Aristoteles

Voorwoord

Ik heb filosofie en dan vooral Aristoteles als onderwerp voor mijn praktische opdracht gekozen, omdat ik het interessant vind. Met levensbeschouwing zijn we al eens 6 weken met ‘De Ethica’ van Aristoteles bezig geweest, en dat vond ik erg boeiend. Ook het filosofisch denken in het algemeen interesseerde me. Andere onderwerpen zoals theater, muziek of regeringsvormen zouden misschien wat compacter zijn, en daardoor gemakkelijker, maar dat lijkt me niet leuk om te doen. Ik hoop dat ik een hoop ga leren van het schrijven van dit p.o. en ook van het onderzoek. Misschien leert u er ook nog iets van. Veel plezier met het lezen van mijn praktische opdracht.

Het ontstaan van de filosofie

Het filosofisch denken is in de 6e eeuw voor Christus ontstaan, doordat in Griekenland de mensen kritiek kregen op de mythologische verklaringen, die Homerus en Hesiodus hadden gegeven. Sommige Grieken dachten namelijk dat een geheimzinnig natuurverschijnsel of een aardbeving pas ‘verklaard’ kon worden, als dit verschijnsel in verband kon worden gebracht met andere natuurverschijnselen, die gewoner en meer bekend waren. Ook ontstond er in de 6e en 5e eeuw voor Christus een kritische houding tegenover het godenbeeld die dichters als Homerus en Hesiodus hadden gegeven. Xenophanes, een filosoof uit de 6e eeuw deed hierover de volgende duidelijke uitspraak: ‘Als koeien, paarden of leeuwen handen hadden, waarmee ze konden tekenen, dan zouden paarden hun goden tekenen als paarden, koeien zouden hun goden afbeelden als koeien: hun goden zouden er net zo uitzien als zijzelf.’ Bovendien waren sommige het niet eens met de manier waarop goden werden vereerd.

In elke periode van de geschiedenis komt het wel voor dat de mensen zich gaan afzetten tegen de huidige godsdienstige opvattingen en gebruiken. Dus het is niet zo bijzonder dat dit ook in Griekenland gebeurde. Bij de Griekse godsdienst was dit ook gemakkelijker dan bij andere godsdiensten, zoals het christendom of de islam. Een belangrijke oorzaak hiervan was dat de Grieken geen heilig boek hadden, zoals de bijbel of de koran, waarin de verhalen over de goden vastlagen en de inhoud van het geloof en de regels van het gedrag voor de gelovigen waren omschreven. En er was bij de Grieken geen centrale organisatie, zoals de Kerk bij de katholieken, die de inhoud van het geloof tot in de kleinste details regelden. Elke stadstaat mocht zelfstandig beslissingen nemen over godsdienstige zaken. Zij kon zelfs beslissingen nemen over het wel of niet invoeren van nieuwe goden. Verder was de Griekse godsdienst erg verdraagzaam tegenover andere godsdiensten en vreemde goden. Het was voor een Griek niet vreemd om er ideeën op na te houden, die niet samengingen met de gangbare godsdienst van toen.

De eerste Griekse geleerden en filosofen kwamen uit de havenstad Milete, die aan de westkust van Turkije ligt. In deze stad woonden Joniërs, die in ongeveer 1000 voor Christus van het vasteland overgestoken waren naar Turkije en zich daar hadden gevestigd in enkele nederzettingen die langzamerhand waren uitgegroeid tot grote steden. Milete werd de grootste stad. In de 7e en 6e eeuw was Milete een bloeiende havenstad, waar schepen uit allerlei landen aanlegden om hun spullen te verhandelen. De stad zat vol met matrozen, handelaren en zakenlui. Het was het ‘New York van de Oudheid.’
Door de handel kwamen de Joniërs in contact met andere culturen, zoals die van Babylonië en Egypte. Deze culturen maakten een diepe indruk op de Joniërs. De Babylonische cultuur was zeer oud en wetenschap was er erg belangrijk. Rond 600 voor Christus hadden de Babyloniërs een hoog niveau bereikt in de wiskunde, die vooral gericht was op het oplossen van praktische problemen, zoals op het gebied van sterrenkunde. Ze hadden al een enorme hoeveelheid kennis opgedaan met betrekking tot de sterren voordat de Griekse wetenschap bestond. De Babyloniërs geloofden dat de beweging van de hemellichamen invloed had op het leven hier op aarde. Ze dachten dat het mogelijk was om op basis van de bewegingen van de sterren aardse dingen te voorspellen, zoals het weer, het wel of niet slagen van de oogst, de politiek en dingen over de koning. Er bestond een astronomisch handboek, waarin wel 7000 voortekens beschreven stonden. Koningen namen vaak pas een beslissing, nadat ze dit boek geraadpleegd hadden.

