa na de eerste wereldoorlog. (Finland, Oostenrijk, Hongarije, Tsjechoslowakije, Estland, Letland, Litouwen, Polen en Joegoslavië)

6          Bepaal de positie van Groot-Brittannië in het Europese krachtenveld tussen 1890 en 1914. Hoe kwamen de Britten ertoe hun ‘splendid isolation’ op te geven en waarom vonden zij toen geen aansluiting bij de Driebond?

            - Groot-Brittannië bemoeide zich nooit heel erg veel met het vaste land van Europa. GB kwam niet bij de triple entente vanwege het conflict met de Duitsers. GB moest als machtigste land echter wel wat tegen Duitsland doen en begon daarom de Triple Entente. De samenwerking met de Fransen duurde vrij lang vanwege de Fashodacrisis en de Boerenoorlog.

7          Hoewel Duitsland in 1914 de oorlog niet is begonnen, is dit land toch steeds beschouwd als de hoofdschuldige van de Eerste Wereldoorlog. Waarom is dat zo?

            - Duitsland gaf O-H een blanco cheque voor in de oorlog, waardoor O-H zowel economisch als politiek afhankelijk werd van de Duitsers.

            - De Weltpolitik van Wilhelm II zorgde hier ook voor.

            - Ook maakten de Duitsers van de Centralen het meeste stuk in West-Europa.

8          Hoe stonden de VS tegenover de Eerste Wereldoorlog en welke factoren hebben dit land er ten slotte toe gebracht zich in de strijd te mengen? Wat meenden de Amerikanen dat er voor hen op het spel stond?

            - De Verenigde Staten wilden vanwege haar isolationistische trekjes(Wilson werd in 1916 met zijn ‘niet in Europa bemoeien-politiek’ herkozen als president en de Monroedoctrine bijvoorbeeld) liever niet meedoen aan de Eerste Wereldoorlog. Na het Zimmermanntelegram en de aanval op de Lusitania gingen de Amerikanen wel meevechten. Voor de Amerikanen was het (net zoals voor de Engelsen eerst) onduidelijk wie ze moesten steunen. Zo woonden er veel Duitsers in Amerika.

9          Leg uit hoe de Eerste Wereldoorlog enerzijds een uitbreiding van het vooroorlog­se imperialisme meebracht, en anderzijds heeft bijgedragen tot het ‘ontwaken van Azië’.

            - De legers van de Europese grootmachten werden veel groter, waardoor hun militaire macht toenam. Daarnaast was oorlog voeren erg duur en mochten de kolonies dat betalen.

            - De Aziatische landen zagen na de overwinning van de Japanners op de Russen, in dat er wel mogelijkheden waren om de Europeanen te verslaan.

Bronnen
            Presentaties:

• Zwarte Hand
• Oostenrijkse Ultimatum aan Servië

College:

• Geert Mak, In Europa 1914 – Sarajevo en Wenen
• Adolf Hitler -  Mein Kampf à Niet belangrijk. Geert Mak vertelt in het kort wat dingen over de oorlog en Mein Kampf lijkt me wel duidelijk.

Inhoudelijke hulpvragen

1 Hoe kwam in de 19de eeuw de onafhankelijkheid van Servië tot stand?

            Servië genoot binnen O-H al enige onafhankelijkheid. Door het nationalisme van onder andere Ilja Garasanin en de wil om weer een groot rijk te zijn (van de Zwarte Zee tot de Adriatische Zee), sloot men veel bondgenootschappen. Na opstanden in Bosnië ontstaat de Turks-Russische oorlog. Na afloop ontstaan o.a. Servië en Montenegro. Rusland kreeg veel invloed in de Balkan, hierdoor werden de Engelsen boos op de Russen. Bismarck begint Conferentie van Berlijn in 1878.

2 De formele onafhankelijkheid van Servië werd internationaal erkend op de Conferentie van Berlijn (1878). Met welke bepaling in het Verdrag van Berlijn was Servië echter niet tevreden?

            Serven waren boos om artikel 25, waarin stond dat Bosnië-Herzegovina onder het bewind/protectoraat van de Habsburgers kwam. Servië kwam nu niet meer tot de Adriatische zee.

3 Wat waren sinds het midden van de 19de eeuw de doelstellingen van de buitenlandse politiek van Servië?

             Machtige bondgenoten zoeken, die konden helpen de onafhankelijk te bereiken en te handhaven.

4 Welke rol wilde de Zwarte Hand hierin spelen?

            Wilden een land van O-H tot Albanië met daarin alle Slavische volkeren. Alle middelen om dit te bereiken waren toegestaan.

5 Wat was de structuur van deze organisatie?

            Hoofd in Belgrado, daaronder provinciale en regionale directoraten en daaronder nog subtakken.

6 Welke middelen waren volgens de Zwarte Hand toegestaan?

            Moorden, aanslagen, afpersen e.d., zolang het maar het doel hielp te bereiken.

7 Welke groep(en) mensen werden lid van/ steunden de Zwarte Hand (sociale achtergrond, ideologische standpunten...)

            Alle Serven die voorstander waren van een groot rijk o.l.v. de Serven mochten lid worden. De hoge pieten kwamen voornamelijk uit het leger.

8 Op welke manier hield het Oostenrijkse ultimatum aan Servië verband met de activiteiten van de Zwarte Hand?

            Al gauw zag O-H dat de aanslag van een terroristische organisatie uit Servië kwam. Oostenrijks ultimatum: Zwarte Hand krijgt alle schuld.

9 Wat werd bedoeld met de ‘state of affairs created in Bosnia’ (1e zin 2e alinea)?

10 In hoeverre was de Zwarte Hand verantwoordelijk voor de moord op Frans Ferdinand (28 juni)?

            Gavrilo Princip hoorde bij de Zwarte Hand, dus de Zwarte Hand was ergens zeker verantwoordelijk. Princip kreeg ook wapens en cyanidepillen van de organisatie.

11 Waarom duurde het tot 23 juli dat Oostenrijk-Hongarije Servië een ultimatum stelde?

            Ze wilden eerst de steun van de Duitsers hebben en de oogst binnenhalen.

12 Welke eisen stelde Oostenrijk-Hongarije aan Servië?

            Heel erg veel, zoveel zelfs dat de Oostenrijkers direct wisten dat de Serven niet akkoord zouden gaan. De belangrijkste punten waren dat het nationalisme en de haat tegen Oostenrijkers onderdrukt werden en er meer macht naar O-H ging.

13 In hoeverre was Servië bereid deze eisen in te willigen?

            Reactie Serven: inbreuk op soevereiniteit werd niet geaccepteerd (vnl. punt 6 was gevoelig).

Aantekeningen Werkcollege Dorien Daling

4 ‘hoofdoorzaken’ WOI:

• De eenwording van Duitsland, en dan met name in de periode vanaf de Weltpolitik van Wilhelm II (agressief en blanco volmacht).
• Alliantiestelsel
• Nationalisme op de Balkan (à spanning O-H en Rusland à Allianties à iedereen betrokken bij de oorlog) (à Servië en de Zuid-Slaven (=Servië, Bosnië, Kroatië en Slovenië)
• Internationaal anarchisch systeem van concurrerende natiestaten. à onduidelijke verhoudingen, chaos, weinig ‘concert van Europa’. à anarchisch door imperialisme, handel, nationalisme en grote staande legers.

• Iedereen verwachtte (vanwege het onveilige gevoel) op zeer korte termijn een oorlog, en met name Duitsland “wilde” er een.

De twee zwakste landen uit beide allianties loodsten de allianties de oorlog in (O-H en Rusland)

In Rusland was het voor de gewone mensen erg onduidelijk waarom ze meevochten. Het ontbrak er erg aan nationalistische ideologieën. 

Tsaardom à Tijdelijke Regering (Lvov, Kerensky) à Bolsjewieken (Raad van Volkscommissarissen)

Amerika verandert in WOI van debiteur naar crediteur, en was militair niet eens doorslaggevend, maar financieel en grondstof-technisch cruciaal. De moraal ging enorm omhoog in GB en FR nadat de Amerikanen mee gingen vechten.

De afstanden tussen Rusland en Duitsland en het heuvelachtige landschap zorgden ervoor dat er tussen de Duitsers en de Russen geen loopgravenoorlog mogelijk was. In het westen was het echter wel mogelijk en ontstond een grote loopgravenoorlog, na een mislukte ‘Blitzkrieg’. Ook werden er in het westen nieuwe wapens gebruikt (mosterdgas e.d.)

Hoofdstuk 17: de Eerste Wereldoorlog

84. de internationale anarchie

Rivaliserende allianties: Triple Alliantie versus Triple Entente:

· Duitsland was na zijn vereniging nu ook een grootmacht geworden

  à tot grote afgunst van andere grootmachten zoals Frankrijk en met name Engeland want:

• Frankrijk herinnert zich nog de annexering van Elzas-Lotharingen door Duitsland in 1871
• Engeland zag Duitsland opduiken als rivaal in de kolonies (Afrika, Midden/Verre-Oosten)
• Duitsland ging goedkoper goederen leveren aan bepaalde markten van Engeland
• Kleinere staten keken nu ook op naar Duitsland en zochten er een vriend/beschermer in

· Otto von Bismarck stelde Duitsland op als de grote brave bemiddelaar in grote conflicten (Congres van  Berlijn in 1878 + in Afrikaanse kwesties + verdeling Ottomaanse Rijk) maar probeerde   ondertussen ook onrust te zaaien tussen de andere grootmachten à was tevreden door de  onrusten tussen Engeland en Frankrijk omtrent de Afrikaanse kwesties

· 1879: Duitsland vormt de Triple Alliantie met Oostenrijk-Hongarije, en in1882 komt Italië erbij

  à als 1 van de  leden betrokken raakte in oorlog zouden de andere landen dat land steunen

· Engeland had zich lang geïsoleerd (splendid isolation)

  à slechte relatie met Frankrijk door Afrikaanse incidenten

  à slechte relatie met Rusland door de gebeurtenissen in Azië (Perzië)

  à slechte relatie met Duitsland (Duitsland had de tegenstander in de Boeroorlog gefeliciteerd) 

à 1898: Duitsland begint een vloot te bouwen à race voor de beste vloot, terwijl   Engeland eeuwenlang de overmacht op zee gehad had. Duitsland wilde deze nu
overtreffen en tegen 1912 vormde de Duitse vloot een bedreiging voor Engeland

            à dit dreef Engeland in de armen van Rusland en Frankrijk

· 1902: Engeland vormt een militaire alliantie met Japan

· 1904: Engeland lost de koloniale conflicten met Frankrijk op en vormt een alliantie

             à hield geen verplichtingen in, het was een verstandhouding (entente cordiale)

  1907: onder invloed van Frankrijk ontstaat nu ook een alliantie tussen Rusland en Engeland

           à probleem in Perzië werd opgelost door een verdeling van invloedsferen (zie p73)

  à hierdoor was de Triple Entente gevormd door de alliantie van Frankrijk, Engeland & Rusland

       ó Triple Alliantie

de crises in Marokko en de Balkan:

· Om de stevigheid van de Triple Entente te testen begon Duitsland onrust te zaaien

   à Frankrijk, nu gesteund door Engeland, begon meer energie in Marokko te steken

   à Duitsland toont zich voorstander van een onafhankelijk Marokko en eist een congres ter
        discussie ervan

   à de Triple Entente blijft elkaar steunen en maakt de alliantie nog hechter à opzet mislukt

· 1911: Tweede Marokkocrisis: Duits oorlogsschip bedreigt Agadir en belooft weg te gaan als
             Duitsland Frans Congo in zijn bezit krijgt à komt voor elkaar en de crisis gaat voorbij

· problemen in de Balkan:

• Pan-Slavisme stak overal weer de kop op

à in Bosnië, maar vooral in O-H, waar de Slaven ongelijk werden behandeld

à de Slaven wilden een eigen staat à Joegoslavië (gesitueerd in Servië)

• Oostenrijk-Hongarije wil Bosnië annexeren à Pan-Joegoslavisme ontmoedigen
• revolutie in het Ottomaanse Rijk van de Jonge Turken: men wou het Ottomaanse Rijk voor versnippering behoeden à Bulgaarse/Bosnische afgevaardigden in Parlement
• Rusland keerde na de nederlaag tegen Japan zijn aandacht naar de Balkan

à wil nog steeds Constantinopel in handen krijgen
à was onmogelijk als de Jonge Turken het Rijk konden versterken en moderniseren

· eerste Balkancrisis:

  à ministers van buitenlandse zaken van Rusland en Oostenrijk sluiten een akkoord:

à men zou een internationale conferentie bijeenroepen waarin Rusland de annexatie van Bosnië door Oostenrijk zou steunen, en waarin Oostenrijk de toegang tot de zeestraten voor Rusland zou steunen

à er is nooit een conferentie geweest: Oostenrijk annexeert Bosnië, maar Rusland wordt niet door de Triple Entente (vooral Engeland) gesteund en krijgt geen toegang tot de zeestraten

      à ondertussen had Bulgarije de onafhankelijkheid verklaard, en was Kreta van het
           Ottomaanse Rijk afgescheurd en verenigd met Griekenland

