Feitelijke gegevens

• 12e druk, 1999
• 246 pagina's
• Uitgeverij: Zilver Pockets

Flaptekst

Eerste zin

Mijn moeder had me niet verteld dat ze kwamen.

Samenvatting

1664

De zestienjarige Griet moet vanwege de armoede in haar gezin – voortgekomen uit haar vaders arbeidsongeschiktheid door een ongeluk waarbij hij blind werd – als dienstbode voor het gezin van de rijke schilder Johannes Vermeer gaan werken. Naast de normale huishoudelijke taken moet ze ook zijn atelier schoonhouden, maar zonder iets te verplaatsen. Griet kan maar moeilijk wennen: de dienstmeid Tanneke is niet aardig voor haar, Vermeers schoonmoeder Maria Thins intimideert haar en ze kan absoluut niet opschieten met de hoogzwangere, arrogante Catharina – Vermeers vrouw. Afgezien van wat toevallige ontmoetingen waarbij hij haar af en toe iets leert over zijn kunst, zoals het geheim van de camera obscura, heeft Griet ook vrijwel geen contact met de schilder zelf, die voornamelijk buitenshuis leeft – en op de momenten dat hij wel thuis is, heeft hij opdrachtgevers over de vloer. De rijke, machtige meneer Van Ruijven bijvoorbeeld, wier vrouw de hoofdrol speelt in Vermeers huidige schilderij Vrouw met parelsnoer. Griet merkt dat de slagerszoon Pieter geïnteresseerd in haar is, maar zelf moet ze daar niet veel van hebben.

Er breekt een pestepidemie uit en Griets zusje Agnes, die toch al jaloers was op de aandacht die Vermeers dochters van Griet krijgen, overlijdt. Kort hierna rondt Vermeer niet alleen zijn schilderij Vrouw met parelsnoer af, maar wordt ook zijn tweede zoon geboren en krijgt hij dankzij Griet weer inspiratie voor een nieuw schilderij – toevalligerwijs net nadat Van Ruijven heeft gezegd dat hij Griet eens zou moeten schilderen.

1665

Dankzij de inmiddels zeventien geworden Griet rondt Vermeer eindelijk zijn schilderij Vrouw met waterkan af. Aanvankelijk doet Griet alleen zo nu en dan boodschappen voor hem bij de apotheek, maar op een gegeven moment verhuist ze vanuit de kelder naar de zolder zodat ze hem kan helpen met kleuren mengen – en af en toe vervangt ze een model of helpt ze hem met aanpassingen in het schilderij. Vermeers dochter Cornelia treitert Griet onophoudelijk en terwijl ze steeds hechter wordt met Vermeer, verlooft ze zich met de slagerszoon Pieter. Na de afronding van Vrouw met waterkan, waarvoor de bakkersdochter model stond, begint Vermeer in opdracht van Van Ruijven – die nog steeds wil dat Griet in een schilderij voorkomt – aan twee nieuwe werken. Eerst schildert hij de vrouw van Van Ruijven als Briefschrijvende vrouw en daarna verwerkt hij het hele gezin van zijn belangrijke opdrachtgever in een schilderij dat Het concert genoemd wordt. Terwijl het gerucht verspreid wordt dat Van Ruijven samen met Griet geschilderd wil worden – net als op het schilderij Meisje met wijnglas, van de dienstmeid die door Van Ruijven verleid werd – begint Vermeer aan een nieuw schilderij, van Griet alleen.

