Hoofdstuk 2: Nederland onstaat

§2.1  Spaans bestuur in de Nederlanden

De Zeventien Verenigde Nederlanden

• In 1515 was Karel V heer der Nederlanden geworden.
• Mede dankzij huwelijkspolitiek en geluk had zijn opa; keizer Maximiliaan in korte tijd een enorm familiefortuin opgebouwd + veel bezittingen > Habsburgers.
• In 1548 maakte Karel V de 17 gewesten los van het Duitse rijk en zorgde hij ervoor dat het erfgoed van de Habsburgers alleen door nakomelingen en familie kon worden geërfd.

Het bestuur van de Nederlanden

Ø  Karel V landsheer over 17 losstaande gebieden met eigen regels en gewoonten. Per gewest andere afspraken over belastingen en wetten, hiervoor kreeg een gebied speciale privileges, voorrechten.

Ø  Karel was koning van Spanje en Duitse keizer, hiervoor vaak in ’t buitenland. Dan werd hij vervangen door een landvoogd(es). Lopende zaken in gewesten werd overgelaten aan stadhouder. Indien nodig overleg met de Gewestelijke staten.

 Modernisering van het bestuur

• Uitgestrekt wereldrijk van Karel zorgde voor Nederlanden centraal regeren uit Brussel.
• Soms hield hij een Staten Generaal
• Vanaf toen mochten regels niet langer per gebied verschillen.
• In Mechelen kwam het hooggerechtshof der Nederlanden
• Gewestelijke staten en rechtbanken wouden centralisatie tegenhouden. Particularisme >Streven naar zelfbestuur en behoud van privileges.
• Karel V stelde steeds vaker niet adellijke rechters en ambtenaren aan. Zo verloor de adel inkomsten en functies.

 Optreden tegen ketters

• Tegen de situatie in de kerk kwamen steeds meer protesten.
• Duitse monnik Maarten Luther kreeg Nederlandse aanhangers.
• De protestanten hielden zich niet aan de officiële regels van de kerk en werden ketters genoemd.
• Karel V was katholiek en bedacht wetten tegen Ketters >bloedplakkaat 1550.
• Door deze wetten konden gewesten niet zelf meer beslissen hoe ze zouden optreden tegen ketters.

Filips II

• In 1555 had Karel V last van jicht aan zijn voeten en daarom gaf hij het Duitse rijk aan zijn kleine broer Ferdinand en hij gaf Spanje en de Nederlanden aan zijn zoon Filips II
• In 1559 ging Filips II naar Madrid, waar hij zijn rijk bestuurde. Filips II had een voorkeur voor Spanje.
• Zijn halfzus Margaretha van Parma werd landvoogdes van de Nederlanden
• Filips II zorgde dat iedereen met een ander geloof dan hijzelf (katholiek) werd gedood.

Het smeekschrift der Edelen

• Hoge adel in de Nederlanden ontevreden want Filips II stelde ook steeds vaker niet adellijke bestuurders aan die niet uit de Nederlanden afkomstig waren.

• Nederlandse edelen kwamen in protest, ze wouden hun oude privileges en macht behouden en dus schreven ze een klachtenbrief > smeekschrift der edelen.
• In 1566 aangeboden aan het centraal bestuur. Ze hadden 2 belangrijke punten

1. Ze wouden meer invloed uit kunnen oefenen > Staten Generaal.
2. Ze wouden een mildere aanpak van de ketters.

§2.2 De Hervorming

De situatie in de katholieke Kerk

• Het volk had steeds vaker ongenoegen tegenover omstandigheden in de kerk.
• Volgens de geestelijken moesten regels worden nageleefd om naar de hemel te mogen, zoals bidden en biechten. Maar de geestelijken leefden die regels zelf niet eens na!
• Hoge geestelijken – paus en bisschoppen

-Leefden in luxe en streefden naar rijkdom en macht

-Edelmannen werden bisschop zonder priester gewijd te zijn

• Lage geestelijken –pastoors en kapelaans

-Lieten zielzorg over aan slecht betaalde kapelaans

- Ruim een kwart van de priesters was getrouwd en had kinderen ondanks het celibaat

De hervorming start met Luther

• De Augustijner Monnik Maarten Luther (1483 – 1546) was de 1e kerkhervormer
• Aflaathandel > aflaat is een bewijs dat de gelovige zijn zondige gedrag (deels) was kwijtgescholden. Je kon een aflaat bij monniken kopen.
• Luther vond dat geestelijken een eenvoudig leven moesten leiden (wat ze niet deden). Ook verwierp hij de aflaathandel. Alleen oprecht geloof zou naar de hemelpoort leiden.
• Luthers kritiek werd niet geaccepteerd. Hij werd in de ban gedaan en zijn volgelingen werden bestreden.
• Karel V eiste dat Luther zijn kritiek zou herroepen maar dat weigerde hij.

Kerkhervormers

• Na Luther kwamen er meer kerkhervormers
• De beweging waarbij er nieuwe geloofsrichtingen binnen de christelijke kerk ontstonden, noemen we de hervorming of ook wel reformatie.
• De aanhangers van de hervorming zijn protestanten

Van hagenpreek tot beeldenstorm

• Luther had in de Nederlanden weinig aanhang. Velen waren het met Erasmus eens.
• Vanaf 1560 kreeg Calvijn steeds meer aanhang want de kerk veranderde uit zichzelf niet.
• In 1566 (na aanleiding van het smeekschrift der edelen) schortte Margaretha van Parma het bloedplakkaat op.
• Toen konden de protestanten hun preken in alle openheid op straat houden.
• Hagenpreken: Illegale preken voor protestanten in de buitenlucht, heet zo omdat predikanten hun preken vaak verscholen hielden achter bosjes of hagen uit angst voor de bestuurders.
• Hagenpreken waren aanleiding tot de Beeldenstorm in 1566, eerst in West-Vlaanderen, toen in de rest van de Nederlanden
• De beelden werden uit de kerken gehaald en de gebouwen ontdaan van alle versieringen.
• Kerken werden ingenomen door protestanten
• In de bijbel staat: Gij zult geen gesneden beelden aanbidden
• Katholieke kerken stonden daar juist vol mee.

§2.3 Oorlog in de Nederlanden

De ijzeren hertog Alva

• Filips II reageerde woedend op het nieuws van de beeldenstorm. Hij stuurde zijn beste veldheer ; hertog Alva naar de Nederlanden met zijn eigen Spaanse troepen.
• Alva richtte om de daders van de beeldenstorm te veroordelen. Hier richtte hij een speciale rechtbank voor op : de Raad van Beroerten. Ook wel de Bloedraad.
• Vele mensen (ook Willem van Oranje) ontvluchtten de Nederlanden uit angst voor de vervolging.
• Ook stelde Alva centrale belasting in om niet elk jaar te hoeven onderhandelen met de Staten – Generaal over de te betalen afdracht. Op elk verkocht product moest 10 % belasting worden betaald; de Tiende Penning. Dit plan veroorzaakte veel opschudding.