80-jarige oorlog

Geschiedenis, 80-jarige oorlog

H1.
De opstand in de gs.schrijving

1.1
de 80 jarige oorlog is belangrijk omdat Nederland daarin zijn zelfstandigheid en onafhankelijkheid bevocht. Die nog steeds voortbestaat.

1.2
overzicht van de begin van de opstand.

Karel V had in 1555 afstand gedaan van de troon, zijn zoon Filips kreeg de landen Spanje, Italie en Nederland. Filips wou een eenheid tussen deze gewesten, eenheid in bestuur, godsdienst en rechtsspraak. Dus mensen in Nederland kregen veel minder te zeggen. Dit is centralisatiepolitiek. Gevolg statenvergadering had weinig betekenis meer. Alleen de Raad van State was Willem van Oranje vertegenwoordig, maar Filips wilde ook hier de zeggenschap verminderen.

Het verzet van de adel:

Toen Filips naar Spanje ging in 1559 werd Margaretha van Parma landvoogdes en regeerde in Filips naam. Naar de Raad van State luisterde zei niet, al heeft deze vaak aangedrongen de plakkaten tegen de hervorming te matigen, maar Filips wilde hier niet aan toegeven. Dit lijkt een godsdienstig motief, dat ze tegen de adel waren maar dat is niet helemaal waar de meeste van de raar van state waren nml zelf R-K maar ze vonden het niet goed dat Filips deze plakkaten maakte zonder hen erbij te betrekken. Daar kwam wel bij dat sommige het niet goed vonden dat Filips over het geweten van zijn onderdanen ging heersen.
Toen er een beeldenstorm kwam in Vlaanderen deed dit niet vele goeds aan de hervorming, Filips kon dit nml niet ongestraft laten! Hij stuurde Alfa en zijn leger erop af de rebellen te straffen en de centralisatiepolitiek werd harder aangepakt!

Alva’s maatregelen:
-Er kwam 1 rechtspraak voor alle gewesten: de Raad van Beroerten
-hij ging algemene belasting heffen, dit was in strijd met de bestaande privileges.
(riep veel verzet op)

het verloop van de strijd:
militair verzet tegen Alva, o.l.v. Willem van Oranje in 1568
Holland en Zeeland waren de eerste gewesten die vrij waren.
Omdat calvinisten een steeds belangrijkere rol gingen spelen in de opstand werden R-K al snel gezien als van de Spaanse kant, zei moesten hun kerk dan ook geven aan de calvinisten.
Unie van utrecht werd besloten door te vechten in de opstand tegen Spanje.
1581 zworen zij officieel Filips af als koning. In de Acte van Verlatinghé en werden zelfstandig in 1588. de soevereiniteit kwam bij de Staten-Generaal te liggen. Spanje erkende de zelfstandigheid pas in 1546.

1.3
motiveringen van opstand van tijdgenoten:


de opstand is niet begonnen door de calvinisten maar door de edelen (Filips), deze waren het meeste R-K.
de R-K geestelijken hadden bezwaar tegen bep. Plannen van Filips, Filips wilde nml Nederland opnieuw indelen in een groter aantal bisdommen. Hierdoor zou het toezicht op de geestelijke veel groter worden. Lagere geestelijke zagen hier tegenop, want ze leefden niet helemaal volgens de regels.

a) Het verzet gaan tegen de dienaren van Filips.
Het verzet ging eigenlijk tegen de verkeerde dienaren en raadgevers. De koning zelf was wel goed. Vooral na 1576 ging de strijd tegen Alva.

b)de naturlijkrechterlijke motivering:
Het volk heeft bep. Rechten van nature. O.a. in bep. Gevallen tegen de koning op te staan. Want een volk mag zich altijd verdedigen. Want de koning is er omdat het volk hem nodig heeft, hij moet het volk beschermen en rechtvaardig zijn.

c) positiefrechterlijke motivering:
positief recht: geschreven recht. Zoals de privileges (rechten), Filips had deze verbroken dus recht tot opstand. Bijv. de “Blijde Incomste” van 1356: Brabander niet voor vreemde rechtbank staan. en “Het groot Privilege van Maria van Bourgondie”, recht van Statenvergadering werd geregeld. Filips lied deze vergadering niet bijeen komen.

d)de religieuse motivering :
werd vooral naar voren gebracht door de calvinisten. Iedereen moest nml R-K zijn, men vond het fout dat Filips ging heersen over de gewetens van de onderdanen. Ze zeiden men moet God meer gehoorzamen dan de koning (Filips)

1.4
de latere geschiedschrijving over de oorzaken van de opstand


meneer Hoofd heeft het boek “Nederlandse Historien” geschreven beschrijft gs. Tot 1587. hij zegt over de opstand dat de adel het recht had in opstand te komen na het schenden van de privileges door Filips. Hij vond de opstand gerechtvaardigd, want de aloude rechten moesten blijven!