De zons- en maansverduisteringen beschouwden de Babyloniërs als een belangrijk voorteken. Het onverwachte optreden ervan maakt de mensen bang en angstig. Ze wisten al dat de verduisteringen volgens een vaste regelmaat voorkwamen.
Hun wiskundige kennis kwam goed van pas bij het berekenen van hemelverschijnselen vooral in het verband met het vaststellen van de tijdstippen van godsdienstige feesten.
Ook waren de Grieken erg geïnteresseerd in de Egyptische cultuur, want daar waren zeer oude wijsheden te vinden. De beoefening van de wiskunde was volgens de Grieken in Egypte begonnen, maar deze wetenschap en de sterrenkunde stonden bij de Egyptenaren wel op een lager niveau dan bij de Babyloniërs. Bij de Egyptenaren was vooral de geneeskunde erg ontwikkeld. Er is een Egyptische tekst op papyrus gevonden uit ongeveer 1600 voor Christus, met een verslag van 48 operaties, waaronder zelfs operaties aan het hoofd. Elke operatie werd kort en systematisch beschreven. Magie en bijgeloof speelden in de beschreven geneeskunde geen enkele rol, wat erg opvallend is voor die tijd.

Filosofen uit de Oudheid

Dit is een lijst van de belangrijkste filosofen uit de Oudheid:

Natuurfilosofen:
Thales van Milete (1e helft van de 6e eeuw voor Christus)
Anaximandros van Milete (6e eeuw voor Christus)
Anaximenes van Milete (6e eeuw voor Christus)
Herakleitos van Efese (5e eeuw voor Christus)
Xenofanes van Kolofon (2e helft van de 6e eeuw voor Christus)
Parmenides, werkzaam in Elea in Zuid-Italië (5e eeuw voor Christus)
Zenon van Elea (5e eeuw voor Christus)

Pythagoras van Samos, werkzaam in Zuid-Italië (2e helft van de 6e eeuw voor Christus)
Filolaos van Kroton (2e helft van de 5e eeuw voor Christus)
Empedokles van Akragas ( 5e eeuw voor Christus)
Leukippos van Milete (5e eeuw voor Christus)
Demokritos van Abdera (2e heft van de 5e eeuw voor Christus)
Anaxagoras van Klazomenai (2e helft van de 5e eeuw voor Christus)

Sofisten:
Prota van Abdera (5e eeuw voor Christus)
Prodikos van Keos (2e helft van de 5e eeuw voor Christus)
Gorgias van Leontinoi (2e helft van de 5e eeuw voor Christus)
Hippias van Alis (2e helft van de 5e eeuw voor Christus)

Klassieke filosofen:
Sokrates van Athene (2e helft van de 5e eeuw voor Christus)
Plato van Athene stichter van de Academie in Athene (4e eeuw voor Christus)
Anisthenes van Athene (1e helft van de 4e eeuw voor Christus)
Diogenes van Sinope, bijgenaamd Kunikos (Cynocus) (4e eeuw voor Christus)

Aristippos van Cyrene, werkzaam in Athene (4e eeuw voor Christus)
Aristoteles van Stageira, werkzaam in Athene, stichter van het Lyceum in Athene (4e eeuw voor Christus)
Theofrastos, 2e leider van het Lyceum (3e eeuw voor Christus)
Speusippos, 2e leider van de Academie (2e helft van de 4e eeuw voor Christus)
Xenokrates, 3e leider van de Academie (3e eeuw voor Christus)

