Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2020
• 336 pagina's
• Uitgeverij: Hollands Diep

Flaptekst

Eerste zin

Beneden in de hal passeer ik kleuters die hand in hand klaarstaan in een rij om naar de overkant te gaan. Rugzakjes op hun rug, knuffels onder de arm. Mirjam begeleidt de groep. ‘Moest jij niet helpen opruimen?’ vraagt ze met haar fluisterstem

Samenvatting

Betty Oudkerk is Joods, mooi  en zeventien jaar oud, als ze in de Amsterdamse crèche van Henriëtte Pimentel gaat werken als kinderverzorgster. De crèche vangt kinderen op van joodse ouders die in de Hollandsche Schouwburg er recht tegenover worden gevangen gezet in afwachting van hun deportatie nar de kampen.
Betty moet als haar eerste karwei de luizen kammen van de kinderen. Ze hecht  zich die eerste dag meteen aan een gehandicapt meisje Geertje, maar dat is volgens haar directrice Pimentel niet goed. Mede-verzorgsters zijn Sieny en Mirjam.

De oorlog komt met steeds grotere stappen op de familie Oudkerk af. Hun textielwinkel wordt gevorderd en overgedragen aan een Nederlandse NSB- buurvrouw Koot.
Betty krijgt in 1942 een ID gekregen waarop een grote J staat. Broer Gerrit heeft een oproep gekregen om zich te melden, maar hij weigert zich te melden. Hij vlucht met zijn vriendin en wordt later in Frankrijk gevangen gezet.  Betty ziet onderweg naar de crèche steeds vaker dat Joden op straat worden opgepakt. De vrijheden van Joden worden steeds meer ingeperkt. De NSB-buurman Overvliet redt op een dag de familie Oudkerk, als er agenten langs komen om hen op te pakken.

Betty is niet op haar mondje gevallen en doet ook leuke dingen met de haar toegewezen crèchekinderen. Ze kan het ook goed vinden met de andere twee  kinderverzorgsters. Pimentel vraagt later of ze ook regelmatig medicijnen wil ophalen in het Joodse ziekenhuis. Ze ontmoet daar de eerste keer een vlotte dokter, Leo de Leon, en flirt meteen een beetje met hem. Later gaat ze met hem een stukje wandelen. Ze zoenen daarna.
Later nodigt Leo haar uit op zijn studentenkamer en loopt dan hard van stapel om haar in bed te krijgen. Het laatste  stukje, echte seks, komt er nog niet van. Leo is toch minder leuk dat ze eerst dacht. Hij laat ook maanden niets van zich horen.

Pimentel heeft voor elkaar gekregen dat kinderen van opgepakte Joden uit de Schouwburg in de crèche verzorgd kunnen worden. Sieny, Mirjam en Betty moeten daarom intern komen wonen. Haar jongste broer Japie vindt dat maar niets.
Toch gaat Betty intern en ze komt nu veel vaker met ss'ers in aanraking, als ze kinderen moet ophalen. Met een brutale bek komt ze echter ver. Van lieverlede gaan Pimentel c.s. in de administratie rommelen en kinderen voor de Duitsers  'onzichtbaar' maken.  Het gaat om kinderen van wie de ouders naar Westerbork worden afgevoerd. Soms scheren de verzorgsters langs de rand van de afgrond.  

De moeder, oma en dienstbode van Betty worden opgehaald, haar broer Jaap (15)  blijft net buiten schot en duikt later onder bij een 'enge' boer.  Betty haalt de familiejuwelen op die haar grootmoeder in een geheime lade  heeft verstopt. Mevrouw Koot die de winkel heeft overgenomen, ligt altijd op de loer om dingen te verraden. Later koopt ze met de sieraden een vals ID/