      à de invloed van Oostenrijk in de Balkan blijft maar groeien en Rusland kon niets doen
           tegen de annexatie van Bosnië door Oostenrijk wegens te zwak na de oorlog met Japan

      à Pan-Slavisme in de Balkan (Servië) laait fel op en groeit als protest tegen de annexatie

 · tweede Balkancrisis:

à 1911: Italië verklaart de oorlog aan Turkije en verovert Tripoli en de Dodecanese Eilanden   

à Italië wordt gesteund door Bulgarije, Servië en Griekenland die zelf Balkangebied wilden

         à Wanneer Turkije verliest willen de Serven en Bulgaren allebei gebied in Macedonië

              dit leidt tot 2 Balkanoorlogen (1912, 1913), de tweede ook over het lot van Albanië

à de grootmachten grijpen in en maken Albanië onafhankelijk (tot grote frustratie van  Servië & Rusland die hun toegang tot de zee geblokkeerd zien, en tot vreugde van Oostenrijk die juist deze blokkade als doelstelling hadden)

  à de derde Balkancrisis zou fataal zijn voor het uitbreken van de oorlog:

      à gevoelens van ergernis in Oostenrijk, van frustratie in Servië, van vernedering in Rusland

de Sarajevo Crisis en het uitbreken van de oorlog:

· 28 Juni 1914: een Bosnische revolutionair, lid van het Servische geheime genootschap v.d.
                         Zwarte Hand, vermoordt de Habsburgse troonopvolger Franz Ferdinand

à Oostenrijk wil de onafhankelijkheid van Servië afnemen (niet door het te annexeren want     er waren al genoeg Slaven in het grote rijk) en stelt met steun van Duitsland een ultimatum
       waardoor Oostenrijk zou kunnen meewerken aan het berechten v.d. moordenaar

  à Servië weigert het ultimatum als een aanslag op de soevereiniteit

      à Servië rekent op de steun van Rusland, die anders zijn grip op de Balkan zou verliezen

      à Rusland rekent op de hulp van Frankrijk, en omdat Frankrijk zijn bondgenoot tegen
           Duitsland niet wil verliezen geeft hij carte blanche aan Rusland

  à Oostenrijk verklaart de oorlog aan Servië

       à Rusland bereidt zich voor & mobiliseert zijn legers naar de Oostenrijkse en Duits grenzen 
            in de overtuiging dat Duitsland zijn steun aan Oostenrijk zou verlenen

      à Duitsland eist dat Rusland stopt met de mobilisatie van zijn troepen, maar krijgt geen

           antwoord à Duitsland verklaart de oorlog aan Rusland op 1-08-1914, en aan Frankrijk op
                                3-08-1914 in de overtuiging dat Frankrijk Rusland zou steunen

· nu was het afwachten wat Engeland zou doen à niet gebonden aan een militaire alliantie

  à wanneer Duitsland de neutraliteit van België schendt verklaart Engeland de oorlog (4-08)

· de moord op Franz Ferdinand was de druppel die de emmer deed overlopen.

  echte achterliggende oorzaken voor de oorlog:

• het alliantiesysteem had Europa in 2 kampen verdeeld en elk incident werd een krachttest tussen beide à wat de uitkomst ook was, er was altijd een verliezer

à wat er ook gebeurt, men moet zijn bondgenoten altijd bijstaan, want men zou ze wel
     eens nodig kunnen hebben voor een toekomstige oorlog à angst voor oorlog

• Duitsland klaagde van “omsingeld” te zijn door Frankrijk en Rusland en had daardoor de steun van O-H nodig, net zoals Frankrijk die van Rusland nodig had tegen een sterk Duitsland à Rusland en O-H begonnen wanhopig te worden door de slechte gang van zaken, en Servië had niets te verliezen en stelden zich roekeloos op 

à Rusland & O-H zouden in de strijd rond Servië de andere grootmachten meesleuren in
           het verderf

• in het Duitse Rijk heerste ook een interne cirsis: de Sociale Democraten werden de grootste partij in de Reichstag (1912) en waren antimilitair en antioorlog

à de imperialistische regering trok er zich niets van aan en ging door met imperialisme

à door het gevoel dat hun positie ondermijnd werd door de Sociale Democraten was
          men meer bereid oorlog als een uitweg te zien à onvoorzichtig buitenlands beleid

à een bredere oorzaak van de oorlog was het feit dat door de late doorbraak van de
          Duitse industrie, de andere grootmachten reeds ver vooruit waren, en dat er geen
          plaats meer was in het gedachtegoed voor een nieuwe Duitse wereldmacht

    à Duitsland gaat zich een weg naar de wereldmacht knokken

• door het wereldwijde economische systeem heerst er grote onzekerheid & kwetsbaarheid à elk land moet zichzelf weten te redden

      à imperialisme ontstaat om meer zekerheid te scheppen
      à ook allianties ontstaan om zich te beschermen tegen andere machten (zekerheid)

            85. de gewapende impasse

· onderscheid tussen:

• centralen: Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Bulgarije, Ottomaanse Rijk
• geallieerden: Rusl., Frankrijk, G.B., Servië, België, Griekenland & later ook  V.S. & Italië
• neutralen: Spanje, Scandinavië, Nederland, Zwitserland, Albanië, Zweden

· Men verwachtte een korte oorlog:

• Duitsland had zich voorbereid op een 2-frontenoorlog waarbij door spoorwegen snel troepen konden verplaats worden tussen beide fronten

à Von Schlieffenplan: Blitzkrieg: eerst Frankrijk innemen door een snelle opmars
     doorheen België + de kanaalzones innemen en zich dan tegen Rusland keren

de oorlog op het land, 1914-1916:

· 3-08-1914: 78 Duitse divisies ó 72 Franse, 5 Britse en 6 Belgische aan het Westfront

  à Duitsland is gedwongen een deel van zijn troepen aan het westfront naar Oost-Pruisen te
       sturen om 2 Russische legers op te vangen

  à Frankrijk lanceert een tegenaanval tegen het verzwakte Duits leger
       en wint de Slag bij de Marne à Duitsers trekken terug

       + ze slagen er niet in controle over de kanaalhavens te krijgen à ononderbroken
           communicatie tussen Engeland en Frankrijk à Von Schlieffenplan is mislukt

· aan het westfront kwam een einde aan de bewegingsoorlog
  à begin van de loopgravenoorlog (+alleen infanterie, geen paarden meer)

  à door gebruik van mitrailleurs leverde dit weinig op, alleen een enorm dodenaantal

· 1915: aandacht van Duitsland en O-H keert naar het oostfront

   à poging Rusland te verslaan à enorme verliezen bij Rusland, maar op het einde van het jaar
                                                         was het Russische leger nog altijd aan het vechten

  à ondertussen aanval van de geallieerden op Turkije: willen Constantinopel innemen met hun
       vloot en 450.000 man maar mislukt en na een jaar trekken ze terug

· 1916: terug naar het westfront:
   à Duitsers bereiden een aanval bij Verdun voor, de geallieerden bij de Somme

   à feb: Slag v. Verdun duurt 6 maand, dan trekken de Duitsers terug wegens te grote verliezen

   à juli:  Fransen hadden hun reserves bewaard en beginnen de Slag van de Somme

        à geraakt niet vooruit, op een maand tijd slechts 2,5 mijl vooruit op een front van 6 mijl

        à gestaakt in oktober, met enorme verliezen aan beide kanten

        à voor het eerst gebruik van de tank, maar in zo’n kleine mate dat het geen effect had

de oorlog op zee:

· sinds 1909 werd er onderscheid gemaakt tussen de termen contraband (goederen voor
   militaire doeleinden: wapens/munitie, grondstoffen voor wapenindustrie)
   en noncontraband (non-militaire goederen: voedsel, katoen,…)

   à afspraak was dat zelfs in oorlogstijd een land in staat moest zijn noncontraband in te voeren

   à hierdoor was een blokkade nutteloos: men kon niet uithongeren of de economie lamleggen

· de uitslag van de race voor de beste vloot tussen Duitsland en Engeland zou nu getest worden:

  à de geallieerden schaffen de contraband/noncontraband-regeling af en blokkeren met hun
       vloot alle toevoer naar Duitsland à protest van de neutralen (vooral de V.S.) wiens
        economie ook zou lijden onder de onmogelijkheid met Duitsland te handelen. Wanneer de
        V.S. ook in de oorlog betrokken geraakt doet die echter ook gewoon mee

  à als reactie werpen de Duitsers ook een blokkade tegen Engeland op (met duikboten)

      à 02-1915: Duitsers verklaren het water rond Engeland tot oorlogszone

      à ondanks de waarschuwingen varen Britse schepen toch uit

      à Brits schip Lusitania met Amerikaanse burgers en wapens aan boord wordt getorpedeerd

      à de V.S. waarschuwt dat een volgend incident als “opzettelijk onvriendelijk” zou worden
           beschouwd. Uit angst voor strijd met de V.S. milderen de Duitsers de blokkade

· Slag om Jutland: ontmoeting tussen de Duitse vloot en de British Grand Fleet

   à Duitsers slagen erin terug te trekken met minder verliezen dan de Britten

   à Duitse vloot toonde zich aldus gewaagd aan de Britten, maar de blokkade was er nog

diplomatieke manoeuvres en geheime overeenkomsten:

· geen militaire verbeteringen à zoektocht naar nieuwe bondgenoten:

  à Ottomaanse Rijk (1914) en Bulgarije (1915) vergezellen de centralen

  à Italië vergezelt de geallieerden opdat ze de irredenta zouden krijgen (grensgebieden, waar
      Italianen wonen, maar die nog bij O-H horen) à Verdrag van Londen: Italië zou Tretino, Z-
       Tirol, Istria, Trieste & een aantal Dalmatische Eilanden van Oostenrijk krijgen + Lybië en
       Somaliland van de Duitse kolonies

      à een nieuw front tussen Italië en O-H opent zich in mei 1915

· de geallieerden maken plannen voor de verdeling van het Ottomaanse Rijk: Mesopotamië was
   voor Engeland, Syrië en ZO-Azië voor Frankrijk en Koerdistan en Armenië voor Rusland

· beide kampen probeerden goed te staan bij minderheden in het gebied v.d. vijand

   Duitsland:

• belooft Polen de onafhankelijkheid (tegen Rusland gericht)
• moedigt het nationalisme in Oekraïne aan
• lanceert een pro-Duitse Vlaamse beweging in België
• overhaalt de Ottomaanse sultan een heilige oorlog in N-Afrika te verklaren zodat de
  moslims de Britten en Fransen zouden verdrijven à mislukt
• een Ierse nationalist Sir Roger Casemaent wordt door een Duitse duikboot afgezet in Ierland à helpt mee aan de Easter Rebellion van 1916
• Zimmermann-telegram: telegram naar de Duitse minister in Mexico om de Mexicaanse president te vertellen dat als Duitsland een alliantie met Mexico en Japan zou bereiken, dat Mexico dan misschien zijn aan de V.S. verloren gebieden zou terugkrijgen

à onderschept door de Britten en in de V.S. gepubliceerd à geschokte publieke opinie

  geallieerden: meer succes in opjutten van minderheden want er waren er meer bij de centralen

• Elzas-Lotharingen zou teruggaan naar Frankrijk
• beloofden onafhankelijkheid voor Polen (maar lag nog moeilijk door Russische alliantie)
• toonden zich positief t.o.v. nationalisme en onafhankelijkheid van Tsjechen, Slovaken en Z-Slaven door de ontbinding van Oostenrijk-Hongarije
• Britten steunden de Arabische onafhankelijkheid: een Britse Kolonel leidt een opstand in Hejaz tegen de Turken à1906: nieuw koninkrijk voor de Arabieren
• de Britten steunden het idee van een Joods thuisland in Palestina à pro-zionistisch
• werken zich in de Duitse Afrikaanse kolonies in

· de Armeniërs hoopten ook op een eigen staat, maar de Turkse overheid had schrik dat ze met 
  de Russen zouden collaboreren aangezien ze zo dicht bij de oostelijke grens woonden

  à Turken willen de Armeniërs deporteren naar Syrië en Palestina maar dit mondt uit in een
       grote genocide waardoor bijna geen Armeniërs meer overblijven in de Turkse Republiek

       à resterende Armeniërs vinden pas totale rust in een kleine onafhankelijke staat na 1991

· augustus 1914: Japan verklaart de oorlog aan Duitsland

  à Japan verovert Duitse concessiegebieden in China + de Duitse Marshall/Caroline-eilanden

  à januari 1915: de “Eenentwintig Eisen” aan China: ultimatum voor verdere concessies

      à China moet tekenen & Japan maakt van Mantsjoerije & N-China een exclusief protectoraat

· Bethmann-Hollweg: Duitse kanselier tot 1917 had een lijst van Duitse oorlogsdoelen gemaakt

  à het was de bedoeling een groot Duits Rijk te vormen met vele annexaties en satellietstaten in
       zowel Oost als West-Europa + grote uitbreiding van het koloniale rijk

· al deze vroege beloftes zouden problemen gaan vormen bij de echte vredesconferenties

   à er was ook niemand behalve Wilson die dacht aan maatregelen die een toekomstige oorlog
        zouden moeten verhinderen (bufferzones, …)

