Tussen brandstapel en horizon

TUSSEN BRANDSTAPEL EN HORIZON GS HOOFDSTUK 5
5.1
Ferdinand Magelhaes (1521)
- In opdracht van Koning Karel V van Spanje zocht hij een nieuwe zeeroute naar Azië.
- Stierf in strijd bij Azië
- Probeerde bewoners tot Katholicisme te bekeren
ontdekkingsreizen : gemaakt door Europeanen (15e en 16e eeuw) om nieuwe continenten en gebieden te ontdekken
Ontdekkingsreizen veranderde de wereld voorgoed

Cristoffel Columbus (1492)
Dacht India + Indianen bereikt te hebben, in werkelijk Bahama’s bij Amerika

Kreeg 3 schepen en 90 bemanningsleden met zich mee voor een reis naar Azië via het westen.
Indianen:oorspronkelijke bewoners van Amerika
Hij vond daar geen specerijen maar nam wel goud en indianen mee naar huis.

Bartholomus Diaz (1488)
Hij kwam in het zuidelijkste puntje van Afrika terecht en noemde deze plek ‘KAAP DE GOEDE HOOP’

Vasco de Gama (1498)
Al 10 jaar lukte het hem om India te bereiken, hij had namelijk een goede doorgang naar Afrika.
Al eeuwen lang werden luxe goederen zoals specerijen, zijde en porselein vanuit Azië over heel Europa geëxporteerd.

Toen de Turken (tussenhandelaars) in de 14e eeuw grote delen van het Midden-Oosten veroverden gingen ze tol eisen op handelsproducten.
Veel Europeanen waren bereid om veel te betalen voor de specerijen zoals peper, nootmuskaat, kaneel en gember verlengde de houdbaarheid van voedsel, en gaven het smaak.
Specerijen : Oosterse kruiden als kruidnagel, peper en nootmuskaat


Na een lange tijd werden de schepen steeds meer verbeterd waardoor ze steeds sterker werden, ook werden de zeilen verplaatst waardoor ze sneller waren. Rond 1300 hadden de Europeanen de ‘Chinese pijl’ ontwikkeld. Wat verder werd ontwikkeld tot kompas, waarmee men navigeerde

De paus stelde de in 1494 de lijn van tordesillas in.
↘De paus trekt een lijn ten westen van de Kaapverdische eilanden en
zo verder rond de aarde, verdeelde de wereld in een Spaans (west)
en een Portugees (oost) deel.
Alle onbekende gebieden lagen in het deel van de Spanjaarden.
1500 » groot deel Amerika was in kaart gebracht, hierdoor raakte men er van overtuigd dat Columbus niet alleen een nieuwe route maar ook een nieuw continent had ontdekt

Gevolgen van komst Europeanen voor bewoners van “nieuwe gebieden”
Ziekten( omdat de Amerikanen niet bestand waren tegen de Europeaanse ziekten, gingen er miljoenen dood nadat de Europeanen waren geweest) , oorlogen & slavernij
Enorme afname inwoners van 250000 naar maar liefst 500 mensen
Veel mensen werden tot christendom bekeerd. Dit gold ook voor gebieden zoals Azië en Afrika.

Gevolgen van komst Europeanen voor bewoners van Europa
Manier van kijken naar de wereld

Europa kreeg rijkdom en macht
Europese cultuur werd maatstaaf voor Eurocentrisme (europa machthebben over de hele wereld centraal)
eurocentrisme: Europa en de Europese cultuur zijn toonaangevend voor de rest van de wereld.

5.2
In Middeleeuwen geloofde men dat je als mens was overgeleverd aan God
De kerk en hiernamaals stonden centraal
↘het leven was zwaar, maar na de dood zou het misschien iets beter worden

Vanaf 1350 gingen Italiaanse denkers op een andere manier denken; zelf begrijpen en door het vertrouwen in de menselijke intelligentie kwam er steeds meer belangstelling voor de wetenschap. Door deze intelligentie werd het wereldbeeld verandert.

Humanisten : geleerden die de mens centraal stelden en de Griekse en Romeinse cultuur bestudeerden. De periode waarin dit humanisme invloedrijk werd, en de kunst, literatuur en de wetenschap veranderde noemen we de Renaissance.
Renaissance : letterlijk ‘wedergeboorte’. Tijd waarin men de Griekse en Romeinse cultuur herontdekte


vanaf 1500 verspreidde zij zich naar het noorden van Europa. Elk gebied dat met nieuwe kunst, wetenschap en literatuur in aanraking kwam, gaf er zijn eigen aanvulling aan. Zo beïnvloedden kunstenaars en denkers uit heel West-Europa elkaar tijdens de Renaissance.

Petrarca de eerste humanist. Hij schreef over de Romeinse geschiedenis die hem later daarover liet dichten. Hij kreeg veel volgelingen.

De kerk werd voor veel humanisten minder belangrijk, want het geloof moest je van binnen voelen. Ze namen aspecten over uit de klassieke levenswijzen en probeerde deze te combineren met hun christelijk geloof.

