Koude Oorlog
Grote Alliantie: SU, VS, GB tijdens WO2.
Atlantisch Handvest voor na de oorlog, aug. 1941 Roosevelt en Churchill:
- niemand mag streven naar annexatie van gebieden
- gebiedswijzigingen niet toegestaan tegen wil plaatselijke bevolking
- alle volken mogen eigen regeringsvorm kiezen
- er moet vrede nagestreefd worden
- alle naties moeten afzien van geweld
- naties die dreigen met geweld moeten ontwapend worden
- er moet een algemeen stelsel van veiligheid komen
jan 1942 ondertekenden 26 landen de verklaring van VN waarbij ze zich achter het AH schaarden.
in 1945 oprichting VN, bijna alle landen lid behalve verliezers WO2.
Onderling wantrouwen vanaf ontstaan SU, SU<->VS:
- Na Oktoberrevolutie sloot SU vrede met Du en O-H, beschouwden westelijke bondgenoten als verraad en stuurden troepen om bolsjewieken ten val te brengen
- 1919 oprichting Komintern, wilden hele wereld communistisch maken
- Het Westen stond vijandig tegenover communisme, SU bang dat Westen zou proberen einde aan communisme in SU te maken
- In 1938 trok Stalin uit het verdrag van München de conclusie dat de SU niet op hulp van West-Eu hoefde te rekenen bij een Duitse aanval
- Eind augustus 1939 sloten Hitler en Stalin niet-aanvalsverdrag
- In sept. 1939 werden Polen en Finland door Du én SU aangevallen
Wantrouwen SU<->VS tijdens WO2:
- Russisch leger leed begin WO2 grote nederlagen, Stalin vroeg Churchill om hulp, duurde 3 jaar voor hulp kwam, Stalin dacht dat dit met opzet was
- Poolse kwestie: Polen wou dat na de oorlog de oude grenzen van Polen zouden worden hersteld, zou teruggave van gebied betekenen dat gebied wat voor WO1 bij Rusland had gehoord en in WO2 door SU veroverd werd. Engeland had in 1939 ter wille van Polen oorlog aan Hitler verklaard en aan Engelse zijde vocht een Pools leger, Churchill zat tussen 2 vuren: eisen Poolse regering en eisen Stalin
- In 1943 werden door Duitsers 1000en lijken gevonden in Rusland van door de Russen vermoorde Poolse officieren, Polen en het Westen geloofden niet dat ze zoals Stalin zei door de Duitsers waren vermoord
- Op 1 aug. 1944 werden niet-communistische Polen die in opstand kwamen tegen het Duitse leger door het Duitse leger vermoord terwijl Russen dichtbij kwamen maar laatstgenoemden geen hulp boden
- Stalin liet de Poolse grenzen toen hij Polen veroverd had verder naar het westen opschuiven dan Churchill had bedoeld en hielp een communistische regering in het zadel waardoor de Poolse regering in Engeland buitenspel werd gezet
Feb 1945 hielden Grote Drie (VS Roosevelt, Engeland Churchill, SU Stalin) op de Krim conferentie over toekomst Europa, juli 1945 opnieuw bijeen in Potsdam (VS Truman, Engeland Attlee, SU Stalin):
- Duitsland, Oostenrijk en Berlijn in 4 zones verdeeld
- Duitsland moest alle gebieden ten oosten van Oder-Neisse-lijn afstaan
- Loskoppeling Oostenrijk van Duitsland
- Politiek op democratische grondslag
- Uitroeiing nazisme, berechting oorlogsmisdadigers
- Ontwapening Duitsland, ontmanteling oorlogsindustrie
- Herstelbetalingen door Duitsland (over bedragen kon men het niet eens worden, SU wilde heel veel maar dat zou te nadelig voor Duitsland zijn, i.p.v liet Stalin gedemonteerde onderdelen uit Oostzonefabrieken + landbouwproducten naar Rusland overbrengen)
- Duitsland gedurende tijd van bezetting als economische eenheid beschouwd (vaag geformuleerd)
Truman minder vertrouwen in Stalin dan voorganger Roosevelt, Geallieerden niet eens over toekomst bevrijde gebieden, spraken af: bezetter grootste invloed eigen bezet gebiedje
-> invloedssferen, Westen wilde vrije verkiezingen in bevrijde gebieden, Stalin wilde alleen communisme.
Oorzaken slechte verhouding SU en Westelijke Geallieerden:
- grote verschillen op politiek, sociaal en economisch gebied
- toegenomen wantrouwen
- wegvallen van Du als buffer tussen Su en Westen, beide partijen wilden zoveel mogelijk invloed in Europa
- wegvallen van Japan als Aziatische grote mogendheid, ook hier wilde SU en Westen allebei ‘leegte’ opvullen
Westen had geen begrip voor Ruslands behoefte aan veiligheid en was ervan overtuigd dat de SU de hele wereld in haar macht wilde krijgen. De SU had geen begrip voor de westerse idealen van zelfbeschikking en democratie en dacht dat het Westen alleen maar uit was op economische overheersing en het terugdringen van Russische invloed.
VS dacht na 1945 dat SU naar uitbreiding van haar macht wilde want:
- SU had bijna alle Oost-Europese staten + Noord-Korea bezet en was bezig daar communistische regeringen aan de macht te helpen
- Het Westen stelde de SU aansprakelijk voor de communistische opstanden in Iran en Griekenland
- De communistische partijen in West-Europa volgden de door Stalin aangegeven partijlijn en bleken daardoor sterk onder invloed van SU te staan
Verschillende visie op Koude Oorlog:
Visie van SU: Westen stelt zich o.l.v VS vijandig op tegen SU e.a communistische landen en dat komt tot uiting door militaire machtsblokken om de SU te omsingelen, zoals NAVO in Eu, CENTO in Midden-Oosten en ZOAVO in Zuid-Oost-Azië en door Duitsland te verdelen en te willen herbewapenen
Visie 1 van Westen: SU wil behalve Oost-Europa heel de wereld aan zich onderwerpen en dat kun je zien aan de dictatuur van SU in andere staten: geen vrije verkiezingen, geen vrijheid van meningsuiting, annexatie niet-Russische gebieden, ondermijnen democratie vrije wereld, steunen communistische agressie in Gr, Vietn, Kor.
Visie 2 van Westen: SU was niet agressief maar reageerde gewoon op Amerikaanse dreiging, die bleek uit het gebruiken van atoombommen, militaire bases van VS in gehele wereld, + VS hadden liever deel van Du in hun machtsblok i.p.v dan ongedeeld neutraal Duitsland
Visie 3 van Westen: Geen van beide partijen agressief, SU wilde m.b.v communistische partijen macht in West-Europa vestigen omdat zij bang was voor VS, VS bang om SU elders met geweld aan macht was gekomen, SU wil hele wereld communistisch
Griekenland: Griekse regering (steun van Engeland) keerde uit ballingschap terug na vertrek Duitsers in 1944, maar opstand Griekse communistische verzetsbeweging (steun van Joegoslavië, Albanië en Burgarije). Alle hervormingsgezinden, niet alleen communistische werden onderdrukt.
