Mode

Inleiding Mode is ontstaan in de 14de eeuw en sindsdien niet meer weg te denken. Sinds de vroegste tijden geven mensen zich bloot door hun kleding. De een doet dat door zich te onderscheiden naar macht, stand of rijkdom en de ander laat juist zijn afkeer van status blijken door alternatief gekleed te gaan. Behalve dat kleding uiting kan geven aan de persoonlijkheid van de drager kan kleding een reflectie zijn van een tijdperk, een volksaard of een beschaving. Mode staat niet op zichzelf als een kunst van het kleden, maar leeft in nauwe samenhang met historische gebeurtenissen, kunst en cultuur. Of je langs etalages loopt of een tijdschrift openslaat, overal kom je dingen tegen die met mode te maken hebben. Maar hoe heeft de mode zich ontwikkelt in de 20ste eeuw? Wat is mode? Welke stijlen kun je in deze ontwikkeling terugvinden? Waarom heeft mode zoveel aantrekkingskracht op de mens? En hoe gaat de mode verder evolueren? De antwoorden zal ik een voor een behandelen. Ik heb het onderwerp mode gekozen omdat ik zelf ook altijd met kleding en uiterlijk bezig ben, en ik het interessant vind om me er eens meer in te verdiepen. Er komt veel kijken bij de ontwikkeling van mode. Een nieuwe mode is eigenlijk een reactie op de tijd daarvoor, daardoor zal er altijd weer nieuwe mode blijven ontstaan. Deelvragen 1) Wat is mode? 2) Hoe heeft de mode zich ontwikkeld in de 20ste eeuw en welke stijlen kun je in deze ontwikkeling terugvinden? 3) Waarom heeft mode zoveel aantrekkingskracht op de mens? 4) Hoe gaat de mode verder evolueren?
Wat is mode? Mooie kleren zijn er altijd geweest, maar de mode is een fenomeen van de 20ste eeuw. Tot die tijd waren er talrijke kledingsstijlen die per stand en per land varieerden. Dat veranderde toen Charles Frederick Worth niet langer leverancier van Zijne Keizerlijke Hoogheid Eugenie wilde zijn en zijn creaties begon te signeren, alsof hij een kunstenaar was. Dat was de geboorte van een belangrijke ontwikkeling. Sindsdien is de fournisseur de couturier (d.w.z : dat de leverancier zelf de ontwerper en vervaardiger van de kleding is.) en wat hij creëert is DE MODE. De mode komt uit Parijs. Een van haar kenmerken is dat ze verandert. Ze is nog maar net ‘in de mode’ of ze is ook al weer ‘uit de mode’. In de werkelijkheid zetten zijn creaties alleen door als de tijd er rijp voor is. In die zin heeft de couturier een goede reden om zich met een kunstenaar te vergelijken want ook zijn creaties zijn handgemaakt en uniek. Toen er een stemming hing waaruit bleek dat men toe aan vernieuwing was, brachten de ontwerpers de mode voor het eerst ‘in de mode’. Zij erkenden dat een kledingstuk in een tijd dat reproductie mogelijk was geen uniek stuk meer hoefde te zijn om voor creatie door te kunnen gaan. Sindsdien is het handelsmerk verzelfstandigd. Het siert niet alleen kleding, maar ook zonnebrillen, ondergoed, asbakken en vazen. Ook hoeft het ontwerp niet meer van de ontwerper zelf te komen, zijn signatuur volstaat, en dat wereldwijd. De mode staat niet stil ook al zien we veel dingen terug uit vroegere tijden. Nu zijn dat de korsetten die weer in zijn net zoals in de Belle Epoque. Met boezem en billen en steeds weer nieuwe verleiding. Met steeds vernieuwing van de mode en herhalingen van vroeger is de cirkel rond. Hoe heeft de mode zich ontwikkeld in de 20e eeuw en welke stijlen kun je in deze ontwikkeling terugvinden? Jugendstil 1900-1909 Op de wereldtentoonstelling van 1900 in Parijs, blijkt dat deze stad absoluut het centrum van de mode is. Hier vierde de Haute Couture voor het eerst zijn grote succes. In de nieuwe eeuw werd mode gecreëerd door ontwerpers en kunstenaars. Mode werd kunst. ‘Jugendstil’ was de eerste grote internationale stijl in de 20e eeuw. Deze stijl was een toegepaste kunst, met als doel kunst en ambacht met elkaar te