H1 (Van vuistbuil tot sikkel) en H2 (Echt klassiek)

Samenvatting Geschiedenis TW 1

Hoofdstuk 1 ‘van vuistbijl tot sikkel’
Tijdvak: tijd van jagers en boeren tot 3000 voor Christus
•    Ongeschreven bronnen
•    Archeologie speelt een belangrijke rol

De kenmerken van het tijdvak:
-    De levenswijze van jagers en verzamelaars.
-    Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen.
-    Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen.

Archeologen staan voor een tweetal uitdagingen:

1.    Vondsten dateren
2.    Verleden reconstrueren aan de hand van vondsten (New Archeology)
Periode: Prehistorie (begint vanaf het moment dat er zich mensen bevinden en eindigt als deze mensen zelf het schrift gaan gebruiken)

1.    Steentijd (tot 2100 v. Chr.)
•    Oude steentijd (Paleolithicum)
•    Midden steentijd (Mesolithicum)
•    Nieuwe steentijd (Neolithicum)
2.    Bronstijd (2100-700 v. Chr.)
3.    IJzertijd (700-12 v. Chr.)

(De perioden werden genoemd naar de materialen die in die tijd het meest gebruikt werden)

Jagers-verzamelaars:
-    Eerste mensen.
-    Nomadisch bestaan. (rondtrekkend  van gebied naar gebied steeds opzoek naar nieuw voedsel)
-    Non-Hierarchisch. (ze hadden weinig bezit, want dat was moeilijk om steeds mee te nemen, dus verschil tussen mensen was er niet)
-    Neolithische revolutie: de ontdekking van de landbouw, mensen gingen zelf dingen verbouwen.  Sedentair (ze konden permanent ergens gaan wonen)  goede voedselvoorziening  groei aantal inwoners  verschillende beroepen  Hierarchie.



Paragraaf 1.1
(Kenmerkend aspect: De levenswijze van jagers en verzamelaars.)

Evolutietheorie: verschillende geslachten van mensachtigen. Na verloop van tijd stierven bepaalde geslachten uit, terwijl andere zich verder ontwikkelden.

New Archeology:
-    Eerste helft 20ste eeuw indelen van prehistorie in culturen belangrijkste taak volgens archeologen.
-    Jaren 60: beschrijven van prehistorische culturen als een verzameling van vondsten en ontwikkeling proberen te achterhalen uit de prehistorie.
-    New archeology: door wetenschappelijk onderzoek moest het leven van de mensen in de prehistorie gereconstrueerd kunnen worden.

Levenswijze van jagers en verzamelaars:
-    Verzamelen van noten/vruchten en jacht/visserij.
-    Ronde hutten (soms ook grotten als tijdelijke woonplaats)
-    De groepsgrootte bepaalt door ‘carrying capacity’(draagkracht) van een gebied. (om normaal te kunnen eten, had een jager-verzamelaar voor zichzelf gemiddeld tien vierkante kilometer begroeid gebied nodig. Bij een te klein gebied en een te groot aantal mensen was de carrying capacity verstoord en raakten voedselbronnen uitgeput  veel mensen stierven)
-    Nomadisch bestaan (van plek naar plek steeds op zoek naar nieuw voedsel)

-    Egalitaire samenlevingsvorm/non-hierarchisch (er was geen verschil tussen mensen want ze hadden geen bezit)
-    Materiële kenmerken ‘eenvoudig’ vast te stellen. (door archeologische vondsten)


Paragraaf 1.2
(Kenmerkend aspect: Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen)

Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen:
-    Oase-theorie van gordon childe: het einde van de laatste ijstijd zorgde ervoor dat het in het nabije oosten zo droog werd, dat mensen en dieren naar plaatsen trokken waar water voorradig was zoals bij oevers en rivieren en oasen. Hier gingen zij over op het domesticeren van gewassen en dieren om te kunnen overleven.
    20ste eeuw kritiek op oase theorie, opgravingen toonden bv aan dat de eerste landbouwnederzettingen zich meestal op berghellingen bevonden en dus niet langs het water.