Trumanleer: In 1947 liet Engeland aan Truman weten dat Engeland steun aan Griekenland moest beëindigen wegens binnenlandse economische moeilijkheden, Truman zei toen tegen het Congres dat hij zich wou verzetten tegen elke communistische aanval of opstand waar ook ter wereld, Congres achter hem. (geen verplichting, alleen mogelijkheid dit te doen) Deze politiek van het in bedwang houden van communisme wordt Trumanleer of containmentpolitiek genoemd. Moeilijk te peilen hoe bevolking in dacht in landen zonder verkiezingen.
Marshallplan: Europese landen allen economische problemen, in juni 1947 plan van Amerikaanse minister buitenlandse zaken Marshall. Pas in 1948 was Congres bereid geld uit te trekken voor Marshallplan: de Europese staten en SU moesten een programma ter economisch herstel van Europa opstellen, SU vond het economisch imperialisme en wees plan af, Oost-Europese staten ook omdat het kon worden opgevat als actie tegen SU. Marshallplan bleef beperkt tot West-Europa, Joegoslavië, Griekenland en Turkije. Motief VS: meer economische en politieke invloed in die landen, armoede voedingsbodem voor communisme dus landen kunnen beter rijk zijn, afzetmarkt Amerikaanse producten, steun van landen bij aanval VS. Gevolg Marshallplan: Economische opbloei West-Europa + verscherpte tegenstelling Oost en West.
Veiligheidsraad: 5 permanente leden (SU, VS, Fr., China, G-B, vetorecht), tien leden om de 2 jaar gekozen door Algemene Vergadering, handhaving internationale vrede en veiligheid, alle leden VN verplicht besluiten Veiligheidsraad te aanvaarden en uit te voeren. Algemene Vergadering bestaat uit afgevaardigden van de lidstaten, taken: zaken bespreken die met de VN te maken hebben, aanbevelingen doen aan Veiligheidsraad, VN-begroting bepalen enz.)
Onenigheid over Duitse toekomst:
- Stalin wilde een militair en economisch zwak Duitsland, minder macht bankiers en grootindustriëlen, hoge herstelbetalingen en alleen een pro-Russische regering->SU schafte in haar zone particulier bezit af en haalde zoveel mogelijk schadevergoeding binnen
- Engelsen en Amerikanen wilden een Duitsland dat in zijn eigen behoeften kon voorzien, democratisch was, en anti-Russisch, geen hoge herstelbetalingen->Westelijke Geallieerden handhaafden particulier bezit, bevorderden economisch herstel, in jan 1947 samenvoeging zones Engeland en VS, uit protest verliet Stalin overlegorgaan toekomst Duitsland, en Westen vervingen in 1948 de mark door de D-mark met koppeling waarde dollar
Blokkade West-Berlijn: Stalin besloot tot blokkade West-Berlijn toen D-mark ook in West-Berlijn werd ingevoerd. VS en Engeland begonnen via lucht voorraden te brengen, duurde van juni 1948 tot mei 1949 toen Stalin zijn blokkade ophief omdat hij zijn doel niet wist te bereiken, doel was: West-Berlijn aan Oost-Duitsland toevoegen of zijn oplossing voor Duitse kwestie erdoor drukken. Resultaat blokkade:
- Truman kreeg van Engeland toestemming atoombommenwerpers in G-B te stationeren
- Groot aantal landen sloot in april 1949 een militair bondgenootschap de NAVO
- Drie westelijke bezettingszones werden tot zelfstandige staat verklaard, Bondsrepubliek Duitsland (BRD) mei 1949
Antwoord Stalin: Oprichting Duitse Democratische Republiek (DDR) okt 1949.
Kans hereniging jaren 50: Westen vond dat Duitsland leger mocht oprichten, Stalin niet en was weer tot onderhandelingen bereid en stelde een ongedeeld democratisch maar neutraal Duitse staat voor, Westen zag in Stalins voorstel een truc om oprichting leger te voorkomen en Westen te verzwakken, eisten dus vrije verkiezingen in heel Duitsland, werd geweigerd door Stalin.
In 1954 toelating BRD NAVO, 1955 oprichting West-Duits leger, SU maakte in DDR ook eigen leger namelijk Nationale Volksarmee en sloot Warschaupact (militair bondgenootschap tussen SU, Polen, Roemenië, Bulgarije, Tsjecho-Slowakije, DDR, bedoeld als tegenhanger NAVO)
China:
Nationalistische regering Chiang Kaisjek (steun van VS) bestreden door Chinese communisten Mao Zedong, beiden vochten tegen Japanners, maar na oorlog laait onderlinge strijd weer op, 1949 communisten gewonnen, tegenstanders vluchtten naar Taiwan. Hierna in VS heksenjacht op communistisch gezinde mensen.
Koreaanse oorlog:
Toen Japan in aug. 1945 capituleerde hadden Russen Korea veroverd, volgens afspraak hielden Russen het noorden bezet en Amerikanen het zuiden. Sygnman Rhee, gekozen in 1948 voor het zuiden werd dictatoriaal tegen bedoelingen Amerikanen in, in 1949 vertrokken Russen + Amerikanen. Juni 1950 aanval Noord-Korea-> Zuid-Korea, VN riep leden op agressie N-K tegen te gaan, SU kon geen veto geven na boycot door SU over Amerikaans veto tegen toelating China tot VN, leger van VN kon Zuid-Korea te hulp komen, opperbevelhebber MacArthur. Begin N-K diep zuiden binnen, VN dreef N-K terug, toen VN Chinees-Koreaanse grens naderde stuurde China soldaten om VN terug te dringen, MacArthur begon tegenaanval tegen bevel Truman in, Chinezen weer terug in N-K, Truman ontslaat MacArthur. Vredesonderhandelingen, pas in 1953 wapenstilstand onder Eisenhower.
Voortzetting Koude Oorlog of vreedzame coëxistentie?
1953 Eisenhower president VS, nieuwe minister van buitenlandse zaken was John Foster Dulles, vond containment te slap, wilde politiek van roll back = bevrijding van volken die door het communisme onderworpen waren, desnoods door kernwapens in te zetten, maar voerde plannen niet echt uit want:
- Hoger defensiebudget nodig
- Oorlog met SU voor VS gevaarlijk(er) want SU had ook kernbom
Rond 1953 Chroesjtsjov regeerder SU, ging door met opbouw Sovjet-kernmacht maar wilde wel vreedzame coëxistentie: rivaliteit mocht niet tot oorlog leiden. In 1955 vredesverdrag Oostenrijk, O onafhankelijke staat op westers-democratische basis, met beperkt leger en niet aansluiten bij Oost of West, Russen en Westen trokken zich terug. Conferentie Genève 1955 (Chroesjtsjov, Eisenhower, Dulles), weinig bereikt maar goede sfeer. Oktober 1956 Chroesjtsjov minder vreedzaam-> liet opstand tegen communistisch bewind in Hongarije bloedig onderdrukken, dreigde G-B en Fr met kernraketten aan te vallen toen zij Egypte aanvielen wegens nationalisatie van Suez-kanaal, laatsten stopten toen VS dit ook afkeurde. In 1959 Chroesjtsjov bezoek VS in Camp David = buitenhuis president.