Bij het wegmoffelen van kinderen speelt ook Walter Süskind een grote rol. Zijn tegenspeler is de beruchte ss'er Aus der Fünten, een wrede en onbeschofte man. Door steeds verwarring te zaaien in het aantal geregistreerde kinderen, kunnen vaak  enkele  kinderen naar het verzet worden gesluisd. Maar ze kunnen ook niet voorkomen dat er kindertransporten worden uitgevoerd naar Westerbork. Toch heeft de crèche ongeveer 600 kinderlevens kunnen redden.
Betty houdt zich soms opvallend vlijend bezig met Duitse bewakers, maar er zijn ook  "etters" onder. Het smokkelsysteem wordt echter steeds efficiënter.
Het zusje van Mirjam, Virrie, gaat ook meehelpen. Evenals het hoofd van de naburige Kweekschool Van der Hulst, die zijn school ter beschikking stelt om kinderen te laten ontsnappen.

Sieny krijgt een relatie met een Rotterdamse jongen Harry en Betty ziet wel iets in ene Joop, een Joodse jongen met wie ze opzichtig  flirt. Hij heeft echter verkering met een gereformeerd meisje en wil niet vreemd gaan. Toch zoenen ze een paar keer.

De Duitsers gaan steeds verder met kinderen deporteren. De enge bewaker Klingebiel is het strengst en controleert het meeste. Hij heeft door dat er gerommeld wordt. Er worden nu door de meisjes ook babypoppen gebruikt om kinderen "onzichtbaar" te maken. De poppen nemen de plaats in van baby's. 
De Duitse bewakers grijpen op een avond hun kans als Aus der Fünten afwezig is. Dronken betasten ze de vrouwen, o.a. Betty. Maar ze worden later streng gestraft door de Duitse leiding voor "rassenschande" 
Niet elk ouderpaar wil zijn kinderen afstaan om die te laten onderduiken. Het geeft onmenselijke  toestanden, als Betty probeert hen te overtuigen dat het beter voor het kind is. Een Nederlandse agent die weer lijsten moet controleren,  doet niet zo heel moeilijk als Betty zich weer van haar liefelijke kant laat zien.
Ze is eigenlijk nog steeds verliefd op Joop en wil er graag met hem vandoor gaan. Hij blijft echter (zij het met moeite) trouw aan zijn vriendin. Hij geeft Betty op een dag een stiekem gekochte paling, die ze ook met Sieny wil delen, maar de paling is niet 'koosjer' en er komt ruzie tussen Betty en Sieny  van.

Als Aus der Fünten doorheeft, dat er veel kinderen verdwijnen, geeft hij opdracht een flink aantal willekeurige kinderen voor het transport aan te wijzen. Betty voelt alsof ze nu voor "God" moet spelen en heeft het er erg moeilijk mee. Wie stuur je mee en wie red je?
Harry komt op een dag de crèche binnenstormen en vraagt Sieny ten huwelijk. Betty mag hun getuige zijn. De ruzie wordt bijgelegd. Betty ontmoet kort daarop Leo weer en die maakt van de situatie gebruik om haar te ontmaagden. Daarvan had ze zich toch meer van voorgesteld.

Kort daarop worden Pimentel en Mirjam door Aus der Fünten opgepakt en meteen afgevoerd naar Westerbork. Het einde van de crèche is in zicht. Betty bergt ten einde raad een kleine baby weg in een zandbak, maar dat wordt door Aus der Fünten ontdekt en ze moet direct vluchten. Via de Kweekschool lukt haar dat en Joop komt haar bevrijden uit haar schuilplaats.

Ze probeert onderdak te krijgen bij haar vroegere NSB-buren Overvliet en ze mag een nachtje blijven. Daarna loopt ze op staat en ze leest het briefje dat ze op het laatste moment van Virrie gekregen heeft. Haar moeder schrijft DAARIN dat ze afgevoerd is naar een kamp. Wat heeft het leven nu nog voor zin?
Ze doet een Davidster op en wordt meteen bij een razzia opgepakt. Maar bij de registratie-afdeling zit toevallig de Nederlandse agent met wie ze 'nachts wel een grapjes maakte. Hij zet een rood stempel op haar kaart waardoor ze 'gemengd gehuwd' lijkt. Daarmee redt hij  haar leven.
Ze gaat op zoek naar iemand uit het verleden die haar ooit beloofd heeft te zullen helpen. Die kachelsmid Baller  woont nog op het bewuste adres en zorgt ervoor dat ze naar een onderduikadres kan. Ze vertrekt naar dat adres met zeer gemengde gevoelens.  Waarom heeft ze niet meer kinderen kunnen redden? 

