H4 en H5

H4

Inleiding

De invloed van de steden groeit sterk in de 13e en 14e eeuw
Plattelandseconomie weg, kerk onder druk, groeiende wetenschappelijke belangstelling
Verschil Italië en Noorden van de Alpen groter; 15e eeuw
Kunstenaars Frankrijk, Engeland en Vlaanderen baseren op gotische principes
Nadagen van de ME Herfsttij der Middeleeuwen
In Italië is het voorjaar Renaissance, eigen stijl, gebaseerd op klassieke voorbeelden

Bourgondië breidt zijn gebied uit en herstellen in de Nederlanden een ridderlijke hofcultuur
Grote feesten, Gent pakt uit; triomfbogen gebouwd
Tableau Vivant levend schilderij met bewegingloze personen, verhaal uitbeelden
Retabel geschilderd of gebeeldhouwd veelluik als achterwand van altaar
Schenker persoon die financieel bijdraagt aan kunst

Dans en Muziek

Retabel was heel groot, 6 meter diep, 3 meter hoog, 15 meter breed
Gent had vaak oorlog, was dichtbevolkt en liet uiteindelijk zien wie de macht in handen had
De Gentenaren wijzen de hertog erop dat zij een meester-schilder in bezit heeft

Reizen werden vergezeld door hofhouding en een eigen hofkapel
Feesten gingen vaak om banket, met acteurs en musici, het eten en drinken was bijzaak
De Basse Danse is geliefd bij het Italiaanse hof en het Bourgondische hof
De Saltarello is sneller dan de Moresque, die door beroepsdansers wordt uitgevoerd

Dufay wordt gezien als de grondlegger van de Nederlandse School, hij had grote bekendheid
DNSchool betreft Bourgondische/Vlaamse componisten, kenmerkend is de Cantus Firmus

L’homme Armé is een soldatenlied uit de 14e eeuw en velen namen dit lied voor een mis
Ockegem lukt het om 36 stemmen te laten klinken, ook Préz laat 24 stemmen klinken

Florence

Brunelleschi vind een oplossing om de viering (ruimte in de kerk) te overwelven met een koepel
De koepel markeert het begin van de Renaissance
Brunelleschi documenteerd alles van de Klassieke Oudheid en gebruikt dit voor de bouw van de koepel

De koepel over de achthoekige trommel bepaalt nog steeds het silhouet van Florence
Een klim naar de lantaarn wordt beloond met een prachtig uitzicht, ingeklemd tussen 2 koepels
Moderne architect maakt zijn intrede, er ontstaat een scheiding tussen ontwerp en uitvoering
Veranderingen: Rondbogen, horizontaler, uitdijende structuur, overzichtelijkheid, geometrisch, marmer, klassieke bouworden keren terug, net zoals de koepel en het centrale grondplan

De mens is de maat van dingen; God schiep de mens naar zijn evenbeeld
De architect moet voldoende kennis hebben over anatomie om juiste maatvoering toe te passen
Donatello: bronzen beeld van David, sierlijke contrapost, 1e vrijstaande naaktbeeld sinds K. Oudheid
Strijd om macht: Signoria, koopmansfamilies, De’Medici; zij treden als Mecenas op

Bestudeerde Kunst

Humanisme: bekijken boeken om bewijzen te vinden voor de christelijke leer, keert zich er niet tegen
Maar ontwikkelt een zienswijze waarin de mens Gods evenbeeld wordt
Benutten de kennis voor vorsten en machthebbers voor politiek en economie
Ingewikkelde schilderijen met Pluto en Mercurius hingen in de kamer van De’ Medici

Kunst wordt wetenschap, het is een periode van passen en meten, alle anatomie op een rijtje zetten
Vitrivius heeft een grote invloed met zijn boeken, hij heeft veel opgeschreven over de K. Oudheid
Het Centraal Perspectief wordt vastgelegd door Francesca in drie boekdelen, 15e eeuw
Centraal Perspectief is erg kenmerkend voor de vroege Renaissance, het is een meetkundige methode
Uitleg: horizontaal evenwijdige lijnen op de horzin komen samen in een vluchtpunt
Herkenbaren voorstellingen: vast oogpunt van de kijker, alles wordt kleiner

Vlaanderen en Florence zijn de belangrijkste Europese Culturele Centra
Filips de Goede geeft veel opdrachten om zijn macht te vergroten
Vlaanderen is in de ban van de gotiek, in Florence ontstaan Humanisme en de Renaissance
Renaissance = Wedergeboorte Klassieke Oudheid, alles wordt hierdoor beïnvloed
De’ Medici heeft een grote invloed op Florence
Zowel in de kerk als aan de hoven in hun polyfonie erg populair, van Vlaamse musici (ook in Italië)