-    Middel van bestaan landbouw, akkerbouw/veeteelt
-    Neolitische revolutie: leven van akkerbouw&veeteelt. Planten en dieren werden gedomesticeerd.
-    Stevige huizen (kleitichels) met speciale voorraadruimtes.
-    Sedentaire revolutie: na de ontdekking van de landbouw moesten de mensen op een vaste plek gaan wonen, als je zelf je producten kunt verbouwen, hoef je niet meer rond te trekken op zoek naar voedsel.
-    Groepsgrootte neemt toe. (tijdsinterval tussen twee geboorten wordt kleiner,  er is meer voedsel)

-    Ruilhandel (op zeer grote afstand)
-    Verandering gebruiksvoorwerpen en gereedschappen: potten van aardewerk, ploeg en sikkel, de werktuigen werden verfijnder. (neolithicum/nieuwe steentijd)
-    Rond 7500 v. Chr. Leefden bijna alle culturen in het nabije oosten van de landbouw. (vb. Jericho)
-    Rond 5000 v. Chr. Voltrok de Neolitische revolutie zich ook in West-Europa. (de kennis van de landbouw heeft zich vanuit het nabije oosten, via de balkan, naar onze gebieden verspreid)
-    Omstreeks 5300 v. Chr. Vestigden zich tijdelijk de eerste landbouwers is zuid-limburg.
-    Vruchtbare halve maan: gebied dat zich uitstrekt van het nijldal naar israël, libanon, jordanië, syrië en irak.

De neolitische revolutie voltrok zich niet overal tegelijkertijd  evolutie ipv revolutie.

•    Eerste nederlandse boeren van nederland worden de bandkeramiekers genoemd, naar de typische lijnversiering op hun aardewerk.
•    Een andere cultuur is de trechterbekercultuur. Zij bouwden oa. hunnebedden voor hun doden. (3400-2850 v. Chr.)


Paragraaf 1.3
(Kenmerkend aspect: Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen)

Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen:
•    De Eufraat en de Tigris vormden de grenzen van het gebied dat in de oudheid Mesopotamië werd genoemd. Ze waren de levensaders van een van de oudste beschavingen ter wereld: Soemerië. Daar groeiden boerendorpen uit tot steden als Ur, Uruk, Eridu en Nippur.
•    Een andere oude beschaving/cultuur waar de bevolking onder vergelijkbare omstandigheden toch succesvol was, was egypte.

Tussen juni/september overstroomde de nijl(regentijd) en rond november konden ze dingen gaan verbouwen doordat de overstroming voor vruchtbare grond zorgde.

Gevolgen landbouw:
-    Bevolkingsgroei mesopotamie (door succesvolle irrigatielandbouw en Soemeriers die naar mesopotamie trokken)
-    Voedseloverschotten (opgeslagen voedsel is essentieel voor het voeden van niet-producerende specialisten en zeker voor het levensonderhoud van complete steden van specialisten)
-    Grote sociale verschillen. (in eerste instantie gebaseerd op successen in de landbouw, grotere oogst  meer aanzien en macht  politieke macht, leiders van nederzettingen)

Mesopotamië
•    Steden werden geleid door een vorst. (ingewikkelde organisatie)
•    Onderling streden de steden om de meeste macht en invloed in soemerië.  oorlogen.  stadsmuren.
•    De vier belangrijkste karakteristieken van de stedelijke gemeenschappen rond 3000 v. Chr:
-    Hiërarchische opbouw van de samenleving
-    Aanwezigheid van godsdienstig centrum
-    De taakverdeling in de samenleving
-    Het gebruik van het schrift
-    Hiërarchische opbouw van de samenleving
•    Bevolking was verdeeld in sociale klassen.

•    In een piramide:

•    Men geloofde dat de vorst namens de goden op aarde regeerde.
•    Koning was verantwoordelijk voor het bestuur en de rechtspraak van de stad, ook was hij opperbevelhebber in het leger.

Godsdienstig centrum
•    De Soemeriërs geloofden in verschillende goden.
•    Elke Soemerische stad had in het centrum een belangrijk religieus bouwwerk. (bv een ziggurat, een soort tempel)
•    De ziggurat:
-    werden belangrijke ceremonies gehouden door priesters en er werden offers gebracht.  (godsdienstige functie)
-    rondom de tempel waren werklieden te vinden die er hun goederen verhandelden, ook was het de plek waar boeren een groot deel van de oogst als belasting voor de vorst moesten inleveren. (Economische functie)
•    in ruil voor de belasting van de boeren werden zij beschermd en werd het irrigatiesysteem onderhouden (Redistributie, herverdeling)

Taakverdeling in de samenleving

•    sinds de neolitische revolutie was het niet meer noodzakelijk dat alle mensen zich bezighielden met de landbouw  specialisatie

Schrift
•    Rond 3300 v. Chr. Ontwikkelden de Soemeriërs het schrift. (bestond uit logogrammen, herkenbare afbeeldingen) logogrammen werden hoofdzakelijk gebruikt voor het registreren van economische zaken. Daarna  klanktekens.
•    Soemerische schrift wordt ook wel spijkerschrift genoemd vanwege de vorm en tekens (ingekerfd in kleitabletten) met behulp van het spijkerschrift konden veel belangrijke zaken vastgelegd worden. (bv boekhouding, regels en wetten, religieuze verhalen en historische gegevens over het bestuur)
Met de uitvinding van het schrift kwam er een einde aan de Prehistorie voor het Nabije oosten.