Erasmus (Nederlandse humanist) was kind van de priester en woonde in een klooster, daar las hij veel klassieke schrijvers. Toen hij op zijn 30e het klooster verliet ging hij studeren en lesgeven. Uiteindelijk werd hij schrijver en reisde dwars door Europa.
De samenleving was volgens hem corrupt en immoreel. Dat kwam doordat de mensen niet meer begrepen wat Jezus hen wilde leren.
Daarom schreef hij opnieuw de bijbel en zijn bekendste boek ‘Lof der zotheid’ daarin zette hij alle Europeanen in voor schut. » hebzuchtig/schaamteloos/begrepen niets van de christelijke leer

Uomo Universalis : mens met veel wetenschappelijke kwaliteiten. De ‘universele mens’ uit de Renaissance. Die op alle gebieden van wetenschap en kunst thuis is.
Leonardo da Vinci (1452 – 1519) schilder van de Mona Lisa.
Schilder, Acricet Musicus, Wiskundige & Uitvinder.

Copernicus (1543)
Eerste die beweerde dat de aarde om de zon draaide en niet andersom.
Dit heet heliocentrisme : de zon is het middelpunt en de aarde draait daar omheen.

(helios zon+ centraal, midden)
Gallileo Gallilei Bevestigde dit door zijn uitvinding de telescoop.

Archimedes zag de wereld als een mechanisch geheel, waar natuurlijke processen konden worden geobserveerd en gemeten. Renaissancewetenschappers namen deze onderzoeksmethode over.
Wanneer je door experimenten en metingen tot wetenschappelijke kennis komt noem je dit

Empirisme : Door experimenten en metingen tot wetenschappelijke kennis komen. Hangt samen
met rationalisme (17e eeuw).

5.3
Luthers kritiek deed de kerk uiteenvallen. Deze scheuring van de christelijke kerk noemen we Kerkhervorming: Beweging in de rooms-katholieke kerk om misstanden te bestrijden. Mondt uit in verschillende protestantse kerken, zoals doopsgezinden, lutheranen en calvinisten
of Reformatie: Kerkhervorming die leidt tot scheuring in de rooms-katholieke kerk, waarbij het protestantisme ontstaat
De christelijke religie van de oude kerk, het katholicisme bleef bestaan.

Katholicisme : De christelijke kerk zoals die na het schisma in de Middeleeuwen los van de Oosterse of Grieks-orthodoxe kerk (met Constantinopel als centrum) bestaat, met een paus aan het hoofd.
Dit bleef wel bestaan maar, Hiernaast ontstond een nieuw christelijk geloof, volgens de ideeën van Luther en andere kerkhervormers. Genaamd de Protestanten.
protestantisme : Oorspronkelijk een hervormingsbeweging, later een aparte christelijke stroming, die
zich richtte tegen de misstanden in de katholieke kerk.

Luther Ideeën
Ieder mens kon zelf contact hebben met God door te bidden of een bijbel te lezen (geen paus ertussen)
Tegen vereren van heiligen deze noemde hij afgoden

Tegen het celibaat, vond hij onzinnig
Veel kritiek op rijkdom van kerk ( goud zilver heiligbeelden)
Ook vond hij dat de kerk zich van alle rituelen en rijkdommen moest ontdoen om zich bezig te houden met het ware geloof : het woord van God dat in de bijbel geschreven staat. Dit is de kern van de reformatorische ideeën van Luther.

Veel mensen waren tegen de ideeën van Luther, ze wilde hem op de brandstapel zien, het was onvergefelijk wat hij had gedaan. Daarom moest hij van de Paus naar Rome afreizen maar dat weigerde hij. Hij riep alle vorsten van de Duitse staten bij elkaar om hem te steunen. Door zijn verkeerde uitspraken moest hij die terug nemen, maar dat weigerde Luther ook omdat hij zijn ware geloof niet kon verloochenen.

Cuius regio & eius religio: Van wie het land is, is ook de godsdienst. De vorst bepaalt welke godsdienst zijn onderdanen aanhangen. Vastgesteld voor het Duitse Rijk bij de Godsdienstvrede van
Augsburg.

Luther had veel Duitse aanhangers, en steeds meer Duitsers lazen ook de bijbel die door Luther vertaald was in het Duits.

Een van de geleerden die geïnspireerd werd door Luther was Johannes Calvijn.
Hij vertrok naar Zwitserland om daar een belangrijke kerkhervormer te zijn. Volgens Calvijn had God de mensen als voor hun geboorte voorbestemd om het eeuwige leven te ontvangen, als mens hierop had je geen enkele invloed.
Dit idee noemen we predestinatie ; je destinatie ; je bestemming in van tevoren al bepaald.