Hongarije: Geleid sinds 1948 door stalinist Rakosi, protesten door arbeiders en studenten (wilden alle Russen het land uit, vrije verkiezingen en processen tegen de oude leiders). Nagy premier. Russisch leger moorden de Hongaren uit.
Tsjecho-Slowakije: Communistische partij, interne conflicten, Dubcek voorstander van vergaande hervormingen, SU bang dat zij invloed zou verliezen en vielen T-S binnen, Tsjechen nauwelijks gewapend verzet wel allemaal verontwaardigd op straat, ‘harde’ communisten met lijn Moskou weer aan de macht.
Nov. 1960 JFK president VS, vond politiek Eisenhower te voorzichtig en slap, zette kostbare programma’s op voor hulp Derde Wereld, wilde indruk maken op Chroesjtsjov maar lukte niet.
Berlijnse muur: Veel DDR-mensen emigreerden via West-Berlijn naar de BRD, DDR-leider Walter Ulbricht liet muur dwars door Berlijn bouwen vanaf augustus 1961, Amerikanen deden niks.
Cuba-crisis: Onder de dictator Batista was Cuba economisch afhankelijk geweest van de VS, Fidel Castro verdreef Batista eind 1958, nationaliseerde alle Amerikaans bezit en sloot handelsovereenkomst met SU. Eisenhower reageert met economische boycot, Cuba kon in vervolg suiker bijna alleen aan SU verkopen. In april 1961 landden Cubaanse emigranten in Varkensbaai om Castro ten val te brengen, gesteund door VS, poging mislukte volledig, in 1962 begon Chroesjtsjov kernraketten te plaatsen in Cuba ter bescherming tegen VS. Kennedy besloot tot blokkade Cuba + zei dat raketaanval van Cuba op VS vergolden zou woorden met kernaanval op SU, akkoord: Kennedy verklaarde dat VS Cuba nooit zouden aanvallen en Chroesjtsjov haalde raketten van Cuba terug en liet bases afbreken.
VS en SU legden ‘hotline’ aan tussen Washington en Moskou om in geval van crisis sneller te kunnen communiceren. VS en SU begonnen besprekingen over beperken kernbomproeven die leidden tot kernproefstopverdragen. Landen zoals Fr in Europa bang slachtoffer te worden van conflict tussen VS en SU door nauwe band met VS.
De VS gaan Zuid-Vietnam steunen: Na WO2 hadden Fransen moeite hun koloniën (Vietnam, Laos, Cambodja) onder controle te houden: er ontstond in Vietnam een bevrijdingsbeweging Vietminh o.l.v communist Ho Tsji Minh, aanhangers communisten en nationalisten, HTM riep na Japanse capitulatie republiek uit->Fransen benoemden Vietnamese regering die zij wilden en Fr. Leger veroverde steden maar niet platteland, poging tot veroveren platteland grote nederlaag (vallei Dien Bien Phoe). In juli 1945 wapenstilstand met volgende regels:
- Vietminh moesten zich terugtrekken ten noorden van 17de breedtegraad, Fransen ten zuiden daarvan
- Binnen een jaar Franse troepen Vietnam verlaten
- Binnen 2 jaar verkiezingen om Vietnam te herenigen (zou nooit gehouden worden)
Nu Vietnam verdeeld in Noord-Vietnam o.l.v Ho Tsji Minh en Zuid-Vietnam o.l.v Ngo Dinh Diem, VS hielp Zuid-Vietnamese staat in stand te houden, want als Vietnam communistisch werd zouden heleboel landen als Laos, Cambodja, Thailand, Birma, Maleisië en Indonesië volgen. Diem weinig populair: was katholiek terwijl groot deel V boeddhistisch was, onderdrukte alle oppositie, communistisch of niet.
In 1960 richt Zuid-Vietnam Vietcong op = Nationale Bevrijdingsfront, communistisch, kreeg ook steun van niet-communisten, kreeg wapens en voorraden van Noord-Vietnam, en Noord-Vietnam van SU. Betrekkingen tussen N-V en China niet goed: China probeerde al eeuwenlang Vietnam te overheersen. Diems leger kon Vietcong niet bedwingen want zijn leger was getraind om invallen van N-V te weerstaan en niet om een guerrilla te bestrijden.
Kennedy ging ervan uit dat Vietcong kleine minderheid was en alleen kon bestaan door steun N-V en afgedwongen medewerking Zuid-Vietnamese plattelandsbevolking. Intussen drong ook N-V het zuiden binnen, grensgebied werd daarom met helikopters en vliegtuigen bewaakt, maar hielp weinig want soldaten en voorraden konden via buurlanden Laos en Cambodja het Zuiden bereiken de Ho Tsji Mihn-route. Kennedy stuurt ‘adviseurs’ naar Zuid-Vietnam en oefent druk uit op Diem om zijn bewind minder dictatoriaal te maken, had geen zin, op 1 nov. 1963 vond met instemming van VS militaire staatsgreep plaats waarbij Diem gedood werd, nu leger aan de macht, 3 weken hierna Kennedy vermoord, opvolger: Lyndon B. Johnson. Johnson stuurt Amerikaanse troepen in maart 1965 naar Z-V, N-V stuurt ook steeds meer soldaten. Luchtmacht VS bombardeert doelen in N-V en Z-V, boerenbevolking slachtoffer want plaatsen waar VS dacht dat Vietcong of N-V zich schuilhield zonder pardon gebombardeerd. Meer mensen bij oorlog betrokken want eerste oorlog echt op tv. Nixon verkozen 1968, ‘vietnamisering’=geleidelijke terugtrekking Amerikaanse troepen en Z-V troepen versterken, om vijand ondertussen op afstand te houden werden bombardementen uitgebreid tot Laos en Cambodja. Z-V sterker maar konden N-V niet definitief verslaan. Aug. 1972 laatste Amerikanen weg uit Vietnam, Amerikaanse luchtmacht bleef nog even bombarderen. Nixon gaat op bezoek in China en Rusland om invloed uit te oefenen, we weten niet of dit geholpen heeft maar in 1973 wel wapenstilstand. Nixon wordt opgevolgd door Gerald Ford, en N-V versloeg Z-V april 1975, ze wisten dat Ford niet zou reageren, Amerikanen stuurden alleen schepen om Zuid-Vietnamese functionarissen te evacueren. Zuid-Vietnamesen werden opgesloten in ‘heropvoedingskampen’, velen vluchten.
Cambodja: vergelijkbaar met Zuid-Vietnam, regering o.l.v Lon Nol bestreed met Amerikaanse hulp de Rode Khmer, maar Amerikanen staakten hulp in 1975 en Khmer overwon. Hierna werden zelden journalisten e.d toegelaten in Cambodja en Vietnam. In 1979 verdreef Vietnamese leger Khmer en bleek dat Khmer schrikbewind hadden gevoerd
-> bevolking van Phnom Penh naar platteland verdreven, mensen die opleiding hadden gevolgd gedood, e.d.
