Hoofdstuk 6

Hoofdstuk 6
Verleiding door Pracht en Praal
Barok in de 17e eeuw

Inleiding
 De barok sluit aan bij de contrareformatie en het absolutisme
 Contrareformatie is het antwoord van de Katholieke Kerk op de hervormingen, door pracht en praal probeert de kerk in Rome de gelovigen te imponeren en terug te winnen
 Absolutisme is bijvoorbeeld het bewind van Lodewijk XV; centrale macht van een vorst
 Ook opera’s ontstaan; deze zijn al even uitbundig als de hoffeesten van de vorsten

Sint-Pieterskerk
 Bernini moet de Kerk afmaken en krijgt de opdracht een groot monument te bouwen
 Baldakijn is een doek gedragen op stokken boven de hoofden van hoge edelen (van koper)
 De aandacht voor het Romeinse Erfgoed is verslapt, dit blijkt uit het weghalen van koper voor een ander beeld

Vierstromen fontein
 Ook Bernini maakte deze fontein op de Piazza Navona, hij heeft voor een belangrijk deel Rome vormgegeven
 Antieke, christelijke, historische en actuele motieven zijn hier vermengd en bepalen de betekenis
 Kenmerken Barok bij dit beeld: beweeglijkheid zoals zuilen en water, contrast licht en donker en dramatiek
 Barok is kunst die een beroep doet op ons gevoel, terwijl de Renaissance meer te maken heeft met verstand

Rond de Piazza Navona
 Bernini kreeg concurrentie van Borromini, die niet aan de regels van Vitruvius voldeed
 Caravaggio maakte het schilderij ‘De roeping van Mattheus’ die zijn rijkdom achterlaat en Jezus volgt

Split-Second
 Contarelli geeft Caravaggio de opdracht om Mattheus te schilderen (hij was een patroonheilige)
 De wedergeboorte (Mattheus die het Licht ziet) vind plaats en wordt op het schilderij weergegeven
 De boodschap die Caravaggio meegeeft past bij de Contrareformatie; het kan iedereen gebeuren

Theresa
 In de Sint-Pieterskerk en de Cornaro Kapel wordt je aandacht naar 1 punt gebracht (zoals het graf)
 In de totaalkunst zit verleiding; het sturen van de aandacht en emoties van het publiek (naar 1 punt)
 Bernini kiest het moment dat de engel Theresa’s hart doorboort en de lans terug trekt
 De gezichtsuitdrukking, het zuivere realisme in anatomie en stofuitdrukking maakt het onzichtbare zichtbaar
 Omlijsting: donker marmer in contrast met het lichte beeld, belichting vanaf boven zorgt voor dramatiek

L’Orfeo
 Dit wordt beschouwd als de eerste echte opera, Monteverdi is de componist hiervan
 Hij meent dat muziek in staat is emoties te sturen, het was niet ergens voor geschreven
 Er wordt voorkeur gegeven aan monodie; een enkele stem kan het verhaal beter overbrengen

Seconda Practica
 De Prima Practica houdt zich aan de regels die door de loop van jaren zijn bedacht (zonder tekst)
 Bij Seconda Practica wordt de muziek gebruikt om de tekst te versterken

Venetiaanse Opera
 Monteverdi wordt kapelmeester van San Marco, maar hij blijft schrijven voor niet-kerkelijke opdrachtgevers
 Opera krijgt menselijke trekken; koren verdwijnen, het wordt eenvoudiger en het wordt niet opgeschreven
Verzamelaars
 Het werk van Poussin is in veel opzichten tegengesteld aan dat van Caravaggio
 Poussin schildert vaak rechte, nette, klassieke gebouwen op de achtergrond en dynamische personen op de voorgrond die soms rechtstreeks zijn nagetekend. Hij laat hierdoor zijn kennis van de oudheid zien

De’ Medici-Cyclus
 Rubens mixt de stijl van Caravaggio en Poussin tot een eigen stijl (museum van hem in Antwerpen)
 Door kennis van de Italiaanse kunst heeft hij een voorsprong op de rest waardoor hij veel werk heeft
 Maria De’ Medici bestelt 25 doeken over haar leven en goede daden met veel symbolen en allegorieën
 Rubenisten: Picturale schilderstijl en emotie // Poussinisten: strakke, Lineaire stijl en verstand