Jagers-verzamelaars    Boeren
Levenswijze     
Nomadisch     Sedentair
Middelen van bestaan     
Verzamelen van noten/vruchten én jacht/visserij     Landbouw: akkerbouw en veeteelt
Onderkomens     

Ronde hutten, tenten (soms grotten als tijdelijke woonplaats)    Stevige huizen (kleitichels)
Groepsgrootte     
Klein (10-25 personen)     Grotere groepen tot ongeveer 400 personen
Opbouw samenleving     
Egalitaire (non-hiërarchische) samenlevingsvorm     Grotere hiërarchie in samenleving

Kernbegrippen:

-    Agrarisch: betrekking hebbend op de landbouw
-    Cultuur: geheel van voortbrengselen van een gemeenschap
-    Jagers-verzamelaars: groep mensen zonder vaste woonplaats die leeft van jacht en het verzamelen van gewassen.
-    Landbouw-samenleving: maatschappij waarin het natuurlijke mileu wordt aangepast ten behoeve van de productie van planten en dieren voor menselijk gebruik.


Hoofdstuk 2 ‘echt klassiek’
Algemene aantekeningen:

Monarchie: Alleenheerschappij, staat met koning of keizer
Democratie: Regering door het volk
Tirannie: Tiran aan het hoofd; op onwettige wijze aan de macht gekomen
Aristocratie: Regering door de besten. Macht berust bij rijke en aanzienlijke  families (adel)
Oligarchie: Regering door weinigen, die behoren tot de bevoorrechte klassen

Trojaanse oorlog: 1184 v. Chr.
Stichting van Rome: 753 v. Chr.   
Romeinse rijk is een koninkrijk: 753-509 v. Chr.
Romeinse rijk is een republiek: 509-27 v. Chr.
Athene wordt een democratie: 507 v. Chr.

Peloponnesische oorlogen: 431-404 v. Chr.
Bewind van Alexander de Grote: 336-323 v. Chr.
Julius Caesar wordt vermoord: 44 v. Chr.
Romeinse rijk is een keizerrijk: 27 v. Chr/476 na Chr.
Imperium Romanum op zijn grootst: 116 na Chr.
Christendom officieel toegestaan: 313 na Chr.
Christendom wordt staadsgodsdienst: 394 na Chr.
Splitsing tussen oost- en west-romeinse rijk: 395 na Chr.
Val west-romeinse rijk: 476 na Chr.

Tijdvak: Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v. Chr – 500 n. Chr.
•    Zelfstandige stadstaten

De kenmerken van het tijdvak:
-    De ontwikkeling van filosofie en wetenschap en het nadenken over de rol van de burger in de samenleving.
-    Klassieke vormen in beeldende kunst en architectuur.
-    De groei van het Romeinse Rijk, waardoor de Grieks-Romeinse cultuur zich in Europa verspreidde.
-    Het conflict tussen de Grieks-Romeinse cultuur en de Germanen van Noordwest-Europa.

-    De ontwikkeling van de eerste monotheïstische godsdiensten: jodendom en christendom.


Paragraaf 2.1
(Kenmerkend aspect: de ontwikkeling van filosofie en wetenschap en het nadenken over de rol van de burger in de samenleving)

Wetenschappelijk denken:

    Basis van het wetenschappelijk denken(vanaf 6e eeuw v. Chr.): kritische denkwijze los van het geloof.
    Filosofen(socrates, plato) probeerden met hun verstand te beredeneren hoe de dingen in elkaar zaten. Verwerpen de mythologische verschijnselen in de wereld.

Socrates

•    Kern van denken van Socrates?
Mensen moesten zelf nadeken, echte inzichten komen van binnenuit(dat kan niet geleerd worden), zelf inzicht krijgen.
hij viel mensen lastig met moeilijke vragen waarvan hij ook het antwoord niet wist, op die manier dwong hij de mensen zelf kritisch na te denken, hun verstand te gebruiken.

•    Waarom werd Socrates veroordeeld tot het drinken van de gifbeker?
Hij was goddeloos, tegen de democratie en hij werd beschuldigd van het verzieken van de jeugd.


Over het kenmerkend aspect
    De ontwikkeling van filosofie en wetenschap en het nadenken over de rol van de burger in de samenleving.