Gevolgen van Vietnamoorlog voor verhouding Oost-West:
- Vietnam wilde niet afhankelijk zijn van SU of China en wilde heel Indo-China beheersen maar had de hulp hard nodig, strijd tussen SU en China om invloed Vietnam, SU won
- VS veel geld kwijt, 30 miljard per jaar, SU 1 miljard, Amerikanen gesneuveld, Russen niet
- Oorlog hield hervormingen tegen zoals plannen van Johnson voor Great Society
- Conflict van SU met China scherper over invloed Vietnam
- VS knoopte betrekkingen aan met China om Vietnamoorlog te beëindigen, bron van grote zorgen van SU
Betrekkingen China VS verbeteren:
- Chinese volksrepubliek kreeg economische steun VS
- C-V toegelaten VN + vaste zetel Veiligheidsraad van VN
- China en VS spraken af beiden geen overheersende positie in Azië aan te nemen en beiden verhinderen dat een derde macht naar de hegemonie zou dingen
“Lessen” van Vietnam:
- VS beter bewust van problemen bij bestrijding communisme->communisme vaak in landen waar rijke bovenlaag arme benedenlaag overheerste, wanneer Amerikanen strijd tegen communisme steunden steunden ze rijke bovenlaag en deze had minder aanhang onder bevolking dan communisten
- Amerikaanse regering stapte af van het idee dat iedere communistische beweging een marionet was van Moskou of Peking
- Amerikaanse regering beschouwde niet meer elk bewind als bondgenoot tegen het communisme
Willy Brandt: In 1969 raakte CDU die sinds ontstaan BRD in regering had gezeten in oppositie. SPD en liberale FDP gingen samen regeren o.l.v bondskanselier Willy Brandt. BRD tekende in 1970 Verdrag van Moskou waarin staat dat de grens met DDR (Oder-Neisse-grens) onschendbaar verklaard wordt, en DDR zou het verkeer tussen West-Duitsland en West-Berlijn niet meer hinderen. Voordeel SU: SU hoefde niet langer bang te zijn dat West-Duitsland aanspraken zou maken op stukken van Oost-Europa. Nadeel SU: SU minder greep op communistische Oost-Europese staten. In Polen in 1980 kregen arbeiders na stakingen het recht een vakbond Solidariteit op te richten die niet door communistische partij werd beheerst, maar in 1982 weer verboden.
Het Midden-Oosten: In conflict tussen Arabische staten en staat Israël (die kort gesticht was na WO2) steunde SU Arabische staten en VS vooral Israël maar probeerde beide te vriend te houden. Na Suez-crisis 1956 nam invloed SU toe, Egypte kreeg wapens en training van SU. In 1967 oorlog tussen Israël en Egypte, Syrië en Jordanië, Israël won maar sloot onder druk SU wapenstilstand. In 1973 wilden Egypte en Syrië hun door Israël bezette gebieden heroveren, SU dreigde ‘personeel’ te sturen, weer wapenstilstand ook onder druk VS. Arabische staten gingen olieprijzen verhogen en dreigen met nog hogere verhogingen, Westen in grote economische moeilijkheden. VS bemiddelde actief tussen Israël en Arabische staten, met president Sadat. Na oorlog 1973 had Sadat volledig met SU gebroken en ontving nu steun van VS, in 1979 vrede Egypte Israël. In 1979 verloor VS bondgenoot Iran, westers georiënteerde sjah vluchtte en macht kwam in handen van religieuze leider Chomeini en volgelingen. Probleem met betrekkingen Midden-Oosten voor SU: communisme en islam moeilijk te combineren. VS: steun aan Israël hinderpaal.
Afrika ten zuiden van de Sahara: Westen kreeg meer invloed dan SU en China. Ethiopië regering naar Russisch model in 1974 in 1978 vriendschapsverdrag SU, jarenlang burgeroorlog tussen regeringsleger en afscheidingsbewegingen in oosten (Ogaden) en noorden (Eritrea), in 1991 communistische regering afgezet, toen einde burgeroorlog->Eritrea zelfstandige staat in 1993.
Angola tot 1974 Portugese kolonie, na verdwijnen Portugezen burgeroorlog tussen marxistische MPLA en UNITA, SU stuurde geen troepen naar Angola om niet voor imperialistisch worden uitgemaakt denkend aan VS en Vietnam maar zorgde wel voor Cubaanse militairen naar Angola. Westen en Zuid-Afrika steunde UNITA met wapens en soldaten, door Cubaanse hulp MPLA macht in handen, in 1991 trokken Cubanen terug, weer burgeroorlog.
Mozambique tot 1975 Portugese kolonie, burgeroorlog tussen marxistische FRELIMO die macht in handen had en andere groepering RENAMO. SU steunde FRELIMO, Zuid-Afrika RENAMO, er ontstond hongersnood door burgeroorlog, mensen vluchten.
Namibië voormalig Duitse kolonie sinds 1918 bestuurd door Zuid-Afrika, in 1966 begon bevrijdingsbeweging SWAPO, marxistisch, steun Angolese MPLA, Z-A trok terug, 1990 Namibië onafhankelijke staat.
In Zuid-Afrika werd blanke minderheidsregering bestreden door zwarte marxistisch georiënteerde verzetsbeweging ANC.
Kernwapenwedloop: sinds 1945 VS atoombommen, 1949 SU ook atoombommen, beide partijen wilden geen achterstand dus gingen steeds meer uitbreiden en moderniseren. VS had tot eind jaren ’50 wapens die SU konden treffen en SU niet die VS konden treffen maar SU had wel enorm veel soldaten, daarom voerde VS strategie van massale vergelding in: als SU West-Europa zou aanvallen, zou VS Russische steden verwoesten, maar sinds eind jaren ’50 kon SU ook dreigen. Kennedy besloot toen massale vergelding wat te verminderen: indien aanval SU dan eerst met conventionele wapens en soldaten vechten, dan lichte kernwapens en tenslotte zware kernwapens = strategie van het aangepaste antwoord, hiervoor uitbreiding leger nodig. Europese NAVO-landen voelden hier niet veel voor want:
- Europese landen zouden meer geld aan defensie moeten uitgeven
- Rusland zou minder afgeschrikt worden en kijken hoe ver ze zouden kunnen gaan zonder een kernaanval te hoeven vrezen, dupe West-Europa
Vijf jaar later strategie aanvaard in 1967.
In 1977 nieuwe fase kernwapenwedloop: SU voerde nieuwe raket in voor eventuele strijd in Europa, NAVO zou ook nieuwe raketten invoeren tenzij Russische raketten zouden worden teruggetrokken. In allerlei West-Europese landen vredesbewegingen tegen invoering NAVO-raketten, in NL in 1981 en 1983.
Na Cuba-crisis onderhandelingen Oost en West over kernwapenwedloop, stroef, maar afspraken:
- Non-Proliferatie-Verdrag 1968 waarin VS, SU, Engeland en 108 andere landen akkoord gingen geen kernwapens te leveren aan landen die er nog geen hadden of kernwapens te willen bezitten, bedoeld om verspreiding kernwapens over meer landen te voorkomen, niet ondertekend door China, India, Pakistan, Zuid-Afrika, Frankrijk, Argentinië, Brazilië en Cuba.