De Hofschilder
 Velázquez maakt het schilderij ‘De Hofdames’ wat levensecht lijkt (in dienst in Spanje en eigen werkplek)
 Het schilderij klopt niet helemaal, het lijkt een moderne foto maar is gemanipuleerd door wijze van blikrichting, perspectief en spiegelingen. Het is de vraag van wie hij nou eigenlijk een portret maakt

Het Staatsieportret
 Rigaud heeft (tot tegenstelling tot Velázquez) een streng en formeel staatsieportret van Lodewijk XV gemaakt
 Het laat zien dat hij een absolute heerser is, met zwaard en kroon en het moet met respect behandeld worden; je mag het niet de rug toekeren. Hij is overal omdat hij niet overal tegelijk zijn macht kan laten zien
 Hij liet zich het vaakst portretteren en verscheen zelfs op munten door heel Frankrijk

L’État c’est moi
 Lodewijk XV kreeg alle tijd om zijn macht uit te breiden, zijn lijfspreuk: ‘De Staat, dat ben ik!’
 Er worden academies opgericht om beeldvorming te handhaven, hierdoor is de macht van de gilden verbroken

De Koning danst
 De koning beweegt zich in het openbaar op een herkenbare manier; langzaam en een flauwe glimlach
 Een enkele keer stapt hij uit die rol, zoals in 1653 als hij een aantal dansrollen op zich neemt
 Later levert hij een belangrijke bijdrage aan de ontwikkelingen van het ballet de cour (hofballet)
 Het optreden als Apollo blijft ook later van invloed, hij wordt nog vaak met hem vergeleken

Ballet-Komedie
 Molière ontwikkelt doorlopende voorstellingen, dans en muziek worden logisch geïntroduceerd
 Hij stelt weinig eisen aan decor en theatrale effecten, hij verwerkt invloeden van commedia dell’ arte
 In zijn theaterstukken in zijn eigen theater gaat het er vaak spottend aan toe, en worden soms verboden

Ballet-Opera
 Racine zorgt voor een opleving van klassieke tragedie en bevat veel regels (eenheid van tijd, plaats, handeling)
 Tot tegenstelling van Ballet-Komedie wordt de muziek niet onderbroken door gepraat (opbouw van tragedie)

Het Klassieke Ballet
 Eerst werden voorstellingen op binnenplaatsen en in feestzalen gegeven, nu ook in theaters
 Vanaf boven wordt er anders gekeken, dus er wordt meer nadruk gelegd op verticale bewegingen (sprongen)
 5 basisposities worden vandaag de dag nog onderwezen, deze zijn op de academie vastgesteld

Style Louis XV
 Lodewijk houdt hof, hij heeft macht tot de verste uithoeken van zijn rijk
 Hij reist niet veel en heeft hierdoor veel tijd voor de bouw van Versailles
 Le Brun is een kunstdictator en ontwikkelt een eigen stijl, Poussin is zijn voorbeeld en niet Rubens
 De Italiaanse invloed op de Franse hofkusnt verdwijnt door Colbert en Le Brun (wel export, geen import)

Architectuur als Decor
 Lodewijk gaat in Versailles verblijven ipv Parijs en bezoekers zullen zich nietig voelen door de grote trap
 Burgers moeten de hele trap op om daarna de wachten op verdere instructies
 De rangen en standen bepaalt of het bezoek blijft staan, mag zitten op een krukje/stoel/stoel met leuningen

De Koning staat op
 Zelfs het opstaan en het gaan slapen van de vorst wordt als een toneelstuk dagelijks afgespeeld voor publiek
 Elke handeling en elk gebaar is voorgeschreven en vastgelegd in een protocol (aankleden duurt uren)
 Versailles is een totaalkunstwerk; architectuur, decoratie, meubilering en etiquette is op elkaar afgestemd

Een wandeling
 De tuin past bij Versailles en je aandacht wordt getrokken naar de ontvangstkamer van Lodewijk XV
 Ook details wordt de macht van de koning tot uitdrukking gebracht, zoals met beelden en vijvers

De Natuur overwonnen
 De Apollo Fontein verwijst opnieuw naar de opkomende zon en de macht van de vorst
 Het staat ook voor ‘de overwinning van de natuur’ wat kenmerkend is voor de Franse Barok
 De symmetrische indeling wekt de indruk dat de menselijke maaksels beter zijn dan de grillige natuur