1666

Vermeer werkt tegelijkertijd aan het schilderij van het gezin Van Ruijven en aan Griets portret. Griet is doodsbang dat mensen erachter zullen komen, maar doet toch wat hij wil: ze draagt de kleuren die hij uitkiest en als ze haar haren niet los wil dragen, moet ze die van hem in twee doeken dragen, blauw en geel. Als het schilderij bijna klaar is, blijkt er iets te missen: het juiste licht. Om dat te verkrijgen, beveelt Vermeer haar om een pareloorbel van zijn vrouw te dragen, wat ze aanvankelijk helemaal niet wil. Nadat hij haar losse haar heeft gezien terwijl ze zich klaarmaakte, laat ze zich ontmaagden door Pieter de slagerszoon. Ze prikt gaatjes in haar eigen oren voor de parel en op haar achttiende verjaardag rondt Vermeer het Meisje met de parel af. Pieter komt ook diezelfde dag naar Vermeers huis en vertelt Griet dat haar vader toestemming heeft gegeven om te trouwen en dat ze nu dus niet langer hoeft te blijven werken. Ietsje later komt Catharina door Cornelia te weten dat Vermeer Griet schilderde met Catharina’s pareloorbellen. Griet vertrekt.

1676

Tien jaar na haar vertrek van de familie Vermeer is Griet getrouwd met Pieter en heeft twee zoons met hem. Ze werkt bij hem en zijn vader op de markt en komt daar op een dag Tanneke tegen, die haar zegt dat Catharina en Maria Thins Griet willen spreken. Vermeer is twee maanden geleden gestorven en heeft Catharina met elf kinderen en een hoop schulden achtergelaten: Griets portret bevindt zich nu bij de dochter van Van Ruijven en de familie kan nog maar nauwelijks de eindjes aan elkaar knopen. Griet gaat naar het huis toe, waar Van Leeuwenhoek en Catharina haar vertellen dat Vermeer de pareloorbellen van Catharina aan Griet bestemd heeft. Ze neemt ze mee, maar beseft dat ze nooit echt van haar kunnen zijn. Ze verkoopt ze aan een lommerd en belooft zichzelf dat ze het geld dat ze opbrengen, nooit zal uitgeven.

Personages

Griet

Griet is de verteller en hoofdpersoon van het verhaal: zij is het meisje dat model staat voor het beroemde schilderij van Vermeer, waardoor ze sterk veranderde. Ze is nog maar zestien en weet weinig tot niets van de wereld, is erg naïef maar heeft vrijwel geen verwachtingen van het leven. Ze is niet heel slim, maar als ze eenmaal weet wat er van haar verwacht wordt kan ze wel sterk en beslist uit de hoek komen. Ze kan goed omgaan met de mensen die haar na staan, maar vindt het moeilijk om iemand echt gelukkig te maken. Ze weet zelf niet goed wat ze wil, is bang voor wat er zou gebeuren als ze daarachter komt. Ondanks dat ze niet kan lezen en schrijven, heeft ze wel een sterk waarnemingsvermogen en bovendien een heel goed oog voor kunst, wat haar ook de baan bij Vermeer oplevert. Naarmate ze langer bij hem werkt, wordt ze zelfverzekerder en denkt ze dat hij haar waardeert, maar die naïviteit is er nog steeds: ze denkt dat het allemaal makkelijker is dan in werkelijkheid het geval is. Uiteindelijk realiseert ze zich dat ze een keuze moet maken en dat ze er niet onderuit kan: zij zal nooit zijn wat Vermeer wil en dan kan ze maar beter gewoon zichzelf zijn.

Johannes Vermeer

Vermeer is één van de grote schilders van de Gouden Eeuw en zijn kunst is populair bij rijke opdrachtgevers, maar hij is geen makkelijke werker. Hij leidt een teruggetrokken leven en is het schoolvoorbeeld van stille wateren hebben diepe gronden: hij doet vaak zijn mond niet open en niemand weet wat er bij hem leeft, maar schilderen kan hij. Als iets hem niet zint, kan hij erg fel uit de hoek komen en heel beslist zijn mening kenbaar maken, maar het is ook vaak zo dat hij toegeeflijk is om mensen te sussen en geen last te krijgen. Hij is moeilijk tevreden te stellen en leeft erg in zijn eigen wereld, heeft vrijwel geen aandacht voor de dingen of de mensen om hem heen – behalve als zijn reputatie ervan afhangt. Het is moeilijk om zijn emoties te doorgronden en als puntje bij paaltje komt, weet hij zelf ook niet wat hij wil en hoe hij in elkaar zit.