            86. de val van Rusland en de tussenkomst van de Verenigde Staten

het terugtrekken van Rusland: Revolutie en het Verdrag van Brest-Litovsk:

· WO I heeft naar de Russische Revolutie van 1917 geleid à tsaar verliest de loyaliteit v.h. volk

  à in de oorlog werden onderbewapende ongetrainde boeren de strijd ingestuurd, soms zelfs
      zonder een geweer à miljoenen doden zonder een duidelijk doel voor ogen

  à Maart 1917: de troepen in St.-Petersburg muiten

  à de Doema maakt van de gelegenheid gebruik om hervormingen door te voeren

      à 15 Maart: Tsaar Nicholas II treedt af

      à een Tijdelijke Regering neemt de zaak over

· de Tijdelijke Regering gelooft dat een liberaal, parlementair regime onmogelijk is zolang de
   Duitsers niet verslagen waren à juli 1917: nieuw offensief in Gallicië à verloren

· Grote delen van de bevolking hebben geen vertrouwen in de verwesterde intellectuelen van de
   Tijdelijke Regering en kijken naar de Russische Marxistische partij die verdeeld was in de
   Mensjewieken en de meer radicale Bolsjewieken

  à Lenin zat tijdens de oorlog vast in Zwitserland: de Duitsers bieden hem een veilige doorgang
       naar Rusland in de hoop dat ze daarmee de opstand in Rusland zouden stimuleren

  à November 1917: Bolsjewieken slagen erin de macht over te nemen

· de Bolsjewieken hadden geen interesse in de oorlog:

  à 3-12-1917: congres met de Duitsers in Brest-Litovsk

  à 3-03-1918: Verdrag van Brest Litovsk: Russen zijn gedwongen de onafhankelijkheid van
                          Polen, Oekraïne, Finland en de Baltische provincies te erkennen

  à einde van de 2 frontenoorlog, Duitsland had een overwinning in het Oosten geboekt

  à Duitsers mobiliseren bijna alle troepen naar het westen en de bevelhebbers (Hindenburg &
       Ludendorff) bereiden voor 1918 een laatste doorstoot in Frankrijk voor

· 30-05-1918: de Duitsers staan weer aan de Marne (vlak bij Parijs) door grote offensieven met
   gebruik van gifgassen en grote bombardementen

   à alles hing nu af van hoe snel de V.S. kon tussenkomen

de Verenigde Staten en de oorlog:

· Redenen waarom de V.S. de oorlog aan Duitsland verklaarde:

• de V.S. had materiële belangen bij de overwinning van de geallieerden (handel,..)
• een geallieerde overwinning zou een veel grotere vooruitgang van democratie en vrijheid betekenen dan een overwinning van de Duitsers

à eerst was hier nog twijfel over door de alliantie met Tsaristisch Rusland, maar na de
     val van de Tsaar was deze ideologische hindernis ook weggevallen

• 31-01-1917: de Duitsers hervatten de aanvallen met duikboten

à waren ervan overtuigd dat de V.S. pas na een jaar troepen zou kunnen sturen, en dat
    ze zelf een overwinning konden boeken in 6 maanden tijd

• publicatie van de Zimmermann telegram in de V.S. à teken van agressie

à 6-04-1917: de V.S. verklaart de oorlog aan Duitsland

· de Duitse blokkade lijkt te werken à Engeland heeft maar een 6weken-reserve aan voedsel

  à met steun van Amerikaanse schepen beschermt de geallieerde vloot de konvooien die
       goederen leveren en tegen eind 1917 vormden de duikboten bijna geen bedreiging meer

  à de gedachte van de Duitsers dat ze op 6 maand tijd konden winnen wordt de grond in
       geboord à het enigste wat ze bereikt hebben is een nieuwe tegenstander, de V.S.

· de Fransen en Britten houden ondertussen het Westfront o.l.v. Pétain

  à Slag van Passchendaele à 5 mijlen vooruitgang ten koste van 400.000 man

  à eind 1917: inzet van 380 tanks waardoor ze ver doorheen de Duitse linies breken, maar ze
       zijn gedwongen terug te trekken door gebrek aan infanterie om het gebied te bezetten

· ondertussen op het zuidfront:

  à Oostenrijk-Hongarije overrompelen de Italianen bij de Slag om Caporetto

  à centralen stromen binnen in Italië, maar de geallieerden weten stand te houden

· door de campagnes van 1917 stonden de fronten nu weer voor een impasse

· de mobilisatie in de V.S. voor de oorlog:

• legerplicht wordt ingevoerd
• grote leningen gaan naar de geallieerden
• de industrie werd getransformeerd naar oorlogsindustrie

à men was gedwongen om te besparen op de consumptie in de V.S.

à invoeren van rantsoenen + bepaalde producten waren ondermatig beschikbaar

de laatste fase van de oorlog:

· lente 1918: Duitsers starten laatste offensief in hoop op doorbraak voordat de V.S. arriveert

  à de geallieerden plaatsen alle troepen onder Ferdinand Foch

  à Duitsers geraken niet verder dan de Marne (15 juli)

  à geallieerden starten de tegenaanval op 18 juli, met steun v.d. eerste Amerikaanse troepen

       à er landen nu elke dag meer dan 250.000 Amerikaanse troepen

  à eindoffensief begint in September à 11-11-1918: Wapenstilstand

· eindsom: 10 miljoen doden en 20 miljoen gewonden

· de Amerikaanse tussenkomst was de doorbraak geweest, maar de Amerikanen hadden
   eigenlijk slechts 4 maanden gevochten, en hadden véél minder verliezen te verduren gekregen

            87. de val van de Oostenrijkse en Duitse Rijken

· oktober 1918: de minderheden in Oostenrijk-Hongarije verklaren hun onafhankelijkheid

· op 12-11-1918 treedt de Oostenrijkse keizer Charles I af

  à de volgende dag wordt Oostenrijk een republiek, net zoals Hongarije de week daarop

· Tsjecho-Slovakije, Joegoslavië en Roemenië worden op eigen kracht nieuwe staten

· toen Generaal Ludendorff (met zijn opperbevelhebbers) doorhad dat ze de oorlog niet meer
  konden winnen informeerde hij de keizer en drong erop aan dat er een nieuwe democratische
  regering zou worden gevormd die de meerderheid van de Reichstag vertegenwoordigde

  à liberale Prins Max Baden wordt hoofd van een kabinet waar zelfs de socialisten in zitten

      à Duitsland wordt een constitutionele monarchie

  à de Keizer wordt gezien als een obstakel tot de vrede en de vorming van een republiek en het
       volk komt in opstand opdat William II zou aftreden
       à William II treedt af op 9 november en Duitsland wordt de Weimarrepubliek

            88. de economische, sociale en culturele impact van de oorlog

effecten op het kapitalisme: regeringsgeregelde economie:

· tijdens de oorlog ontstaat voor het eerst een “planeconomie” waarbij de staat alle aspecten van
  de economie bijstuurt voor één enkel doel: het algemeen belang van de staat en zijn bevolking.
  Het nieuwe doel was “rationalisatie” van het productieproces in het belang van het land

  à tegen 1916 had elke regering een systeem van bureaus, raadkamers en commissies
      opgericht om de oorlog te coördineren

  à vrije concurrentie en privé-initiatief werd als inefficiënt en te traag ervaren. Persoonlijke winst
       werd als verwerpelijk gezien want het enige doel was nu het land draaiende te houden  
  à productie van luxegoederen werd geminimaliseerd

  à besparingen op voedsel en kleren: rantsoenen zorgen voor povere maaltijden, oude kleren

  à bedrijven konden niet meer geopend of gesloten worden zonder tussenkomst v.d. staat: de
       regering verdeelde de grondstoffen voor productie, de regering had management in handen

· de legerplicht werd ingevoerd à tekort aan werkkrachten want jonge mannen zaten in het leger

  à vrouwen worden nu in veel meer sectoren tewerk gesteld à grotere participatie van vrouwen
        en een herziening van de plaats van de vrouw in de samenleving

  à door inmenging van de overheid vond grote arbeidsverschuiving naar oorlogsindustrie plaats

· de regering had ook de buitenlandse handel in handen: handel werd een staatsmonopolie
   waarbij men slechts onder strikte licenties en quota mocht opereren.

   à men mocht niets uitvoeren zonder toestemming, en geen onnodige goederen invoeren

   à de eindeloze vraag naar Amerikaanse producten dreef de prijzen naar hoge toppen

   à om aan de grote vraag te proberen voldoen breidde men de scheepvaart enorm uit om te
       proberen genoeg in te voeren à de economie wordt nu volledig een staatsmonopolie door
       de oprichting van de Interallied Shipping Council die alle scheepvaart regelt

· Duitsland was de toegang tot de zee ontnomen à streng zelfvoorzieningsbeleid

  à heel steng rantsoen à olie uit Roemenië, graan uit Oekraïne

  à “oorlogssocialisme” van Walter Rathenau: programma voor het gebruik van grondstoffen

      à chemici vinden een manier om stikstof voor explosieven aan de lucht onttrekken

      à maken van vervangproducten (synthetisch rubber)

      à organisatie door oorlogscompagnies met staatscontrole op het productieproces

inflatie, industriële veranderingen, controle op ideeën:

· elke regering had geldtekort:

  à extra geld drukken, banken tot leningen dwingen à een enorme stijging van
       vraag en groot tekort van aanbod leidden tot een snelle inflatie

  à hoge belastingen, lage lonen en dalen van de levensstandaard

  à vroeger had men meer geëxporteerd dan geïmporteerd à nu omgekeerd

       à enorme leningen bij de V.S. à V.S. werd nu de grootste schuldeiser en Europa zou nog
            jaren na de oorlog moeten besparen om de leningen ooit te kunnen terugbetalen

       à de bevolking werd verplicht Amerikaanse aandelen te verkopen

· de economie en industrie van de rest van de wereld kende een grote groei doordat er geen
   concurrentie meer uit Europa kwam:

• de V.S. had nu een enorme afzetmarkt in Europa bij de geallieerden
• Japan handelde met China, India en Z-Amerika die hun goederen niet langer in Europa konden halen
• Landen zoals Argentinië en Brazilië gingen zelf locomotiefonderdelen produceren

à de “workshop of the world”-positie van W-Europa was na de oorlog volledig verdwenen
     door de nieuwe concurrentie à begin van het einde van de suprematie van Europa

· einde van de vrijheid van denken: propaganda en censuur wordt een oorlogswapen

  à omdat de mensen de moed niet zouden verliezen en het moraal hoog te houden verspreidde 
       men positieve propaganda over de eigen staat, en negatieve propaganda over de vijand

  à flyers, posters, massapers moeten de publieke opinie voor zich winnen.

  à na de oorlog was het moeilijk om nog onafhankelijk van de vooroordelen die door de
      propaganda verspreid waren over de vijand te denken à obstakel voor politieke beoordeling

cultureel pessimisme:

· de oorlog begon met positieve gedachten over geweld en oorlog, maar naargelang de oorlog
  vorderde sloeg het eerdere patriottisme om naar cynicisme, pessimisme en wanhoop

  à soldaten/oorlogsdichters: Rupert Brooke, Charles Péguy, Wilfred Owen, Siegfried Sassoon

       klagen de horror van deze nutteloze oorlog aan.

