Schindler's List (1993)

De joodse samenleving. Aan het begin van de jaren ’30 telde Nederland ongeveer 137.000 joodse inwoners. Het aantal nam na 1933 toe tot 160.000, omdat veel Duitse joden uit angst voor het nationaal-socialisme in Nederland hun toevlucht zochten. Het merendeel van de joodse Nederlanders, zo’n 60% woonden in Amsterdam. Sociaal gezien waren ze in alle rangen, klassen en standen vertegenwoordigd. Naast een joodse middenstand en een joodse bourgeoisie bestond er een uitgebreide groep armen: het joodse proletariaat. Er bestond geen overheersende joodse ideologie. Uiteraard speelden voor vele hun geloof een belangrijke rol, maar in het algemeen had het jood-zijn vooral een sociale betekenis. Zo was bijvoorbeeld de helft van de joodse beroepsbevolking werkzaam in de handel en het geld verkeer.(1) Anti-joodse uitingen. Tijdens de jaren dertig kende Nederland geen sterk antisemitisme. Joden en niet-joden waren in ons land meer geassimileerd dan in welk ander Europees land dan ook. Maar dat wil niet zeggen dat er sprake was van volledige harmonie. Een latent antisemitisme is ook in de Nederlandse samenleving altijd aanwezig geweest. Het ’anders-zijn’ kreeg vaak een negatief accent, dat kon overgaan in negeren, afwijzen of zelfs vijandigheid. Al was dat niet in die mate zoals dat in Duitsland het geval was. Het waren vooral de Nederlandse nationaal-socialisten die zich geïnspireerd voelden door het voorbeeld van hun Duitse ‘kameraden’ en zich overgaven aan extreem antisemitisme.(2)
Op de vlucht. De gruwelen van de jodenvervolging wierpen ook in Nederland hun schaduwen vooruit. Op 13 januari 1933 kwam Hitler in Duitsland aan de macht. In Mein Kampf had hij zijn opvattingen over het jodendom reeds verkondigd. In het Derde Rijk zou voor hen geen plaats meer zijn. Reeds op 1 april 1933 werd in Duitsland een boycot van joodse winkels afgekondigd. Twee jaar later werd in de Neurenberger rassenwetten vastgelegd dat huwelijken tussen joden en niet-joden verboden waren. Eind 1938 kwam het tijdens de zogenaamde Kristallnacht tot een massale antisemitische uitbarsting. Joodse winkels werden geplunderd en vernield. Synagogen gingen in vlammen op en duizenden joden werden opgepakt. In die jaren kwamen ongeveer 30.000 vluchtelingen de grens over. Ongeveer 22.500 van hen waren joden, de overige waren politieke vluchtelingen. Voor deze vluchtelingen moesten voorzieningen worden getroffen. De Nederlandse regering stond niet direct te popelen om hiervoor grote offers te brengen. Door allerlei beperkingen werd de komst van vluchtelingen zoveel mogelijk tegengewerkt. Een groot aantal particuliere, politieke en kerkelijke organisaties trokken zich het lot van deze vluchtelingen wel aan en ijverde voor een goede opvang.(3) Het begin van de jodenvervolging. Vanaf de Duitse inval in mei 1940 was de dreiging van de jodenvervolging voelbaar, ook al leek de Duitse aanpak de eerste maanden van bezetting vrij mild.Taferelen zoals die zich in Duitsland hadden afgespeeld deden zich (nog) niet voor.Maar achter de schermen werkten de autoriteiten volop aan de Endlösung, de vernietiging van joden. Tot februari 1941 bleven openlijke gewelddadigheden van Duitse kant achterwege. Vooralsnog nam de bezetter haar toevlucht tot subtiele maatregelen die slechts het doel hadden de joden te treffen en in een isolement te drijven. In januarie1941 werd een verordening afgekondigd, die noodlottige consequenties zou hebben. Alle in Nederland wonende joden werden verplicht zich te laten registreren. Administratief was de scheiding aangebracht. Daarmee was het doelwit in kaart gebracht en kon de eerste stap worden gezet naar een totale uitsluiting van joden uit de samenleving, die zou eindigen in een poging hen fysiek te verwijderen en te vernietigen. (4) Waar de film overgaat. Schindler’s list begint in een huis van een joodse familie. De joden zijn een gebed aan het voordragen voor de Sabbath. Ze zitten rond een tafel die volstaat met brandende kaarsen. Wanneer de joden weggaan van het huis gaan de kaarsen langzaam uit. De