Hoe zag de protestantse kerk er volgens Luther en Calvijn uit
- Vier kale muren en een preek

- Geen beelden, schilderingen, versieringen en rijkdommen
- Predikant las voor uit de bijbel in volkstaal
- Predikanten hoefde zich niet aan het celibaat te houden
- Door strenge tucht toonde ze hun nederigheid aan God

De gevolgen van de reformatie
- Miljoenen kregen een nieuw geloof hierdoor
- Velen kwamen in een moeilijke positie terecht
- Kon lijden tot oorlogen

5.4
Nederlandse Opstand : Het verzet in de Nederlanden tegen hun vorst Filips II en de oorlog met Spanje die daaruit voortvloeide (1568-1648). Ook wel Tachtigjarige Oorlog genoemd.

16e eeuw werd Nederland bestuurd door de familie Habsburgers
Zij bezaten delen van Europa, Amerika en Azië
Het hoofd was vanaf 1519 Karel V.
Nederland heette de 17 Nederlanden door de verschillende gewesten
Elk gewest had zijn eigen stadhouder.

Stadhouder : In de 16e eeuw plaatsvervanger van de vorst in een gewest. Groeit tijdens de opstand uit tot belangrijk politiek leider, in dienst van de gewesten.
Voerde het leger aan, benoemde bestuurders, de regenten.

Alle afgevaardigden samen heten de Staten-Generaal
Staten-Generaal : Vergadering van afgevaardigden van alle Nederlandse gewesten.
Gaf toestemming of advies om belasting te innen.

De grenzen van Spanje en Oostenrijk werden weer aangevallen door de Turken. Door centralisatie werden alle Nederlandse gewesten bestuurd door Brussel. In elk gewest zouden dezelfde wetten gelden. Toen Karel V. afstand deed van zijn troon verergerde de problemen zijn zoon Fhiliphs II werd koning.

hagenpreken : Protestantse preken in de buitenlucht.

Meer dan de helft van de Nederlanders woonden in steden, deze waren heel belangrijk voor de handel. Graan was de belangrijkste voedselbron en werd geïmporteerd uit Scandinavië, via de oostzeevaart : Ook Noordse handel genoemd. Handel op de Scandinavische landen, steeds de grote
motor van de Nederlandse economie. Nederland was afhankelijk van het buitenland. Oorloge in Scandinavië leidde tot een groot graan tekort in Nederland, en dus armoede.

In 1562 was er woede over de centralisatie en kwamen in actie. Ze sloten het verbond der edelen op

verbond der edelen: Groep edelen, verenigd in 1562 uit onvrede met het beleid van Filips II. Dat was zonder resultaat

Fhilips dacht er niet aan om de centralisatie terug te draaien en stelde de inquisitie in.
Inquisitie : Kerkelijke rechtbank, ook ingezet tegen protestanten.
Hij verbood alle samenkomsten van de Staten-Generaal.

smeekschrift der edelen: Nederlandse edelen bieden verzoek aan aan Margaretha van Parma om de vervolging van protestanten te staken.

De landvoogdes beloofde de straffen op ketterij te matigen. Sommige protestanten dachten nu openlijk hun religie te mogen uitoefenen.

In augustus 1566 werd het klooster aangevallen, alle beelden werden verbrijzeld. Dit was het begin van de Beeldenstorm : Vernieling van interieurs en plundering van katholieke kerken en kloosters in de Nederlanden in 1566.

Fhilips stuurde zijn belangrijkste raadgever, de hertog van alva, als nieuwe landvoogd naar de Nederlanden met hoge Spaanse ambtenaren en een leger, om de zaken op orde te stellen.

Als eerste stelde Alva de raad van beroerten in:
raad van beroerten: Rechtbank van Alva om de daders van de Beeldenstorm te berechten.

Ook de financiele problemen besloot Alva op te lossen. Hij ging 10% op de belasting heffen op de verkoop van goederen
tiende penning : Plan van Alva om tien procent belasting te heffen op de verkoop van goederen in alle gewesten.


geuzen: Opstandelingenleger onder leiding van Willem van Oranje. Komt van edelen die het Smeekschrift aanboden en als bedelaars werden betiteld.
Dit is het officiële begin van de 80 jarige oorlog. De bewoners van Nederland stonden voor een dilemma omdat veel mensen een grote afkeer hadden gekregen door het regime van Alva.

In 1576 sloten de opstandige gewesten Holland en Zeeland met de staten generaal de
pacificatie van gent : De Nederlandse gewesten sluiten onderling een overeenkomst (letterlijk ‘vredestichting’) in hun verzet tegen de politiek van de landsheer.

Ze wilden eerst allee Nederlandse soldaten uitroeien, maar als reactie hierop sloot de landvoogd
unie van Atrecht : Tegenhanger in het zuiden van de Unie van Utrecht. Dit verbond werkt verder samen met de landsheer en dus met de Spaanse koning.
Unie van Utrecht : Verbond van zeven noordelijke gewesten om de Opstand voort te zetten.

Steeds meer gewesten sloten zich in de loop der jaren aan. En tekende de
acte van verlating : De opstandige gewesten zweren Filips II af als landsheer.

Veroveringen en verliezen volgden elkaar in beide kampen op. In 1609 werd een 12 jaar durend wapenstilstand bereikt. Na afloop heeft dit geen strijd meer geleverd.