Personages

Betty Oudkerk

Betty Oudkerk is in het verhaal 17-19 jaar. Ze is van Joodse afkomst en heeft haar diploma als kinderverzorgster cadeau gekregen, omdat Joodse meisjes in 1942 niet langer onderwijs mochten volgen.. Betty is vlot en mooi en heeft haar hart op de tong. Ze zegt wat ze denkt, niet alleen in haar werk, maar ook in de liefde. Hoewel ze een flapuit is, mogen de mensen uit haar omgeving haar toch wel. Ze wordt verliefd op twee jongens en met beiden flirt ze graag. Maar ze grijpt mis bij beide jongens. Betty neemt meer risico's dan anderen. In het begin glipt ze overal tussen door, soms met enig geluk. Als ze seks heeft met Leo, blijkt later dat de leiding van de crèche op dat moment is weggevoerd. Uiteindelijk loopt ook Betty tegen de lamp (als ze een baby verbergt in de zandbak). Ze moet vluchten via de Kweekschool. Ze gaat later naar haar vroegere NSB-buren en mag een nacht overblijven. Toch wordt ze opgepakt, als ze na het lezen van een brief van haar moeder geen heil meer ziet in het leven. Maar een Nederlandse agent met wie ze wel eens grapjes maken redt haar door een stempel met 'gemengd huwelijk' op haar ID te zetten. Uiteindelijk komt ze terecht bij een onderduikadres.

Henriëtte Pimentel

Pimentel is de directrice van de crèche. Ze is er één van het type ruwe bolster, blanke pit. Als leidinggevende is ze streng. Af en toe moet ze de wat wilde Betty tot de orde roepen, maar in haar hart mag ze de moedige meid graag. Onder haar leiding ontstaat een smokkelsysteem, waardoor uiteindelijk 600 kinderen zijn gered. Als het grote 'bedrog' (een vrachtwagen vol kinderen) wordt ontdekt door de Duitsers, wordt ze opgepakt en meteen gedeporteerd.

Joop

Joop is één van de jongens van de Joodsche Raad, die af en toe wat karweitjes in de crèche opknappen. Hij vindt Betty leuk. Zij wordt verliefd op hem, maar Joop heeft zijn hart al aan een ander (gereformeerd) meisje gegeven. Hij wil zijn trouwbelofte niet breken. Veel verder dan een paar gestolen zoenen komt het gelegenheidsstel niet. Joop is wel degene die aan het einde van de roman Betty redt, als ze verborgen zit in de Hervormde Kweekschool, op de vlucht voor Aus der Fünten.

Leo de Leon

Leo is een knappe jonge arts in opleiding, op wie veel vrouwen vallen. Al bij hun eerste ontmoeting, flirt Betty met hem. Af en toe ontmoeten ze elkaar en zoenen ze. Daarna volgen er dan weer maanden waarin Leo niets van zich laat horen. Hij lijkt wat spelletjes met haar te spelen. Hij is ook degene die haar ontmaagdt, op zijn studentenkamer, al wordt die scène niet heel expliciet beschreven.