  à nieuwe vormen van cultureel pessimisme: komt tot uiting in de theorie van Freud over de
       driften waaronder de doodsdrift, die nooit helemaal te temmen waren in de samenleving

· Kunst: crisisgevoel komt tot uiting in het onzinnig: Dadaïsme à evolueert naar Surrealisme

            89. de Vrede van Parijs, 1919

· Rusland nam niet deel aan de onderhandelingen

· Oost-Europa was een grote chaos vol met kleine nieuwe staten die ontstonden uit het vacuüm
  dat het Duitse Rijk en Oostenrijk-Hongarije achterlieten

· 1919: de geallieerden verzamelen in Parijs en uit de Vrede van Parijs ontstaan 5 Verdragen:
   Verdrag v. St.-Germain met Oostenrijk, Verdrag v. Trianon met Hongarije, Verdrag v. Neuilly
   met Bulgarije, Verdrag v. Sèvres met Turkije en het Verdrag van Versailles met Duitsland

· Bijna alles gebeurde onder leiding van Wilson

de Veertien Punten en het Verdrag van Versailles:

· Januari 1918: de Veertien Punten van Wilson:

  geen geheime verdragen en geheime diplomatie meer / vrijheid op de zeeën / afschaffen van
  obstakels en ongelijkheid in de internationale handel / reductie van de bewapening bij alle
  machten / koloniale aanpassingen / evacuatie van de bezette gebieden / zelfdeterminatie van
  nationaliteiten / hertekenen van de Europese grenzen / een internationale politieke organisatie 
  die oorlog moet voorkomen (Volkenbond)

  à een nieuw tijdperk van verdragen breekt aan, vroeger was er verkeerd omgesprongen met
       verdragen, er moest een atmosfeer van vertrouwen gecreëerd worden

  à de 14 punten werden aangepast: Engeland wou zijn macht over de zee behouden en
       Frankrijk wou een garantie dat de Duitsers de oorlogsschade zouden vergoeden

· Januari 1919: 27 staten zijn vertegenwoordigd in Parijs, maar de belangrijke dingen werden
   eigenlijk beslist door de Grote Vier: Wilson voor de V.S.,  Lloyd George voor Engeland,
   Clemenceau voor Frankrijk en Orlando voor Italië

  à Wilson overhaalde de andere machten om mee te werken aan de Volkenbond maar moest
       concessies in de plaats stellen:

• Frankrijk eiste dat er een onafhankelijke staat onder toezicht van de geallieerden

ten Westen van de Rijn zou ontstaan die als buffer zou dienen voor een toekomstige Duitse inval à Wilson weigert maar sluit een Anglo-Frans-Amerikaans garantieverdrag waarin men beloofde direct tussen te komen als Duitsland zou aanvallen

• Frankrijk krijgt 15 jaar controle over het Saarland en krijgt Elzas-Lotharingen terug
• Duitse troepen worden uit de Rijngordel verwijderd en geallieerde troepen zouden 15 jaar lang het Rijnland bezetten

 à Oost-Europa:

• Poolse staat wordt opgericht met Opper-Silezië, Posen en West-Pruisen
• Danzig wordt een vrije stad die tot geen enkel land behoort
• Oostenrijk bleef een dwergrepubliek, net zoals Hongarije

  à Duitsland verliest al haar kolonies: worden mandaatgebieden van de grootmachten

• Frankrijk en Engeland krijgen de beste kolonies, Italië krijgt niks
• Belgisch Congo wordt groter
• de Unie van Zuid-Afrika neemt Duits ZW-Afrika onder haar hoede
• Japan krijgt het mandaat over de Duitse pacifische eilanden + de helft van de Duitse concessierechten over China à ondanks protest van China, en Japan is nog ontevreden
• Australië krijgt het mandaat over Duits Nieuw Guinea en de Solomon eilanden
• Nieuw Zeeland krijgt het mandaat over Duits Samoa

   à het Duitse leger wordt beperkt tot 100.000 man, mag geen legerplicht invoeren en de
       bevolking niet militair trainen. Duitsland mag geen zware artillerie, militaire vliegtuigen of
       duikboten meer bezitten. à de geallieerden namen de Duitse vloot over maar de Duitse
                                                    bemanning zonk nog liever de schepen dan ze over te geven

   à vergoeding voor de oorlogsschade: bleek zo groot te zijn dat ze er geen getal op plakten en
        een speciale commissie aanstelden om het bedrag uit te maken (uiteindelijk 35 biljoen $)

        à Duitsland zou meer kunnen betalen door het heropnemen van de handel, wat dan
             weer concurrerend zou zijn voor de handelsbelangen van de geallieerden

        à de Duitsers boden aan zelf een deel van de schade te herstellen, maar werd geweigerd
             omdat dat een bedreiging voor de zaken & de tewerkstelling van de geallieerden vormde

        à eerste betaling bestond uit het opgeven van de handelsvloot, koolleveringen, en het
             opgeven van elk Duits bezit in het buitenland (= einde Duitse carrière in kapitaalexport)

· er werd een “oorlogsschuld”-bepaling geschreven inbegrepen in het Verdrag van Versailles:
   er staat in dat Duitsland de verantwoordelijkheid opneemt voor alle schade en verliezen die
   de geallieerden hebben geleden als gevolg van de oorlog

   à Verdrag van Versailles was af in 3 maanden tijd

   à mei 1919: Duitsland weigert te tekenen maar de geallieerden dreigen met nieuwe aanvallen

   à regeringscrisis: Duitse partijen durven niet tegen de wil v.h. volk tekenen, maar uiteindelijk
        wordt het verdrag getekend door een combinatie van Sociaal-Democraten en Katholieken

· het verdrag omvatte aldus de recessie van Rusland, Oostenrijk en het Turkse Rijk:

  à 7 nieuwe staten: Finland, Estland, Letland, Litouwen, Polen, Tsjecho-Slovakije & Joegoslavië

  à Griekenland en Roemanië waren vergroot, Oostenrijk en Hongarije waren kleiner geworden

  à Ottomaanse Rijk was verdwenen: Turkse Republiek ontstond, Syrië en Libanon werden
       Franse mandaatgebieden, Palestina en Irak werden Britse mandaatgebieden

  à de riem die gevormd werd van Finland tot Roemenië vormde een cordon sanitaire tegen
       communistische invloeden vanuit Rusland

  à Italië was vergroot met Trieste en de Dalmatische eilanden
  à de Zuid-Slaven hadden hun zin gekregen met het nieuwe Joegoslavië

belang van de Vrede van Parijs-regeling:

· erkenning v.h. recht op nationale zelfdeterminatie à bijna alle volken kregen een eigen staat

  à toch leefden er nog steeds minderheden in vele staten van Oost-Europa
      à zou problemen geven à zie Munchencrisis als een aanleiding tot WO II

· het doel was om een einde aan de Duitse bedreiging te maken: mislukt

  à het verdrag was te streng om de verzoenen en niet streng genoeg om te vernietigen:

        te streng: men pakte de Duitse Republiek even hard aan als men het Duitse Rijk zou
                        hebben aangepakt, terwijl de nieuwe republiek dezelfde doelen representeerde
                        als de geallieerden à de vernieuwende regering draagt de last van de oude

        niet streng genoeg: om de politieke en economische macht van Duitsland te vernietigen

· het Verdrag was zo snel gemaakt dat er dingen over het hoofd werden gezien:

  à sommige delen bleken onrealistisch en onuitvoerbaar

  à doordat de geallieerden zelf niet meer in de regeling gingen geloven stond het verdrag er
       nog zwakker voor. Zelfs tijdens het congres waren er al twijfels:

• Italianen klaagden dat Engeland en Frankrijk de beste kolonies krijgen en zij niks
• Duitsland werd als een buffer tegen het communisme gebruikt
• De Chinezen waren ontevreden, de concessies bleven bestaan
• De Russen hadden nergens iets te zeggen in gehad en waren ontevreden met het cordon

· de V.S. keerde zich langzaam van Europa af en de Senaat was ontevreden over Wilson’s werk:

  à het Anglo-Frans-Amerikaanse garantieverdrag wordt afgezegd
       à Fransen voelen zich bedrogen en onbeschermd tegen Duitsland

· de Volkenbond wordt in Génève opgericht

  à 1926: Duitsland komt erbij, 1934: Rusland komt erbij, de V.S. komt er nooit bij

· WO I luidde het einde in van de oude monarchie-instellingen en het aristocratische feodalisme

  à omverwerping van vele tronen à overwinning voor de democratie

  à gaf geen antwoord op de belangrijkste problemen van de moderne beschaving,
      industrialisme, nationalisme, economische zekerheid, internationale stabiliteit

  à de Europese staten bleven veel zwakker achter dan voordien, en moesten opboksen tegen
      de grote economische macht van de V.S., de revolutionaire regering van de Sovjet Unie en
      de opkomende antikoloniale bewegingen in Afrika en Azië

92. de Revolutie van 1905

achtergrond en revolutionaire gebeurtenissen:

· de groeiende ontevredenheid was te merken aan het gelijktijdig ontstaan van de 
  Constitutionele Democraten, de Sociale Revolutionairen en de Sociaal-Democratische partijen

  à nog geen echte partijen zoals in het westen, meer propaganda-agentschappen

  à werden in de gaten gehouden door de politie à gedwongen ondergronds te werken

· boeren begonnen onrust te stoken tegen de lokale landheren, sporadisch weigerden
  fabrieksarbeiders om te werken à Tsaar weigert enige concessies te doen, hij gelooft in zijn
  autocratie als het beste systeem

· Premier Plehve denkt dat een oorlog met Japan het volk aan de kant v.d. regering zou krijgen

  à Russisch-Japanse oorlog eindigt als een schande voor het regime à omgekeerde effect

· de boeren dachten dat al het onrecht niet van de tsaar afkomstig was en dat die van niks wist

  à proberen de Tsaar te bereiken door een petitie, waarin ze vragen om een 8-urenwerkdag en
       een minimumloon, waarmee de massa van 200.000 ongewapend naar het Winterpaleis van
       de tsaar trekken
       à Tsaar was er niet en de troepen raken in paniek
       à soldaten vuren in de menigte en doden 100en mensen à “Bloody Sunday”

  à de mensen hebben nu door dat eigenlijk de tsaar zelf achter al het onrecht zit

      à politieke stakingen breken uit, boeren beginnen te plunderen

      à ‘sovjets’ van arbeiders worden gevormd in Moskou en St.-Petersburg

      à alle partijen willen de regering overnemen, samen akkoord dat er democratie nodig was

· de tsaar doet enkele toegevingen maar de revolutie ging door

   à uiteindelijk is de tsaar verplicht het ‘Oktober Manifesto’ uit te vaardigen: er zou een
        grondwet en een algemeen verkozen Doema met wetgevende macht komen

        à Constitutionele Democraten zijn tevreden en de liberalen, industriëlen en landheren
             eisen een herstelling van de orde

        à de boeren willen nog steeds meer land en lagere belastingen, de arbeiders een kortere
             werkdag en een hoger loon à revolutionairen wakkeren deze gevoelens aan want het
             Manifesto was slechts een misleiding van de Tsaar die niet opgevolgd zou worden en
             men wil doorgaan tot het tsaardom omver was geworpen

        à ondanks de blijvende stakingen en muiterij weet de regering zich staande te houden: de
             leden van de sovjets worden gearresteerd en er wordt vrede met Japan gesloten zodat
             er troepen uit het Oosten de orde kunnen komen herstellen.

             à revolutionaire leiders worden uitgeschakeld of vluchten naar Europa.
                  opstandelingen worden gevangen genomen of geëxecuteerd

de resultaten van 1905: de Doema:

· eerste Doema (1906):

  à Nicholas II (die sinds 1894 Alexander III had opgevolgd) verklaart dat de Doema zich niet
      mag moeien met buitenlandse politiek, financiën of staatspersoneel

  à Sociaal-Democraten, Bol/Mensjevieken weigeren de Doema te erkennen of leden voor
      verkiezing aan te stellen à de Kadetten hebben de meerderheid

  à na 2 maanden ontbindt de tsaar de Doema, de kadetten vluchten naar Finland

· tweede Doema (1907):

  à verkiezingen gesaboteerd door de regering via onderdrukking v. partijcongressen & kranten

  à 83 socialisten werden verkozen, de Kadetten waren bereid met de regering mee te werken

  à ontbonden wanneer de regering 50 socialisten oppakt als revolutionairen

· derde Doema (1907-1912)

  à verkozen met garantie op een conservatieve meerderheid à meermaals samengeroepen

· vierde Doema (1912-1916)

  à ontweken de basisvragen en hielden zich met andere zaken bezig à tsaar laat begaan

de Stolypin-hervormingen:

· Peter Stolypin: was van plan de bevolking onder controle te houden door hervormingen

  à hij zou de gegoede klassen tot vrienden van de staat maken

      à meer macht voor de provinciale zemstvo’s waarin de landeigenaars zaten

      à boeren mogen vanaf nu hun deel van de communegronden verkopen en de mirs verlaten

           à veel succes! Meer dan 1/3 v.d. families lieten zich van de mirs scheiden

           à dit was een vooruitgang voor het privé-bezit en de onafhankelijkheid van de boeren,
                maar de mirs bleven voor de meerderheid groot succes kennen

           à het tekort aan land blijft en de tegenstelling met de kullakken bleef ook

  à de tsaar bleef Stolypin niet steunen en alle partijen stonden negatief t.o.v. zijn hervormingen
      (reactionairen hielden niet van de verwestering, Sociale Revolutionairen waren tegen de
       ontbinding van de mirs, Marxisten vreesden dat het gevoel voor opstand zou verdwijnen en
       Lenin dacht zelfs de revolutie nooit meer te zullen meemaken)

      à Stolypin wordt, zoals vele voorgangers (Plehve) vermoord door zijn tegenstanders (1911)

· Rusland ging steeds meer naar het westen neigen: groeiende industrie en wereldeconomie,
  een parlementaire regering, privébezit en individueel kapitalisme, persvrijheid
  (Bolsjewiekenkrant wordt opgestart in 1912)

· grote politieke tegenstellingen bleven: rechtse reactionairen hielden vast aan het tsaardom,
   linkse revolutionairen wilden het tsaardom absoluut omverwerpen

   à rechts was bereid oorlog te voeren om haar positie te bewaren

   à links had minder leden, zag leiders in ballingschap en geen revolutie in het vooruitzicht

Week 7:

De nachtmerrie van de Grote Depressie leidde overal tot een vraag naar zekerheid. Iedere staat voor zich probeerde zo goed mogelijk het eigen economisch systeem te plannen, te reguleren en aldus te redden, daarmee de verzorgingsstaat en de sociaal democratie steeds verder doorvoerend.

Tegelijkertijd ontstonden in de landen waar de democratie nog niet al te vaste grond onder de voeten had steeds vaker dictatoriale regimes. Werklozen verkozen dikwijls (beloften van) economische ondersteuning boven de democratische principes en instituties. De roep om ‘een sterke man’, die besluiten durfde te nemen en de nationale trots zou herstellen, werd op veel plaatsen gehoord. Dit opende de weg voor dictators als Hitler, die een oplossing bood voor elk probleem: oorlog.