Catharina Vermeer

Catharina is de echtgenote van Vermeer en een echte decadente, verfijnde dame. Ze is veeleisend, egocentrisch en arrogant, betuttelt haar kinderen meer dan goed voor ze is en eist meer van de mensen om haar heen dan ze verdient. Ze is het vaak niet eens met wat haar echtgenoot doet en hoe – of wie! – hij schildert, maar moet zich erbij neerleggen omdat hij het grootste deel van de tijd ongevoelig is voor de menig van anderen. Op den duur blijkt dat Catharina vooral bang is voor slechte praatjes, maar ook om haar man te verliezen of zijn ongenoegen over zich af te roepen.

Maria Thins

Maria Thins is de moeder van Catharina en woont ook bij haar en Vermeer in huis. Griet heeft vaak met haar te maken omdat ze veel te zeggen heeft over de huishoudelijke gang van zaken: ze intimideert Griet, maar kan ook heel goedaardig zijn. Ondanks haar leeftijd staat Maria Thins sterk in haar schoenen, laat zich niet afschrikken door de mensen of dingen om haar heen en heeft, ook al laat ze dat niet altijd merken, wel het goede met Griet voor. Ze denkt dat ze heel goed weet hoe de dingen horen te gaan en wat Vermeer hoort te doen, is erg intelligent en niet bang om de juiste maatregelen te treffen wanneer nodig.

Quotes

"‘Wat was je aan het doen, Griet?’ vroeg hij. De vraag verraste me, maar ik was verstandig genoeg dat niet te laten merken. ‘Ik was groente aan het snijden, meneer. Voor de soep.’ Ik rangschikte groente altijd in een cirkel, elk soort met zijn eigen segment, als een taartpunt. Er waren vijf segmenten: rodekool, uien, prei, wortelen en rapen. Ik had een mesrand gebruikt om elk segment vorm te geven en in het midden een schijfje wortel gelegd. De man klopte met zijn vinger op de tafel. ‘Zijn ze gerangschikt in de volgorde waarin ze in de soep gaan?’ opperde hij terwijl hij de cirkel bekeek. ‘Nee, meneer.’ Ik aarzelde. Ik kon niet zeggen waarom ik de groente had gerangschikt. Ik plaatste ze gewoon zoals ik voelde dat ze moesten liggen, maar ik was bang om dat tegen een heer te zeggen. ‘Ik zie dat je de witte kleuren gescheiden hebt’, zei hij en hij wees naar de rapen en de uien. ‘En het oranje en het paars passen niet bij elkaar. Hoe komt dat?’ ‘De kleuren vechten wanneer ze naast elkaar liggen, meneer.’" Bladzijde 9

"‘Stop.’ Ik bleef roerloos staan, doodsbang dat ik iets verkeerds had gedaan. ‘Beweeg je niet.’ Hij staarde naar me alsof er plotseling een spook in zijn atelier was verschenen. ‘Kijk nog eens over je schouder naar me.’ Ik deed wat hij beval. Hij bestudeerde me. Hij was in me geïnteresseerd. ‘Het licht,’ zei ik. ‘Het is nu helderder.’ ‘Ja,’ zei hij. ‘Ja.’ De volgende morgen was de tafel teruggezet in de schilderhoek en bedekt met een rood, geel en blauw tafelkleed. Tegen de achtermuur was een stoel geplaatst en er hing een landkaart overheen. Hij was weer begonnen." Bladzijde 96