Meneer Brandt ( een gs.schrijver) is helemaal met het boek van meneer Hoofd eens

1.5
De gereformeerde geschiedschrijving over de opstand

Calvinisten zagen strijd tegen Spanje als een godsdienststrijd. (strijd om de ware religie)Ze streden niet tegen de eenheid van het bestuur maar tegen de gd.eenheid want Filips wilde het R-k. toen de opstand gedeeltelijk was geslaagd, werd de R-K verboden samen met wat andere ‘secten’. Als predikanten van de 17e en de 18e eeuw aan gs.schrijving doen schenken zei veel aandacht aan Gods Voorzienigheid, die de opstandelingen als het ware leidde. Ze zagen Willem van Oranje als hand van God die hen van Spanje zou verlossen. In de 17e eeuw schreef Ds. Van der Velde “de wonderen des allerhoogste”. En in 1846 van Pinsterer “Handboek der Gs van het vaderland”. (zelfde visie als de 17e en 18e eeuw’s gs.schrijvers.

De liberalen gs.schrijving:

Zo schreef ‘Fruin’ de strijd tegen Spanje als een vrijheidsstrijd waarin Nederland zijn onafhankelijkheid wilde. Hij was zelf nationalist en liberaal.

1.6
de marxistische gs.schrijving over de opstand.

Deze besteden veel aandacht aan de bezitsverhoudingen, die zouden ook van doorslaggevende betekenis geweest zijn bij het ontstaan van de opstand: de armen kwamen toen in opstand tegen de rijken. Vooral de arme Vlaanderen wevers ze bekoelde toen hun woedde op de beelden in de kerke (1566) dit werd de aanleiding van een grote opstand tegen het heersende gezag.

Welke van deze gs.schrijving nu juist is? Je moet niet 1 kant bekijken maar meerdere, een complex gebeuren daar hoort een complex gs.schrijving bij! Dit heet een integrale gs.schrijving hier komen zowel politieke, religieuze als sociaal-economische achtergronden aan de orde.


H2
de religieuze situatie

2.1
de katholieke kerk

vroeger was de ‘protestante’stroming uit de R-K gegaan door luther, calvijn en de doopsgezinden. De R-K hadden altijd pogingen gedaan deze stroming weer in de R-K te krijgen. Vooral Erasmus. Hij stond op de eenvoud, vrede en dienst aan de medemens om die weer trouw te maken. Hij wilde het de geestelijke in de R-K vooral meegeven.
De katholieke kerk scheen deze kritiek aan te trekken, o.l.v. de paus nam nml. Het concilie van TRENTE belangrijke maatregelen tegen deze wantoestanden, er kwamen nieuwe bisschoppen die voor goede priesteropleidingen moesten zorgenè gd onderwijs werd verbeterd en de misgebruiken in de eredienst werden bestreden.
Er kwamen naast de katholieke kerk vele andere kerken, wat juist tegen Filips idee van eenheid in gd inging! Hij streefde dan ook verder naar herstel van de kerken. Hij zetten de politiek van zijn vader voort, en elk ander soort kerk dan R-K moest uitgeroeid worden.

2.1
de protestanten kerken
de lutheranen hebben in Nederland weinig kerken gesticht. De doopsgezinden waren dor hun volwassendoop de 1e duidelijk de onderscheiden van de protestanten. Deze werden wat radivaler die in 1535 hun betekenis hadden verloren, sinds toen werden de doopsgezinden de “stille dopers”genoemd, omdat zij niet actief maan het politieke leven deelnamen. Ze waren ondanks de felle vervolging een grote protestantse groep gebleven.

Calvinisten, in het zuiden van Nederland stichtten rondreizende predikanten steeds meer zelfstandige kerkgemeenten, o.l.v. een consistorie. Ze wilden een vernieuwde Chr. Kerk stichtte voor vervangen van de verworden katholieke kerk. Ze deden erg mee aan de opstand ze vormden zelfs de strijdbare kern. (Romeinen 13, uit van de gehoorzaamheid aan de overheid)


2.3
de middengroep
sommige hadden nog geen keus gemaakt tussen de katholieke kerk of de protestanten: Luther, Calvijn, doopsgezinden. Ze was ontevreden over de toestanden in de katholieke kerk en de kettervervolgingen van de regering. Ze wordt later wel gedwongen trouw aan de R-K of calvinisme.

H3.
Onderdrukking en opstand 1567-1575

3.1
Alva in Nederland
De maatregelen die Alva nam gaf veel verzet, hij wilde de ketterijen vernietigen en de centralisatie krachtiger aanpakken. Ook voerde hij een vaste belasting in, zodat hij niet telkens bij de Staten-Generaal hoefde te vragen naar geld, deze belasting heette de 10e penning het verzet was omdat dit weer een of ander recht verwierp. De raad van beroerte kreeg de bijnaam: “bloedraad”. Deze was ook aantasting van een privilege(recht). Hier werden wrede straffen uitgesproken.zelfs edelen zoals Egmont en Hoorne (2 medestanders van Oranje) werden onthoofd. Alva bijnaam: “bloedhond”.Oranje gaf ook de oproep (in propaganda schrift) verzet tegen Alva.

3.2
Het verzet tegen Alva

In Nederland kwamen katholieken en protestanten in verzet, vooral door de geloofsvervolging. En meer en meer mensen werden medestanders van Oranje. Deze groep heet: de gematigden ze waren afkerig, zowel van de fanatieke katholieke politiek van Filips en Alva als van het fanatisme van veel calvinisme.
Calvinisten en de gematigden gingen samenwerken, want de calvinisten waren gevlucht naar Duitsland na de beeldenstorm maar wilde graag terug naar Nederland, maar daarvoor moest Spanje eerst uit Nederland verjaagd worden ze hadden oranje daarvoor nodig en oranje had hun nodig. 1 doel: Nederland uit de handen van Alva bevrijden.
Vanuit het buitenland was er nog een groep die zich tegen Alva verzette: DE WATERGEUZEN. Deze beroofden Spaanse zowel Nederlandse schepen. Oranje dacht dat als zij nu Alva vanuit zee ging binnenvallen, ze goed in het plan paste tegen Spanje. 1568 1e poging van Oranje om Nederland te bevrijden, 1572, 2e poging: van 3 kanten Nederland binnenvallen: zee, zuiden en oosten, dit mislukte alleen de aanval vanuit zee was geslaagd. Toevallig kregen de Watergeuzen de haven en de bruggenhoofd in Nederland. Den Briel werd in 1572 veroverd.

3.3
Watergeuzen bezetten Den Briel
Maar er waren ook steden die aan de kant van Alva stond zoals Amsterdam en Middelburg.
1572 juli, stuurden een aantal steden van Holland hun afgevaardigden naar Dordrecht en verklaarde zich de gewestelijke staten van Holland met Oranje als stadhouder, samen wouden ze de strijd tegen Alva aanhouden. Doel: Nederland te beschermen +belangen Filips.
Wat Nederland wilde: dat de wettelijke en loffelijke regering van de koning van Spanje(Filips) werd hersteld.
Alva gaf zich niet snel gewonnen, 1573 ging hij hevig ten aanval, zijn zoon Don Fadrique moest de opstandige steden en gewesten onderwerpen. Hij veroverde vele steden en strafte deze steden.
Toen Alva’s vloot op de Zuiderzee was verslagen was het even veilig.Filips zag dat Alva het niet goed deed in Nederland en Alva werd teruggeroepen. Zijn opvolger was Requesens hij was een voorstanden van gematigd optreden.
De Spaanse soldaten hadden al maanden geen loon meer gehad. Toen Requensens was gestorven kozen ze hun eigen aanvoerders en trokken naar het rijken westen, om zelf hun loon te innen. Dit gaf in de zuidelijke gewesten veel onrust en angst.


H4.
Van eenheid en scheiding 1575-1580
Eenheid: pacificatie van gent in 1576, unie van Atrecht en unie van Utrecht 1579 èscheiding tussen de Nederlandse gewesten.

4.1
de pacificatie van Gent
na de dood van Requensens regeerde de Raad van State in Nederland, een groot probleem waren de muiten van de Spanjaarden (geld innen) ze riepen daarom de Staten-Generaal bijeen om geld te vragen voor een leger dat de Spanjaarden in bedwang kon houden. In die vergadering bleek dat iedereen erg naar rust en vrede verlangde, dus besloten ze te onderhandelen met de opstandige gewesten Holland en Zeeland. In Gent kwamen deze bij elkaar.èresultaat pacificatie van Gent.(verdrag)
zo kon Oranje de gewesten verenigen voor een strijd tegen Spanje, 1 nadeel de gd.kwestie kon niet worden geregeld. De tegenstellingen tussen de R-K en de Calvinisten (vooral zijn felheid) waren te groot. In Holland en Zeeland was het R-K al verboden. Katholieken waren voor de calvinisten gelijk aan de Spanjaarden.
Don Juan de nieuwe landvoogd, wilde de pacificatie alleen ondertekenen als de S-G beloofde dat R_K de enige toegestaande gd werd. De S-G beloofde dit, maar Holland en Zeeland zouden hier nooit mee accoord gaan. En weigerde nog langer aan de vergaarderingen van de S-G deel te nemen. Don Juan maakte de fout door de strijd tegen de opstandelingen weer te hervatten wat tegen de pacificatie in ging. Dus de SG verklaarde Don Juan de oorlog. De S-G, Holland en Zeeland streden weer samen tegen Spanje de eenheid tussen de gewesten was weer hersteld.
Don Juan overleed, opvolger: diplomaat Alexander Farnese, hertog van Parma. (zoon avn Margaretha van Parma) deze wist van de tegenstellingen tussen de partijen die de Pacificatie had gesloten, handig gebruik te maken. Hij wist met beloften de edelen voor zich te winnen. Deze keerde zich tegen Oranje. En vele gematigde katholieke keerde zich ook weer af van Oranje. En met enkele gewesten in het zuiden sloot Parma de Unie van Atrecht.


4.2
unie van Utrecht
Oranje zag de zwakte van de pacificatie en wilde ze een nieuw verbond laten afsluiten. Zodat Holland en Zeeland niet alleen zouden komen te staan in de strijd tegen Spanje.
Dit was echter moeilijk, Gelderland met zijn R-K hielde zich liever vast aan de pacificatie, maar Utrecht wilde wel! Ze noemde Oranje zelf hun stadhouder. Oranje’s broer Jan van Nassau die stadhouder werd van Gelre weet het plan (unie van Utrecht) weer leven in te blazen, van Nassau was een overtuigd calvinist. Hij had geen bezwaar tegen samenwerking met Holland. 23 januari 1579 kwam Unie van Utrecht tot stand. Alleen voor Orangje duurde het even voor hij zich erbij aansloot…waarom? Hij was de brein achter het plan! Maar zo’n verbond had hij niet bedoeld, hij verwachte niets anders dan ruzie en spanningen binnen de Unie, hij wees daarbij vooral op de gd.regeling. hij zij dat er niets dan ellende uit voort zou komen, maar omdat de pacificatie van Gent ook niet veel meer voorstelde, sloot hij zich er toch bij aan.

H5
Republiek tegen wil en dank 1580-1588

De strijd tegen de S-G en de Spanjaarden ging nog steeds door. De Spanjaarden veroverden o.l.v. Parma enkele Brabantse steden.
1580 Filips sprak de ban uit over Willlem van Oranje:iedereen mag hem ongestraft doden .
de moordenaar zou zelfs beloond worden. In de S-G kwam steeds meer het verlangen Filips af te zetten als koning en een nieuwe landsheer te gaan zoeken, deze die zich met geld en soldaten in de strijd zou willen werpen om de Spaanse opmars te stoppen.
Koningin Elisabeth bedankte hiervoor ze wilde geen oorlog met Filips. Maar de broer van de franse koning, hertog Anjou wilde dit wel. Filips werd op 26 juli 1581 tijdens een vergadering van de S-G afgezet als koning in het Plakkaat van Verlatinge staat waarom Filips niet langer als koning word herkend. Grote voorstander was Willem van Oranje. Anjou kwam in 1582 in Nederland maar zijn macht werd behoorlijk beperkt door de S-G die over de financiën ging. Dit gaf nodige spanningen.
Filips vond het niet tof dat hij als koning afgezet was, dus Parma gebruikte het jaar 1682 om een goed plan te bedenken. En in korte tijd veroverde hij delen van Vlaanderen.

Toen de S-G de macht van Anjou wilde vergroten pleegde hij een staatsgreep (1583) hij probeerde wat steden te bezetten wat mislukte, hij vertrok weer naar Frankrijk.
Omdat Oranje altijd in Anjou geloofde kreeg hij de schuld van de staatsgreep.
De ban die er op Oranje was gesproken, bracht tot gevolg dat in 1582 hij maar net aan een aanslag overleefde, maar op 10 juli 1584 had Balthasar Gerards Oranje in zijn eigen huis doodgeschoten. Katholieken waren blij over zijn dood, balthasar Gerards werd als een held vereerd. Strenge calvinisten waren ook niet verdrietig over zijn dood, ze zagen het als een straf van God voor zijn gematigd optreden en zijn vriendelijkheid tegenover de katholieken. Maar Oranje had altijd e meningsverschillen in de S-G weten te sussen, dat gebeurde nu niet meer, waar Parma erg gebruik van maakte. Hij nam wat steden in, en ook veroverde hij de belangrijkste steden in 1585: Brussel, Mechelen, Antwerpen. Hier kwam het gezag van de koning en het alleenrecht van de katholieke kerk. Parma handelden in vele dingen toch volgens de pacificatie van Gent. De S-G wilde doorvechten, weer vroegen zij koningin Elisabeth onze koningin te worden, weer wilde zij dat niet, maar ze gaf ons wel geld en stuurde soldaten.ook was er een edelman die de S-G adviseerde, Robert Dudley, graaf van Leicecter. Hij werd vooral gesteund door strenge calvinisten, zij zagen hem als een strijden voor de ware religie. Maar de Hollandse kooplieden waren veel minder blij met hem, hij verbieden de handel met de vijand. En toen hij naar buiten kwam dat hij wat centralisatiepolitiek van plan was, kwamen de gewestelijke staten en Holland in verzet. Dit verzet werd geleid door Johan van Olderbarneveld. Toen bleek dat Elisabeth in het geheim met Parma handelden werd Leicester onthouden in zijn positie en vertrok hij naar Engeland.
De S-G zou voortaan regeren over de gewesten. 1588 ontstond de Republiek der 7 Nederlanden Parma overleed in 1592 in Frankrijk. Johan van Olderbarneveld zorgde ervoor dat andere landen Nederland als een Republiek gingen erkennen. Op militair gebied zorgde prins Maurits voor grote successen. De handel en nijverheid groeide heel erg. De Republiek zou een nieuw tijdperk ingaan.

H6
Het conflict tussen Maurits en Oldenbarneveld.

6.1
Het 12-jarig bestand 1609-1621
In 1606 werd een 12 jarig bestand gesloten tussen Nederland en Spanje. Holland was hier op voor. Maar de stadhouder Maurits was zwaar tegen, de oorlog was hiermee nml in een rustpauze gekomen, Spanje kon nu het leger dat uitgeput was versterken, terwijl Maurits liever door zou zetten met vechten. Hij wilde de zuidelijke gewesten ook bevrijden. Holland wilde dit niet. Dan zou de Schelde weer open moeten gaan voor schepen uit Antwerpen wat een concurrent zou kunnen worden van Amsterdam.

6.2
de houding van het gewest Holland in de twisten tussen remonstranten en contraremonstranten.