§ 101 De Verenigde Staten: Depressie en New Deal

De halvering van het nationaal inkomen in de periode 1929-1932 en het oplopen van de werkloosheid naar ca. 14 miljoen betekende de val van de Republikeinse president Hoover, die met voornamelijk monetaire maatregelen de depressie te lijf ging en uitgebreide directe federale steun aan werklozen en andere getroffenen afwees.

De verkiezingen van 1932 werden gewonnen door de Democraat Franklin Delano Roosevelt, die niet alleen een programma van herstel, steun en hervormingswetgeving, genaamd New Deal, introduceerde maar bovendien een enthousiasmerende daadkracht aan de dag legde. De belangrijkste punten uit Roosevelt’s programma waren:

• het uitvoeren van publieke werken (huizen, wegen, bruggen en scholen);

• strikter toezicht op het bankwezen;

• het loslaten van de gouden standaard;

• het subsidiëren van de landbouw;

• het reguleren van productie en prijzen in de industrie middels de oprichting van de National Recovery Administration (NRA).

Al deze maatregelen waren gericht op herstel van de koopkracht en het stimuleren van de

industriële activiteit. De echte innovatie school echter in de wijze waarop dit alles werd gefinancierd, nl. door het laten oplopen van de overheidstekorten. Indirect weerspiegelde het New Deal beleid de theorie van Keynes, wiens boek The General Theory of Employment, Interest and Money overigens pas in 1936 verscheen. ‘Tekortfinanciering’ leek de enige snelle route uit de recessie en tevens het behoud van het kapitalistische systeem. De Amerikaanse overheidsschuld verdubbelde in de periode 1932-1940.

Andere hervormingen betroffen de financiële markten. Zo werd de Securities and Exchange Commission (SEC) opgericht ter regulering van aandelenemissies en –beurs. En er kwam een federale garantie voor spaargelden. In de zakenwereld ontstond weerstand tegen alle overheidsbemoeienis. Het Hooggerechtshof verklaarde de NRA en andere New Deal maatregelen ongrondwettig.

In 1935 werd een pakket sociale wetgeving ingevoerd. Het ging hierbij om verzekeringen tegen werkloosheid, ouderdom en invaliditeit en ook om de invoering van de 40-urige werkweek en het minimumloon. Tevens kregen arbeiders het recht hun eigen vakbonden op te richten en middels deze met de ondernemers te onderhandelen. Deze vakbonden werden, mede door de sterke groei van hun ledenaantal, een machtige factor in het sociaal-economische leven. In de V.S. kwam het niet tot de oprichting van een derde (socialistische) partij. De arbeiders ondersteunden in het algemeen Roosevelt’s Democratische partij.

Toch was het herstel van de Amerikaanse economie niet flitsend en in 1937 was er zelfs sprake van een recessie. De investeringsbereidheid had een flinke knauw gekregen ten gevolge van het stijgende overheidstekort, de hogere vennootschaps - en inkomstenbelastingen en de vele concessies aan vakbonden en arbeiders. Volledig herstel zou pas komen toen de oorlogsindustrie op volle toeren ging draaien.

De door Roosevelt doorgevoerde veranderingen waren echter van blijvende aard. De grotere rol van de federale regering, die het bedrijfsleven beperkingen oplegde, herverdeling van inkomen bewerkstelligde een uitgebreid systeem van sociale zekerheid aanbood, werd later ook door de Republikeinen, die overigens pas in 1948 weer aan de macht kwamen, niet meer ongedaan gemaakt.

Roosevelt werd herkozen in 1936, 1940 en 1944, maar dat betekende niet dat er geen oppositie tegen zijn beleid was. Tegenstanders meenden dat de New Deal een enorme bureaucratie had gecreëerd en een bedreiging van de individuele vrijheden en het zelfvertrouwen van de burgerij betekende. Anderen daarentegen zagen in de New Deal, met al zijn tekortkomingen, toch een daadkrachtige en menselijke aanpak van de economische crisis, die het Amerikaanse vertrouwen in de democratie schraagde.

§ 102 Experimenten en Aanpassingen van de Democratie in Groot Brittannië en Frankrijk

De Britse Politiek: De Jaren 20 en de Depressie

Meer afhankelijk van overzeese markten dan welk ander volk ook werden de Britten, met hun verouderde economische structuur, extra zwaar getroffen door de Grote Depressie. Al voor 1914 was het proces van verlies van markten begonnen. En na de Eerste Wereldoorlog zat eigenlijk niemand meer te wachten op Britse fabrieksproducten. De wet van de remmende voorsprong had zijn tol geëist.

Zelfs toen het in de jaren 20 in de rest van de wereld tamelijk goed ging, verkeerde Engeland in een depressie. In 1921 telde het land al 2 miljoen werklozen. Een uitgebreid pakket aan sociale maatregelen was nodig om een al te drastische daling van de levensstandaard van de Britse arbeiders te voorkomen. De machtige vakbonden hielden krampachtig vast aan de tijdens de oorlog verworven loonsverhogingen en andere concessies. In 1926 kwam het tot een uitbarsting, toen een staking in de kolenmijnen leidde tot een algemene staking. Doordat de regering de noodtoestand uitriep en met behulp van het leger en vrijwilligers essentiële diensten in de lucht hield, kon de staking worden gebroken. Prompt werd ook middels wetgeving de macht van de bonden aan banden gelegd.

Bij de verkiezingen van 1922 wist de Labour partij de Liberale partij af te lossen als tweede van de grote partijen in het land. Labour had na de oorlog zijn partijorganisatie verstevigd en tevens gekozen voor de parlementaire weg naar het socialisme. In 1924 en 1929 regeerde Labour in een coalitie met de Liberalen onder premierschap van MacDonald.

De gevolgen van de beurscrash in de V.S. en de daaropvolgende wereldwijde depressie deden zich in Groot Brittannië bijzonder sterk voelen. De werkloosheid (in 1929: 1 miljoen) naderde in zeer rap tempo de 3 miljoen. Ten gevolge van de werkloosheidsuitkeringen groeide het overheidstekort sterk. MacDonald stelde strenge bezuinigingsmaatregelen voor, waaronder een verlaging van de uitkeringen. Dit was onverteerbaar voor de meerderheid van zijn eigen partij, die hem royeerde.

MacDonald vormde zijn eigen partij, die na de verkiezingen van 1931 samen met de Conservatieven (die de meerderheid in het Lagerhuis behaalden) en de Liberalen een nationale regering vormde. Naast het doorvoeren van bezuinigingen bestond vanaf 1931 het Britse beleid uit begrotingsevenwicht en stimulering van de industrie met goedkope leningen ter rationalisatie en reorganisatie van de productie. Het beleid leek nogal op dat van de V.S. en ook hier kwam volledig herstel pas door de oorlogsvoorbereidingen.

Groot Brittannië en het Gemenebest: de Betrekkingen binnen het Rijk

Tijdens het interbellum strekte de Britse heerschappij (koloniën, protectoraten en mandaatgebieden) zich uit over ongeveer een kwart van de wereldbevolking. Dat bracht op meerdere plaatsen de nodige problemen met zich. In Palestina was er voortdurend strijd met en tussen Joden en Arabieren. In India werd de onafhankelijkheidsbeweging steeds sterker. En in Ierland werd in 1922 weliswaar te langen leste de onafhankelijke Ierse Vrijstaat erkend, maar dat betekende geenszins een einde aan de ‘Ierse Kwestie’. De Protestanten in Ulster weigerden deel uit te maken van de nieuwe republiek en bleven binnen het Verenigd Koninkrijk.

De status van de dominions werd in deze periode grondig herzien. In Canada, Australië, Nieuw Zeeland en Zuid Afrika groeide het nationalisme en de behoefte hun onafhankelijkheid meer gezicht naar buiten te geven. Het Statuut van Westminster werd de dominion status zodanig gedefinieerd dat er de facto sprake was van volledige (d.w.z. óók buitenlands) politieke en economische onafhankelijkheid, al bleven de banden met het ‘moederland’ sterk.

Frankrijk: De Jaren 20 en de Komst van de Depressie

Met uitzondering van de periode 1924-1926, toen de gematigde Radicaal Socialisten aan de macht waren, werd Frankrijk in de jaren 20 geregeerd door coalities van conservatieve partijen, die vooral de belangen van het zakenleven, het leger en de kerk dienden. Zij waren vooral uit op handhaving van rust en orde in het land. De coalitie tussen Radicaal Socialisten, feitelijk een links liberale partij, met de Socialistische partij bleek door diepgaande onenigheid over het te voeren economische beleid niet stabiel. Een belangrijk gegeven in de Franse politieke verhoudingen was voorts dat zowel Links (Communisten) als Rechts (royalisten en andere antirepublikeinen) tamelijk invloedrijke antidemocratische groeperingen opereerden.

In de Franse financiële huishouding vormden de Duitse herstelbetalingen een zeer belangrijke factor. Toen deze stokten, werd begrotingsevenwicht onmogelijk, groeide de publieke schuld zeer sterk en kelderde de franc. De problemen werden nog verergerd door het verlies van grote investeringen in Rusland en een volstrekt verouderd systeem van heffing en inning van belastingen.

Nadat de crisis in 1926 een hoogtepunt had bereikt, wist een ‘regering van nationale eenheid’ onder leiding van Poincaré door een combinatie van nieuwe belastingmaatregelen en drastische bezuinigingen het begrotingsevenwicht te herstellen. Ook de Franse franc stabiliseerde zich, zij het op een niveau van één vijfde van zijn vooroorlogse waarde. De jaren 1926-1929 gaven een aanzienlijk herstel van de Franse economie te zien.

Frankrijk werd later en minder hevig getroffen door de Grote Depressie dan de V.S. en Duitsland. Het beleid van de regeringen, die elkaar in zeer hoog tempo opvolgden, was steeds gericht op bezuinigen en het handhaven van de gouden standaard, die pas in 1936 werd prijsgegeven.

Het Gistingsproces tijdens de Depressie en het Volksfront

Tijdens de depressie staken meerdere fascistoïde liga’s de kop op, vaak gefinancierd door rijke industriëlen. Een politiek en financieel schandaal in februari 1934 in Bayonne gaf de antirepublikeinse elementen de ammunitie het eind van niet alleen de verantwoordelijken maar van de gehele republiek te eisen. Een menigte fascisten bedreigde het Parlement en leverde slag met de politie. Liberalen, socialisten, de vakbeweging en zelfs communisten verenigden zich tegen deze bedreiging van democratie en republiek.

Korte tijd later vonden de Radicaal Socialisten, de Socialisten en de Communisten elkaar in een politieke coalitie, die bekend werd als het Volksfront. De coalitie won de verkiezingen van 1936 op een programma van bestrijding van het fascisme, maatregelen tegen de depressie en de invoering van arbeidshervormingen. Léon Blum werd de eerste socialistische premier van Frankrijk. De Communisten traden niet toe tot zijn regering, maar beloofden wel hun steun.

Het Volksfront en het Vervolg

Hoewel Blum’s kabinet slechts iets meer dan een jaar stand hield, heeft het wel kans gezien een aanzienlijke hoeveelheid verstrekkende wetgeving door te voeren. Ingevoerd werden o.a. de 40-urige werkweek, betaalde vakantie en een wet die het arbeiders mogelijk maakte collectieve onderhandelingen met werkgevers aan te gaan. Het gevolg was een vloed aan collectieve arbeidsovereenkomsten en een enorme groei in de het lidmaatschap van de vakbonden. Daarnaast werden de wapen- en luchtvaartindustrie genationaliseerd en de nationale bank onder regeringstoezicht geplaatst. Boeren kregen steun in de vorm van vaste prijzen en de aankoop van graan door de regering. Terwijl Blum sprak van de ‘Franse New Deal’, liepen de conservatieven en extreem rechts te hoop tegen deze voorloper van een Franse Lenin.
In feite kwamen de hervormingen van het Volksfront te laat. In het licht van de Duitse herbewapening waren ook aan Franse zijde inspanningen op dit terrein nodig. Daarvoor ontbrak

evenwel het geld. En bovendien ondervond de regering overal weerstand. Werkgevers probeerden de hogere kosten van de arbeidshervormingen te verdisconteren in de prijzen van hun producten, waarop de vakbeweging ontevreden werd over het feit dat prijsstijgingen de loonstijgingen ongedaan maakten. Het goud bleef het land uit stromen en de productie steeg nauwelijks.

In juli 1936 kreeg de regering Blum onenigheid met de Communistische partij over haar weigering het Spaanse Volksfront te steunen in de burgeroorlog. En in 1937 werd ten val gebracht door de Senaat, die weigerde financiële noodbevoegdheden te verlenen. Het Volksfront verbrokkelde vervolgens in hoog tempo en gaf zichzelf de genadeslag met een onsuccesvolle algemene staking tegen het ongedaan maken van de 40-urige werkweek.

West Europa en de Depressie

Herstel na de Grote Depressie vond nergens in West Europa plaats voor aanvang van de Tweede Wereldoorlog. Als iets duidelijk geworden was in deze periode was het wel, dat Europa in economische zin afhankelijk was geworden van de V.S.. En terwijl de Sovjet Unie bezig was een industriële gigant te worden, heerste er in de jaren 30 alom twijfel over Europa’s economische lot.