Wetenschappelijk denken

•    Medische wetenschap(hippocrates): men zocht naar natuurlijke oorzaken. Door observatie en onderzoek kon men de symptomen van ziekten leren herkennen.
•    Natuurkunde en Wiskunde(Archimedes en Pythagoras): er werden belangrijke natuurkundige wetten en wiskundige stellingen opgelegd.
•    Geschiedenis(Herodotus, Thucydides): Geschiedschrijving.

De paragraaf

-    Alleen de vrije mannelijke Atheners die genoeg geld hadden om een wapenuitrusting te kopen en die konden vechten voor de stad mochten zich Atheens burger noemen.
    Meebeslissen in de politiek, aanwezig in volksvergadering en deelnemen aan politieke besluitvorming (directe democratie).

Perikles (ca. 495-429) en het bestuur
-    Machtigste man van athene
-    Hij vond dat iedere Atheense burger actief moest zijn in de politiek van zijn eigen stad.
-    In 480 startte hij een herbouwprogramma nadat Athene helemaal verwoest was omdat de grieken de perzen hadden verslagen.

-    De bouwpolitiek van Perikles leverde veel werk op.  stimulans Atheense economie.
-    Perikles was de eerste die burgers geld gaf om deel uit te maken van de democratie. (daardoor konden ook arme burgers meedoen met besluitvorming)

•    Je kon in Athene altijd worden ingeloot voor de Raad van 500, die voorstellen in de volksvergadering voorbereidde. Of je kon voorzitter worden van het dagelijks bestuur van de stadstaat, dat tien keer per jaar wisselde.
•    In de praktijk waren de meeste Atheense burgers niet dagelijks met de politiek bezig.
•    Boeren van het platteland kwamen alleen naar de volksvergadering als het voor hen belangrijk was.

Er is berekent dat minimaal eenderde van de Atheense burgers wel eens in een jury, de raad van 500 of in een commisie hebben moeten gezeten.
Burger in Athene  actief bezig zijn in de politiek.

-    Politiek: het functioneren van bugers in de polis(stadstaat)

Kwakzalvers, priesters of dokters
-    Ook op natuurwetenschappelijk terrein kwam het kritisch denken centraal te staan  medische wetenschap grote vorderingen.
-    Als je ziek werd in griekenland in de 5e eeuw v. chr. had je een aantal mogelijkheden:
•    Toevlucht tot ‘dokters’ die toevallig in de buurt waren: kruidenvrouwtjes, gebedsgenezers of toverdokters.
-    dokter was in de oudheid geen beschermd beroep: iedereen mocht zieken behandelen.

-    Er waren enkele medische centra met artsen die meer verstand van medische zaken hadden, maar voor veel mensen waren die centra niet in de buurt.

Artsenscholen
-    De medische wetenschap heeft zich vanaf ongeveer 600 v. Chr. razendsnel ontwikkeld. (onderzoek en opleiding werden gecombineerd)
-    Nieuw was dat de goden niet langer verantwoordelijk werden gesteld voor ziekten.  zoeken naar natuurlijke oorzaken.
-    Door nauwkeurige observatie konden artsen de symptonen van ziekten leren herkennen. (als een ziekte zich altijd op dezelfde manier ontwikkelde,  kon je op den duur het ziekteverloop voorspellen.

•    Een van de belangrijkste artsen was Hippocrates(ca. 460-380).
Hij was leider van de beroemdste artenschool op het eiland kos.
Alle medische boeken die daar geschreven werden zijn op zijn naam gezet.
Hij was zo’n goede arts dat zijn naam gold als een aanbeveling.

De vier temperamenten
-    Gezondheid hing volgens de hippocratische geneeskunde samen met de juiste verhoudingen en menging van vier lichaamsvochten: bloed, slijm, gele gal en zwarte gal.
-    Het lichaam hield deze balans zelf in de gaten: als er teveel slijm was kreeg je koorts  overtollig slijm smelt weg. (koortszweet = gesmolten slijm).
als het lichaam op dat punt niet goed functioneerde kon de arts helpen. (sneetje in de ader overtollige bloed loopt weg en het evenwicht wordt hersteld.)


•    Tot in de 19e eeuw was de theorie van de vier temperamenten in de medische wetenschap algemeen geaccepteerd.