- SALT-verdragen (1972 en 1979) waarbij SU en VS afspraken aantal intercontinentale kernraketten te verminderen
Amerikaanse president Ronald Reagan (1981-1988) zeer wantrouwend tegenover SU, wilde ‘ruimteschild’ tegen raketaanvallen ontwikkelen, maar houding veranderde toen Gorbatsjov in 1985 leider van SU werd en nieuw beleid was gaan voeren. Resultaat was INF-akkoord (1987) waarbij SU en VS allebei afspraken kernwapens voor middellange afstand uit Europa te verwijderen, lijn werd voortgezet door opvolger Bush (1989-1992). Verhoudingen SU en VS werden beter in jaren 1988-1990 doordat:
- Gorbatsjov eind 1988 Russische troepen terugtrok die sinds 1979 in Afghanistan vochten
- Eind 1989 liet Gorbatsjov toe dat in veel Oost-Europese landen het communisme werd afgeschaft
- In 1990 Gorbatsjov akkoord dat DDR uit Warschaupact trad en zichzelf ophief
Dec. 1989 eerste ontmoeting Gorbatsjov en Bush, bij Malta, ging goed.
Belangrijke reden om Koude Oorlog te beëindigen was dat economie SU te zwak was om wapenwedloop vol te houden en steun aan communistische bewegingen veel geld kostte, en VS maakte ook grote kosten.
In 1991 viel SU uiteen in 15 onafhankelijke republieken en werd Warschaupact opgeheven, hiermee SU als tegenstander voor Westen verdwenen.
Problemen die nog speelden: Vier voormalige Sovjet-republieken (Rusland, Oekraïne, Wit-Rusland en Kazachstan) bleven in bezit kernwapens. Veel voormalige Oostbloklanden (Baltische landen, Polen, Tsjechië, Slowakije, Hongarije) wilden lid worden van NAVO, Rusland was daar tegen. In jan. 1994 bood Clinton op NAVO-conferentie een ‘partnerschap voor vrede’ aan wat inhield: samenwerking militair gebied maar geen garantie van militair ingrijpen bij aanval van Rusland, in 1999 Polen, Tsjechië en Hongarije lid NAVO, Rusland protesteerde. Bij burgeroorlog in Joegoslavië nieuwe Oost-West-tegenstelling (m.u.v Griekenland): Westen meer begrip voor Kroaten en moslims in Bosnië en Kosovo, Rusland partij voor Serviërs, net als in WO1.
Grote Alliantie: SU, VS, GB tijdens WO2.
Atlantisch Handvest voor na de oorlog, aug. 1941 Roosevelt en Churchill:
- niemand mag streven naar annexatie van gebieden
- gebiedswijzigingen niet toegestaan tegen wil plaatselijke bevolking
- alle volken mogen eigen regeringsvorm kiezen
- er moet vrede nagestreefd worden
- alle naties moeten afzien van geweld
- naties die dreigen met geweld moeten ontwapend worden
- er moet een algemeen stelsel van veiligheid komen
in 1945 oprichting VN, bijna alle landen lid behalve verliezers WO2.
Onderling wantrouwen vanaf ontstaan SU, SU<->VS:
- Na Oktoberrevolutie sloot SU vrede met Du en O-H, beschouwden westelijke bondgenoten als verraad en stuurden troepen om bolsjewieken ten val te brengen
- 1919 oprichting Komintern, wilden hele wereld communistisch maken
- Het Westen stond vijandig tegenover communisme, SU bang dat Westen zou proberen einde aan communisme in SU te maken
- In 1938 trok Stalin uit het verdrag van München de conclusie dat de SU niet op hulp van West-Eu hoefde te rekenen bij een Duitse aanval
- Eind augustus 1939 sloten Hitler en Stalin niet-aanvalsverdrag
- In sept. 1939 werden Polen en Finland door Du én SU aangevallen
Wantrouwen SU<->VS tijdens WO2:
- Russisch leger leed begin WO2 grote nederlagen, Stalin vroeg Churchill om hulp, duurde 3 jaar voor hulp kwam, Stalin dacht dat dit met opzet was
- Poolse kwestie: Polen wou dat na de oorlog de oude grenzen van Polen zouden worden hersteld, zou teruggave van gebied betekenen dat gebied wat voor WO1 bij Rusland had gehoord en in WO2 door SU veroverd werd. Engeland had in 1939 ter wille van Polen oorlog aan Hitler verklaard en aan Engelse zijde vocht een Pools leger, Churchill zat tussen 2 vuren: eisen Poolse regering en eisen Stalin
- In 1943 werden door Duitsers 1000en lijken gevonden in Rusland van door de Russen vermoorde Poolse officieren, Polen en het Westen geloofden niet dat ze zoals Stalin zei door de Duitsers waren vermoord
- Stalin liet de Poolse grenzen toen hij Polen veroverd had verder naar het westen opschuiven dan Churchill had bedoeld en hielp een communistische regering in het zadel waardoor de Poolse regering in Engeland buitenspel werd gezet
Feb 1945 hielden Grote Drie (VS Roosevelt, Engeland Churchill, SU Stalin) op de Krim conferentie over toekomst Europa, juli 1945 opnieuw bijeen in Potsdam (VS Truman, Engeland Attlee, SU Stalin):
- Duitsland, Oostenrijk en Berlijn in 4 zones verdeeld
- Duitsland moest alle gebieden ten oosten van Oder-Neisse-lijn afstaan
- Loskoppeling Oostenrijk van Duitsland
- Politiek op democratische grondslag
- Uitroeiing nazisme, berechting oorlogsmisdadigers
- Ontwapening Duitsland, ontmanteling oorlogsindustrie
- Herstelbetalingen door Duitsland (over bedragen kon men het niet eens worden, SU wilde heel veel maar dat zou te nadelig voor Duitsland zijn, i.p.v liet Stalin gedemonteerde onderdelen uit Oostzonefabrieken + landbouwproducten naar Rusland overbrengen)
- Duitsland gedurende tijd van bezetting als economische eenheid beschouwd (vaag geformuleerd)
Truman minder vertrouwen in Stalin dan voorganger Roosevelt, Geallieerden niet eens over toekomst bevrijde gebieden, spraken af: bezetter grootste invloed eigen bezet gebiedje
Oorzaken slechte verhouding SU en Westelijke Geallieerden:
- grote verschillen op politiek, sociaal en economisch gebied
- toegenomen wantrouwen
- wegvallen van Du als buffer tussen Su en Westen, beide partijen wilden zoveel mogelijk invloed in Europa
- wegvallen van Japan als Aziatische grote mogendheid, ook hier wilde SU en Westen allebei ‘leegte’ opvullen
Westen had geen begrip voor Ruslands behoefte aan veiligheid en was ervan overtuigd dat de SU de hele wereld in haar macht wilde krijgen. De SU had geen begrip voor de westerse idealen van zelfbeschikking en democratie en dacht dat het Westen alleen maar uit was op economische overheersing en het terugdringen van Russische invloed.