Ook op andere terreinen waren er tekenen van verval. Het geboortecijfer daalde tot een nooit eerder vertoond niveau, waardoor de bevolking stagneerde en vergrijsde. En de politieke leiders, zowel conservatieven als liberalen als socialisten, bleken niet in staat adequaat in te spelen op de dilemma’s van de depressie.

§ 103 Het Italiaanse Fascisme
De vrij algemeen gedeelde opinie dat in de jaren 20 de democratie vooruitgang boekte, werd niet echt verstoord door de mislukkingen in ‘achterlijke’ landen als Rusland, Turkije en China. De eerste gevoelige tik werd uitgedeeld in 1922 door Mussolini’s staatsgreep in Italië, dat sinds 1861 een liberale parlementaire staatsvorm had gekend.

Mussolini (1883), zoon van een smid, was in zijn jonge jaren een vechtlustige professionele links-socialistische revolutionair, die zijn brood verdiende als radicale journalist. Tijdens de oorlog bekeerde hij zich tot het nationalisme en werd hij een fervent strijder voor de verovering op Oostenrijk van het ‘Italia irredenta’. In 1919 organiseerde hij zijn eerste gewapende bende of ‘fascio di combattimento’ (van ‘fasces’ = roedenbundel, symbool van Romeinse staatsmacht).

Alhoewel de oorlog ruim 600.000 Italianen het leven had gekost, was het Italiaanse militaire optreden weinig glorieus geweest. Tot hun teleurstelling werden de opofferingen door de Geallieerden nauwelijks onderkend en was de beloning in Italiaanse ogen mager: wel Zuid Tirol en gebieden aan de Dalmatische kust maar geen mandaten over voormalig Duits of Turks gebied.

Ook Italië leed na de Eerste Wereldoorlog onder de grote oorlogsschulden, een acute depressie en werkloosheid. Zowel op het platteland als in de steden braken rellen en stakingen uit. De Communisten wakkerden het vuur van ontevredenheid aan en raakten steeds vaker slaags met de Fascisten of ‘Zwarthemden’. Regering en parlement deden weinig tot niets aan het geweld in de straten van de steden. Het respect voor deze instituties was zo goed als verdwenen.

Bij de verkiezingen van 1921 wist Mussolini’s Fascistische beweging slechts zo’n 7% van de zetels in het Parlement te veroveren, maar de aanhang van de Fascisten bleef, op de golven van de onrust, aangroeien. Opportunist Mussolini begon zich nu te profileren als handhaver van rust en orde en beschermer van eigendommen. De bezittende klassen, die angstige tijden hadden doorgemaakt, vonden bemoediging in de Fascistische beweging en begonnen deze financieel te steunen. Steeds vaker deed zich de terreur van de Zwarthemden gelden in de vorm van afstraffingen van tegenstanders, brandstichtingen en moorden. Mussolini, lang een fervent republikein en antiklerikaal, verklaarde zich intussen loyaal aan koning en kerk.

In oktober 1922 vond de ‘Mars op Rome’ plaats. Terwijl Mussolini veilig in Milaan bleef, trokken zijn Zwarthemden van alle kanten op naar de hoofdstad. Toen de koning de regering niet toestond de noodtoestand uit te roepen, trad het kabinet af en werd Mussolini tot premier benoemd. Hij stond aanvankelijk aan het hoofd van een coalitieregering, die van het parlement gedurende een jaar onbeperkte bevoegdheden kreeg om de orde te herstellen en hervormingen door te voeren. Voordat het jaar om was had Mussolini zodanige wetgeving door het parlement geloosd, dat hij de verkiezingen van 1924 niet meer kon verliezen.

Toen de prominente socialist Matteotti de Fascistische intimidatie en de fraude rondom de verkiezingen aan de kaak stelde, werd hij vermoord. De roep om Mussolini’s aftreden was luid, maar het tegendeel geschiedde. Mussolini consolideerde zijn dictatuur en binnen korte tijd muilkorfde hij de pers en de vakbonden. Alle politieke partijen behalve de Fascistische werden afgeschaft.

De rest van de wereld was nogal traag van begrip waar het de innovatie die fascisme heette, betrof. Mussolini predikte de behoefte aan krachtdadige actie van een sterke leider (‘Il Duce’)als alternatief voor de democratie. In plaats van liberalisme, kapitalisme of Marxisme hamerde hij op nationale solidariteit en sterke staatsinmenging in de economie. Zijn corporatieve systeem verdeelde het economisch leven in 22 sectoren, voor elk waarvan een ‘corporatie’ werd opgericht. In iedere corporatie beslisten vertegenwoordigers van door de Fascisten georganiseerde arbeidersgroeperingen, werkgevers en de overheid over arbeidsvoorwaarden, prijzen en industrieel beleid.

De Fascisten noemden deze organisatie van het economisch leven een verbetering ten opzichte van het democratische bestel, omdat er een eind gemaakt werd aan de anarchie en aan de klassenstrijd. Het was echter niet het corporatieve systeem dat de sociale onrust deed verdwijnen maar het totalitaire regime met zijn verbod op stakingen, de afschaffing van vakbonden en andere repressieve maatregelen.

Toen de depressie kwam, bleek dat ook Mussolini’s systeem van economische controle weinig vermocht. Hij omarmde een programma van openbare werken, zelfvoorziening, uitbreiding van het landbouwareaal (moerassen in het Noorden) en overschakeling op hydro-elektrische energie. De bestaande maatschappelijke structuren, die in Italië extremen van rijkdom en armoede betekenden, bleven echter onaangetast. Het Fascisme had ten koste van individuele vrijheden een zeker mate van economische zekerheid en welvaart gebracht.

In andere landen werd het Fascisme gezien als een mogelijk alternatief voor de democratische, parlementaire regeringsvorm. Communisten, socialisten en progressieve liberalen verzetten zich er furieus tegen, maar de meer conservatieve groepen en rijke mensen stonden er niet onwelwillend tegenover. Zeker in de vaak sterk nationalistische Oost Europese landen en ook wel in Spanje, Portugal en Frankrijk waren er vele bewonderaars van het fascistische en corporatieve model.

§ 104 De Totalitaire Staat: Duitsland’s Derde Rijk

De Opkomst van Adolf Hitler

Hitler werd in 1889 in Oostenrijk geboren als zoon van een douanebeambte. Zijn ouders overleden toen hij tiener was. Hij verliet de middelbare school zonder diploma, heeft tevergeefs geprobeerd toegelaten te worden tot de kunstacademie in Wenen terwijl in zijn levensonderhoud voorzag met allerhande laagbetaalde baantjes. Zijn periode te Wenen heeft zijn maatschappijvisie sterk beïnvloed. Hij ontwikkelde er een sterke afkeer van zowel het Habsburgse hof met zijn aristocratische entourage als van de kosmopolitische sfeer waarin het Marxisme zo gemakkelijk kon opbloeien als van de volledig geassimileerde Joden die zeer succesvol in het bedrijfsleven en de vrije beroepen waren.

In 1913 verhuisde hij, nog steeds zonder veel middelen van bestaan, naar München. Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak, nam hij dienst in het leger, waar hij het weliswaar slechts tot korporaal bracht maar wel belangrijke onderscheidingen ontving. Net als voor Mussolini ervoer Hitler de oorlog als iets spannends, edel en bevrijdend.

Na de oorlog bleef hij nog enige tijd in militaire dienst te München. De communistische dreiging in Beieren (er was zelfs gedurende drie weken een Beierse Sovjet Republiek) trok veel antisocialistische, antirepublikeinse en antidemocratische elementen aan. Op instigatie van het leger werd Hitler lid van een splinterpartij, waarvan hij al spoedig de leider werd en die in 1920 de naam Nationaal Socialistische Duitse Arbeiders Partij aannam.

Terwijl gedurende de eerste vijf jaar van de Weimar Republiek de communistische agitatie aanhield, was de dreiging van een rechtse coup veel groter. Extreem rechts mocht zich in de nodige sympathie verheugen en beschikte bovendien over gewapende benden als de Nazistische SA (Sturmabteilung), ook wel Bruinhemden genoemd.

Eind 1923, ten tijde van de Franse bezetting van het Roergebied, achtten Hitler en zijn Bruinhemden de tijd rijp en ontketenden zij de ‘bierhal putsch’. De politie onderdrukte de ordeverstoring en Hitler werd tot 5 jaar gevangenisstraf veroordeeld, waarvan hij er overigens maar één uitzat. In de gevangenis schreef hij Mein Kampf, een troebele stroom van persoonlijke herinneringen, racisme, nationalisme, geschiedtheorie en politiek commentaar. Mede door zijn rechtszaak was Hitler een politiek figuur van landelijke importantie geworden en werd zijn boek goed verkocht.

In de jaren 1924-1929, toen Duitsland een opmerkelijk economisch herstel doormaakte, verloor het Nationaal Socialisme veel van zijn aantrekkingskracht. De Grote Depressie veranderde dit radicaal. Duitsland had grote financieringsproblemen door het wegvallen van de Amerikaanse kredieten en zag de wekloosheid stijgen tot 6 miljoen. De middenklasse, die zich nog altijd niet had hersteld van de hyperinflatie van 1923, werd opnieuw zwaar getroffen en verloor alle vertrouwen en hoop. De steun voor de Communisten groeide sterk. De depressie wakkerde bovendien de in Duitsland algemene afkeer van het Verdrag van Versailles weer aan.

In dit klimaat, in een land dat weinig democratische traditie kende, was er een vruchtbare voedingsbodem voor Hitler, die de Weimardemocratie afschilderde als on-Duits en een door de overwinnaars opgelegd, kunstmatig systeem. Hij pleitte voor ‘echte’ democratie, waarbij het Volk zich verenigde achter een daadkrachtige Leider en stelde dat de Duitsers alleen op zichzelf moesten vertrouwen. Hij verkondigde voorstander te zijn van het socialisme voor de kleine man, ofwel de leer van de NDSAP, die met veel bombast oorlogswinsten, grondspeculatie, renteslavernij, onredelijke belastingheffing en uiteraard bovenal het Jodendom veroordeelde.

Bij de verkiezingen van 1928, 1930 en 1932 groeide de aanhang van de Nazi’s fors en met ongeveer een derde van de zetels vormden zij de grootste fractie in het parlement. Toen bij verkiezingen in November 1932 de Nazi’s enig verlies leden en de Communisten flinke winst boekten, leek Hitler over zijn hoogtepunt heen. Hij kreeg echter steun van conservatieve zijde, de oude aristocratie, hoge legerofficieren en captains of industry, die meenden hem voor hun karretje te kunnen spannen.

Na enkele politieke intriges benoemde president von Hindenburg Hitler, geheel legaal, tot kanselier van de Duitse Republiek. Hij leidde een coalitiekabinet met de Nationalisten. Hitler schreef echter nieuwe verkiezingen uit, die hij manipuleerde met de brand in de Rijksdag en intimiderend optreden van zijn Bruinhemden. Desondanks wist hij slechts 44% te behalen en voor de meerderheid had hij nog steeds de Nationalisten nodig. Het kostte hem evenwel weinig moeite, met een beroep op de ernstige situatie in het land, de Rijksdag hem onbeperkte dictatoriale bevoegdheden te laten toekennen. De Nazi revolutie was een feit.

De Nazi Staat

Hitler noemde zijn staat het Derde Rijk (na het Heilige Roomse Rijk en Bismarck’s Tweede Rijk), dat het proces van de ware Duitse geschiedenis zou voortzetten en duizend jaar zou blijven bestaan. Zichzelf noemde hij ‘Führer’, de belichaming van de absolute soevereiniteit van het Duitse volk. Vrijwel onmiddellijk introduceerde hij zijn ‘rassenwetten’ met betrekking tot Joden, die verdreven werden uit de politiek, het ambtenarenapparaat en andere beroepen.

Het antisemitisme nam steeds brutere vromen aan. De ‘Kristallnacht’ van 9 november 1938, waarin de SS overal in Duitsland Joodse winkels, bedrijven en synagogen vernielde, duizenden Joden afranselde en 30.000 van hen bijeendreef en naar concentratiekampen zond, markeerde de start van een ongekende genocide. Joden die deze Holocaust trachtten te ontvluchten, ontdekten dat veel deuren in Europa en de V.S. voor hen gesloten bleven.

De nieuwe totalitaire staatsorde werd steeds duidelijker zichtbaar in monolithische structuren. Het oude federale Duitsland maakte plaats voor de Duitse eenheidsstaat, waar nog slechts de NSDAP als politieke partij toegestaan bleef. Binnen deze partij vond een zuivering plaats, waarbij vele oude getrouwen uit weg werden geruimd. En een systeem van geheime politieke politie (Gestapo), Volksrechtbanken en concentratiekampen, waar men zonder vorm van proces kon worden gedetineerd, onderdrukte alle expressie van afwijkende ideeën.