Gevangen om in te snijden
-    Operaties werden bij de Grieken al uitgevoerd in de 8e eeuw v. Chr.
-    De ontwikkeling van Chirurgie was nauw verbonden met oorlogsvoering: pijlen moesten verwijderd worden, ledematen afgezet. (noodoperaties)
-    De kennis die men geleidelijk opdeed, was vooral gebaseerd op ervaringsgegevens en niet op systematisch wetenschappelijk onderzoek.
-    Onder invloed van de Hippocratische geneeskunde veranderde dat. (er werden mensen opengesneden om onderzoek te doen, bv. Doden soldaten of gevangen)

LEER HANDOUT.


Paragraaf 2.2
(Kenmerkend aspect: Klassieke vormen in beeldende kunst en architectuur)

Basisvragen (aantekeningen)
1.    Waarom wordt er in de tekst gesproken over Grieks-Romeinse cultuur?
-    De Romeinen namen de cultuur van de Grieken over. In het begin werden de Griekse vormen nog letterlijk overgenomen, maar later voegden de Romeinen ook eigen elementen toe, vandaar Grieks-Romeins.

2.    Leg in je eigen woorden uit wt er bedoeld wordt met: ‘het overwonnen Griekenland nam bezit van haar veroveraar’
-    Nadat de Romeinen Griekenland hadden veroverd raakten ze onder indruk van de Griekse cultuur. De Romeinen namen zoveel over van de Cultuur dat het leek alsof de Grieken Rome hadden veroverd.


3.    Welke ontwikkeling maakte de Griekse bouw- en beeldhouwskunst in de oudheid door?
Eerst waren de beelden stijf, 1 been voor het andere, armen strak langs het lichaam. (500 v. Chr.).
Daarna gingen de grieken de menselijke anatomie toepassen, ontspannen en natuurlijke houding(contrapost houding) en perfect. (volgens het ideaal)

4.    Wat is kenmerkend voor de Griekse klassieke beeldhouwkunst?
De grieken waren idealistisch en de Romeinen realistisch.
De grieken maakte de beelden uit een ideaal van de griekse keizers/goden, want perfectheid (optimale harmonie) betekende goddelijkheid.

5.    Leg uit dat we aan de Romeinen te danken hebben dat wij bekend zijn met zoveel oude Griekse beeldende kunst.
-    In het begin van de 2e eeuw werden de Griekse vormen vrijwel letterlijk overgenomen door de Romeinen. Daaraan is het te danken dat er nu nog zoveel van de Griekse beeldhouwkunst over is, zij het in de vorm van Romeinse kopieën, want veel van de oorspronkelijke Griekse beelden zijn verloren gegaan.

6.    Welke eigen elementen voegden de Romeinen toe op het gebied van de bouw- en beeldhouwkunst?
•    Griekse tempels waren overal toegankelijk(rondom trappen)

Romeinse tempels hadden daareentegen maar 1 ingang, die aan de voorkant en hielden vast aan het podium. De tempels waren omgeven door vrijstaande zuilen. (rest van tempel halfzuilen)
•    Griekse theaters stonden tegen heuvels van bergen aan. Romeinse Theaters stonden midden in de stad, met name door beton en boogconstructie.

7.    Noem twee belangrijke Romeinse verbeteringen in de bouwkunst.
-    Ze gebruikten beton ipv natuur en baksteen en de boogconstructie ipv de zuilen.
Zo konden ze met de boogconstructie grotere ruimtes overdekken zonder dat de ruimte helemaal vol stond met zuilen.
Het beton was veel lichter dan natuur en baksteen en het was even sterk.

•    Dorische stijl: groffe dikke zuilen.
•    Ionische stijl: een beetje versierde zuilen, iets meer uitgebreid dan Dorische stijl.
•    Corintische stijl: heel veel versiering.

De paragraaf

Verspreiding van Griekse cultuur
-    Door de veroveringen van Alexander de Grote(356-323) werd de Griekse cultuur over een groot gebied verspreid.
-    Vanaf het begin van de 2e eeuw begon Rome, als nieuwe grootmacht, de Griekse gebieden te veroveren.
-    De Romeinen beschouwden de bezittingen, maar ook de mensen uit het veroverde gebied als oorlogsbuit. (vaak verkocht als slaaf)

-    Bij de slaven zaten zeer ontwikkelde mensen(artsen, geleerden, leraren, schrijvers en kunstenaars)  fungeerden als gesprekspartners of leraren voor de kinderen van de Romeinse elite. (ook brachten ze de hellenistische cultuur en wetenschap de Romeinse maatschappij binnen)

•    Een groot deel van de rijkdom uit de hellenistische koninkrijken kwam in Italië terecht. Een deel van de materiële opbrengsten van het Romeinse imperialisme bestond uit beeldhouwwerken en andere kunstvoorwerpen.
•    Er kwamen nieuwe tempels, theaters, wegen en luxe landhuizen met grote tuinen naar hellenistisch voorbeeld.
•    Iets minder dan twee eeuwen was Rome van een Italische (Romeinse) stad veranderd in een hellenistische metropool.