"‘Ga hier eens zitten.’ ‘Wat wilt u, meneer?’ vroeg ik terwijl ik ging zitten. Ik was verbaasd – we zaten nooit bij elkaar. ‘Niet praten.’ Hij opende een luik zodat het licht recht op mijn gezicht viel. ‘Kijk eens uit het raam.’ Hij ging op zijn stoel bij de ezel zitten. Ik keek naar de Nieuwe Kerk en slikte moeizaam. ‘Nu moet je naar mij kijken.’ Ik draaide mijn hoofd en keek over mijn linkerschouder naar hem. ‘Griet’, zei hij zacht. Meer hoefde hij niet te zeggen. Mijn ogen schoten vol tranen die ik niet de vrije loop liet. Nu wist ik het. ‘Ja. Niet bewegen.’ Hij ging me schilderen." Bladzijde 183

Thematiek

Coming of age

Het belangrijkste thema van het verhaal is coming of age: men kan wel zeggen dat het verhaal vooral gaat om Vermeer en zijn kunst, maar de ontwikkeling van Griet is veel belangrijker. In het begin is ze een jong, naïef meisje met vrijwel geen kennis van de wereld die als een onbeschreven blad in dienst gaat bij de mondaine kunstenaar. Ze leert er zichzelf en de wereld kennen, het verschil tussen schijn en werkelijkheid, de betekenis van zaken als liefde en volwassenheid en vooral haar plaats in de wereld, ongeacht wat ze zelf wil. Wanneer het verhaal eindigt, is ze absoluut niet meer de persoon die ze was toen het begon. Ze raakt haar naïviteit kwijt door het werk als dienstmeisje bij Vermeer.

Motieven

Armoede

Een ander motief dat een sterke symboliek met zich meedraagt is de mantel met hermelijn van Catharina, die door veel van de vrouwelijke modellen van Vermeer gedragen wordt als ze poseren. Wanneer Griet hem draagt, is ze erg bang voor de reactie van Catharina. De mantel symboliseert een bepaald verschil, namelijk dat tussen arm en rijk: door de mantel versmelten deze twee enigszins, maar is het voor Griet ook duidelijk dat zij nooit zoiets kan betalen en zich dus nooit kan meten met Vermeers vrouw, ook al zou ze van hem houden. Dat geld ook voor de parel die Griet draagt, de parel is van Catharina en kan zij als dienstmeisje eigenlijk niet zomaar dragen.

Kunstwereld

De kunst van Vermeer speelt uiteraard een grote, terugkerende rol in het verhaal. Griet leert verschillende van zijn kunstwerken kennen terwijl ze voor hem werkt en draagt zelfs aan de ontwikkeling van een aantal bij. Zo is Vermeer bezig met Vrouw met parelsnoer, een portret van mevrouw Van Ruijven (de vrouw van zijn voornaamste opdrachtgever) wanneer Griet voor hem komt werken en wordt er veel gepraat over Het melkmeisje, waarvoor dienstmeid Tanneke model stond. Griet beschrijft veel van Vermeers werken aan haar blinde vader, zo ook Vrouw met waterkan dat erg vaag is wat betreft het kleurgebruik en het verhaal erachter. Er wordt ook veel gesproken over het schilderij Meisje met wijnglas van Vermeers opdrachtgever Van Ruijven met een dronken dienstmeid die hij daarna verleidde, en er zijn twee schilderijen waarin de Van Ruijvens sowieso centraal staan: Briefschrijvende vrouw (zijn echtgenote) en Het concert, hijzelf met zijn dochters en vrouw. Pas hierna begint Vermeer aan het schilderij dat hem zo beroemd maakte: Meisje met de parel.

Opdracht

Voor mijn moeder.

Trivia

Verfilmd met Colin Firth en Scarlett Johannesson in de hoofdrollen.

Titelverklaring

De Nederlandse titel, Meisje met de parel, is de letterlijke vertaling van de oorspronkelijk Engelse titel, Girl with a Pearl Earring. De titel verwijst uiteraard naar het beroemde schilderij van Vermeer, maar ook naar Griet zelf, aangezien het verhaal gaat over hoe zij model staat voor dat schilderij.