De Protestantse en Katholieke kerken werden ‘gelijkgeschakeld’ met het regime, hetgeen inhield dat kritiek verboden was en dat internationale contacten sterk werden ontmoedigd. Getracht werd kinderen te weerhouden naar religieuze scholen te gaan. De Jeugdbeweging van de Nazi’s, scholen en universiteiten werden gebruikt ter indoctrinatie van de jongste generatie met de nieuwe concepten.

Vakbonden werden gelijkgeschakeld in een Nationaal Arbeiders Front. Stakingen werden verboden. In de bedrijven werd het ‘leiderschapsbeginsel’ geïntroduceerd: bazen met alleenheerschappij onder strakke supervisie van het regime. De economie werd opgepompt met behulp van publieke werken, herbebossingsprogramma’s, droogmaking van moerassen, de aanleg van autobanen en bovenal een herbewapeningprogramma, dat binnen de kortste keren ook de laatste werklozen aan een, vaak mager betaalde, baan hielp.

Terwijl de eigendom van bedrijven in privé-handen bleef, naam de staat de controle over de economie volledig over. Het doel was autarkie en zelfvoorziening en absolute onafhankelijkheid van buitenlandse handel. Ter substitutie van grondstoffen ontwikkelde de Duitse chemie kunstrubber, plastics en kunstvezels. Een netwerk van bilaterale handel met vooral Oost Europese landen werd opgezet, waarbij ook vaak sprake was van pure ruilhandel. Al met al was Duitsland vanaf 1933 in enkele jaren omgevormd tot een reusachtige gedisciplineerde oorlogsmachine.

De Totalitaire Staat: Oorsprong en Gevolgen

De totalitaire staat is een veelkoppig monster. De eerste verschijningsvorm was het Sovjetregime, dat een pseudo- democratische constitutie aannam en lippendienst bewees aan de individuele rechten van de mens. Ook veroordeelde het officieel het racisme. Na verloop van tijd bleken deze ficties niet te handhaven. Er ontstond een sterke persooncultus rondom Stalin. De troef van het nationalisme werd meer en meer uitgespeeld en tegenstanders verdwenen bij bosjes in de Siberische werkkampen, of erger.

Alhoewel de totalitaire staat, niet te verwarren met een dictatuur, vrij plotseling na de Eerste Wereldoorlog ten tonele verscheen, was zij ontegenzeggelijk een uitvloeisel van een langdurig historisch proces. Al sinds de Middeleeuwen had de staat, stap voor stap, voortdurend meer macht aan zich getrokken in de vorm van jurisdictie, staande legers, belastingheffing, geleide economische politiek, opleiding en opvoeding van de jeugd en welzijnsvoorzieningen. De 20e eeuwse totalitaire staat voerde deze ontwikkeling van de soevereiniteit van de staat tot in het extreme door.

De 20e eeuwse dictators leunden daarbij zwaar op een levensfilosofie, die er kort gezegd op neer kwam dat de maatschappij (of de natie/staat) een soort levend organisme was, waarin het individu niet meer dan een cel was. Omdat cellen buiten het lichaam geen overlevingskans hadden, had het derhalve weinig nut individuen toe te staan er eigen meningen op na te houden of om deze meningen te bundelen in een numerieke meerderheid. Geldige ideeën waren slechts die van de staat als geheel. En zo ontstonden dus de ‘Nazi-wetenschap’ en de ‘Sowjet- wetenschap’, waarin het antwoord op de vraag of een idee waar was, slechts afhing van wiens idee het was. De ideeën van de Verlichting met betrekking tot de rede, de natuurwetten en de rechten van de mens verdwenen in het niets.

De totalitaire regimes deden tevens hun uiterste best het denken van de mensen te beïnvloeden. Propaganda werd een van de belangrijkste taken van de overheid, die een absoluut monopolie op informatievoorziening kreeg. Op deze wijze kon het regime het denken vormgeven, de publieke opinie manipuleren en de geschiedenis herschrijven. De waarheid werd gelijkgeschakeld aan de ideeën, wensen en het eigenbelang van de machthebbers. Eraan ontsnappen werd steeds moeilijker. Mensen onder totalitaire regimes waren in de praktijk steeds minder goed in staat tot het vormen van een zelfstandig oordeel.

Nazi Duitsland speelde bovendien de kwestie van het racisme, dat gezien kan worden als de uiterste overdrijving, of degeneratie, van nationalisme en nationale solidariteit. Antisemitisme was uiteraard geen nieuwe verschijnsel, maar de Nazi’s maakten gebruik van de situatie dat De Joden in het 19e eeuwse Duitsland volledig geïntegreerd waren en vele hoge posities in het bestuur en in het bedrijfsleven hadden verworven. Zij waren derhalve vaak belangrijke concurrenten en derhalve niet overal even populair; iets waarvan de propaganda gemakkelijk gebruik kon maken ter verdoezeling van het gebrek aan resultaten bij de aanpak van de werkelijke problemen in de maatschappij.

Een belangrijke claim van totalitaire regimes was voorts, dat zij de klassenstrijd hadden ‘opgelost’. Hierbij was het creëren van een gezamenlijke vijand (‘communisme’ of ‘fascisme’) het middel om alle klassen in de maatschappij schouder aan schouder achter de Leider het kwaad te lijf te laten gaan. Dictaturen konden daarbij alle problemen altijd heel gemakkelijk aan de vijand wijten en binnenlandse critici afdoen als samenzweerders, die met de vijand of ballingen heulden. Populair ook onder dictaturen was oreren over de strijd tussen de rijke en arme landen, aldus suggererend dat een oorlog om deze zogenaamde onrechtvaardigheden de wereld uit te helpen een oplossing voor alle sociale problemen zou zijn. En tenslotte was er de verheerlijking van het fysieke geweld en het menselijk lichaam. Lenin had aangetoond dat je met een kleine, goed georganiseerde groep de macht kon grijpen. Benden van geüniformeerde woestelingen waren zeer instrumenteel in het proces van de greep naar de macht door de angst die zij ongestraft onder orde- en vredelievende burgers wisten te verspreiden. De nieuwe totalitaire regimes richtten jeugdbewegingen op waar jonge mannen de waarde van hun lichaam werd bijgebracht en jonge vrouwen werd geleerd grote families voort te brengen. Met deze bloeiende lichaamscultuur verrotte de geest. Mensen werden gedegradeerd tot dieren; men fokte de gewenste soort en doodde de minderwaardige exemplaren.

De Verspreiding van de Dictatuur

In 1938 waren nog slechts 10 van de 27 Europese landen democratisch: Noord West Europa, Tsjecho-Slowakije, Finland en Zwitserland. Overal elders waren democratische instituties, die vaak niet op een lange traditie konden bogen, ineengestort onder druk van reactionaire krachten, angst voor het bolsjewisme, een lage ontwikkelingsgraad van de bevolking en ontevredenheid over de economische situatie. De nieuwe dictatoriale en autoritaire regimes steunden vaak op een combinatie van een sterke man en militaire macht en namen nogal eens wat fascistische ideeën over. Portugal met Salazar, Oostenrijk met Dollfuss en Spanje met Franco waren hier voorbeelden van.

Alle autoritaire regimes onderdrukten de individuele vrijheden, verboden oppositiepartijen en ontdeden zich van het parlement. Velen, o.a. Hongarije, Roemenië en Polen, gingen ook over tot antisemitische wetgeving.

De aanvaarding en verheerlijking van geweld maakte dat in nationaal-socialistische en fascistische kring oorlog als een edele zaak werd gezien en vredelievendheid als een teken van decadentie. Dit, gekoppeld aan de noodzaak de nationale solidariteit te handhaven en de gewoonte om het buitenland de schuld te geven van de binnenlandse problemen, maakte de route van de megalomane dictators, die inmiddels over een enorm militair apparaat beschikten, naar oorlog onvermijdelijk. In 1939 brak de Tweede Wereldoorlog uit.

Republiek van Weimar: Deze term wordt gebruikt voor de republiek in Duitsland, na het einde van Keizerrijk (1918). De naam is afgeleid van de stad Weimar. Officieel bestond het Duitse Rijk nog steeds. Deze republiek moest de grote naoorlogse problemen van Duitsland zien op te lossen. Eerste Duitse democratie. Eindigde met de machtsovername van Hitler in 1939.

Spartakistenopstand: in 1919, vlak na het oprichten van de Weimarrepubliek en de Russische revolutie, pleegden de Spartakisten tevergeefs een staatsgreep in Berlijn. Het was een links-radicale, communistisch georiënteerde groep. Leiders: Liebknegt, Luxemburg (beiden na de mislukte staatsgreep vermoord) en Pieck (latere president DDR). Ging later over in de Communistische partij Duitsland.

Ruhrbezetting: Frans-Belgische bezetting van het Ruhrgebied, het economisch hart van Duitsland. Hoogtepunt van het politieke en militaire conflict tussen Frankrijk en Duitsland na WOI. Weimar kon de herstelbetalingen niet meer betalen. Frankrijk wilde op met deze bezetting de herstelbetalingen in natura krijgen. Weimar betaalde de stakende arbeidersànog meer problemen. Fransen trokken terug na het Dawes plan.

Dolkstootlegende: een complottheorie die tussen de beide wereldoorlogen vooral onder de nationalisten en conservatieven in Duitsland leefde, die inhield dat de Eerste Wereldoorlog niet op het slagveld verloren was, maar doordat de linkse revolutionairen het land met hun Novemberrevolutie hadden ondermijnd en vervolgens een (linkse) burgerlijke regering aan de macht hadden gebracht die het bevel aan de legerleiding gaf om de strijd te staken. Vanuit het binnenland had de regering zo de 'dolkstoot in de rug' gegeven die de nederlaag in een militair nog kansrijke oorlog had veroorzaakt. Deze tegenwoordig als legende beschouwde opvatting vond in werkelijkheid zijn ontstaan in een actie van de Duitse legerleiding om de verantwoordelijkheid voor de Duitse nederlaag in de oorlog af te wentelen.

Dawes-plan: Om gelijktijdig de gespannen situatie te verlichten en de kansen tot herstelbetalingen van Duitsland te vergroten werd aan Charles G. Dawes gevraagd een plan op te stellen waarin beide partijen zich konden vinden. Het Dawes comité bestond uit ieder twee vertegenwoordigers van België, Frankrijk, Engeland, Italië en de Verenigde Staten en had als opdracht gekregen een oplossing te vinden die Duitsland er toe zou bewegen over te gaan tot herstelbetalingen ter waarde van 132 miljard goudmark. De hoofdpunten van het Dawesplan waren:

1. Geallieerde troepen moesten het Ruhrgebied verlaten.

2. Herstelbetaling zou aanvangen met een bedrag van 1 miljard in het 1e jaar en daarna oplopen tot 2,5 miljard per jaar in het 4e jaar.

3. De Duitse Centrale Bank zou worden gereorganiseerd onder geallieerd toezicht.

4. Buitenlandse leningen aan Duitsland (voornamelijk afkomstig uit de Verenigde Staten) zouden mogelijk worden.

5. Duitsland zou de herstelbetalingen financieren uit de opbrengsten van een aantal nieuwe belastingen.

Het plan werd geaccepteerd door de Duitsers en de geallieerden en trad in werking in september 1924. Hoewel het Duitse zakenleven het plan oppakte en spoedig tot herstelbetalingen overging bleek al snel dat Duitsland de enorme jaarlijkse betaling niet kon volhouden. Duitsland staakte uiteindelijk na 5 jaar de herstelbetalingen wegens grote negatieve gevolgen voor de nationale economie en geldontwaarding. Als gevolg hiervan werd het Youngplan in 1929 van kracht.

Gustav Stresemann was een Duits democratisch politicus, minister van Buitenlandse Zaken en winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede in 1926. Tijdens zijn ministerschap voerde hij de herstelbetalingen (voortvloeiend uit de bepalingen van het Verdrag van Versailles) uit en knoopte hij betrekkingen aan met Frankrijk. In 1925 sloot hij het Verdrag van Locarno en in 1926 trad Duitsland toe tot de Volkenbond.

Het Verdrag van Locarno is een internationaal verdrag dat tot stand kwam na de conferentie van Locarno, die plaatsvond van 5 tot en met 16 oktober 1925, in Locarno in het neutrale Zwitserland. Eigenlijk gaat het om het slotprotocol van de conferentie, dat verscheidene afspraken tussen bepaalde landen opneemt of ernaar wijst (daarom ook vaak de verdragen van Locarno genoemd). De deelnemende landen waren Duitsland, België, Frankrijk, Groot-Brittannië, Italië, Polen en Tsjecho-Slowakije. Vooral ging het om de erkenning van grenzen tussen bepaalde landen, die door het Verdrag van Versailles in 1919 waren ontstaan, en de voorbereiding van het toetreden van Duitsland tot de Volkenbond. In tegenstelling tot het Verdrag van Versailles werd het Verdrag van Locarno wél na onderhandelingen met Duitsland getekend. Locarno was mogelijk geworden nadat in 1924 de nationalistische Franse regering van Raymond Poincaré door een nieuwe werd vervangen; in Duitsland stond de regering met minister van Buitenlandse Zaken (1923-1929) Gustav Stresemann beduidend realistischer tegenover de gevolgen van Versailles dan eerdere regeringen.