Quotes

"Donderdag 4 september 1941 In verpleegstersjurk met bijpassende regenjas stap ik met rechte rug in de blauwe tram. Ik ben niet alleen trots vanwege het uniform dat me officieel tot kinderverzorgster maakt, maar ook omdat de bedrijfsjurken en-schorten al jaren door Oudkerk Manifacturen worden vervaardigd, onze eigen stoffenzaak. Dat ik nu zelf zo’n lichtblauwe verpleegstersjurk draag die ik als kind altijd in de zaak zag hangen, maakt me in één klap volwassen. Ook al ben ik pas zeventien jaar, het lijkt wel of heel Amsterdam ineens naar me kijkt als naar een dame." Bladzijde 6

"Donderdag 16 juli 1942 In de ontvangsthal wordt me gevraagd om even te wachten. De meeste mensen houden niet van de geur van ziekenhuis, maar ik vind dat typische luchtje, dat het midden houdt tussen schoonmaakmiddel en medicijnen, juist lekker. Ik kijk rond of ik mijn zus ergens kan ontdekken. ‘Betty Oudkerk, toch?’ Naast me staat een jongen in een witte doktersjas, die niet veel ouder kan zijn dan ikzelf. Zijn ogen hebben een kleur blauw die ik niet eerder heb gezien, als de zee op ingekleurde ansichtkaarten. Uit zijn naar achteren gekamde haren hangen een paar losse plukken nonchalant over zijn voorhoofd. ‘Eh, ja, mijn zus werkt hier,’ zeg ik plompverloren en onder de indruk van zijn knappe verschijning." Bladzijde 58

"Vrijdag 2 oktober 1942 Een Sperre is een voorlopige vrijstelling van deportatie naar de werkkampen, vanuit de redenatie dat deze mensen niet beschikbaar zijn omdat ze via de Joodsche Raad indirect al worden ingezet voor de Duitse arbeidsmarkt. Pimentel heeft voor alle kinderverzorgsters in de crèche zo’n Sperre geregeld. Deze geldt echter maar voor één persoon, en niet voor familieleden," Bladzijde 85

"Maandag 18 januari 1943 Ik weet dat ze daar waardevolle spullen bewaart. Die verstopplaats heeft ze me ooit eens laten zien. ‘Voor als ik plotseling kom te overlijden, dan weet jij mijn geheime bewaarplek,’ zei ze tegen mij. Je krijgt het alleen open als je de lades er eerst helemaal uit trekt en dan via de bovenkant een schotje verwijdert. Ik zie meteen dat Grootje niet de kans heeft gekregen haar schat onder haar rok met zich mee te nemen. Het bakje ligt vol met kettingen, ringen, diamanten hangers, oorbellen. Met trillende vingers haal ik ze uit het vakje, en stop ze in de schortzak van mijn uniform" Bladzijde 168

"Dinsdag 6 mei 1943 In de schouwburg schijnt het die avond behoorlijk uit de hand te zijn gelopen. Klingebiel, die zijn collega’s aanspoorde om te feesten, heeft de hele uitspatting doorverteld aan Aus der Fünten. En nu zijn zowel Grünberg als Zündler naar de strafgevangenis in Scheveningen gestuurd vanwege Rassenschande. Klingebiel zelf heeft vanwege dat verklikken promotie gemaakt en is hoofd van de bewaking geworden" Bladzijde 236

"Woensdag 2 juni 1943 Eindelijk heb ik mijn valse persoonsbewijs binnen. Mijn schuilnaam is Elisabeth Petri. Dat klinkt in elk geval niet Joods. Het is perfect nagemaakt, alleen staat hier geen grote J op. Als mijn zus Leni hoort dat ik het gekocht heb met de sieraden van Grootje, is ze woest. Ze verwijt me dat ik het veel eerder had moeten regelen; zij had haar valse pas voor maar een paar meijer gekocht. Grootjes sieraden waren volgens Leni minstens tienduizend gulden waard!" Bladzijde 255

