Door: P.A. Daum
Goena-goena, querido, Amsterdam, 1989, 200 blz., 12e druk (1e druk onder pseudoniem ‘Maurits’, 1889, Leiden) Roman. Eerste indruk Ik heb best lang gezocht naar een literair Nederlands boek van voor 1900. Het was moeilijk om een leuk, niet al te moeilijk te lezen boek te vinden. Uiteindelijk koos ik ‘Goena-goena’, omdat het onderwerp mij aansprak (zwarte magie) en omdat het boek niet zo dik is. Toch heb ik er best lang over gedaan, ik moest erg wennen aan het oud-Nederlandse taalgebruik. Bovendien kwamen er Indonesische woorden in voor, die kon ik gelukkig opzoeken in een verklarende woordenlijst achter in het boek. Het verhaal zelf sprak me wel aan. Ik vond het leuk om te lezen hoe de goena-goena zijn uitwerking had op Bronkhorst, de notaris, en hoe hij steeds verliefder wordt op de jonge Betsy door de (zwarte) magie. Mijn eerste indruk nadat ik het boek gelezen had was dus, over het algemeen, positief. Samenvatting Betsy is een knap Indisch meisje van 22 jaar. Ze is getrouwd met Den Ekster, een koffieboer die in Indonesië op zoek is naar een goede positie. Hun relatie is erg slecht. Ze hebben eigenlijk een hekel aan elkaar, ze zijn heel verschillend van karakter. Hun huwelijk is niet goed en ze zijn beide niet gelukkig. Betsy en Den Ekster logeren een tijd bij de tante van Betsy, tante Borne, en haar man, Kapitein Borne. De kapiteinsvrouw ziet al snel dat haar nichtje niet gelukkig is. Ze praat erover met haar man, maar die kijkt er niet naar. Hij vindt Den Ekster een degelijke jonge man, en snapt niet waarom Betsy niet gelukkig met hem kan zijn, hij heeft toch een goed inkomen? En hij mishandelt haar toch niet? Sarinah is een oud Indisch vrouwtje. Ze kent Betsy al sinds haar geboorte en heeft lang voor haar gezorgd. Sarinah ziet ook dat Betsy onder haar huwelijk lijdt en probeert met haar erover te praten. Maar Betsy is erg onsympathiek tegenover het oude mens en scheld haar uit en behandelt haar als een ondergeschikte. Ze wil niks van Sarinah aannemen. Als Sarinah verteld dat ze Betsy kan verlossen van haar man luistert ze uiteindelijk toch. Want ze weet wel dat de oude vrouw wijs is en dat ze haar met magische krachten zou kunnen helpen. Betsy geeft toestemming en Sarinah gaat aan de slag. Ze voert haar geheime plan zo onopmerkelijk uit dat niemand er in het huis iets achter denkt als Den Ekster zich op een avond niet lekker voelt. Hij heeft last van buikpijn. Betsy doet haar best om niet te laten merken dat zij er meer van weet. Ze speelt alles zo goed mogelijk mee, ze probeert net zo bezorgd te zijn over de ziekte van haar man als de anderen. Maar in werkelijkheid laat het haar koud. Wat haar betreft sterft hij zo snel mogelijk. De gezondheid van Den Ekster gaat steeds meer achteruit. Er wordt een dokter bij gehaald. Deze is erg jong en onervaren. Hij kan de familie ook alleen in het Duits toespreken, wat de zij moeilijk verstaan. Uiteindelijk overlijdt Den Ekster aan verschrikkelijke buikkrampen. Betsy is niet bij het overlijden van haar man. Ze hoort het meteen erna van Sarinah, die naast het sterfbed stond. Betsy juicht en danst van vreugde als ze het nieuws hoort. Eindelijk is ze verlost van die verschrikkelijke man, eindelijk is ze vrij! Ze is de oude Sarinah erg dankbaar. Tante en oom Borne en de buren, meneer en mevrouw Bronkhorst, die ook op de hoogte waren van het