VS dacht na 1945 dat SU naar uitbreiding van haar macht wilde want:
- SU had bijna alle Oost-Europese staten + Noord-Korea bezet en was bezig daar communistische regeringen aan de macht te helpen
- Het Westen stelde de SU aansprakelijk voor de communistische opstanden in Iran en Griekenland
- De communistische partijen in West-Europa volgden de door Stalin aangegeven partijlijn en bleken daardoor sterk onder invloed van SU te staan
Verschillende visie op Koude Oorlog:
Visie 1 van Westen: SU wil behalve Oost-Europa heel de wereld aan zich onderwerpen en dat kun je zien aan de dictatuur van SU in andere staten: geen vrije verkiezingen, geen vrijheid van meningsuiting, annexatie niet-Russische gebieden, ondermijnen democratie vrije wereld, steunen communistische agressie in Gr, Vietn, Kor.
Visie 2 van Westen: SU was niet agressief maar reageerde gewoon op Amerikaanse dreiging, die bleek uit het gebruiken van atoombommen, militaire bases van VS in gehele wereld, + VS hadden liever deel van Du in hun machtsblok i.p.v dan ongedeeld neutraal Duitsland
Visie 3 van Westen: Geen van beide partijen agressief, SU wilde m.b.v communistische partijen macht in West-Europa vestigen omdat zij bang was voor VS, VS bang om SU elders met geweld aan macht was gekomen, SU wil hele wereld communistisch
Griekenland: Griekse regering (steun van Engeland) keerde uit ballingschap terug na vertrek Duitsers in 1944, maar opstand Griekse communistische verzetsbeweging (steun van Joegoslavië, Albanië en Burgarije). Alle hervormingsgezinden, niet alleen communistische werden onderdrukt.
Trumanleer: In 1947 liet Engeland aan Truman weten dat Engeland steun aan Griekenland moest beëindigen wegens binnenlandse economische moeilijkheden, Truman zei toen tegen het Congres dat hij zich wou verzetten tegen elke communistische aanval of opstand waar ook ter wereld, Congres achter hem. (geen verplichting, alleen mogelijkheid dit te doen) Deze politiek van het in bedwang houden van communisme wordt Trumanleer of containmentpolitiek genoemd. Moeilijk te peilen hoe bevolking in dacht in landen zonder verkiezingen.
Marshallplan: Europese landen allen economische problemen, in juni 1947 plan van Amerikaanse minister buitenlandse zaken Marshall. Pas in 1948 was Congres bereid geld uit te trekken voor Marshallplan: de Europese staten en SU moesten een programma ter economisch herstel van Europa opstellen, SU vond het economisch imperialisme en wees plan af, Oost-Europese staten ook omdat het kon worden opgevat als actie tegen SU. Marshallplan bleef beperkt tot West-Europa, Joegoslavië, Griekenland en Turkije. Motief VS: meer economische en politieke invloed in die landen, armoede voedingsbodem voor communisme dus landen kunnen beter rijk zijn, afzetmarkt Amerikaanse producten, steun van landen bij aanval VS. Gevolg Marshallplan: Economische opbloei West-Europa + verscherpte tegenstelling Oost en West.
Veiligheidsraad: 5 permanente leden (SU, VS, Fr., China, G-B, vetorecht), tien leden om de 2 jaar gekozen door Algemene Vergadering, handhaving internationale vrede en veiligheid, alle leden VN verplicht besluiten Veiligheidsraad te aanvaarden en uit te voeren. Algemene Vergadering bestaat uit afgevaardigden van de lidstaten, taken: zaken bespreken die met de VN te maken hebben, aanbevelingen doen aan Veiligheidsraad, VN-begroting bepalen enz.)
Onenigheid over Duitse toekomst:
- Engelsen en Amerikanen wilden een Duitsland dat in zijn eigen behoeften kon voorzien, democratisch was, en anti-Russisch, geen hoge herstelbetalingen->Westelijke Geallieerden handhaafden particulier bezit, bevorderden economisch herstel, in jan 1947 samenvoeging zones Engeland en VS, uit protest verliet Stalin overlegorgaan toekomst Duitsland, en Westen vervingen in 1948 de mark door de D-mark met koppeling waarde dollar
Blokkade West-Berlijn: Stalin besloot tot blokkade West-Berlijn toen D-mark ook in West-Berlijn werd ingevoerd. VS en Engeland begonnen via lucht voorraden te brengen, duurde van juni 1948 tot mei 1949 toen Stalin zijn blokkade ophief omdat hij zijn doel niet wist te bereiken, doel was: West-Berlijn aan Oost-Duitsland toevoegen of zijn oplossing voor Duitse kwestie erdoor drukken. Resultaat blokkade:
- Truman kreeg van Engeland toestemming atoombommenwerpers in G-B te stationeren
- Groot aantal landen sloot in april 1949 een militair bondgenootschap de NAVO
- Drie westelijke bezettingszones werden tot zelfstandige staat verklaard, Bondsrepubliek Duitsland (BRD) mei 1949
Antwoord Stalin: Oprichting Duitse Democratische Republiek (DDR) okt 1949.
Kans hereniging jaren 50: Westen vond dat Duitsland leger mocht oprichten, Stalin niet en was weer tot onderhandelingen bereid en stelde een ongedeeld democratisch maar neutraal Duitse staat voor, Westen zag in Stalins voorstel een truc om oprichting leger te voorkomen en Westen te verzwakken, eisten dus vrije verkiezingen in heel Duitsland, werd geweigerd door Stalin.
In 1954 toelating BRD NAVO, 1955 oprichting West-Duits leger, SU maakte in DDR ook eigen leger namelijk Nationale Volksarmee en sloot Warschaupact (militair bondgenootschap tussen SU, Polen, Roemenië, Bulgarije, Tsjecho-Slowakije, DDR, bedoeld als tegenhanger NAVO)
China:
Koreaanse oorlog:
Toen Japan in aug. 1945 capituleerde hadden Russen Korea veroverd, volgens afspraak hielden Russen het noorden bezet en Amerikanen het zuiden. Sygnman Rhee, gekozen in 1948 voor het zuiden werd dictatoriaal tegen bedoelingen Amerikanen in, in 1949 vertrokken Russen + Amerikanen. Juni 1950 aanval Noord-Korea-> Zuid-Korea, VN riep leden op agressie N-K tegen te gaan, SU kon geen veto geven na boycot door SU over Amerikaans veto tegen toelating China tot VN, leger van VN kon Zuid-Korea te hulp komen, opperbevelhebber MacArthur. Begin N-K diep zuiden binnen, VN dreef N-K terug, toen VN Chinees-Koreaanse grens naderde stuurde China soldaten om VN terug te dringen, MacArthur begon tegenaanval tegen bevel Truman in, Chinezen weer terug in N-K, Truman ontslaat MacArthur. Vredesonderhandelingen, pas in 1953 wapenstilstand onder Eisenhower.
Voortzetting Koude Oorlog of vreedzame coëxistentie?