Thematiek

Jodenvervolging in de tweede wereldoorlog

De gehele roman staat in het tegen van de Holocaust. In Amsterdam woonden de meeste Joden. Na het eerste oorlogsjaar worden ze steeds meer opgepakt en ondergebracht in de Hollandsche Schouwburg. Daartegenover was de kindercrèche gevestigd. Nadat er veel Joodse gezinnen waren opgepakt en er chaos ontstond in de Schouwburg , werd er met de Duitsers afgesproken om de kinderen tot aan hun deportatie in de crèche onder te brengen. Directrice Pimentel en Walter Süskind zagen daarna mogelijkheden om Joodse kinderen niet te registreren en ze via diverse trucs (o.a. met wisseltrucs met poppen) en met hulp van het verzet de kinderen bij onderduikadressen onder te brengen. Op die manier konden ongeveer 600 kinderen uit handen van de Duitse bezetter blijven. Het thema van de Jodenvervolging kent een heleboel onderliggende verwante thema's: verraad, haat, verzet, moed, Die zitten alle in het verhaal.

Motieven

Verliefdheid

Betty is twee keer verliefd in het verhaal. De eerste op wie verliefd raakt is de arts in opleiding Leo. Ze zoenen al snel, maar Leo laat ook weken niets van zich horen. Hij speelt een spel met haar. Hij is wel degenen die haar ontmaagdt, nota bene op de trouwdag van Sieny en Harry. De tweede jongen op wie Betty verliefd is geraakt, is Joop. Ze zou wel met hem verder willen, maar hij heeft al verkering en hij wil zijn trouwbelofte niet breken.

Familiebetrekkingen

Gaandeweg de oorlog zie je het gezin Oudkerk steeds meer uit elkaar vallen. Vader is eerder aan de gevolgen van een hersenbloeding overleden, de textielwinkel wordt door de Duitsers gevorderd. Broer Geert moet zich melden, maar vlucht met zijn vriendin naar Frankrijk, waar ze later gevangen worden genomen. Haar oudere zus werkt intern in een ziekenhuis. Betty moet later ook intern wonen bij de crèche, waardoor haar jongere broertje Japie alleen overblijft met haar moeder, haar oma en dienstbode. Oma en moeder worden ook opgepakt en Japie ontsnapt daaraan, maar kan niet alleen in het huis wonen. Hij wordt ondergebracht bij een vreemde boer. Uiteindelijk moet ook Betty onderduiken. De diaspora van een Joods gezin is compleet.

Schuldgevoel

Betty heeft veel dingen goed gedaan in de oorlog, maar toch kampt ze aan het einde van de roman met een schuldgevoel. Met de keuze van de te redden kinderen (wel of niet op transport) voelde ze zich in de rol van 'God": mag ze beslissen over leven of dood?. Als ze zelf moet vluchten, vraagt ze zich op weg naar een onderduikadres af of ze toch niet meer had kunnen doen. Pas jaren na de oorlog heeft ze zich verzoend met haar lot.

Verraders

In een oorlog slapen de verraders niet. Een flink aantal Nederlanders werd in de oorlog lid van de NSB. Daarvan werden de Joden de dupe, als ze werden verraden bijvoorbeeld bij het onderduiken. Naarmate de oorlog verstreek, werden er premies gezet op het aanbrengen van Joden: een Jood leverde 7,50 (gulden) op. Toch waren er onder de NSB'ers ook mensen die soms wel hielpen. Zo redden de buren van Betty het gezin door te vertellen dat de mensen van Oudkerk niet thuis waren. Bij diezelfde buren, Overvliet, was Betty op haar vlucht welkom. Een Nederlandse agent die 's nachts bij de crèche langskwam om lijsten te controleren en met Betty te babbelen, redde haar later toen ze was opgepakt, Hij zette een stempel op haar ID, waarmee hij aangaf dat ze 'gemengd getrouwd' was en de Schouwburg mocht verlaten.