Natuurfilosofen zijn filosofen die proberen natuurverschijnselen te verklaren. Ze worden ook wel ‘voor socratici’ of ‘presocraten’ genoemd, omdat ze voor Sokrates leefden. De filosofen die na Sokrates leefden, hadden een andere denkwijze.
Sofisten is een verzamelnaam. De sofisten richten hun denken niet allemaal op hetzelfde, zoals de natuurfilosofen allemaal over de natuur dachten. De enige overeenkomst die ik kon vinden is dat ze in dezelfde tijd leefden. In het KCV-boek staat dat sofisten geleerden uit de 5e eeuw voor Christus zijn, die tegen betaling lesgaven. Die betekenis heb ik echter in geen van de andere bronnen die ik had gezocht kunnen vinden.
Met klassieke filosofen worden waarschijnlijk de filosofen bedoeld die na de sofisten leefden. Van deze filosofen is ook het meeste bekend.

De levensloop van Aristoteles

Aristoteles werd in 384 voor Christus geboren in Stagira op het schiereiland Chaladie in de buurt van Macedonië. Zijn vader heette Nicomachus en zijn moeder Phaestis. Nicomachus was hofarts van koning Amyntus van Macedonië en er wordt gezegd dat Nicomachus’ stamboom zelfs herleidde op de god van geneeskunde, Asclepius.
Een groot deel van zijn jeugd bracht Aristoteles door aan het hof in Pella, de hoofdstad van Macedonië. Zijn vader stierf toen Aristoteles nog jong was. Over zijn moeder is weinig bekend.

Toen Aristoteles 17 of 18 jaar was, sloot hij zich aan bij de kring van denkers rond de filosoof Plato (427-347 voor Christus). Plato hoorde vroeger tot de kring rond Sokrates. Van Plato kreeg Aristoteles de bijnaam ‘de lezer’, omdat hij altijd aan het lezen was. De kring van denkers rond Plato waar Aristoteles dus ook bij hoorde, sprak natuurlijk veel met hun leider Plato en werd daardoor beïnvloed door deze man. Toch gingen zij ook hun eigen weg, hielden ze zich met hun eigen interesses bezig en hadden ze waarschijnlijk ook wel kritiek op wat Plato hen voorlegde. Dit gold ook voor Aristoteles

In 347 overleed Plato en zijn school, de Academie, werd overgenomen door Speusippus. Rond die tijd verliet Aristoteles Athene en vertrok hij naar Assus, een plaatsje in het huidige Turkije, dat vroeger Asia Minor werd genoemd. Daarvandaan ging hij naar het eiland Lesbos. In Assus trouwde hij met Pythias. Waarschijnlijk heeft hij deze tijd onder andere doorgebracht met biologisch onderzoek, een interesse die hij van zijn vader, die arts was, had meegekregen.
Rond 342 voor Christus werd Aristoteles, door de toenmalige koning van Macedonië Philippus 2, de zoon van Amyntus, gevraagd om voor een groot deel van de opvoeding van zijn zoon, Alexander, later ‘de Grote’ genoemd, te zorgen. Over deze periode is weinig bekend.

Omstreeks 335 voor Christus ging Aristoteles terug naar Athene en ging daar zelf lesgeven. Hij deed dit in een leegstaande sportschool, een gymnasium. Zijn eigen school noemde hij het ‘Lykeion’, naar de dog Apollo Lykeios aan wie een bosje in de buurt van de sportschool gewijd was. In het Lykeion, oftewel Lyceum, leefde men als een hechte gemeenschap. Er waren onder andere leefregels en gemeenschappelijke maaltijden. De leerlingen van Aristoteles’ school kregen de bijnaam peripatetici, wat rondwandelaars betekent. Misschien kregen ze deze naam, omdat ze nogal eens rondwandelden op het terrein van de sportschool, of misschien omdat Aristoteles ooit eens met Alexander de Grote had gewandeld, toen Alexander van een ziekte herstelde.
In het Lyceum deed men onderzoek naar veel verschillende dingen: politieke zaken, biologie, muziek, geneeskunde etc. In deze tijd overleed ook Aristoteles zijn eerste vrouw Phythias en hij hertrouwde met Herpyllis. Samen met haar kreeg hij een zoon, die Aristoteles Nicomachus noemde. Toen in 323 voor Christus Alexander de Grote overleed, ging Aristoteles naar Chalcis, waar hij in 322 voor Christus stierf. Hij was 62 jaar geworden, zijn testament is bewaard gebleven.