1953 Eisenhower president VS, nieuwe minister van buitenlandse zaken was John Foster Dulles, vond containment te slap, wilde politiek van roll back = bevrijding van volken die door het communisme onderworpen waren, desnoods door kernwapens in te zetten, maar voerde plannen niet echt uit want:
- Hoger defensiebudget nodig
- Oorlog met SU voor VS gevaarlijk(er) want SU had ook kernbom
Rond 1953 Chroesjtsjov regeerder SU, ging door met opbouw Sovjet-kernmacht maar wilde wel vreedzame coëxistentie: rivaliteit mocht niet tot oorlog leiden. In 1955 vredesverdrag Oostenrijk, O onafhankelijke staat op westers-democratische basis, met beperkt leger en niet aansluiten bij Oost of West, Russen en Westen trokken zich terug. Conferentie Genève 1955 (Chroesjtsjov, Eisenhower, Dulles), weinig bereikt maar goede sfeer. Oktober 1956 Chroesjtsjov minder vreedzaam-> liet opstand tegen communistisch bewind in Hongarije bloedig onderdrukken, dreigde G-B en Fr met kernraketten aan te vallen toen zij Egypte aanvielen wegens nationalisatie van Suez-kanaal, laatsten stopten toen VS dit ook afkeurde. In 1959 Chroesjtsjov bezoek VS in Camp David = buitenhuis president.
Hongarije: Geleid sinds 1948 door stalinist Rakosi, protesten door arbeiders en studenten (wilden alle Russen het land uit, vrije verkiezingen en processen tegen de oude leiders). Nagy premier. Russisch leger moorden de Hongaren uit.
Nov. 1960 JFK president VS, vond politiek Eisenhower te voorzichtig en slap, zette kostbare programma’s op voor hulp Derde Wereld, wilde indruk maken op Chroesjtsjov maar lukte niet.
Berlijnse muur: Veel DDR-mensen emigreerden via West-Berlijn naar de BRD, DDR-leider Walter Ulbricht liet muur dwars door Berlijn bouwen vanaf augustus 1961, Amerikanen deden niks.
Cuba-crisis: Onder de dictator Batista was Cuba economisch afhankelijk geweest van de VS, Fidel Castro verdreef Batista eind 1958, nationaliseerde alle Amerikaans bezit en sloot handelsovereenkomst met SU. Eisenhower reageert met economische boycot, Cuba kon in vervolg suiker bijna alleen aan SU verkopen. In april 1961 landden Cubaanse emigranten in Varkensbaai om Castro ten val te brengen, gesteund door VS, poging mislukte volledig, in 1962 begon Chroesjtsjov kernraketten te plaatsen in Cuba ter bescherming tegen VS. Kennedy besloot tot blokkade Cuba + zei dat raketaanval van Cuba op VS vergolden zou woorden met kernaanval op SU, akkoord: Kennedy verklaarde dat VS Cuba nooit zouden aanvallen en Chroesjtsjov haalde raketten van Cuba terug en liet bases afbreken.
VS en SU legden ‘hotline’ aan tussen Washington en Moskou om in geval van crisis sneller te kunnen communiceren. VS en SU begonnen besprekingen over beperken kernbomproeven die leidden tot kernproefstopverdragen. Landen zoals Fr in Europa bang slachtoffer te worden van conflict tussen VS en SU door nauwe band met VS.
De VS gaan Zuid-Vietnam steunen: Na WO2 hadden Fransen moeite hun koloniën (Vietnam, Laos, Cambodja) onder controle te houden: er ontstond in Vietnam een bevrijdingsbeweging Vietminh o.l.v communist Ho Tsji Minh, aanhangers communisten en nationalisten, HTM riep na Japanse capitulatie republiek uit->Fransen benoemden Vietnamese regering die zij wilden en Fr. Leger veroverde steden maar niet platteland, poging tot veroveren platteland grote nederlaag (vallei Dien Bien Phoe). In juli 1945 wapenstilstand met volgende regels:
- Vietminh moesten zich terugtrekken ten noorden van 17de breedtegraad, Fransen ten zuiden daarvan
- Binnen een jaar Franse troepen Vietnam verlaten
- Binnen 2 jaar verkiezingen om Vietnam te herenigen (zou nooit gehouden worden)
Nu Vietnam verdeeld in Noord-Vietnam o.l.v Ho Tsji Minh en Zuid-Vietnam o.l.v Ngo Dinh Diem, VS hielp Zuid-Vietnamese staat in stand te houden, want als Vietnam communistisch werd zouden heleboel landen als Laos, Cambodja, Thailand, Birma, Maleisië en Indonesië volgen. Diem weinig populair: was katholiek terwijl groot deel V boeddhistisch was, onderdrukte alle oppositie, communistisch of niet.
In 1960 richt Zuid-Vietnam Vietcong op = Nationale Bevrijdingsfront, communistisch, kreeg ook steun van niet-communisten, kreeg wapens en voorraden van Noord-Vietnam, en Noord-Vietnam van SU. Betrekkingen tussen N-V en China niet goed: China probeerde al eeuwenlang Vietnam te overheersen. Diems leger kon Vietcong niet bedwingen want zijn leger was getraind om invallen van N-V te weerstaan en niet om een guerrilla te bestrijden.
Cambodja: vergelijkbaar met Zuid-Vietnam, regering o.l.v Lon Nol bestreed met Amerikaanse hulp de Rode Khmer, maar Amerikanen staakten hulp in 1975 en Khmer overwon. Hierna werden zelden journalisten e.d toegelaten in Cambodja en Vietnam. In 1979 verdreef Vietnamese leger Khmer en bleek dat Khmer schrikbewind hadden gevoerd
-> bevolking van Phnom Penh naar platteland verdreven, mensen die opleiding hadden gevolgd gedood, e.d.
Gevolgen van Vietnamoorlog voor verhouding Oost-West:
- Vietnam wilde niet afhankelijk zijn van SU of China en wilde heel Indo-China beheersen maar had de hulp hard nodig, strijd tussen SU en China om invloed Vietnam, SU won
- VS veel geld kwijt, 30 miljard per jaar, SU 1 miljard, Amerikanen gesneuveld, Russen niet
- Oorlog hield hervormingen tegen zoals plannen van Johnson voor Great Society
- Conflict van SU met China scherper over invloed Vietnam
- VS knoopte betrekkingen aan met China om Vietnamoorlog te beëindigen, bron van grote zorgen van SU
Betrekkingen China VS verbeteren:
- Chinese volksrepubliek kreeg economische steun VS
- C-V toegelaten VN + vaste zetel Veiligheidsraad van VN
- China en VS spraken af beiden geen overheersende positie in Azië aan te nemen en beiden verhinderen dat een derde macht naar de hegemonie zou dingen
“Lessen” van Vietnam:
- Amerikaanse regering stapte af van het idee dat iedere communistische beweging een marionet was van Moskou of Peking
- Amerikaanse regering beschouwde niet meer elk bewind als bondgenoot tegen het communisme
Willy Brandt: In 1969 raakte CDU die sinds ontstaan BRD in regering had gezeten in oppositie. SPD en liberale FDP gingen samen regeren o.l.v bondskanselier Willy Brandt. BRD tekende in 1970 Verdrag van Moskou waarin staat dat de grens met DDR (Oder-Neisse-grens) onschendbaar verklaard wordt, en DDR zou het verkeer tussen West-Duitsland en West-Berlijn niet meer hinderen. Voordeel SU: SU hoefde niet langer bang te zijn dat West-Duitsland aanspraken zou maken op stukken van Oost-Europa. Nadeel SU: SU minder greep op communistische Oost-Europese staten. In Polen in 1980 kregen arbeiders na stakingen het recht een vakbond Solidariteit op te richten die niet door communistische partij werd beheerst, maar in 1982 weer verboden.