Duitse strijdkrachten hebben de Polen al verslagen. Snel daarna worden de joden gedwongen uit hun huizen te komen en naar het trein station te gaan, waar hun namen geregistreerd staan. Meer dan 10.000 joden worden met de trein naar Krakow gebracht. De mensen treiteren en schreeuwen tegen elke jood die ze zien op straat. In Krakow zit de getto overvol met joden. De joodse mensen zijn allemaal bijeengebracht en ze worden verdeeld in werkgroepen door de “Judenrat”.Oskar Schindler bezoekt de getto. Hij is een Duitse zakenman die graag wil dat Itzhak Stern, een jood die een pannen en potten fabriek heeft, voor hem komt werken. Joden mogen niet langer een eigen bedrijf hebben, dus maakt Oskar een deal met Itzhak. Hij neemt de fabriek over en benoemt Itzhak tot zijn boekhouder. Het is 20 maart 1941, de deadline om de getto te betreden. Alle joden worden gedwongen om hun spullen te pakken en worden verdreven uit hun huis door Duitse soldaten. Wanneer de joden arriveren in de getto, krijgen ze een huis toegewezen en worden gedwongen om te leven in kleine kamers. De volgende morgen worden de joden buiten bijeen geroepen. En informatie over hun opleiding en beroep word geregistreerd. Sommige joden die niet meer in staat zijn om te werken worden naar verschrikkelijke kampen gestuurd. En de joden die wel kunnen werken, mogen snel beginnen in de fabriek van Oskar Schindler. Schindler krijgt een gevoel van verantwoordelijkheid over zijn werknemers, en wanneer de Nazi’s onder leiding van Amon Goeth bepalen dat de joodse mensen naar een ander werkkamp moeten, zegt hij dat hij ze nodig heeft voor zijn bedrijf. Van zijn eigen bestedingen construeert hij barakken. Oskar maakt reclame voor zijn bedrijf door mandenvol met spullen aan Duitse leiders te geven. De joden beginnen in de fabriek en het wordt hun geleerd hoe ze pannen en potten moeten maken. De werknemers zijn erg dankbaar voor het werk omdat het hun uit de kampen houd. Een man met een arm bedankt Oskar persoonlijk en later wordt hij vermoord door de Duitsers omdat hij een handicap heeft. Weer moeten duizenden joden weg met een trein naar een concentratiekamp. De bagage van de joden word gestolen en nagegaan door de Duitsers. Bij vergissing zit ook Itzhak Stern in de trein. Oskar hoort dat en gaat snel naar het station om hem eruit te laten. Amon Goeth, de Duitse officier is in leiding van het bouwen van het Plaszow kamp. De joden hebben het kamp gebouwd en ook het huis van Goeth wat op hetzelfde terrein staat. Goeth is erg boos op het succes van de joden en zegt dat alles wat ze hebben gedaan in het verleden snel zou worden vergeten. Het is 13 maart 1943 en de liquidatie van de getto’s nemen plaats. Duizenden gewapende Duitse soldaten rennen wild door de straten van Krakow. Joden worden uit hun huizen getrokken en vermoord. Met geweld vallen de soldaten de huizen in van de joden en stelen hun eigendommen. Vele rennen weg en verbergen zich, maar worden snel gevonden. Na die dag komt Oskar naar het kamp. Hij heeft lunch met een van de Duitse leiders. Oskar is erg boos omdat hij geen werknemers meer heeft. Hij eist dat hij ze weer mee mag nemen naar de fabriek. Een paar dagen later worden in Plaszow de zieke joden van de gezonde joden onderscheidden. De vrouwen prikken in hun vinger zodat ze het bloed op hun gezicht kunnen smeren waardoor ze gezonder lijken. De zwakke en de zieke joden worden vermoord zodat er weer genoeg ruimte zou zijn voor de nieuwe joden die aankwamen in het kamp. Alle kinderen werden met een vrachtwagen weggevoerd. Een paar van hen verstopten zodat ze hun familie niet hoefden te verlaten, maar de meeste werden gepakt. Het is Oskar’s verjaardag. Hij geeft een groot feest met veel Duitse vrienden. Een paar jonge joodse werknemers zijn er ook om hem een cadeau te geven. Een van hem geeft het cadeau en hij bedankt in vorm van een kus. Dat was een grote vergissing. Hij had de wet overtreden door het meisje te zoenen. Goeth bespreekt wat er is gebeurd en Oskar biedt zijn verontschuldiging aan. In april 1944 Krijgt Goeth de opdracht om de