Eerst nadoen, dan beter doen
-    De speerdrager is een beeld uit de Griekse klassieke periode.
Hij heeft een natuurlijke houding(contrapost: lichaam rust op een been, heupen zijn schuin, hoofd en schouders een beetje gedraaid, serieus, gevoelloos gezicht, details goed te zien)
-    In het begin van de tweede eeuw werden de Griekse vormen letterlijk overgenomen door de Romeinen.  veel Griekse beeldhouwkunst over tegenwoordig, ondanks kopieën.
-    Romeinen voegden ook eigen elementen toe. (Realistische beeldenm afgebeeld als hoogste priester of succesvolle legeraanvoerder)


Paragraaf 2.3
(Kenmerkend aspect: De groei van het Romeinse Rijk, waardoor de Grieks-Romeinse cultuur zich in Europa verspreidde)

(leer stencil+handout)


Hoe gingen de Romeinen om met de overwonnen volken in Italië, het oosten en het westen- wat waren de verschillen?
-    Italië: bondgenoten van Rome, zij moesten troepen leveren en hoefde geen belasting te betalen. Mochten eigen bestuur en burgerrecht houden.
-    Oosten: zij moesten de Romeinse heerschappij erkennen, ze moesten belasting betalen en werden hierdoor verzwakt. Rome hoefde hierdoor geen controleerbaar bestuursapparaat te vestigen.
-    Westen: werden provincies en stonden onder controle  van een Romeinse provincie gouveneur. Ze moesten wel belasting betalen maar niet veel.

De paragraaf

Caesar
-    Door slim gebruik te maken van onenigheid tussen Keltische leiders en invallen van Germaanse stammen, veroverde Caesar vanuit de provence tussen 58 en 50 heel het Gallische gebied tot in belgië.
-    Caesar hield de senaat en de Romeinse bevolking schriftelijk van zijn avonturen in Gallië op de hoogte. (zorgde voor veel roem als succesvol veldheer)
-    Toch had hij door allerlei intriges geen mogelijkheid carriere voort te zetten  burgeroorlog.
In 45 slaagde hij erin alle tegenstand uit de weg te ruimen.  Dictator(alleenheerser) voor het leven.
-    Rome was een republiek en om te voorkomen dat er te veel macht bij een persoon terecht zou komen, waren alle belangrijke functies altijd door een even aantal mannen bekleed en dat voor slechts een beperkte tijd.
-    Caesar had alle macht en wilde koning worden  hij werd vermoord door een aantal senatoren.

-    30 v. Chr. de adoptief zoon van Caesar kwam als overwinnaar naar voren na een aantal andere burgeroorlogen, hij kreeg de naam: ‘Augustus de verhevene’(ca. 30 v. Chr.-14 n. Chr.) hij was degene die door een halve eeuw burgeroorlogen alles weer op orde te brengen.

De treveren
-    Toen Caesar in 55 v. Chr. voor het eerst in het gebied tussen de moezel en de rijn kwam werd het bewoond door de treveren. (germaans-keltische stam, sterkste ruiterij)
-    Door het opdringen van Caesars legers ontstond er ruzie tussen twee stamleiders over welke houding de treveren moesten aannemen tegenover de Romeinen. (Caesar manouuvreerde zich als scheidsrechter tussen twee concurrende stamedelen)
-    De Romeinen haddden de gewoonte om stamdelen die hen steunden , leider te maken van de stam. Doordat overwonnen stammen bestuurd werden door leiders van hun eigen volk hadden de Romeinen weinig eigen mensen nodig om hun grote imperium uit te breiden.

Trier civitas
-    Pas onder Augustus kwam Gallië echt bij het Imperium Romanum.
-    Rond 15 v. Chr. werden er drie nieuwe provincies gecreeërd. (treveren deel in Gallia Belgica, leefden ongeveer 60 stammen gezamelijke eenheid (Civitas) en hoofdstad(administratief centrum) Civitates waren een belangrijk hulpmiddel bij het innen van belasting in de overwonnen gebieden)
-    Als hoofdstad van de civitas der treveren werd Augusta Trevorum gesticht. Deze hoofdstad groeide uit tot een belangrijk centrum voor de verzorging van de soldaten van de rijngrens.

