Hoofdstuk 5 Ontdekkers en Hervormers

5.1 De Renaissance (16e eeuw)

Oorzaken v/h ontstaan (in italië)

-          Economische welvaart in Italiaanse steden door handel met midden-oosten

-          Ontstaan van een groep machtige handelaren en bankiers die met hun rijkdom wilden pronkenà ontstaan nieuw levensgevoel/

-          Herwaardering van Oude Grieks-Romeinse kunst

-          (aansluiten bij grote rijk en kennis)

-          Opkomst van het humanisme: zoekt oplossing niet bij de kerk maar bij de mensen (kennis uit de oudheid)

Verschillen middeleeuwen en Renaissance:

-          Levensmotto verandert “momento mori”à “Carpe diem”

-          Mens was gespecialiseerd in één beroep (gilden) à uomo universales: de mens die alles kan

-          Groep is belangrijk à individu is belangrijk

Verspreiding van ideeën

-          Brieven

-          Boekdruk kunst

Beroemde geleerden

-          Erasmus (christelijk humanist) à nieuwe kennis gebruiken om fouten uit de bijbel te halen

-          Thomas More

-          Copernicus (had al door dat de aarde om de zon draait)

Verschil in kunst:

Middeleeuwen

Renaissance

Ontbreken perspectief

Perspectief

Menselijk lichaam is niet goed getekent

Menselijke anatomie klopt

Weinig beweging

Meer beweging

Gd onderwerpen

Onderwerpen oudheid, gewone mensen

Anoniem

Kunstenaar ondertekent werk

Onderwerp in het midden

Onderwerp uit het midden

Humanisme: bestudeerde oude klassieke teksten. Ze wilden de klassieke cultuur begrijpen zoals die los van het christendom was geweest. Daarbij hoorde ook klassieke filosofie. Er stonden in gekopieerde teksten veel fouten die ze probeerden te herstellen. Zo ook in de bijbel.

1453 Val van Constantinopel. Gaf het humanisme een extra impuls doordat er veel oud griekse teksten mee werden genomen door de vluchtende.

5.2

1493 Verdrag van Tordesillas

Paus Alexander deelde de wereld in tweeën. Alles ten westen was van Spanje alles ten oosten was van Portugal.

Volgens de kaart van toen (Eu, vervormd afrika en Azië) kreeg Portugal al het land. Spanje ging toch akkoord en dus hadden zij waarschijnlijk een vermoeden van Amerika.

Portugezen hadden voordeel door de zeevaarders school (navigatie, astronomie, kaartlezen)

Oorzaken ontdekkingsreizen:

-          Handel in specerijen

-          Geblokkeerde handelsroute in Midden-Oosten (Turkmenen)

-          Uitvindingen (betertype schip (karveel) en een astrolaab (sterrencompas)

-          Verspreiden van het Christendom

Ontdekkingsreizen Portugal:

-          Eerste keer tot de evenaar (rand van de aarde)

-          1488 Kaap de Goede hoop (Bartholomeo Diaz)

-          1498 Vasco da gama – India (voorbij de kaap)

Ontdekkingsreizen Spanje:

-          1492 Columbus  - Amerika (niet via zouden maar via westen naar Indië)

-          1497 Amerigo Vespucci, idee van nieuw continent

-          1519-1522 Magalhâes eerste reis om de wereld

-          1519 Cortes verovert de Azteken

-          1530 Pizarro Inca’s (peru, Andes)

CONCURRENTIE STRIJD!!

Gevolgen voor Amerika

-          Europese ziektes  à enorme sterfte

-          Jacht op zilver en goud

-          Vernietigen van Indiaanse samenleving en geloof

-          Dwongen de indianen tot dwangarbeid

Ontdekkingsreizen Nederland

-          Nova Zembla (via noorden)

-          1596 Eerste scheepvaart naar Indië (geen winst maar wel een route)

5.3 Reformatie

Erasmus

-          Nieuwe Bijbelvertaling, Lof der zotheid, Bijbelstudie

-          Zette eerste stap maar is niet uit op een breuk

Maarten Luther

-          95 stellingen (kritiekpunten), aanleiding: verkoop van aflaten

-          Kritiek punten zie schema

-          1520 in de ban gedaan

-          1521 rijksdag in worms, maar maarten zweert daar zijn ideeën niet af en de keizer verklaart hem vogelvrij

-          Bescherming door Frederik van Saksen (duitse keurvorst) daar vertaald hij de bijbel in het Duits

Rooms-Katholieke kerk

Hervormde kerk

Veel pracht en praal

Sober, kaal

Aflaathandel

Alleen met vast geloof kom je in de hemel

Alleen geestelijken leggen de bijbel uit

Zelf bijbel lezen en over nadenken

Paus en heiligen

Iedereen is menselijk

Celibaat

Dominee mag trouwen en kinderen krijgen

geestlijken ambten werden verkocht of aan adel gegeven

Geestelijke ambt slechts verkregen na goede theologische opleidig

Verering van heiligen en relikwieën

Luther was hier tegen

Gevaarlijkste kritiek punt van zowel Luther als Erasmus: Bijbelstudie, want daarmee viel het gezag van de Paus en geestelijken voor een groot deel weg. Volgens Luther waren priesters zelfs geheel overbodig.

1555 Godsdienstvrede van Ausburg

Wiens regio wiens religie. Niet de keizer maar een keurvorst bepaald de godsdienst in zijn regio

Calvinisme werd in 1541 in Genève georganiseerd en verspreidde zich toen, maar kwam in 1566 pas bovengronds.

Johannes Calvijn werd populair in de Nederlanden à Calvinisme (volksaard)

Kenmerken Calvinisme:

-          Bijbel is het enige gezag

-          Kerk(dienst) nog soberder dan bij Luther (kaarsen,klokken, orgel weg)

-          Predesinatie = alleen uitverkorenen gaan naar de hemel (het is voorbestemd en dat zie je aan hoe iemand leeft à vroom, sober)

-          Ora et labora, bid, werk en lees de bijbel

-          De overheid heeft niets te zeggen over de kerk en je mag in opstand komen tegen een koning/overheid die gods wetten niet goed naleefde (luther erkent gezag van Duitse vorst)

Protestantse kerk: draait om de preek

Rooms Katholieke kerk: draait om handeling bij het altaar

Verschillen Calvijn en Luther:

-          Bij Calvijn was de kerk(dienst) nog soberder

-          Calvijn geloofde in predestinatie en volgens Luther kwam iedereen die goed gelooft in de hemel

-          Luther erkende het gezag van de keizer en vorsten, Calvijn deed dit niet

5.4

Karel V koning van 1515-1555

Moest veel reizen voor rechtspraak. Probleem: iedere stad had andere regels.

è Centralisatiepolitiek

-          Om belasting te innen

-          Rechtspraak

-          Felle bestrijding van de reformatie (rooms-katholiek)

1555 troonafstan Karel V

-          Vrede van Ausburg