verenigen en trachten iedereen in een smaakvolle verantwoorde omgeving te laten leven. Men hoopte dat kunstenaars ontwerpen zouden leveren die, als massaproduct door de machine zouden worden verwezenlijkt, even verantwoord zou zijn als het handwerk altijd gedetailleerd geweest was, maar helaas bood de Jugendstil geen oplossing voor het probleem van de verhouding tussen machine en esthetische normen. Voor een groot deel kwam dat omdat bepaalde materialen niet door de machine verwerkt konden worden. Bovendien hadden veel kunstenaars geen zin om zich in de vormmogelijkheden van de machine te verdiepen. Jugendstil bleef dus beperkt tot het zuivere ambacht en werd nooit een stijl voor de massa. Zij bleef een kunstenaarsstijl voor de gene die zich daar bij prettig voelde. De kleding van de vrouw in het begin van de 20e eeuw is voor die tijd zeer erotisch. Het droit-devant-korset (Gezondheidskorset, dat de ademhaling minder belemmerde. Recht model.) Echter zo ingeregen zodat het lichaam een dusdanige vorm krijgt, dat de buik wordt platgedrukt en billen en borsten overvloedig worden geaccentueerd. Het middel moet zo slank zijn dat men het met twee handen kan omvatten. Dat alles vormt de beroemde S-lijn. Onmiddellijk doet zich het probleem voor hoe men de combinatie tot stand brengt van een overvloedige boezem en dikke billen met zo’n dun middeltje. Molligheid is geboden. Om die te verkrijgen gaat men graag over tot het slikken van bepaalde pillen, maar de vereiste rondingen zijn ook te koop. Verder is het insnoeren geblazen en is de dienstbode nodig om bij het aantrekken van het korset de veters zo strak mogelijk aan te trekken. Er wordt zelfs beweerd dat er dames waren die de onderste twee ribben weg lieten halen, maar de waarheid daarvan is niet achterhaald. Kenmerkend voor de Jugendstil is de zweepslagachtige lijn die overeenkomt met de S-lijn, veroorzaakt door het droit-devant-corset. Het S-silhouet is zeer kenmerkend voor de lijn van de Jugendstil: de rok zit glad om de heupen en waaiert naar onderen toe wijd uit in een sleep, zodat het effect van de zweepslaglijn goed zichtbaar is. Men gebruikte overwegend soepele en dunne stoffen zoals: crêpe de chine, mousseline, kant, tule en chiffon, zelfs in de winter. In de zomers gebruikt men de zachte pasteltinten die op het hoofd gedragen word, waarvan het haar rondom in een rol is gedraaid, grote hoeden met linten, veren en bloemen. Ze moeten dan ook met hoedenspelden in het haar vastgeprikt worden. Ook in deze tijd ontstaat zowel in Engeland, Duitsland, Oostenrijk als in Nederland een groep dames die met het korset als rechtstreekse aanleiding, de reformbeweging oprichten. Deze vrouwen die vooruitstreven op het gebied van kunst winden zich, niet ten onrechte op over alles wat het korset kan veroorzaken. In 1889 al wordt in Nederland de V.v.V.v.V. (Vereniging voor Verbetering van Vrouwenkleding) opgericht. Evenals hun Duitse, Oostenrijkse, Engelse en zelfs Italiaanse en Russische zusters, vinden ze dat het korset niet meer gebruikt moet worden. Het moet weg! Ook de bovenkleding moet veranderen. Zij moet soepel vallen, zo mogelijk met het gewicht van de stof vanaf de schouders en ook strakke boordjes en strakke manchetten zijn uit den boze. Er moet veel minder ondergoed worden gedragen en in plaats van het korset, maakte men reclame voor soepele ondersteunende gordels, de zogeheten Wilhelmina-lijfjes voor dikke dames en het Hollandia-lijfje voor slanke vrouwen. De japonnen waren gemaakt van een soepele stof, vielen dan ook heel soepel langs het lichaam af en hadden wijde mouwen die naar onderen toe nauwer werden. En wat natuurlijk het belangrijkste was: men droeg geen korset! Men noemde de kleding ‘esthetic dress’ Alle dameskleding was functioneel. Maar hoe dan ook, of men nu volksvrouw of dame is, van erotische pikanterie (kleding die de zinnen prikkelt) zoals men die bij de S-lijn tegenkomt, is geen sprake meer. De strijd van de reformbeweging duurt voort tot na de Eerste Wereldoorlog. Intussen is door het geweld van de dames heen de S-lijn afgeschaft, al zal het korset nog even blijven. La Nouveau Vague (Paul Poiret) 1909-1914 Paul Poiret is een van de kleurrijkste figuren uit de geschiedenis van de mode. Poiret was een belangrijke couturier en hij streed ook tegen het korset. Maar op een andere manier dan de dames van de reformbeweging zich dat voorstelden. Geïnspireerd door de Jugendstil en de voorvechtsters voor vrouwenrechten ontwierp hij een slanke jurk waarbij de rok direct vanaf de boezem loodrecht naar beneden liep. Deze stijl werd La Nouveau Vague genoemd (De Nieuwe Golf). De vrouw leek zo bescheiden, jong en levendig en een goed figuur werd onder deze kleding goed zichtbaar. Dit gaf de vrouw meer vrijheid. Eerste Wereldoorlog 1914-1918 Het zal een kwestie van enkele maanden zijn, denken velen aan het begin van de Eerste Wereldoorlog en over het algemeen gaan de modehuizen door alsof er niets aan de hand is. Maar al vroeg in 1915 dringt tot iedereen door dat het einde nog lang niet in zicht is. Steeds meer mannen moeten zich voor het leger melden en steeds meer vrouwen nemen de banen van de mannen over. Aan mode hoeven de meeste vrouwen voorlopig niet te denken. Zij die zwaar werk doen op het land of in fabrieken, gaan nu over op het dragen van pantalons of overalls, maar er is nog geen sprake van dat dit mode-artikelen worden. De strompelrok wordt vervangen door een meer praktische wijde, kortere rok, alleen is zij somberder en vormlozer. In het enkele modetijdschrift dat nog verscheen werden voor het eerst modefoto’s geplaatst. Het beroep van fotomodel werd echter niet respectabel geacht. Voor het eerst zien we Amerikaanse invloeden in de Europese cultuur, vooral uit de wereld van het amusement. De kleding van de vrouw was in enkele jaren volledig van silhouet veranderd, De japon had brede schouders, brede revers aan een kraag die opvallend hoog in de nek opstond, een wijde rok en een slanke taille. In het algemeen werden meer namiddagkostuums, mantelkostuums en blouse-rokcombinaties gedragen dan japonnen. Omdat veel vrouwen in de rouw waren lag in de modetijdschriften de nadruk vooral op zwarte kleding, rouwsluiers enz. Coco Chanel verbleef tijdens de Eerste Wereldoorlog in Deaville, waar ze werkte in een veldhospitaal. De donkerblauwe wollen jacken en pull-overs van de mariniers inspireerden haar. Ze versierde ze met stiksels en hier en daar een broche en flaneerde ermee op de promenade Deauville. Veel dames uit die tijd volgden haar voorbeeld en schaften de oorlogscrinolines af, omdat ze in de shawlkraagjasjes met ceintuur en wollen jacken gemakkelijker hun werk konden doen. Na-oorlogse jaren 1919-1924 In tien jaar tijd was in het modebeeld niets meer te bespeuren van decadente elegance uit het begin van de twintigste eeuw. De vereenvoudiging die in de oorlog noodzaak was geweest, groeide nu uit tot een nieuwe stijl waarin de nadruk werd gelegd op bewegingsvrijheid. Begrijpelijk dat de vrouwelijke ontwerpers Coco Chanel en Jeanne Lanvin succes boekten met hun interpretaties van de nieuwe stijl. De kleding van de vrouw was recht en sluik met accent op de heupen. De roklengte reikte aanvankelijk tot de enkel, na 1921 tot de kuit en werd na 1923 geleidelijk korter. De japon was meestal kraagloos met een V-hals, een ronde of een vierkante hals. Er werden in die tijd veel gebreide jumpers gedragen. Ook werd de deux-pieces (Tweedelig kostuum voor de vrouw) veel gedragen die bestond uit een rechte of geplooide rok met een lange blouse over de rok. Vrouwen met een baan droegen een soort uniform, bijv, een zwart deux-pieces met een witte blouse en een lange shawl.