sterfgeval, vinden het vreemd hoe Betsy zo onverschillig is onder de dood van haar man. Als afleiding wordt de familie op een avond uitgenodigd bij de familie Bronkhorst. Meneer Bronkhorst is notaris en een erg beschaafde en vriendelijke man. Hij verdient veel, genoeg voor het hele gezin, en woont in een prachtig groot huis. Vooral Betsy is verbaasd over de rijkdom van het huis en het meubilair. Er staat een mooie antieke piano in de kamer. Betsy zou wel willen spelen, maar ze durft het niet te vragen. Vroeger heeft ze veel gespeeld, en het was duidelijk dat ze talent had. Na het eerste bezoek komt Betsy vaker bij de Bronkhorst’s over de vloer. Ze voelt zich erg thuis bij deze mensen. En dit is wederzijds. Vooral Meneer Bronkhorst mag het meisje graag. Hij vindt haar een mooi meisje, met haar amberkleurige ogen, en ze is nog intelligent ook. Als er op een avond een feest is bij de familie Bronkhorst, is Betsy natuurlijk ook aanwezig. En eindelijk krijgt ze de gelegenheid om piano te spelen. Iedereen is verbaasd over wat het meisje kan, ze speelt zo mooi en zo goed. Later op de avond danst ze met meneer Bronkhorst. Ze heeft de heerlijkste avond van haar leven. En ze merkt dat ze verliefd is op Bronkhorst. Op het feest was ook Predier aanwezig, een man van middelbare leeftijd. Hij zocht al een tijdje naar een echtgenote, en toen hij Betsy zag, vond hij in haar de ‘ware’. Maar Betsy ziet niets in deze man. Ze vindt hem te ruw, te veel aanwezig met zijn luidruchtige stem. Predier laat zich echter niet aan de kant zetten door Betsy en gaat de volgende dag naar Bronkhorst, zijn goede vriend, en notaris, voor advies. Bronkhorst, die ook iets voelt voor de mooie jonge Betsy, raadt het Predier af haar ten huwelijk te vragen. Ze heeft al genoeg ellende van haar vorige huwelijk overgehouden en dat moet ze nog verwerken is zijn argument. Predier is teleurgesteld, maar legt zich er nog niet bij neer. Betsy is inmiddels zo hopeloos verliefd geworden op de notaris, dat ze niet meer weet wat ze er mee aanmoet. Ze vraagt Sarinah om raad. Sarinah weet dat de notaris nooit zo maar zijn vrouw zou opgeven voor Betsy, ook al is deze nog zo mooi en jong. Bronkhorst is een beschaafd man en houdt heel veel van zijn vrouw en zijn gezin. Dus als Betsy iets wil bereiken, zal er magie toegepast moeten worden. Betsy stemt toe. Ze moet er wel veel voor betalen, want de middelen moeten van ver gehaald worden door de zoon van Sarinah, Ketjil. Betsy heeft het er voor over. Ketjil heeft van Bronkhorst en Betsy allebei een haar nodig. Met deze haren en meer vreemde ingrediënten maak hij een middel dat er voor gaat zorgen dat Bronkhorst zich steeds meer aangetrokken gaat voelen tot Betsy. Betsy is intussen het ‘hulpje’ bij de familie Bronkhorst in huis geworden. Oom en tante Borne moesten namelijk plotseling op reis. Betsy kreeg toen onderdak aangeboden bij haar geheime minnaar. Heel langzaam heeft de goena-goena zijn uitwerking. Bornkhorst denkt aan bijna niets anders dan Betsy. Omdat Betsy nu ook in de keuken helpt kan ze onopgemerkt middelen door de drank en het eten van Bronkhorst mengen. Als het zoontje van Bronkhorst plotseling ernstige koorts krijgt, dit keer niet door de goena-goena, is Betsy dag en nacht bij het jongetje om hem te verzorgen. Eigenlijk houdt Betsy helemaal niet van kinderen. Ze doet het alleen maar om beter bij mevrouw