Het Midden-Oosten: In conflict tussen Arabische staten en staat Israël (die kort gesticht was na WO2) steunde SU Arabische staten en VS vooral Israël maar probeerde beide te vriend te houden. Na Suez-crisis 1956 nam invloed SU toe, Egypte kreeg wapens en training van SU. In 1967 oorlog tussen Israël en Egypte, Syrië en Jordanië, Israël won maar sloot onder druk SU wapenstilstand. In 1973 wilden Egypte en Syrië hun door Israël bezette gebieden heroveren, SU dreigde ‘personeel’ te sturen, weer wapenstilstand ook onder druk VS. Arabische staten gingen olieprijzen verhogen en dreigen met nog hogere verhogingen, Westen in grote economische moeilijkheden. VS bemiddelde actief tussen Israël en Arabische staten, met president Sadat. Na oorlog 1973 had Sadat volledig met SU gebroken en ontving nu steun van VS, in 1979 vrede Egypte Israël. In 1979 verloor VS bondgenoot Iran, westers georiënteerde sjah vluchtte en macht kwam in handen van religieuze leider Chomeini en volgelingen. Probleem met betrekkingen Midden-Oosten voor SU: communisme en islam moeilijk te combineren. VS: steun aan Israël hinderpaal.
Afrika ten zuiden van de Sahara: Westen kreeg meer invloed dan SU en China. Ethiopië regering naar Russisch model in 1974 in 1978 vriendschapsverdrag SU, jarenlang burgeroorlog tussen regeringsleger en afscheidingsbewegingen in oosten (Ogaden) en noorden (Eritrea), in 1991 communistische regering afgezet, toen einde burgeroorlog->Eritrea zelfstandige staat in 1993.
Angola tot 1974 Portugese kolonie, na verdwijnen Portugezen burgeroorlog tussen marxistische MPLA en UNITA, SU stuurde geen troepen naar Angola om niet voor imperialistisch worden uitgemaakt denkend aan VS en Vietnam maar zorgde wel voor Cubaanse militairen naar Angola. Westen en Zuid-Afrika steunde UNITA met wapens en soldaten, door Cubaanse hulp MPLA macht in handen, in 1991 trokken Cubanen terug, weer burgeroorlog.
Mozambique tot 1975 Portugese kolonie, burgeroorlog tussen marxistische FRELIMO die macht in handen had en andere groepering RENAMO. SU steunde FRELIMO, Zuid-Afrika RENAMO, er ontstond hongersnood door burgeroorlog, mensen vluchten.
Namibië voormalig Duitse kolonie sinds 1918 bestuurd door Zuid-Afrika, in 1966 begon bevrijdingsbeweging SWAPO, marxistisch, steun Angolese MPLA, Z-A trok terug, 1990 Namibië onafhankelijke staat.
In Zuid-Afrika werd blanke minderheidsregering bestreden door zwarte marxistisch georiënteerde verzetsbeweging ANC.
- Europese landen zouden meer geld aan defensie moeten uitgeven
- Rusland zou minder afgeschrikt worden en kijken hoe ver ze zouden kunnen gaan zonder een kernaanval te hoeven vrezen, dupe West-Europa
Vijf jaar later strategie aanvaard in 1967.
In 1977 nieuwe fase kernwapenwedloop: SU voerde nieuwe raket in voor eventuele strijd in Europa, NAVO zou ook nieuwe raketten invoeren tenzij Russische raketten zouden worden teruggetrokken. In allerlei West-Europese landen vredesbewegingen tegen invoering NAVO-raketten, in NL in 1981 en 1983.
Na Cuba-crisis onderhandelingen Oost en West over kernwapenwedloop, stroef, maar afspraken:
- Non-Proliferatie-Verdrag 1968 waarin VS, SU, Engeland en 108 andere landen akkoord gingen geen kernwapens te leveren aan landen die er nog geen hadden of kernwapens te willen bezitten, bedoeld om verspreiding kernwapens over meer landen te voorkomen, niet ondertekend door China, India, Pakistan, Zuid-Afrika, Frankrijk, Argentinië, Brazilië en Cuba.
- SALT-verdragen (1972 en 1979) waarbij SU en VS afspraken aantal intercontinentale kernraketten te verminderen
Amerikaanse president Ronald Reagan (1981-1988) zeer wantrouwend tegenover SU, wilde ‘ruimteschild’ tegen raketaanvallen ontwikkelen, maar houding veranderde toen Gorbatsjov in 1985 leider van SU werd en nieuw beleid was gaan voeren. Resultaat was INF-akkoord (1987) waarbij SU en VS allebei afspraken kernwapens voor middellange afstand uit Europa te verwijderen, lijn werd voortgezet door opvolger Bush (1989-1992). Verhoudingen SU en VS werden beter in jaren 1988-1990 doordat:
- Gorbatsjov eind 1988 Russische troepen terugtrok die sinds 1979 in Afghanistan vochten
- In 1990 Gorbatsjov akkoord dat DDR uit Warschaupact trad en zichzelf ophief
Dec. 1989 eerste ontmoeting Gorbatsjov en Bush, bij Malta, ging goed.
Belangrijke reden om Koude Oorlog te beëindigen was dat economie SU te zwak was om wapenwedloop vol te houden en steun aan communistische bewegingen veel geld kostte, en VS maakte ook grote kosten.
In 1991 viel SU uiteen in 15 onafhankelijke republieken en werd Warschaupact opgeheven, hiermee SU als tegenstander voor Westen verdwenen.
Problemen die nog speelden: Vier voormalige Sovjet-republieken (Rusland, Oekraïne, Wit-Rusland en Kazachstan) bleven in bezit kernwapens. Veel voormalige Oostbloklanden (Baltische landen, Polen, Tsjechië, Slowakije, Hongarije) wilden lid worden van NAVO, Rusland was daar tegen. In jan. 1994 bood Clinton op NAVO-conferentie een ‘partnerschap voor vrede’ aan wat inhield: samenwerking militair gebied maar geen garantie van militair ingrijpen bij aanval van Rusland, in 1999 Polen, Tsjechië en Hongarije lid NAVO, Rusland protesteerde. Bij burgeroorlog in Joegoslavië nieuwe Oost-West-tegenstelling (m.u.v Griekenland): Westen meer begrip voor Kroaten en moslims in Bosnië en Kosovo, Rusland partij voor Serviërs, net als in WO1.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden