Hoofdstuk 1,2 en 3

Door de veroveringen is er een Grieks-Romeinse cultuur ontstaan. Dit verspreidde zich door het hele rijk. De volkeren in het westen(kelten) werden geromaniseerd. Zij namen de Romeinse taal en cultuur over. De onderworpen stammen mochten hun goden en gebruiken houden en pasten zich vaak vrijwillig aan.

In de 3e eeuw n.C. raakte het Romeinse rijk in verval. Door epidemieën daalde het aantal inwoners. Productie en handel namen af. Germaanse stammen drongen het rijk binnen en richtten vernielingen aan. Het rijk hield nog een eeuw stand, maar eind 4e eeuw kwamen nieuwe volksverhuizingen op gang. In 395 werd het rijk gesplitst in het Oost- en het West-Romeinse rijk. In 476 kwam er een eind aan het West-Romeinse rijk. In 1453 kwam er een eind aan het Oost-Romeinse rijk.

2.3 De Grieks-Romeinse cultuur

De Griekse beeldhouwkunst en architectuur uit de klassieke periode waren van hoog niveau. Na de verovering van Griekenland namen de Romeinen de Griekse kunst over, maar op den duur ontwikkelden ze ook een eigen stijl. Bogen speelde daarbij een grote rol. Griekse beelden, Zuilenbouw, Romeinse bouwwerken, theaters, pilasters Colosseum.

2.4 Romeinen en Germanen

De Romeinen noemden de volkeren ten oosten van de Rijn Germanen. De Romeinen en de Germanen kregen door de veroveringen van Caesar in 58 v.C. voor het eerst met elkaar te maken. Er waren verschillende Germaanse volkeren zoals: de Teutonen, Alemannen, Friezen en Goten. Ze kwamen oorspronkelijk uit gebieden rond de Oostzee, en leefden in landbouwsamenleving van dorpen. Krijgskunst stond bij hen hoog in aanzien. De Romeinen drongen ten tijde van Augustus door tot aan de Elbe en begonnen het gebied tussen Rijn en Elbe te bezetten, maar stuitte daar op fel verzet. Germanen waren slecht georganiseerd en slecht bewapend maar ze kenden het terrein beter waardoor ze de Romeinen in de bossen konden verassen. In 9 n.C. hebben de Germanen de Romeinen verslagen.

Sommige Germaanse stammen maakten de Romeinen tot bondgenoot. Deze stammen mochten in het grensgebied wonen om dat tegen invallers te beschermen. Die Germanen leverden huiden en slaven, en importeerden luxeartikelen als glas en aardewerk. Ze namen niet alleen producten van de Romeinen over, maar ook goden en gebruiken zoals het gebruiken van geld.

Door de goede landbouwgronden en welvaart van het Romeinse rijk hadden ze een grote aantrekkingskracht op de Germanen. Vanaf de 3e eeuw n.C. drongen Germaanse stammen het Romeinse rijk binnen. Ze gingen plunderen, eigen rijkjes stichtten en over de oorspronkelijke bevolking heersen. Het Germaanse taalgebied werd enorm uitgebreid.

2.5 Jodendom en christendom

Van alle inwoners van het Romeinse rijk werd verwacht dat ze de Romeinse keizer als een god vereerden. Volkeren van de oudheid hadden een polytheïstische religie. Maar het jodendom ontwikkelden op den duur een monotheïstisch geloof. Volgens het Jodendom was er maar 1 god, Jahweh. Met hun aartsvader Abraham zou hij een verbond hebben gesloten: hij zou hun het land Kanaän(Israël/Palestina) geven, als zij hem gehoorzaamden en vereerden. Het joodse geloof werd vastgelegd in de Tenach. Onder leiding van Mozes trokken ze uit Egypte naar het beloofde land. Rond 1000 v.C. zou David daar koning zijn geweest van een rijk waarin alle joden verenigd waren. Toen in 587 v.C. de joodse hoofdstad Jeruzalem werd verwoest werden de joden afgevoerd naar Babylonië (Irak). Vanaf toen hebben er Joden in de diaspora(verspreiding) gewoond. In 539 v.C. mochten de joden terugkeren vanwege de verovering van Babylonië door de perzen, niet iedereen deed dit echter. Uit het Jodendom ontstond het Christendom. Een van degenen die de komst van ‘Gods koninkrijk’ zouden hebben gepredikt, was Jezus van Nazareth. Zijn aanhangers geloofden dat hij Gods zoon was, rond 30 n.C. in Jeruzalem was gearresteerd en gekruisigd, en drie dagen later uit de dood was opgestaan. In 50 n.C. Maakten christenen zich van het jodendom los. De christenen wezen de Romeinse maatschappij en de Romeinse goden af en weigerden de keizer te vereren. Dat leidde tot haatuitbarstingen en vervolging door de overheid. In 313 maakte keizer Constantijn een eind aan de vervolgingen. hij werd zelf christen en eind 4e eeuw werd het de staatsgodsdienst.

3.1 De opkomst van de islam.

Bijna 600 jaar na het christendom ontstond in Arabië de islam. De godsdienst werd gesticht door Mohammed. Hij kreeg verzen van Allah via de engel Gabriël, zijn volgelingen leerden de verzen uit hun hoofd en de verzen werden later opgeschreven in de Koran. De islam is monotheïstisch. Jihad is het streven naar uitbreiding van de islam. De islam was vanaf het begin een godsdienst van heersers. Mohammed kreeg de macht in Medina toen hij was verdreven uit Mekka. Vanuit Medina veroverde Mohammed het halve Arabische schiereiland. Na zijn dood kozen zijn belangrijkste volgelingen een nieuwe geestelijk en politiek leider, die de titel kalief kreeg.

Rond 650 viel de expansie van Arabieren stil doordat ze onderling oorlog voerden. Na de moord op de laatste kalief kwamen de Omayyaden aan de macht. Zij stichtten een dynastie waarbij de titel van kalief overging van vader op zoon. De sjiieten vonden dat de macht in handen moest zijn van de nakomelingen van Ali. De soennieten(meerderheid van moslims) steunden de Omayyaden.

De moslimlegers drongen tot diep in Frankrijk door. Daar werden ze in 732 bij Poitiers teruggeslagen door de christelijke Franken. 100 jaar na Mohammeds dood kwam aan de expansie van het Arabisch-islamitisch rijk een eind.

DE Arabieren waren meestal tamelijk tolerant. De moslims interesseerden zich niet voor de geloofsverschillen tussen de christenen. Ze stonden de joden en christenen toe hun geloof uit te blijven oefenen. Maar ze mochten de profeet Mohammed niet beledigen.

De islamitische wereld had een landbouw stedelijke beschaving met het Arabisch als voertaal.

3.2 Hofstelsel en horigheid

Na de ondergang van het Romeinse rijk waren in West-Europa van veel steden slechts ruïnes over. De West-Europese samenleving was in de jaren 500-1000 vrijwel volledig agrarisch. De plattelandsgemeenschappen waren grotendeels autarkisch: ze leefden van de opbrengst van het eigen land. Contact met de buitenwereld was zeldzaam. Een reis naar een volgende nederzetting kon gevaarlijk zijn vanwege verslechterde wegen en woeste natuur. De boerengemeenschappen maakten daarom zelf wat ze nodig hadden. De boeren hadden een karig bestaan, honger en gebrek lagen altijd op de loer. Er werd wel aan ruilhandel gedaan.

Na de ondergang van het Romeinse rijk waren in West-Europa van veel steden slechts ruïnes over. De West-Europese samenleving was in de jaren 500-1000 vrijwel volledig agrarisch. De plattelandsgemeenschappen waren grotendeels autarkisch: ze leefden van de opbrengst van het eigen land. Contact met de buitenwereld was zeldzaam. Een reis naar een volgende nederzetting kon gevaarlijk zijn vanwege verslechterde wegen en woeste natuur. De boerengemeenschappen maakten daarom zelf wat ze nodig hadden. De boeren hadden een karig bestaan, honger en gebrek lagen altijd op de loer. Er werd wel aan ruilhandel gedaan.

In het Romeinse rijk bestonden reusachtige landbouwbedrijven waarop slaven werkten, en er waren vrije boeren met eigen land, en er waren pachtboeren die land huurden. Door de sterke daling van de agrarische productie in de 3e en 4e eeuw verboden de keizers boeren hun grond te verlaten. De onvrijheid nam toe en de overheid bood geen bescherming meer.

Boeren dwongen zich onder bescherming te stellen van heren die legertjes op de been konden brengen. In ruil voor bescherming  gingen ze allerlei verplichtingen aan. Dit was horigheid. Horigen waren niet rechteloos, maar ze waren in elk geval niet vrij hun land zonder toestemming van de heer te verlaten.

Zo ontstond het hofstelsel, waarbij horige boeren aan een domein van hun heer of klooster gebonden waren. Het domein bestond uit twee delen, het vroonland(van de heer of het klooster) en het deel van de boeren. Ze hadden een hoeve waar ze dingen op mochten verbouwen/vee laten rondlopen etc. Daar tegenover stonden herendiensten. De boeren moesten enkele dagen per week op het land van de heer werken. Tussen domeinen waren flinke verschillen. Koningen, hoge edelen en kloosters konden wel tientallen grote domeinen hebben, waar ze hun zaken lieten beheren door hofmeiers of rentmeesters.

3.3 Het feodale stelsel

Karel de Grote heerste rond 800 over een groot deel van Europa. Maar hij kon niet schrijven, wel lezen. Omdat slechts weinigen konden lezen en schrijven, was bestuur volgens geschreven wetten niet goed mogelijk.

Rond 500 waren in heel West-Europa Germaanse koningen aan de macht. Een daarvan was Clovis, de koning der Franken. Hij breidde zijn gebied uit door andere Frankische vorsten te vermoorden of te verslaan op het slagveld. Toen Clovis stierf behoorde het grootste deel van Gallië tot het Frankische rijk. De Franken zagen hun rijk als familiebezit, daarom werd het verdeeld onder zijn vier zoons. Één zoon wist de andere drie te doden(in reeks oorlogen). Hij had zelf ook vier zoons dus toen kwam er weer oorlog. In de 8e eeuw kreeg Karel de Grote het hele rijk in handen. Hij breidde zijn rijk heel erg uit en beheerste zo’n groot deel van Europa dat de paus hem in 800 kroonde tot keizer (1e in meer dan 300 jaar).

Karel en andere koningen waren afhankelijk van lagere heren(edelen). De koning beloonde hun met grond en buit. Ook probeerde hij de adel aan zich te binden door een eed van wederzijdse trouw. Toen ontstond het feodalisme(leenstelsel). Daarbij gaf de koning een gebied of een ambt in leen aan een vazal(leenman) en beloofde hem te beschermen. In ruil daarvoor zwoer de vazal dat hij zijn leen heer(de koning) zijn leven lang trouw zou dienen.

Karel verdeelde zijn rijk in een paar honderd graafschappen en hertogdommen(belangrijkste). Koningen regeerden niet vanuit een hoofdstad maar reisden rond. Na zijn dood gedroegen leenmannen zich steeds meer als zelfstandige machthebbers. Graven en hertogen werden erfelijke heersers. Het Frankische rijk was uiteengevallen in twee koninkrijken: Duitsland en Frankrijk.

Karel bracht voor zijn oorlogen ruiterlegers op de been. De ridders kregen betere lansen en zwaarden, een maliënkolder en een stijgbeugel. Kasteelheren vormden ridderlegertjes waarmee ze hun burcht konden verdedigen. Na 1000 moesten alle ridders lid zijn van een adellijke ridderschap.

3.4 Christendom in Europa

Na de ondergang van het West-Romeinse rijk groeiden Oost en West uit elkaar. In het westen ontstond de rooms-katholieke kerk onder leiding van de paus. Het christendom ontstond in het Romeinse rijk en de kerk was net als de Romeinse staat strak georganiseerd. Bisschoppen hadden de leiding over de kerk. Elke bisschop benoemde in zijn bisdom de lagere geestelijken. Hij zag erop toe dat de kerkelijke regels werden nageleefd en dat de gelovigen niet afweken van de orthodoxe leer. De hoofste geestelijke was de bisschop van Rome, de paus. De byzantijnse keizers vonden dat zij niet alleen de leiding moesten hebben over de staat, maar ook over de kerk. De pausen verzetten zich daartegen. Volgens paus Gelasius heersten er twee machten over de wereld: de geestelijke macht van de paus en de bisschoppen, en de wereldlijke macht van de keizer en de koningen. De paus leidde de kerk, de keizer de staat. Mede door deze tweezwaardenleer ontstond een schisma(scheiding van kerk) tussen het Griekse en Latijnse christendom. Zo ontstond de Grieks-orthodoxe kerk onder leiding van de keizer en de rooms-katholieke kerk onder leiding van de paus.

Monniken en nonnen zonden zich van de derde wereld af om zich helemaal aan god e kunnen wijden. De meesten woonden in een klooster. Een abt is het hoofd van het klooster.

Het Frankenrijk werd een christelijk rijk als gevolg van de overwinning van Clovis met een veldslag. Hij liet zich met duizenden krijgers dopen. Monniken reisden naar Brittannië om te kerstenen, Willibrord stak over naar Nederland met een groep helpers om de Friezen te kerstenen. Karel Martel sloeg in 732 de islam terug, maar pas onder zijn kleinzoon Karel de Grote gingen de Friezen en Saksen tot het christendom over. De missionaris Liudger kreeg in 786 van Karel de leiding over de bekering van de Friezen.

Na Karels dood kwam het christendom door invallen van heidense stammen weer in het gedrang. Vikingen uit het noorden en slaven en Hongaren uit het oosten teisterden Europa. Maar rond het jaar 1000 kwam daar een eind aan. Het christendom drong nu veel verder in het noorden en oosten door dan onder Karel de Grote. Koningen van landen bekeerden zich tot het christendom.

Niet duidelijk is in hoeverre het christendom voor 1000 al tot het gewone volk doordrong. Waarschijnlijk was het heidense geloof nogal taai. Het christendom nam allerlei heidense elementen over. Feestdagen werden vermengd en ook het woord ‘god’ was van Germaans-Heidense afkomst.