De werken van Aristoteles

Aristoteles is niet beroemd geworden omdat hij een buitengewoon druk of boeiend leven heeft geleid, maar om de dingen die hij geschreven heeft en die we nu nog kunnen lezen. Lang niet alles wat hij heeft geschreven is bewaard gebleven, maar wat we nog wel kunnen lezen, is al indrukwekkend genoeg. Hieronder geef ik een lijst van de meest voorkomende werken. Het zijn de engelse titels, omdat ze over de hele wereld bekend zijn, en engels de wereldtaal is.

The Athenian Constitution
Categories
On Dreams
On the Gait of Animals
On Generation and Corruption
On the Heavens
The History of Animals
On Interpretation
On Longevity and Shortness of Life
On Memory and Reminiscence
Metaphysics
Meteorology
On the Motion of Animals
Nicomachean Ethics
On the parts of Animals
Physics
Poetics
Politics
Posterior Analytics
Prior Analytics
On Prophesying by Dreams
Rhetoric
On Sense and the Sensible
On Sleep and Sleeplessness

On Sophistical Refutations
On the Soul
Topics
Virtues and Vices
On Youth and Old Age, On Life and Death, On Breathing

Als je deze lijst van titels bekijkt, kom je er al snel achter dat Aristoteles iemand was die geïnteresseerd was op alle kennisgebieden, een zogenaamde homo universalis. Van sommige vakgebieden, zoals de logica, heeft Aristoteles de basis gelegd.
In de loop der tijd zijn deze werken in bepaalde vakjes ingedeeld. Logische werken, ethische werken en biologische/natuurwetenschappelijke werken was een veel voorkomende indeling in de oudheid. Aristoteles zelf gebruikt soms de volgende indeling: theoretisch, poëtisch en praktisch.
Aristoteles schreef niet alleen wetenschappelijke verslagen, maar ook dialogen, die in de oudheid erg beroemd waren, maar waarvan nog maar enkele stukjes bewaard zijn gebleven.
De Vaticaan Aldus Manutius heeft in 1495 de werken van Aristoteles uitgegeven. Maar omdat deze uitgave nog wel wat te wensen overliet, bracht de Duitser Immanuel Bekker in 1831, 1834 en 1837 een nieuwe uitgave van Aristoteles uit. Na Bekker zijn de teksten nog wel verbeterd, maar hij heeft voor de standaarduitgave gezorgd. Ook zijn er een aantal werken, of fragmenten uit werken, die op naam van Aristoteles staan, maar die hij helemaal niet heeft geschreven.

De filosofie van Aristoteles

Volgens Aristoteles streven alle mensen van nature naar kennis. Dit ‘streven naar kennis/wijsheid’ kan in het Grieks in één woord worden gezegd: filosofia. De betekenis van filosofia is uitgebreider dan wat wij tegenwoordig onder filosofie verstaan. Bij de Grieken vielen wetenschappen zoals geneeskunde, natuurkunde en biologie ook onder ‘filosofia’. Volgens Aristoteles is het streven naar kennis in een zeer ruime zin van het woord een typisch menselijke eigenschap.

Volgens Aristoteles hebben de mensen niet altijd al gefilosofeerd. Hij zegt dat er eerst gezorgd moest worden voor een paar technieken om de mens van de eerste levensbehoeften te voorzien en natuurlijk ook om het leven wat aangenamer te maken. Maar als we ons niet meer druk hoeven te maken over een goed voorzien en gemakkelijk leven, dan komt er een bepaalde behoefte in de mens naar boven. Een behoefte om dingen te weten te komen of te verklaren, waar we niet direct iets aan hebben in het dagelijkse leven, maar waar we wel nieuwsgierig naar zijn. Als we eindelijk achter de waarheid van deze dingen komen, hebben we een goed gevoel. Je zou misschien zelfs kunnen zeggen dat de mens dan pas echt gelukkig is.
In één van zijn werken zegt Aristoteles dat de priesters in Egypte de eerste waren die gingen filosoferen. Ze waren op zoek gegaan naar kennis rond dingen die ze nog niet helemaal begrepen. Volgend Aristoteles hadden ze geen reden om deze dingen te willen weten, maar waren ze alleen maar nieuwsgierig.
Filosoferen is dus dingen willen weten omwille van het weten, niet omdat je er economisch beter van wordt of omdat het het dagelijkse leven gemakkelijker maakt.

