Thema 6 Regeling en gedrag

Thema 6 "Regeling en Gedrag" Basisstof 1, “Het zenuwstelsel” Zenuwstelsel heeft een belangrijke rol bij waarnemen en bewegen. Werking van het zenuwstelsel (voorbeeld): Je ziet een lekkere boterham liggen en pakt die. Je ziet de boterham liggen. Je ogen vangen de lichtstralen van de boterham op (in de ogen: ge- zichtszintuigen). Je ruikt de boterham ook (reukzintuig). Gezichtszintuigen zijn door zenuwen verbonden met het centrale zenuwstelsel. Via deze zenuwen gaan impulsen van de ogen naar de hersenen. Het reukzintuig, zelfde als bij gezichts- zintuigen. Je hersenen verwerken de impulsen. Je wordt je ervan bewust dat je de boterham ziet en ruikt. Je wilt de boterham pakken. Je hersenen reageren dan door het afgeven van andere impulsen. Deze impulsen gaan via zenuwen naar de spieren
in je arm. Je armspieren reageren op de impulsen (bijv. samentrekken). Je pakt de boterham op. Via andere zenuwen gaan er impulsen van je hersenen naar de speekselklieren. Je speekselklieren reageren hierop door speeksel te vormen, je gaat

watertanden. Het centrale zenuwstelsel bestaat uit: hersenen en ruggemerg. · Impulsen zijn: een soort elektrische signalen (seinen) die worden geleid door de zenuwen. · Functies van het zenuwstelsel: ‘’Het zenuwstelsel verwerkt impulsen, afkomstig van zintuigen. Ook regelt het zenuwstelsel de werking van spieren en klieren”. · Zenuwen: verbinden het centrale zenuwstelsel met alle lichaamsdelen. Basisstof 2, “Het zintuigenstelsel” Zintuigenstelsel : alle zintuigen samen. Warmtezintuigen : reageren wanneer je huid met iets in aanraking komt dat warmer is dan je huid. Koudezintuigen : reageren wanneer je huid met iets in aanraking komt dat kouder is dan je huid. Drukzintuigen : reageren wanneer er op je huid wordt gedrukt. Tastzintuigen : reageren op lichte aanrakingen (hiermee neem je waar hoe voorwerpen aanvoelen, bijv. glad, ruw, hard of zacht). Ligging Prikkel Waarneming
Gezichtszintuigen In de ogen Licht Zien
Gehoorzintuigen In de oren Geluid Horen
Warmtezintuigen In de huid Warmte Voelen
Koudezintuigen In de huid Koude Voelen
Drukzintuigen In de huid Druk Voelen
Tastzintuigen In de huid Lichte aanraking Voelen
Reukzintuig In de neus Geur Ruiken
Smaakzintuigen In de tong smaak Proeven · Zintuig: orgaan dat reageert op prikkels (hierdoor kunnen we waarnemen). · Prikkel: invloed uit het milieu op een organisme (bijv. lichtstralen, geluiden, geuren en aanrakingen). · Zintuigcellen: liggen in zintuigen, zijn aangesloten op zenuwen, reageren op prikkels door ze om te zetten in impulsen. · Waarnemen: zintuigen vangen prikkels op, zintuigcellen zetten prikkels om in impulsen en geven ze door aan de zenuwen, impulsen gaan via zenuwen naar het centrale zenuwstelsel, impulsen komen in de hersenen aan, je wordt je bewust van een waarneming (voelen, ruiken, horen of zien). · Pijn waarnemen: pijn neem je waar met de uiteinden van bepaalde zenuwen, pijnpunten. Pijnpunten komen op allerlei plaatsen in je lichaam voor, ook in de dieper gelegen organen. Basisstof 3 “Zintuigen in de huid” De bouw van de huid (afb. 4) · De huid bestaat uit twee delen: opperhuid en lederhuid. · Opperhuid bestaat uit twee lagen: hoornlaag en kiemlaag. · In de lederhuid liggen: zintuigen. · Hoornlaag bestaat uit: resten van dode, verhoornde cellen. · Functie van de hoornlaag: het lichaam beschermen tegen uitdroging en ziekteverwekkers (bacteriën). · De hoornlaag slijt aan de buitenkant steeds af. · Eelt: een verdikking van de hoornlaag. · Kiemlaag bestaat uit: levende cellen. · Functie van de kiemlaag: voor aanvulling van de steeds afslijtende hoornlaag zorgen, de onderste laag cellen van de kiemlaag deelt zich voortdurend. De kiemlaagcellen schuiven op naar buiten, deze cellen verhoornen. · Verhoornen: ze maken hoornstof. Hoornstof komt voor in nagels en haren. Als de cellen zijn verhoornd sterven ze af. · Haren: steken door de opperhuid heen. Een haar is in de huid omgeven door een haarzakje. · Haarzakje: een uitstulping van de kiemlaag in de lederhuid. Een haar groeit van onder uit het haarzakje. · Talgklieren: produceren talg, bevinden zich in de haarzakjes. · Functie van talg: houdt het haar en de hoornlaag soepel. · Lederhuid: hierin liggen de warmte-, koude-, druk-, en tastzintuigen. Verder liggen er in de lederhuid zenuwen, haarspiertjes, bloedvaten en zweetklieren. · Zweetklieren: produceren zweet, vooral als je het warm hebt. Door verdamping van zweet koelt je lichaam af. · Tastknopjes: hierin liggen de tastzintuigen (vlak onder de kiemlaag). Je huid beschermt je tegen ziekteverwekkers (bacteriën). Je huid kan deze functie het beste vervullen als je je huid goed verzorgd (elke dag met water+zeep wassen). Je huid beschermt je ook tegen beschadigingen. Toch kan bij een ongeluk je huid flink worden beschadigd. Er ontstaat dan een wond in je huid. · Functie van de huid: bescherming geven tegen ziekteverwekkers (bacteriën) en beschadigingen. Een wond behandelen: · Grote wond: naar de dokter. · Kleine wond: vuile wond schoonspoelen met water, ontsmetten met een ontsmettingsmiddel, dan er een pleister of verbandje om doen. · Brandwond: wond onder koud, stromend water houden. · Wond door bijtende of giftige stof op je huid: zie brandwond + een dokter bellen. Meestal herstelt de huid zich na een beschadiging. De wond groeit dan weer dicht, er kan een litteken ontstaan. · Litteken: plaats waar een grote wond heeft gezeten.