Kinderleed

Kinderen zijn in een oorlog vaak de grootste slachtoffers. Ook in dit verhaal is dat het geval. Wanneer Joden werden opgepakt, werden ze in Amsterdam opgesloten in de Hollandsche Schouwburg. Omdat zich daar chaotische toestanden voordeden, werden de kinderen ondergebracht in het gebouw daartegenover. Dat schiep voor enkele Joodse verzorgsters de mogelijkheid om de kinderen van deportatie te redden. Met diverse trucs werden de kinderen niet geregistreerd dan wel weggemoffeld in het administratieve systeem. Ze werden weggehouden van de Duitsers en via het verzet naar onderduikadressen gebracht. Maar ze misten natuurlijk hun ouders die ze in de meeste gevallen nooit meer terugzagen. Ook deden zich onwenselijke en onmenselijke situaties voor dat opgepakte ouders hun kinderen liever niet wilde afstaan, maar wel beseften dat dit ook voor hun kinderen de dood betekende.

Opdracht

Voor Betty’s kinderen:
Phillip, Micha, Gideon, Judith en David–
en voor al haar crèchekinderen,
zij die mochten leven,
en zij die zijn vermoord

Titelverklaring

Tegenover de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam bevindt zich de Joodse Crèche. Die is door de Duitse bezetters  gereed gemaakt voor een verzamelplaats van Joodse kinderen voordat zij op transport naar de kampen gaan. In deze historische roman wordt verteld hoe verzorgsters uit de chrèche  het leven van een aantal Joodse kinderen (ongeveer een kleine zeshonderd) hebben gered.  

Structuur & perspectief

Er is een korte proloog. Daarna volgen veel korte hoofdstukken die worden aangegeven met een datum. Na de datum volgt in elk hoofdstuk een gecursiveerde alinea die vaak wordt gevud met algemene informatie over de maatregelen die de Duitsers hebben genomen. Na het laatste hoofdstuk volgt er een nawoord waarin Elle van Rijn verantwoording aflegt aan de lezer hoe ze tot het schrijven van deze historische roman is gekomen. 
ten slotte volgt een deel "Na de crèche" waarin  de schrijfster vertelt wat er met enkele personages uit haar roman na de oorlog is gebeurd.

Het verhaal wordt verteld door de ik-vertelster Betty Oudkerk, een Joods meisje van 17 jaar dat als kinderverzorgster in de crèche werkt.Betty vertelt in de o.t.t.  

Decor

Het belangrijkste decor is de kindercrèche tegenover de Hollandse Schouwburg in Amsterdam. De kinderen van opgepakte Joden werden daar verzorgd, totdat ze op transport werden gezet. De crèchte is een decor van hoop, waarmee de medewerkers ongeveer 600 Joodse kinderen hebben gered. Een decor op de achtergrond is het Drentse opvangkamp Westerbork. De meeste opgepakte Joden werden daar naar toegebracht en vervolgens doorgestuurd naar de vernietigingkampen in Polen, Tjechië of Duitsland.

Wat tijd betreft is het niet moeilijk die precies weer te geven. Na de proloog wordt elk hoofdstuk geopend met een dag, een datum en een jaartal, waarop iets in de roman gebeurt.  Deze historische roman speelt zich af van donderdag 4 september 1941 (de dag dat Betty Oudkerk gaat werken in de crèche) tot  woensdag 29 september 1943. (de dag waarop Betty Oudkerk zelf moet onderduiken) Dat is dus een periode van ruim twee jaar. 

Stijl

De stijl van Elle van Rijn is helder en eenvoudig. Er worden door haar nauwelijks moeilijke woorden gebruikt. Een enkele keer wordt een joodse, rituele term gebruikt. Opvallend is ook dat er vrij weinig metaforen in het verhaal worden gebruikt. Wel zijn er veel dialogen en daar weet ze heel goed raad mee als schrijfster van o.a. televisiescenario's. De dialogen zijn heel natuurlijk.

Jammer genoeg zijn bij de redactie van de tekst wat storende taal-en spellingfouten blijven staan, o.a. : 
(blz. 104) "De volgende ochtend lijken alle ruzies van de avond ervoor te zijn vergeten. Nadat Grootje, Engel, moeder en zelfs Japie me omhelst hebben")
(blz. 260) "Onze maaltijden bestaat voor 90 procent uit bonen en pap." 
Die kunnen bij een eventueel tweeede druk meteen worden meegenomen.