Een voorbeeld uit de biologie:
Dieren worden ingedeeld in verschillende groepen, zoals walvissen bij zoogdieren. Maar wat schieten we hiermee in het dagelijkse leven op? Een walvis blijft een walvis en waarom heet een walvis walVIS, als het geen vis is, maar een zoogdier? Shakespeare heeft hierover ook een uitspraak gedaan: ‘A rose by any other name would smell as sweet.’ Ondanks dat willen sommige weetgierigen toch weten hoe het echt zit. Is een walvis nou wel of geen vis? Deze mensen houden van weetjes en ze hebben het gevoel dat ze er wel iets mee opschieten. Als ze weten hoe het echt zit, kunnen ze andere mensen erop wijzen dat de naam walvis een misleidende naam is, die gegeven is door mensen die dachten dat alles wat in de zee zwemt, vis is. Het gevoel van weten hoe dingen echt in elkaar zitten, zou je een gevoel van waarheid kunnen noemen. Mensen die dit gevoel hebben, denken dat ze een deel van de waarheid hebben ontdekt. Daardoor willen ze nog meer weten, bijvoorbeeld over het leven onder water. Deze mensen hebben een bepaald verlangen, het verlangen naar de waarheid. Ook dit noemen de Grieken ‘filosofia’.

Als je wilt filosoferen, moet je volgens Aristoteles eerst de meningen en theorieën van andere filosofen bestuderen, om te kijken of er iets van waarheid inzit. Misschien hadden ze het wel helemaal fout, misschien kan je nog iets van ze leren of misschien bevestigen ze wat jij al dacht. Een studie van het verleden maakt je bescheidener, voorzichtiger en wijzer.
Wat je volgens Aristoteles altijd als tweede moet doen, is het nauwkeurig analyseren en uitwerken van één of meerdere problemen. Je moet goede argumenten hebben om te bewijzen dat het waar is wat jij beweert.
Als derde moet je je mening kunnen ondersteunen, argumenten geven en laten zien hoe je tot je mening gekomen bent. Je moet redeneringen kunnen geven, dit is de manier waarop Aristoteles vaak zijn opvattingen overbrengt. Hij geeft argumenten en beredeneert zijn opvattingen.

Nawoord en bronvermelding

Zo, dit was mijn praktische opdracht over Aristoteles Ik hoop dat u het interessant vond en dat u er nog iets van heeft kunnen leren. Ik vond het erg leuk om het te schrijven, omdat ik meer wilde weten over filosofie en omdat de denkwijze van Aristoteles me aanspreekt. De informatie heb ik uit deze boeken:
 “De Oudheid, Grieken en Romeinen in de context van de wereldgeschiedenis”, geschreven door F. G. Naerebout en H. W. Singor.

 ”De verbeelding van het denken, geïllustreerde geschiedenis van de westerse en oosterse filosofie”, geschreven door Jan Bor, Errit Petersma en Jelle Kingma.
 “Synopsis, de klassieke cultuur en haar doorwerking”, geschreven door Charles Hupperts en Elly Jans.
Deze internetsites heb ik ook gebruikt:
 http://cwiskub.nl/filosofie/gesch/aristote.htm
 http://www.grundel.nl/tf/ot/gri_aristoteles_biografie.htm
 http://www.digischool.nl/kt/fil-aris.htm

Ik hoop dat dit p.o. ondanks de moeilijke start nog redelijk gelukt is en dat ik er een goede beoordeling voor krijg.

Met vriendelijke groeten,

Iris Bakker