Romanisering

-    De stedelijke elite in Trier bestond vrijwel geheel uit treveren(hoogontwikkelde beschaving)
-    Ze gingen steeds meer elementen van de Grieks-Romeinse cultuur overnemen(luxe serviesgoed en amfitheaters, thermen en tempels bouwen)
-    Sommige cevitates werden zo sterk geromaniseerd dat ze nauwelijks meer van gebieden in Italië te onderscheiden waren.  leiders civitates Romeins burgerrecht. Het Romeins burgerrecht gad allerlei voordelen: ze konden nu zelfs in de senaat komen.
-    Inscripties van stadsbestuurders en andere vooraanstaande Galliërs toenen aan dat de Galliërs zich steeds meer Romein gingen voelen. (eerst elite, toen ook ambachtslieden)


Paragraaf 2.4
(Kenmerkend aspect: Het conflict tussen de Grieks-Romeinse cultuur en de Germanen van Noordwest-Europa)

•    Gebondenheid aan plaats en tijd: de mening van een persoon wordt mede bepaald door de tijd waarin deze leeft en de achtergrond van een persoon. (opleiding, afkomst, politieke ontwikkeling)

Volkeren aan de monding van de Rijn en Maas
-    Door de komst van de Romeinen werd ons land door Germaanse stammen bevolkt.
-    In het duinengebied waar de maas en de rijn in zee stroomden vestigden zich waarschijnlijk in de 2e helft van de 1ste eeuw de cananefaten.
-    Samen met de bateven en de friezen vochten zijn rond 10 v. Chr. mee aan de zijde van de Romeinen tegen Germaanse buurstammen.
-    De goede verstandhouding met de Romeinen duurde echter niet lang. In 28 n. Chr. kwamen de friezen met succes in opstand.

•    Directe oorzaak: conflict over de grootte van runderhuiden die ze als belasting moesten betalen.
•    Indirecte oorzaak: verplichting soldaten te leveren en het arrogante optreden van de Romeinen.
-    De Cananefaten weigerden in 41 troepen te leveren voor een Expeditie naar Engeland. In 69 toen in Rome gevochten werd om de troon, kwamen ze in opstand.  brandde grensforten plat en doodden of verjoegen de Romeinen.
-    De opstand sloeg over op de trouwste bondgenoten van de Romeinen in ons gebied: de bataven.  bataafse opstand.
Bataafse opstand: onder leiding van Julius Civilis trokken de bataven plunderend langs de rijn, waar ze alle Romeinse forten en kampen vernietigden. (einde toen nieuwe keizer Vespasianus acht legioenen stuurde)
Gevolg Bataafse opstand: Romeinse hulptroepen mochten voortaan geen dienst meer doen in de streek waar ze zelf vandaan kwamen.

Opgraving in Rijswijk
-    In het gebied van de Cananefaten (rijswijk nu) werd bij een grote opgraving een complete plattelandsnederzetting blootgelegd.
Aan de hand van de vondsten kon ongeveer drie eeuwen plattelandsgeschiedenis worden gereconstrueerd.  goed beeld langzame romanisering uithoek romeinse rijk.
-    Op het terrein werden tevens twee graven aangetroffen van mensen die in hurkhouding begraven zijn. (zeer zeldzaam)
•    Al deze aanwijzingen maken duidelijk dat de cananefaten nog niet onder Romeinse invloed stonden. Logisch want, de contacten tussen de Romeinen en de Cananefaten waren uitsluitend militair en zullen zeker vanaf de jaren dertig van de 1ste eeuw negatief ervaren zijn. (ze moesten toen mensen leveren voor Romeinse hulptroepen, moeilijk voor zo’n kleine stam)



Paragraaf 2.5
(Kenmerkend aspect:  De ontwikkeling van de eerste monotheïstische godsdiensten: jodendom en christendom)

Christenvervolgingen in het Romeinse Rijk: Waarom?
    Christenen weigerden de Romeinse staatsgoden en keizer te vereren.
Felle christenvervolgingen onder:
    Nero (brand Rome)
    Decius & Diocletianus

Ondanks christenvervolgingen toch meer volgelingen, hoe is dat te verklaren?
1.    Materiële ondersteuning van de kerk. (naastenliefde, weduwen ect.)
2.    Vooruitzicht ‘leven na de dood’
3.    God van de christenen bekommerde zich om mensen.
4.    Houvast in onveilige perioden.
    Om eenheid binnen het Romeinse Rijk te bwaren werd keizer Constantijn de Grote in 312 ook Christen  keerpunt voor Christenen.
    In 394 n. Chr. verhief keizer Theodosius het christendom tot staatsgodsdienst. (enige toegestane godsdienst)


De paragraaf

Joden, christenen en Romeinen
-    Rond het jaar 30 n. Chr. stierf bij Jeruzalem een joodse man aan het kruis: Jezus van Nazareth. Volgens aanhangers  verlosser, messias(aangekondigd in joodse geschriften) hij zou mensen redden van hun zonden en harmonie tussen god en mens herstellen.
-    Zijn optreden, boodschap van god en zijn groeiende aanhang onder het gewone volk maakte de joodse hogepriesters ongerust.