A. leerverschil
tijdens de rustpauze ontstond onenigheid over de leer van de gereformeerde kerk, er kwamen 2 partijen: de tussen remonstranten en contraremonstranten.
Remonstranten: 1. wilde zich niet verbinden aan bep. Confessieèbelijdenis die door mensen is opgesteld. 2. was tegen de leer van de uitverkiezing zoals de Ned. Geloofsbelijdenis dat schreef 3. en was tegen de leer van de verdorven wil. Remonstranten predikanten werden afgezet in een aantal classes.
B. rol van de overheid
remonstranten gingen naar de overheid met verzoek afzetting/schorsing predikanten te eindigen. De staten van Holland vind dat er best verschillende meningen in de kerk mogen zijn. Dat moet je respecteren.
De staten van Holland(de regenten) willen tolerantie, verdraagzaamheid. En voelt zich daarom verplicht de orde in de kerk te herstellen. Ze geven in 1614 o.l.v. Oldenbarneveld een resolutie, wet uit: resolutie tot vrede van de kerken. ::verbied schorsing/afzetting rem. Predikanten,+ leergeschillen mogen niet langer op de preekstoel a/d orde worden gesteld.
De contra.rem. zien deze resolutie als het invoeren van leervrijheid in de kerk en verzetten zich met alle kracht. Ze wijzen de overheid erop dat verschillen in de kerk nooit door de overheid mag worden opgelost. Het is een zaak van de kerk daarom willen zij een nationale synode.
Hollandse regenten beseffen hele goed dat dit de contra.rem gelijk zal geven. Want zij zijn in de meerderheid. Dus willen ze hier niets van weten.
C. houding van de contraremonstranten.
Omdat c-rem. Niet meer de preek kunnen aanhoren, gaan ze de kerk uit en stichten ze eigen kerken, dit is bij de wet verboden.
In andere plaatsen komen vechtpartijen tussen de rem. En de con-rem. 1616 Oldenbarneveld wil zijn troepen inzetten om het gezag van de staten te handhaven. Maurits dit verzoek van de hand. 1617 nemen de ruzies harder toe, en de con-rem. Krijgen de grote kerk in Den Haag dan ook voor een paar uur om te kerken. Omdat dit erg langzaam ging besloten de con-rem de kloosterkerk te bezetten en de state van holland grijpen niet in. Als Maurits wat later naar de kerk gaat voor een dienst, bewijst hij openlijk de politiek die Oldenbarneveld voert van de hand! Maurits word nu gezien als oppositie leider.
D. scherpe resolutie

deze scherpe resolutie voert Oldenbarneveld in in 1617. zodat de positie van Maurits word ondermijnd. Want door de resolutie ten 1e moeten de troepen zich gehoorzamen aan het gewest waarin zij gelegerd zijn. Gewest Holland moet zich gehoorzamen aan de Staten van Holland. Maurits die kapitein-generaal is voelt zich bedreigd. Ten 2e de steden mogen waardgelders hebben om de orde te handhaven. Maar deze waardgelders zouden een leger kunnen gaan vormen en zich tegen Maurits kunnen keren. Ten 3e de nationale synode kwam er niet. Door deze resolutie kwam er vele verzet vooral onder de S-G, want dit ging tegen de eenheid van de unie in. In de S-G waren 4 voor en 3 tegen de nationale synode, volgens Holland had dit dan geen rechtskracht.
E. de rol van Maurits.
De S-G besloot o.l.v. Maurits naar utrecht + Holland te gaan ze daar over te halen hun waargelders weg te doen. Nu ging het hard tegen hard, de staten van holland besloten nu een deputatie van 4 Statenleden naar Utrecht te laten gaan, om daar dit gewest juist tot standvastigheid te manen (wel waardgelders te houden.) Utrecht koos voor Holland. Omdat Utrecht een veel kleinere macht had met zijn waardgelders en schutterij, had Maurits de stad bezet, en de waardgelders moesten nu wel weggaan. Oldenbarneveld+partij had verloren. Toen verzette Maurits in een aantal steden en holland een magistraat: zittende stadsbestuur die de politiek van Oldenbarneveld hadden gesteund, werden door Maurits besturen vervanger..
F. proces tegen oldenbarneveld.
Hier werd Oldenbarneveld ter dood veroordeeld. èvooral de kwestie dat Holland aan Utrecht financiële steun om de waardgelders te bekostigen en de waargelders werden hem zwaar aangerekend.
De rechters zeiden dat hij het bestaan van de republiek Nederland in gevaar had gebracht.
Hij werd veroordeeld door rechters uit het gewest Holland, maar omdat de magistraat daar was waren de rechters niet blij.
De medewerkers van Oldenbarneveld werden in Loevenstein gevangen gezet, en de remonstranten werden veroordeeld op de nationale synode in Dordrecht.