Slotzin

Het enige wat ik zeker weet is dat die anderen, mijn broers Gerrit en Nol, mijn moeder, Grootje en Engel, mijn Joodse vrienden, collega’s, mevrouw Pimentel, Remi, Greetje en die honderden andere kinderen… dat ik al die onschuldige mensen niet heb kunnen behoeden. Zij hadden toch net zoveel recht op leven als ik? Ik sla mijn armen om mijn schouders en leun tegen het portier, terwijl we doorrijden op de hobbelige weg.weg. Zo houd ik mezelf vast en probeer ik te voorkomen dat ik alsnog val.

Bijzonderheden

1. Na publicatie  maakten enkele nazaten van enkele  personages bezwaar tegen de publicatie. (Bericht uit het Parool)
"Het verhaal vertelt het verhaal aan de hand van kinderleidster Betty Goudsmit (die destijds Oudkerk heette). Haar familie stemde aanvankelijk in met het optekenen van haar levensverhaal. Maar toen zoon David Goudsmit eind november 2020 het boek in handen kreeg, schrok hij. “Het zou een historische roman zijn, maar op de kaft van het boek stond groot: ‘Het waargebeurde verhaal.’ Fictie is feit geworden, terwijl er onwaarheden en onzorgvuldigheden in staan.”

Beoordeling

Elle van Rijn heeft al een aantal goed geschreven en spannende romans op haar naam staan. Over de oorlog en de naweeën daarvan gaat de roman "Het vergeten gezicht" dat een sterk plot kent. De laatste jaren schreef ze meer non-fictie boeken. Met het schrijven van "De crèche" zit ze wat genre betreft eigenlijk tussen beide genres in. De uitgever  noemt op de cover "De crèche" een historische roman. Dat was voor de nazaten van Betty Oudkerk ook een reden om veranderingen in een eventuele tweede druk te eisen. Er zouden historische onjuistheden in het verhaal staan.
"De crèche" vertelt het spannende verhaal over kinderverzorgsters die in de oorlog meer dan 600 kinderen van deportatie en een vrijwel zekere dood hebben gered. Historisch gezien speelde ook Walter Süskind (speelfilm)  daarbij een grote rol. Hoewel ik het een goed geschreven, spannend  boek vind, vraag ik me af of Elle van Rijn er niet beter aan gedaan had te kiezen voor een volkomen fictieve roman. Eventueel met twee verhaallijnen: heden en verleden en al of niet een meervoudig perspectief. M.i. had dat meer mogelijkheden gegeven. In een fictie-roman hadden ook de gecursiveerde inleidingen boven elk hoofdstuk achterwege kunnen blijven.  
Oorlogsverhalen blijven ook vijfenzeventig jaar na de bevrijding een aantrekkelijk onderwerp. In dat opzicht is "De crèche" zeker een waardevolle aanvuling over een overigens niet onbekend gebleven stukje geschiedenis. Alex van Galen schreef in 2012 een roman over "Süskind" met hetzelfde thema. 
Op scholieren.com is een boekverslag van dat boek opgenomen. 

Voor onze doelgroep scholieren kan ik nog zeggen dat het boek  iets meer dan 300 bladzijden telt, Maar het is een interessant verhaal is, waardoor je merkt dat je snel kunt doorlezen. Voor eindexamenkandidaten van havo en vwo die in de oorlog zijn geïnteresseerd een mooi nummer op de lijst.