•    Joden hadden veel voorrechten van de Romeinen gekregen, mochten monotheïsme vasthouden tegen betaling. (1 god ipv meerdere)
De joodse elite en de hogepriesters beseften dat in de verdeelde joodse maatschappij het evenwicht wankel was en dat de komst van Jezus de relatie met de Romeinen op het spel kon zetten.  Jezus werd ter dood veroordeeld. (op voorstel van joodse hogepriesters)
•    Veel van zijn aanhangers, christenen, vertrokken daarop uit Palestina.  veel sloten zich aan bij andere joodse groepen.

In de loop van de 1ste eeuw begon het christendom zich af te keren van het jodendom.
Verschillen:
-    De meeste joden streefden niet om anderen tot hun geloof te bekeren, christenen wel.
-    In de eerst helft van de 2e eeuw nam hun aantal snel toe.
Oorzaak:
•    Het christendom richtte zich op individuele mensen en beloofde het hun een beter leven na de dood. (aantrekkelijk voor armen, vrouwen en slaven want status of rijkdom was niet belangrijk)
•    In de loop van de 2e  eeuw werd de christelijke kerk beter en strakker georganiseerd. (hoofd=beschop, werd geholpen door priesters)

•    3e eeuw: echte geloofgemeenschap (doordat ook mensen uit de wat hogere lagen van de bevolking zich bij de christenen aansloten krgen die toen wat meer financiële armslag.  Naastenliefde.

Oorzaak van alle rampen
-    In 64 n. Chr. brak er een grote brand uit in Rome. Geruchten deden de ronde dat keizer Nero zelf achter de brand zat.  Hij gaf de christenen de schuld.
-    Zijn verdachtmakingen leidden tot een korte maar felle christenvervolging die het leven kostte van twee belangrijke verspreiders van het geloof: Petrus en Paulus.
-    Vanaf de 3e eeuw werd het christendom steeds meer gezien als een bedreiging voor de samenleving. De romeinen stonden er op zich redelijk tolerant tegenover, maar omdat de christenen en joden weigerden te bidden voor de Romeinse staatsgoden en voor de keizer betekende voor hen dat zij niet achter de staat en de keizer stonden.
-    In 250 werden joden en christenen gedwongen aan de Romeinse goden te offeren. (situatie Romeinse Rijk was erg verslechterd, grenzen niet veilig, grote druk op schatkist belastingen verhoogd  economische crisis versterkte)
-    Volgens keizer Decius waren deze rampen het gevolg van de verwaarlozing van de traditionele goden.

•    Iedereen zonder onderscheid moest dus offeren. Wie geen offerbewijs had, kon ter dood gebracht worden.
•    De vervolgingen hebben de groei van het christendom niet kunnen stoppen. De mensen die opkwamen voor het eigen geloof(de christenen) kregen er zelfs meer moed door, dus nog eens extra groei.
Ook zullen vele mensen in de onzekere tijden van de 3e eeuw houvast gezocht hebben in de vaste leefregels en rituelen van het christendom.

‘in dit teken zul je overwinnen’

-    In 312 stonden bij de tiber, twee Romeinse legers tegenover elkaar in een burgeroorlog. Constantijn won de slag en was daarmee voorlopig onbetwist keizer van het westelijke deel van het Romeinse rijk.
    Hij verhief het verbod op het christendom, stelde het officieel gelijk aan de andere godsdiensten en gaf het in praktijk zelfs een voorkeurspositie.
•    Voor de christelijke schrijvers was het geen verassing, volgens hen had constantijn de dag voor de strijd een kruis aan de hemel gezien. ’s Nachts was hij in zijn droom door Christus bezocht en die had hem voorspeld: ‘in dit teken zul je overwinnen’   constantijn liet kruisen schilderen op de schilden van de soldaten en op de legervaandels.
•    Volgens constantijn wasde overwining helemaal te danken aan de god van de Christenen.

Voor Christenen is 312 een keerpunt in de geschiedenis. (niet meer in gevaar)
In 391 verbood keizer Theodosius alle heidense handelingen en werd het Christendom zelfs staatsgodsdienst.