vermoorde lichamen van meer dan 10.000 joden te verbranden. De joden die nog leven krijgen de opdracht om de lichamen op te graven. Ontruimingsbevelen zijn binnengekomen. Alle joden van Plaszow moeten naar en ander kamp worden gebracht. Maar Schindler bedenkt een nieuw plan. Hij begint een nieuwe fabriek meer in het westen. Hij sluit een overeenkomst met Goeth om de joodse werknemers te kopen. Samen met Stern maakt hij een lijst van namen “Schindler’s List”, dat bestaat uit meer dan 1100 mannen vrouwen en kinderen. Aan het einde, na veel geluk redt Schindler, zijn joden. De Schindlerjuden zoals ze zichzelf noemen. Commentaar op de film SCHINDLER’S LIST. In hoeverre klopt de film met de historische werkelijkheid? Omdat Schindler’s List gebaseerd is op een echt verhaal, wat later doorverteld is door omstanders omdat Schindler in de anonimiteit wilde blijven, kan het niet anders dat het niet ver weg ligt van de werkelijkheid. Niet zolang geleden zijn zelfs de lijsten gevonden met de namen van de joodse arbeiders, in Stuttgart. Hoe die daar gekomen zijn is onbekend. Welke zaken uit de film zijn fictie? Aangezien het gebaseerd is op de verhalen van omstanders, zal er niet veel fictie in de film te vinden zijn. Het meisje met de rode jas dat in het begin van het verhaal door de getto wandelt en later weer te zien is op de brandstapel, zou fictie kunnen zijn. Dit is trouwens wel een mooi detail van de film, ook omdat er in de film verder geen gebruik gemaakt wordt van kleur. Geef een oordeel in hoeverre je vindt dat de film je in staat stelt een beter beeld te krijgen van de historische werkelijkheid en in hoeverre niet. Als je de film aan het kijken bent, lijkt het net of je echt beelden voor je hebt die in die tijd zijn opgenomen. Ik was bijna vergeten dat er geacteerd werd. Dat kwam onder andere ook door het zwart-wit beeld. Het zwart–wit beeld maakte bij mij de suggestie dat het ver achter ons ligt, wat natuurlijk ook zo is. Ook benadrukt het zwart-wit beeld het realistische van de film. De beelden gaven mij soms wel een brok in mijn keel, maar ik moet me wel realiseren dat ik nooit de pijn en het leed zal voelen wat de jodenhebben ondergaan.
Mening over de rest van de film: De scène dat de vrouwen terechtkomen in een grote zaal met douchekoppen aan het plafond en waar enkele seconden onduidelijk is wat er gaat gebeuren, is een van de meest huiveringwekkende scènes. Je bent opgelucht al je later te zien krijgt dat er water uitkomt. Ook zit je vaak in spanning, bijvoorbeeld bij de scène dat Stern in de trein zit en afgevoerd dreigt te worden naar een concentratiekamp. Zal Schindler wel of niet op tijd zijn om hem er uit te halen. Mooi is ook de laatste scène, die eigenlijk niet echt meer bij het verhaal hoort. Overlevenden en nabestaanden van de personen die in de film voorkomen
leggen dan een steen op het graf van Oskar Schindler, als teken van dank, omdat hij zoveel voor hen heeft betekend. Op het eind is het hele graf vol met stenen. Als ik ooit in Israël zou zijn zou ik zeker de Holocaustgedenkplaats Yad Vashem willen bezoeken
Spielberg kreeg de rechten van Thomas Keneally’s boek ongeveer tien jaar geleden in zijn bezit, maar hij was er toen nog niet klaar voor om de holocaustdrama te verfilmen. Hij verkocht de rechten door. Daarna kreeg hij de rechten weer terug in de ruil voor een andere film. Tien jaar daarna heeft Spielberg, die zelf jood is, zijn werk afgekregen. (5) Het is knap hoe Spielberg heeft gekozen om niet zomaar alle Duitsers als slecht en alle joden als goed af te schilderen. Omdat hij zelf jood is kan ik me voorstellen dat je snel de gebeurtenissen die zijn familie heeft doorgemaakt als negatief voor de Duitsers ziet. Maar hij heeft een goede keuze gemaakt met het nemen van Schindler, een goede Duitser, als hoofdpersoon. De bedoeling die Spielberg met Schindler’s list heeft is dat de Tweede Wereldoorlog qua geweld en machtsmisbruik een uitzondering is, daarom zal deze nog lang herdacht worden. “WHOEVER SAVES ONE LIFE SAVES THE WORLD ENTIRE” staat op de hoes van Schindler’s List