Briand: De Franse minister van BuZa ten tijde van Stresemann en Locarno. Kreeg in 1926 samen met zijn Duitse collega de Nobelprijs voor de vrede.

MacDonald: Leider van Labour en is even kort premier geweest, volgens mij niet heel belangrijk.

Ataturk: Leider van de Jonge Turken in de Turkse Onafhankelijksheidsoorlog na WOI. In 1922 werd de Ottomaanse sultan afgezet en werd hij de baas. Scheiding kerk en staat en invoering Latijnse alfabet.

Mahatma Gandhi was een van de grondleggers van de moderne staat India en voorstander van actieve geweldloosheid als middel voor revolutie. Gandhi spande zich ook in voor verzoening tussen hindoes en moslims in India. Hij werd in 1948 in New Delhi vermoord door een extremistische hindoe.

Sun Yat-sen: Chinese revolutionair, eerste president en grondlegger van de Republiek China.

Kuomintang (KMT): Na de Chinese revolutie in 1911 werd Sun Yat-sen de president van China, en werd de KMT, die tot dan toe meer een voorhoedebeweging was geweest, een echte partij. Generaal Yuan Shikai zette Sun al snel af als president en verbood de KMT, maar na Yuans dood in 1916 werd Sun weer politiek actief, en kwam de KMT weer aan de macht.

Chiang Kai-shek: Opvolger Sun Yat-sen. Voorzitter van Kwomintang en legeraanvoerder. Brak eerst met de communisten, streed later met ze tegen de Jappaners, maar vocht daarna weer tegen hun in de burgeroorlog, die hij feitelijk verloor, waarna hij president werd van de Republiek China op Taiwan.

Mao Zedong: leider van het communistische China van 1935 tot 1978. Dictator. Verantwoordelijk voor de desastreuze Culturele revolutie en andere ellende.

De lange Mars: het rode leger van Mao trok met 130.000 man door China. Mao Zedong behoorde tot de Jiangxi Sovjet, dat in 1934 omsingeld was door Nationalisten. Om aan de omsingeling te ontkomen, werd besloten met alle communisten de tocht aan te gaan naar Yan’an. Dit gebied was ontoegankelijk en dus gemakkelijker te verdedigen. De mars begon op 16 oktober 1934. Mao Zedong en zijn Rode Leger legden in 368 dagen ongeveer 10.000 kilometer te voet af door onder andere moerassen, rivieren en over bergen en dat allemaal in dunne katoenen kleding. De mars eindigde in Yan’an. Slechts 25.000 Mars overleefden de tocht.

18 september 1931, Mantsjoerije. Het Japanse leger valt zonder goedkeuring van de regering de Chinese provincie binnen na sabotage van de Japanse spoorlijn. Het Chinese verzet is ongeorganiseerd. Begin 1932 hebben de japanners de provincie stevig in handen. China biedt zo weinig verzet omdat het kampt met een burgeroorlog.

De beurskrach (of -crash) van 1929 begon in New York en was de eerste beurskrach met wereldwijde catastrofale gevolgen. Hierna volgde de Grote Depressie.

Keynes: Econoom die zei dat de overheid moest investeren bij laagconjunctuur en de groei moest remmen bij hoogconjunctuur, om zo een stabiele groei te creëren. The General Theory of Employment, Interest and Money(1936) is zijn magnus opus. 

De Amerikaanse New Deal was het legislatieve programma van de Amerikaanse president Franklin Delano Roosevelt om de Verenigde Staten uit het slop van de Grote Depressie te trekken. Er werd alom aangenomen dat de depressie veroorzaakt werd door de inherente instabiliteit van de markt en dat interventie door de overheid noodzakelijk was om de economie te rationaliseren en te stabiliseren. Roosevelt geloofde dat het de taak van de overheid was om het Amerikaanse volk bij te staan in moeilijke tijden.

F.D. Roosevelt: president van 1933 tm 1945, als enige ooit viermaal herkozen. Tijdens de depressie en WOII.

Labour is opgericht op 27 februari 1900 in de Memorial Hall te Londen tijdens een arbeidersprotest. In eerste instantie was Labour bedoeld als de politieke arm van de vakverenigingen. De eerste leider was James Keir Hardie. Op 15 februari 1906 veranderden de afgevaardigden in het Lagerhuis de naam in "Parliamentary Labour Party". In de eerste jaren diende Labour meer als een protestpartij, en tot 1918 was de partij een conglomeraat van samenwerkende organisaties. Van harmonie tussen de verschillende socialistische verenigingen en vakbonden die de Labour Party vormden, was in de eerste jaren geen sprake. Ook de verschillende kijk op het socialisme van de socialistische verenigingen (theoretisch), vakbonden (praktisch) en individuele Labour-leden droegen niet bij aan de eenheid.

Het Statuut van Westminster is een in 1931 door het Britse parlement aangenomen wet die de onderlinge verhoudingen tussen de Britse dominions en Groot-Brittannië regelt. Via dit statuut verkregen de dominions, te weten Australië, Canada, de Ierse Vrijstaat, Nieuw-Zeeland, Newfoundland en de Unie van Zuid-Afrika, de facto onafhankelijkheid in alle aangelegenheden tenzij de dominions er op eigen verzoek van af zagen. De wet is thans van kracht in Groot-Brittannië, Australië, Canada en Nieuw-Zeeland daar Zuid-Afrika en Ierland inmiddels republieken zijn.

Het Gemenebest van Naties (Engels: Commonwealth of Nations), voorheen het Brits Gemenebest, is een vrijwillige verbintenis tussen 53 onafhankelijke soevereine staten, met de Britse koningin Elizabeth II als symbolisch staatshoofd. Meeste landen zijn voormalige kolonies.

De Action Française is een Franse conservatieve politieke beweging. Ze werd gesticht in 1898 in de nasleep van de Dreyfus-affaire. Voorop in de ideologie stond het nationalisme en het royalisme. Verder heeft zij ook antisemitische en anti-democratische trekken. Hoewel de beweging het Katholicisme steunde, verbood de Kerkelijke overheid in 1926 aan de gelovigen om lid te worden van de Action Française. In 1939 werd het verbod ingetrokken.

Poincaré: Franse president tijdens WOI en de bezetting van het Ruhrgebied.

Blum: president van Frankrijk in 1935 en 1936, een van de oprichters van Volksfront.

Volksfront: centrum-linkse coalitie in het Frankrijk in de jaren voor WOII. Blok tegen het opkomende facisme in Europa. Viel uiteen nadat het weigerde troepen te sturen om generaal Franco te bestrijden in de Spaanse burgeroorlog, waarna de communisten uit het front stapten.

Stalin: opvolger van Lenin. WOII. Dictator. Heersercultus. Verantwoordelijk voor de grote zuivering, waarin miljoenen tegenstanders werden omgebracht. Was eerst Secretaris Generaal van de Partij. Stalinisme: Socialisme in een land, patriottisch en heersercultus. Tussenfase tussen de strijd in het heden en het communistische einddoel. 

Trotsky: aanvoerder van het Rode Leger in de Russiche Burgeroorlog. Geniaal militair strateeg. Verloor de strijd om de macht in de partij van Stalin. Werd onder verdachte omstandigheden vermoord in Mexico. Trotskisme: permanente revolutie: Communisme moet met dwang worden opgelegd aan de rest van de wereld en de revolutie mag niet stoppen maar moet juist doorgaan.

Nieuw Economische Politiek: in 1921 liet Lenin na jaren van streng en desastreus oorlgscommunisme de teugels een beetje vieren. Boeren mochten weer een klein bedrijfje hebben en overschotten verhandelen. Zware industrie, bankwezen en internationale handel bleef wel strikt in handen van de staat.

Collectivisatie: tussen 1920 en 1930 voerde Stalin grootschalige collectivisatie van boerderijen in. Kleine boerderijen werden omgevormd tot staatsboederijen en collectieve boerderijen. In theorie efficiënter, maar werkte niet goed. Veel verzet, boeren slachtten liever hun vee dan onderdeel te worden van het nieuwe systeem. Koelakken (rijke boeren) kregen de schuld omdat zij onder invloed van het kapitalisme verzet zouden hebben geboden.

Kautsky: belangrijke theoreticus van de sociaaldemocratie.

Planeconomie: Een centraal geleide economie houdt in dat alleen de staat recht heeft op het verstrekken van goederen en diensten, waardoor het marktmechanisme (balans vraag en aanbod) komt te vervallen. Een planeconomie is een zogenaamde top-down-economie, dat wil zeggen: Op het hoogste niveau van een denkbeeldige piramide wordt de economie door enkele mensen bepaald, en naar beneden gepropageerd tot het laagste niveau (de consument). In een planeconomie kan de consument het aanbod alleen sturen door de politiek daartoe te bewegen. Daarom wordt ook wel gesproken over een aanbodgerichte economie.

Mussolini: spreekt voor zich neem ik aan

Zwarthemden: paramilitaire instrument van de Facisten in Italië. Intimideerden en vermoorden tegenstanders.

De Mars op Rome: De Mars op Rome was een mars die fascistische Zwarthemden van 27 tot 29 oktober 1922 uitvoerden op Rome, waardoor Mussolini en zijn Partito Nazionale Fascista aan de macht kwamen.

Het corporatisme ontstond in conservatieve milieus in het midden van de 19de eeuw als een reactie tegen de moderniteit, zowel tegen het individualistische liberalisme als het collectivistisch socialisme. Het corporatisme inspireerde zich op de middeleeuwse gilden, om opnieuw te komen tot een maatschappij gebaseerd op organisch gegroeide sociale verbanden waar ieder zijn plaats kende. In oorsprong wilde het corporatisme de economie indelen in verschillende corporaties per deelgebied, die de marxistische klassen zou overtreffen en verenigen. Patroons en arbeiders zouden samen in een corporatie zitten, en zo gezamenlijk hun problemen oplossen. Op sociaal vlak organiseerde het vakorganisaties waarin niet alleen arbeiders (zoals in de syndicaten of vakbonden) maar arbeiders én werkgevers zetelden (gemengde beroepsorganisaties), om zo de bestaande orde te garanderen.

De Bierkellerputsch of Hitlerputsch vond plaats in de avond/nacht van 8 november op 9 november 1923. Op dat moment probeerden Adolf Hitler, enkele vooraanstaande nazi's en de SA, samen met generaal Erich Ludendorff van de Conservatieve Nationalisten, in München de macht te grijpen. Hitler hoopte vanuit München de regering van de Duitse Weimarrepubliek omver te werpen. Hij kreeg echter niet voldoende steun en de poging werd uiteindelijk door politie en leger uiteengeschoten.

De Bierkellerputsch of Hitlerputsch vond plaats in de avond/nacht van 8 november op 9 november 1923. Op dat moment probeerden Adolf Hitler, enkele vooraanstaande nazi's en de SA, samen met generaal Erich Ludendorff van de Conservatieve Nationalisten, in München de macht te grijpen. Hitler hoopte vanuit München de regering van de Duitse Weimarrepubliek omver te werpen. Hij kreeg echter niet voldoende steun en de poging werd uiteindelijk door politie en leger uiteengeschoten.

Mein Kampf (Nederlands: Mijn strijd), in Nederland uitgegeven als Mijn kamp, is het boek van Adolf Hitler dat zijn ideeën over Duitsland, ras en politiek bevat. Het eerste deel is door hemzelf grotendeels tijdens zijn gevangenschap in 1924 in de gevangenis van Landsberg am Lech gedicteerd.

Von Hindenburg: Een van de militaire leiders in WOI aan Duitse zijde. Benoemde als Rijkspresident Hitler in 1933 tot Rijkskanselier. Was al oud en een beetje dement, een van de redenen waardoor Hitler z’n gang kon gaan.

Von Schleicher: Voorganger van Hitler. Werd in de nacht van de Lange Messen vermoord door de SS (1933), omdat hij een linkse generaal zou zijn, dikke onzin. Hij was de belangrijkste tegenstander van Hitler in de politiek.

Rijksdagbrand: Rijksdag ging in februari 1933 in de fik, een Nederlandse communist kreeg de schuld, waardoor Hitler alle reden had om te zeggen dat hij de macht moest hebben omdat de communistische dreiging nu wel heel groot werd.

Derde Rijk: zo noemde Hitler zijn rijk. Het zou 1000 duren, maar viel al in 1945. Eerste Rijk: HRR, Tweede Rijk: Duitse Keizerrijk.

Neurenberger Wetten: De rassenwetten van Neurenberg, ook wel anti-Joodse rassenwetten of Neurenberger (rassen)wetten genoemd, zijn drie racistische wetten die op 15 september 1935, ten tijde van het Derde Rijk, in Duitsland werden ingevoerd. Zij kwamen voort uit de in die tijd in Europa en de Verenigde Staten algemeen geldende sociaal darwinistische denkwijze. De wetten waren bedoeld om de situatie aangaande het ontnemen van rechten van Joden die in de jaren voorafgaand stapsgewijs was ontstaan, te codificeren. Joden waren geen staatsburger meer. Niet-Joden mochten niet meer met niet Joden trouwen.

NSDAP: partij van Hitler, opgericht in 1920. Extreemrechts en racistisch.

Goering: Tweede man achter Hitler. Leider van de Luftwaffe.

Goebbels: propagandaminister van Hitler.