Recensies

"Het verhaal over deze oorlogskinderen en de vaak nog piepjonge meiden die hen hielpen, is echt heftig: tegenover de Hollandsche Schouwburg bevindt zich de Joodse Crèche, door de Duitsers getransformeerd in een verzamelplaats voor Joodse kinderen voordat zij op transport gaan. Maar op een gegeven moment verdwijnen er kinderen uit de crèche. Kinderverzorgster wikkelde kinderen in juten doeken en gaven ze af aan de andere kant van de heg die de crèche scheidde van de Hervormde School. Vandaaruit gingen de kinderen naar onderduikadressen elders in het land." https://leesbeest.nl/de-c...e-van-rijn

"De auteur Elle van Rijn is actrice en schrijfster van series, films en columns. Dit is haar tiende roman. Bijzonder is dat zij Betty Oudkerk kort voor haar overlijden in 2019 persoonlijk heeft gesproken. In dat jaar legde Betty op 4 mei namens de Joodse crèche een krans bij het monument op De Dam. “Nu kan ik het eindelijk achter me laten” zei ze toen. Veelzeggende woorden die alles zeggen over de levenslange impact van gebeurtenissen die voor anderen reeds lang geschiedenis zijn geworden maar haar een leven lang zijn bijgebleven. Het was mooi maar ook verdrietig stemmend werk want tegenover elk kind dat kon worden gered, stonden er vier of vijf die werden afgevoerd. Een prachtig en aangrijpend boek over jonge vrouwen die hun hart lieten spreken!" https://deleesclubvanalle...de-creche/

"De crèche is een schitterende historische roman die gebaseerd is op het waargebeurde verhaal van Betty Oudkerk, kinderverzorgster van de Joodse crèche. Zodra je erin begint te lezen, heeft het verhaal je in zijn greep en laat je achter elkaar doorlezen, totdat je het boek uit hebt. Want het verhaal laat je nooit meer los en zal voor altijd bij je blijven. Om in de woorden van Betty te spreken: “Van de kinderen blijf je af! Die kunnen er niks aan doen wat de volwassenen allemaal uithalen.”" https://www.hebban.nl/rec...-de-creche

"Het einde is een beetje abrupt omdat het voelt alsof je nog midden in Betty’s verhaal zit, maar het is wel indrukwekkend en passend. Dit boek verteld namelijk over de tijd dat Betty hielp de kinderen naar veiligheid te smokkelen en niet over haar onderduiktijd. Wat fijn is, is dat er een hoofdstuk ‘’na de crèche’’ is toegevoegd, waarin verteld wordt hoe het is afgelopen met de mensen die je in het boek hebt leren kennen. Al met al vertelt De crèche op indrukwekkende wijze een aangrijpend verhaal. Elle van Rijn heeft Betty Oudkerk en haar rol in het redden van zoveel kinderen op sterke wijze neergepend." https://www.chicklit.nl/b...e-van-rijn

"Ieder hoofdstuk begint met een korte historische inleiding waarin belangrijke ontwikkelingen worden beschreven. Zo wordt de toenemende onderdrukking voor de lezer voelbaar wanneer de anti-Joodse maatregelen elkaar snel opvolgen. Deze inleidingen scheppen een beklemmende sfeer waaruit duidelijk wordt dat de bezetter de Joden steeds meer in het nauw drijft. Een prachtig aangrijpend en ontroerend verhaal dat je vanaf het begin in zijn greep houdt. De manier waarop ze de humor van Betty beschrijft is zeker een lichtpuntje in deze donkere oorlogsjaren." https://www.hebban.nl/rec...-de-creche

Bronnen

Nazaten van de hoofdpersonages in Elle van Rijns pas verschenen historische roman De crèche, over het wegsmokkelen van Joodse kinderen in de oorlog, eisen dat tal van namen in het boek worden gefingeerd en aanstootgevende passages worden verwijderd.

https://www.parool.nl/kun...gle.com%2F

Vanwege de coronacrisis werd de presentatie van de roman via internet gedaan. Elle van Rijn vertelt in deze opname wat er in de oorlog met Joodse kinderen is gebeurd.

https://www.facebook.com/...737478091/

Interview met de schrijfster over het schrijven van haar nieuwe roman.

https://www.flaironline.n...deld-werd/