Roaring Twenties 1920-1929 ‘Roaring Twenties’, zo gaat men de jaren ’20 in. Behalve ‘Roaring Twenties’ worden ze ook wel de ‘Gay Twenties’ of ‘The Jazz Age’ genoemd. Zodra de oorlog voorbij is, komt het modebedrijf weer op gang en er is nauwelijks een periode in de kostuumgeschiedenis te vinden waarin het modebeeld van de vrouw in zo’n korte tijd zo’n enorme verandering ondergaat als in de jaren na de Eerste Wereldoorlog. In 1924 zijn de “Années Folles” op hun hoogtepunt. Dansen, sigaretten roken en korte rokken kenmerken de moderne vrije vrouw. Pluk de dag was het motto na de donkere tijden van de oorlog. Wie “in” wilde zijn moest jong, vitaal en zorgeloos zijn. Het waren tijden van alcohol, opium en tabak als vermageringskuur. Vrouwen wilden carrière maken, kort haar en mannenkleding dragen en zich overgeven aan de vrije liefde. Jonge vrouwen deden het liefst dat wat verboden en ongepast was. Door het overschot aan vrouwen ontstond de vamp die in staat was de weinige nog aanwezige mannen te verleiden. Vrouwen maakten zich heftig op, schoren zich en droegen parfum, hadden kort haar en de rekbare kleding drukte de boezems plat. ‘Jong’ is het toverwoord. ‘The Bright Young Things’ zijn de jonge vrouwen van de jaren ’20, die voor het eerst in de geschiedenis hun haar afknippen en hun benen laten zien. Borsten, billen en heupen zijn definitief uit, want ‘La Garçonne’, zoals ze genoemd wordt, is nu veel aan de man gelijk. Ze is geen versiering meer van hem, maar een onafhankelijk wezen, dat bewezen heeft dat ze mannenwerk kan doen als het nodig is. Dat zal ze via haar uiterlijk laten zien. La Garçonne 1924-1929 De garçonne komt niet zomaar uit de lucht vallen maar de verandering ging erg geleidelijk. De rokken worden wat wijder en ook wat korter en de taille zakt naar de heupen. Het lange haar wordt door veel vrouwen afgeknipt. Het silhouet werkt verlengend door de verticale vorm. De halsuitsnijding is vooral de boothals. Rond 1922 is er veel zilver te zien in de kleding. In 1923 worden de rokken echt een stuk korter. In 1925 zijn ze het kortst: tot vlak onder of op de knie. De boezem en heupen worden afgeplat doormiddel van speciale onderkleding. De jurk is nu zo vereenvoudigd dat het niet veel meer is dan 2 aan elkaar genaaide stukken stof. Dit is de geboorte van de hemdjurk. Mannenkleding wordt veel gebruikt als basis voor vrouwenkleding. Blazers en blouses met dasjes en manchetknopen en zwarte colbert van mannelijke vormen worden algemeen gedragen. Natuurlijk wordt deze kleding niet door iedereen gedragen. Heel wat couturiers en conservatievere vrouwen moeten niets hebben van al dat moderne gedoe. Later komt het vrouwelijk silhouet weer tevoorschijn. De rokzomen gaan weer zakken. De kleding krijgt wat meer versiering. De taille komt geleidelijk aan weer op zijn plaats te zitten. Rond 1927 verdwijnt het jongensachtige. Het silhouet wordt vrouwelijker en de kleding gaat meer de lichaamsvormen volgen. In 1929 is de taille al iets omhoog gegaan en hier en daar worden pogingen ondernomen om de rok te verlengen. Het begon met avondkleding die van voren nog kort, maar van achteren al lang was, tot dat in 1930 de bom barst. In 1929 was het nog mooi om helemaal plat te zijn, maar een jaar later was dat definitief voorbij. Alle grote ontwerpers zijn het er over eens dat de vrouw weer vrouwelijk moet zijn. Begrippen als ‘garçonne’ en ‘bright young thing’ moet men maar gauw vergeten. De vrouw mag en moet weer aantrekkelijk zijn in haar vrouwelijkheid, zodat taille, rug, heupen, billen en borsten opnieuw geaccentueerd zullen worden. De benen echter niet meer. Het nieuwe silhouet is nog steeds slank, maar volgt wel de vormen van het lichaam, aangepast aan de nu zo populaire stroomlijn. De rokken zitten glad om de heupen, waaieren dan naar onderen toe uit en zijn een stuk langer. Men maakt gebruik van goedkopere synthetische stoffen. De jaren dertig 1930-1940 De ineenstorting van Wall Street in 1929 en de economische noodsituatie waarin daarmee ook West-Europa kwam te verkeren, maakte een einde aan de’ gay-twenties’. Het is merkwaardig dat juist in deze crisisperiode de vrouwenkleding langer ingewikkelder en dus duurder werd. Kenmerkend voor de mode was dat de natuurlijke lichaamsvormen werden geaccentueerd en niet veranderd, dat kwam door de uitvinding van latex dat in vele stoffen geweven werd en gebruikt werd voor in korsetten. Toch betekent deze verandering geen terugkeer naar de mannelijke mode van de jaren ’20. En daar zorgt trouwens Madeleine Vionnet wel voor. Met Schiaparelli is zij de sensatie van de jaren ’30. Haar schuin op de draad vervaardigde kleding geeft de vrouw de vloeiende lijn die zo kenmerkend is voor dit decennium. Het silhouet is gestroomlijnd, zacht vloeiend langs heup en taille. De stof is schuin geknipt. De rok is lang waardoor het silhouet verlengd wordt. Dit effect wordt benadrukt door de kapsels die plat om het hoofd liggen. Tweede Wereldoorlog 1939-1945 Ondanks de grote textielschaarste en de tot stilstand gedwongen mode-industrie bleek zich toch tijdens de oorlogsjaren een nieuw modebeeld te ontwikkelen. Dit was vooral gebaseerd op vindingrijkheid. In Engeland werd de fashion group of Great Britain opgericht, die modeshows organiseerde waar werd getoond hoe men van oude kleding iets nieuws kon maken. In Nederlandse damesbladen stonden zelfs aanwijzingen hoe men zelf schoenen kon vervaardigen, een lippenstift was een begerenswaardig bezit want met make-up werd het gemis aan variatie in de kleding gecompenseerd. Over het algemeen trachtte de West-Europese vrouw het moreel hoog te houden door haar uiterlijk niet te verwaarlozen. Het materiaaltekort beïnvloedde het modebeeld sterk. De vrouw werd verzocht van overheidswege om met zo min mogelijk te volstaan. Bronnen: (Boeken uit de Bibliotheek in Son): * tirions kostuumgids (westerse kledingstijlen van de vroege

middeleeuwen tot heden); Marian Conrads en Gerda Zwartjes * Kostuum Accessoires; Marian Conrads * Haute Couture & Prêt-à-porter (mode 1750-2000); Ietse Meij * Mode (de eeuw van de ontwerpers 1900-1999); Charlotte
Seeling. (internetsites): * http://www.studybuddy.nl/nederlands/mode%2020ste%20eeuw.html * http://www.20eeuwennederland.nl/themas/Kleding%20en%20mode Logboek: datum: tijd: plaats: verrichte werkzaamheden: 15-11 45 min. school Overleg met docent & Informatie over het onderwerp gezocht. 27-11 60 min. thuis Deelvragen bedacht. 29-11 20 min. school Overleg met docent. 3-12 15 min. thuis Deelvragen aangepast. 6-12 20 min. school Overleg met docent. 8-12 60 min. school Informatie verzamelt. 10-12 30 min. bibliotheek Boeken gehuurd + info gezocht en samenvatting gemaakt. 13-12 20 min. school Overleg met docent. 17-12 180 min. thuis Deelvragen uitgewerkt. 18-12 240 min. thuis Samenvatting uitgebreid. 20-12 20 min. school Overleg met docent. 22-12 120 min. school Alles meer 1 geheel gemaakt en uitgebreid. 28-12 90 min. thuis Deelvraag 2 verder uitgewerkt. 5-1 120 min. bibliotheek + thuis Nieuwe boeken gehuurd en deelvraag 2 verder uitgewerkt. 7-1 300 min. thuis Deelvragen verder uitgewerkt en alles tot nu toe netjes een geheel gemaakt. 9-1 120 min. school Veel begrippen extra uitgelegd, en verduidelijkt, spellingsfouten verbeterd. 10-1 180 min. school Veel aangepast en verduidelijkt.