Basisstof 4 “De bouw en werking van de oren” De gehoorzintuigen liggen in de oren. Met oren wordt meestal bedoeld: de oorschelpen. Het gehoororgaan ligt voor het belangrijkste gedeelte in de schedel. Met je gehoorzintuigen neem je geluiden waar. · Geluiden: hard of zacht of hoog of laag in dB. · Geluiden vanaf 110 dB: kunnen leiden tot oorbeschadigingen. · Geluiden vanaf 130 dB: veroorzaken hevige oorpijnen. · Naarmate je ouder wordt, kun je steeds minder hoge tonen horen. 10 dB Een blad valt van een boom
30 dB Zachtjes praten
50 dB Een rustige woonwijk
70 dB In een winkelstraat
90 dB Een zware vrachtwagen
110 dB Een popconcert vlak bij de boxen
130 dB Vlak bij een startende straaljager
De bouw van de oren
Zie afbeelding 5. Geluiden gaan van de oorschelp via de gehoorgang
naar het trommelvlies. Ze kunnen het trommelvlies
in trilling brengen. · Delen van een oor: oorschelp, Gehoorgang met oorsmeerkliertjes, trommelvlies, trommelholte met gehoorbeentjes, slakkenhuis met zintuigcellen, gehoorzenuw, buis van Eustachius. · Oorschelp: vangt geluiden op (trillingen van de lucht). · Gehoorgang: geleidt geluiden naar het trommelvlies. · Oorsmeerkliertjes: produceren oorsmeer, zodat het trommelvlies soepel blijft (soepel i.v.m. trillen). Als de oorsmeerkliertjes veel oorsmeer produceren, dan komt het naar buiten via de gehoorgang. Dit kun je gemakkelijk verwijderen als je je gezicht wast. · Trommelvlies: wordt door geluiden in trilling gebracht. · Trommelholte: holte achter het trommelvlies. · Gehoorbeentjes: geven de trillingen van het trommelvlies door aan het slakkenhuis. · Het slakkenhuis: hierin bevindt zich een vloeistof die in trilling wordt gebracht. Zintuigcellen in het slakkenhuis worden door die trillingen geprikkeld. Ze zetten trillingen van die vloeistof om in impulsen. De zintuigcellen zijn verbonden met de gehoorzenuw, die de impulsen naar de hersenen geleidt. · Gehoorzenuw: geleidt impulsen naar de hersenen. · Buis van Eustachius: verbindt de keelholte met de trommelholte. De wanden van de buis van Eustachius liggen gewoonlijk tegen elkaar aan. Bij bepaalde bewegingen (slikken, gapen) gaat de buis van Eustachius open, hierdoor kan er lucht vanuit de keelholte in de trommelholte komen (hoeveelheid lucht in de trommelholte kan dus worden aangepast). Bijvoorbeeld: er bevindt zich te veel lucht in de trommelholte (te hoge luchtdruk). Door deze luchtdruk gaat het trommelvlies bol staan, zodat het niet goed kan trillen. Je hoort dan een suizend geluid in je oren. Door slikken of gapen kan er lucht uit de trommelholte via de buis van Eustachius naar de keelholte gaan. De luchtdruk aan beide zijden van het trommelvlies is dan weer gelijk. · Geluidstrillingen: worden achtereenvolgens geleid door: gehoorgang, trommelvlies, gehoorbeentjes, slakkenhuis. · Middenoorontsteking: trommelholte zit vol met etter. Het trommelvlies kan zelfs scheuren. Soms prikt de dokter een gaatje in het trommelvlies, zodat de etter weg kan lopen. · Middenoorontsteking kan ontstaan doordat: de neus verkeerd wordt gesnoten. Als beide neusgaten worden dicht gehouden bij het snuiten, worden er bacteriën uit de neus- en keelholte via de buis van Eustachius in de trommelholte geperst. Ze kunnen daar middenoorontsteking veroorzaken. · Keelontsteking met oorontsteking tot gevolg: bij keelontsteking kunnen de ziekteverwekkers via de buis van Eustachius in de trommelholte terechtkomen en daar (midden)oorontsteking veroorzaken.