Het is een periode van passen en meten met het heilige geloof dat orde en regelmaat de grondslag vormt voor elke schepping

H5

Inleiding

De Renaissance verschuift van Florence naar Rome (1500)
Hoe meer de kerk haar macht etaleert, hoe sterker het verzet wordt
De reformatie die wordt opgeroepen door het Humanisme veroorzaakt de scheiding van de kerk

Zestiende-eeuwers waardeerden de volmaakte suggestie en levensechtheid van de Mona Lisa
Leonardo da Vinci liet grappenmakers optreden om een echte glimlach te schilderen

Leonardo da Vinci prijst zichzelf aan: hij heeft methoden en uitvindingen gedaan en kan veel
Buitengewoon doeltreffende machines: kanonnen, mortieren, katapulten, beeldhouwwerken
Kunst: van waterleidingen tot toneeldecors, van standbeelden tot schilderkunst en anatomie

Veelzijdig Talent

In de 16e eeuw is de tijd aangebroken van de homo universalis, het is een periode van roekeloosheid
Ook ontdekkingstochten zijn typerend voor de Renaissance; ‘meer, groter en alles willen weten’
Da Vinci krijgt veel vrijheid en wordt ook geprezen om zijn goede manieren, uiterlijk en muzikaliteit

Michelangelo

Michelangelo is even veelzijdig: beeldhouwer, schilder, architect, ingenieur, dichter en kunsttheoreticus
Michelangelo heeft ‘David’ de reus gemaakt, met grote handen, 1e dat naakt zo groot wordt afgebeeld
Rome krijgt een eigen Renaissance, na Michelangelo, Rome was daarvoor een beetje verouderd

Sixtijnse Kapel

Decoratie op het plafond vd Sixtijnse Kapel; De schepping van Adam, is ook gemaakt door Michelangelo
Plato heeft veel invloed op hem, terug te zien in schildering, Adam is het evenbeeld van God

Kunst voor de Paus

Pausen hebben een grote invloed; belangrijkste machthebbers, ze willen veel kunstprojecten
Paul Julius 2e zet de toon, hij vernieuwd de Sint-Pieter en laat de beste kunstenaars naar Rome komen
Inluiding van de hoge Renaissance… Via tekeningen wordt de kennis over de oudheid verspreid

Ontwerpen en Bouwen

Bramante heeft een ontwerp van het Tempietto gemaakt, het is klein maar volmaakt en harmonisch
Ook symmetrisch, centrale plattegrond, combinatie van cirkel en vierkant, Grieks kruis, koepel
Michelangelo neemt het over na zijn verwarrende voorgangers, hij ondersteund het met pilasters

Propaganda

De macht van Julius 2e wordt bedreigd door Franse Koning Lodewijk, dus wil veel kunstprojecten
In de studeerkamer wordt hij als vervanger van God geplaatst, ook is de School van Athene afgebeeld
De demonstratie van macht en rijkdom is niet alleen kenmerkend voor het hof in Rome, ook voor andere machthebbers, ze laten het graag breed hangen en verhogen daarmee hun status

Villa Suburbana (=buitenhuis vlakbij de stad, troont vorstelijk in het landschap)
Het platteland was nog steeds belangrijk, maar machthebbers wisten niet hoe dat er aan toe ging
In een boek stond dat het verfrissend kon zijn, dus Andrea Palladio moest een villa ontwerpen

Stravaganza (=uitbundig feest, bruiloft bv.)

Etaleren van rijkdom; dagenlange feesten met optochten, toneelstukken, concerten, water en vuur
De intermedi zijn onderbrekingen, ze spelen een rol in het ontstaan van opera en theaterdans Florence

Ballet Comique

Catharina trouwt met een Franse man en laat de Italiaanse stijl zien en vergroot hiermee haar macht
De Ballet Comique wordt een avondvullende intermedi met praalwagens, musici en figuurdansers

Orlando di Lasso

Hij wordt al jong ontdekt door Italianen en wordt ‘gekidnapt’ (In Vlaanderen talent, in Italië geld)
Hij ontdekt de Villanella en de Moresque en wordt later waarschijnlijk componist in het Italiaans

Muziekdrukken

1500 ontstaan muziekdrukken en in de 16e eeuw ook in Antwerpen waar di Lasso zit
Zijn werk wordt gebundeld en verspreid zich snel, componisten krijgen meer aanzien, dus meer geld

Madrigalen

Aandacht voor tekstexpressie is kenmerkend voor deze periode (16e eeuw)
De muziek versnelt en wordt ritmischer of vertraagd, geen hoofdrol meer voor de Cantus Firmus
De gevoelens, tekst en muziek wordt op elkaar afgestemd, snelheid, ritme en meerstemmigheid

Vitriviaans Theater

Klassieke theaterstukken worden heropgevoerd in Vicenza, er wordt het Teatro Olimpico gebouwd
Serlio combineert Gotiek en Renaissance met elkaar bij komedie en Renaissance bij tragedie
3D decor, uitzicht op straten, door perspectieftruc wordt de toeschouwer bedrogen

De Commedia dell’ Arte

Dit is volkstoneel en gaat niet gebukt onder allerlei regels, het draait om improvisatie
De rollen worden als karikatuur neergezet, de hoofdrolspelers noem je ook wel mascheres
Je heb bekende rollen, zoals Pantalone, Capitano en Zanni etc.