Structuur & perspectief

Het verhaal is verteld in vijf hoofdstukken die elk een jaartal dragen en het wordt langzaam duidelijk dat Griet in elk hoofdstuk, in elke periode, een beetje veranderd is, een beetje gegroeid of zich een beetje ontwikkeld heeft. In het eerste gedeelte is Griet nog jong en onwetend, staat ze nog helemaal aan het begin van haar volwassenheid en weet ze zich niet goed een houding te geven in haar werk. Daarna wordt ze echter steeds meer een deel van het huishouden en van Vermeers leven, krijgt ze meer zelfvertrouwen en gaat het haar steeds minder boeien wat de mensen om haar heen vinden van wat ze doet of niet doet. Tegen het einde, in de laatste twee hoofdstukken, realiseert ze zich dat ze niet goed bezig is gewest: dat ze niet in dat wereldje hoorde en dat ze niet die persoon is. Het verhaal is verteld uit het ik-perspectief van Griet, die nu eens de dingen beleeft zoals ze erover vertelt en ook vaak terugkijkt op gebeurtenissen terwijl ze in een andere levensfase staat.

Decor

Het verhaal speelt zich af in Delft in de Gouden Eeuw. De vertelde tijd is behoorlijk lang: het begint in 1664, wanneer Griet de betrekking als dienstmeisje neemt. Gedurende de jaren 1664, 1666 en 1665 volgen we haar in haar ontwikkeling en op haar weg naar volwassenheid en daarna, na haar ontslag bij de Vermeers, wordt er een sprong gemaakt naar tien jaar later, in 1676, wanneer ze een totaal ander leven heeft en ook qua persoon anders is. De belangrijkste plek in het verhaal is het huis van Vermeer en dan vooral zijn atelier, waar Griets ontwikkeling vorm krijgt en ze meer leert over het leven en de wereld om haar heen. Het verhaal leest als een dagboek en is geschreven in de verleden tijd, maar de gebeurtenissen worden, doordat Griet als verteller veel terugkijkt, niet in chronologische volgorde verteld.

Stijl

Het boek is geschreven in de stijl van een typische historische roman: Tracy Chevalier heeft gezorgd voor een breed scala aan personages die levendig opgebouwd zijn waardoor het niet moeilijk is te geloven dat ze in die tijd leefden. Ze maakt veel gebruik van sfeerbeschrijvingen van de tijd en plaats van het verhaal en neemt ook de tijd om aandacht te besteden aan tradities en typische gebruiken van die tijd.

Slotzin

Een dienstbode kreeg je voor niets.

Beoordeling

Als een fan van het genre van de historische roman en ook best een liefhebber van kunst uit de Gouden Eeuw leek dit boek me echt iets voor mij. Het is typisch zo’n boek waar je de tijd voor wilt nemen omdat het zo lekker wegleest, vol fijne sfeerbeschrijvingen, interessante personages en een verhaallijn die zowel boeiend als romantisch is. Ik vond het heel mooi om te lezen hoe het verhaal achter het beroemde schilderij in elkaar zou kunnen zitten en heb echt genoten van het boek: het zit goed in elkaar, de plot is niet te voorspelbaar en de personages, vooral Vermeer en zijn vrouw Catharina, zijn heel goed opgebouwd en spraken me echt aan. Ik vond het jammer dat het verhaal af en toe niet wat meer pit had, want het had van mij wel wat vlotter mogen gaan en wat meer kanten mogen laten zien, maar er zaten niettemin veel details in die het een mooi soort diepte en een vleugje extra karakter gaven.

Recensies

"Het is een heel integer verhaal, een pareltje, dat ik intussen meermaals met liefde heb gelezen." http://leeshutje.wordpres...chevalier/

"Al bij al een zeer aangenaam boek om te lezen." http://www.leestafel.info...-chevalier

"It is from this enigma, at the heart of his paintings, that Tracy Chevalier spins her fascinating novel Girl with a Pearl Earring." http://www.tchevalier.com...rdian.html