Het Elizabethaans Theater

In Engeland zijn vergelijkbare gezelschappen die zelfstandig zijn, maar hebben liever een vast theater
Sommige zakenlieden kopen theaters en betalen gezelschappen vast loon,
Sommige bouwen hun eigen theater, zoals het gezelschap van William Shakespeare, geen zwervers!
De Londense theaters uit de regeerperiode van Elizabeth staan model voor schouwburgen van nu

Shakespeare

Italië had alles voor elkaar; theatergebouwen, decors en gezelschappen. Maar geen repertoires!
Hij is de 1e moderne toneelschrijver en schrijft historiestukken, tragedies en komedies
Hij staat bekend om zijn dichterlijke taal, melodie en natuurlijk de tijdloze thema’s (Romeo en Juliet)

Dürer

Prentdrukkunst wordt ook belangrijk, Dürer specialiseert zich in druktechnieken zoals kopergravure
Dat maakte een grote oplage mogelijk, het is een combinatie van houtsnede en graveerkunst
Hij kreeg veel opdrachten machthebbers maar kon met de verspreiding van zijn prenten een eigen bedrijf met inkomsten vormen, vooral zijn zelfportretten zijn een nieuw verschijnsel in de kunst

Bruegel

Pieter Bruegel nam de gedetailleerde stijl van Jan van Eyck/Vlaamse Primitieven over (Italiaans)
Zijn klassieke thema’s ontbreken, net zoals kennis van perspectief wat hij wel had, meer volkse taferelen
In Vlaanderen wordt de werkelijkheid afgebeeld en in Italië de ideale werkelijkheid geconstrueerd
Want in Italië was de bewondering niet groot, Michelangelo vond het uit proportie en symmetrie

Maarten Luther

Kritiek op de kerk; veel geld gaat naar Rome, er is handel in aflaten. Vroeger is het ook al geprobeerd
Maar door drukpersen worden er pamfletten verspreid over heel EU, het is een lont in een kruitvat
Zijn oproep tot hervormingen leidt tot Reformatie; breuk van rooms-katholiek en ontstaan Protestantse

Beeldenstorm

Uitgangspunt: ‘rechtvaardiging door geloof alleen’. Wanneer geloof en vertrouwen ontbreken, kun je niet door offers, boetedoeningen of pelgrimages Gods genade krijgen. In de protestantse kerk staat eigen taal centraal. Kaarsjes aansteken bij een Mariabeeld is in zijn ogen zinloos.
De storm is een ontlading van protest tegen de katholieke kerk, ze vernietigen beelden en andere religieuze objecten. Voor protestanten moet een kerk kaal en leeg zijn, met de preekstoel centraal

Psalmen en Gezangen

Ook kerkmuziek wordt beïnvloed; ingewikkeldere polyfonie met teksten, Luther is er voorstander van
Johannes Calvijn verbiedt kerkliederen die niet aan de Bijbel zijn ontleend (Calvinistische kerk)

Concilie van Trente

De paus probeert rust te creëren voor katholieken en protestanten, en bevrijding van Chr. van Turken
Hier komt weinig van terecht, maar het concilie leidt wel tot hervormingen binnen de katholieke kerk
Het concilie vormt het begin van de contrareformatie, de beweging die de katholieke kerk weer moet laten schitteren; modernisatie, de kerkmuziek moet minder wereldlijk, ze vinden het gebruik van luidruchtige instrumenten maar niks en er is een te complexe polyfonie waardoor je de tekst niet hoort
Het werk van Giovanni Palestrina is bepalend voor de nieuwe kerkmuziek, hij heeft een ingetogen stijl

Samenvatting

Regels van perspectief, anatomie en menselijke maten worden minder belangrijk
Gebouwen worden groter en de bouwstijl gevarieerder en verwaander
Concilie van Trente doet een poging om de macht en eenheid te herstellen
Shakespeare + Commedia Dell’ Arte zorgen voor vernieuwing van het toneelrepertoire
In Frankrijk speelt dans een belangrijke rol tijdens feesten en dit leidt tot het Hofballet.