Bronkhorst in de smaak te vallen. Op een avond valt hij in slaap bij haar op schoot, in een grote stoel. Betsy staat niet op om hem in bed te leggen, om te voorkomen dat hij wakker wordt. En ze weet dat Bronkhorst nog thuis moet komen van zijn werk, ze wacht op hem. Als hij uiteindelijk komt doet ze net alsof zij ook slaapt. Bronkhorst is zo geëmotioneerd door dit aanzicht dat hij Betsy een zoen op haar voorhoofd geeft. En haar plan is gelukt. Mevrouw Bronkhorst merkt dat haar man de laatste tijd niet zichzelf is. Haar vriendinnen proberen haar ervan te overtuigen dat haar man vreemd gaat met de huishulp Betsy. Maar mevrouw Bronkhorst wil dit niet geloven, zij is er altijd van uitgegaan dat hij haar trouw was en bleef. Zelf is ze haar hele leven trouw geweest, en een goede vrouw voor hem en zijn kinderen. Sarinah bedenkt dat mevrouw Bronkhorst een probleem gaat worden. Ze vertelt het aan haar zoon en samen bedenken ze een oplossing. Ze leggen een zelf gemaakte pop, van een oude doek gemaakt onder een tegel voor de deur van de slaapkamer van mevrouw Bronkhorst. En elke keer als ze over de tegel heen loopt, wordt ze steeds meer weggedreven uit het huis. Maar mevrouw Bronkhorst is sterk. Ze gaat zich wel ongemakkelijker voelen en wordt uiteindelijk ziek. Juist nu wil ze niet ziek worden, ze moet het uitvechten met Besty, aan wie ze een verschrikkelijke hekel krijgt. Betsy doet daarentegen alsof er niets aan de hand is en blijft op haar gebruikelijke manier het huishouden doen. Ze zorgt er ook voor dat Bronkhorst de drankjes toe gediend krijgt die hij nodig heeft. Op zijn werkt kan meneer Bronkhorst zich niet goed meer concentreren. Hij kijkt erg wezenloos uit zijn ogen en heeft donkere kringen onder zijn ogen. Het gaat niet goed met hem. Hij brengt een bezoek aan de dokter. Aan het einde komt het toch nog goed met hem en zijn vrouw. Dan is de goena goena uitgewerkt. Bronkhorst kan zich dan niet voorstellen dat hij zijn vrouw zo heeft kunnen laten lijden en dat hij zo verliefd was op Betsy. Hij heeft er spijt van. Maar dat het komt door de zwarte magie, daar komt nooit iemand achter.
De verhaaltechniek
Het verhaal speelt zich af in Indonesië. Waar precies wordt niet echt duidelijk verteld. De tijd waarin het verhaal zich afspeelt is ongeveer een half jaar, iets meer misschien. En het is in de tijd waarin het boek is geschreven, dus in 1800 nogwat.
De verhaalfiguren hebben allemaal een uitgesproken karakter. Er is niet echt een hoofdpersonage. De vertelwijze is chronologisch. De situaties spelen zich over het algemeen steeds op de plek af waar de goena-goena zijn werk doet. Dus vooral waar Bronkhorst zich bevindt.
De thematiek
Het thema is: goena-goena of: zwarte magie. En de uitwerking die deze magie kan hebben op mensen. De titel is ook goena-goena, en dus gelijk aan het thema.
Literatuurgeschiedenis
Het Bataviaasch nieuwsblad, opgericht door P. A. Daum bevatte op 15 april 1887 de eerste aflevering van Goena-goena, onder het pseudoniem “Maurits”. Daum was aan zijn tweede jaargang bezig. Hij schreef vrijwel in zijn eentje de redactionele kolommen van deze kleine en goedkope krant vol. Goena-goena verscheen in 75 afleveringen om de een a twee dagen. Het slot werd gepubliceerd in nummer 214 van 16 augustus 1887. Daum had zijn lezers een klein half jaar geamuseerd.
Goena-goena werd voor het eerst gepuliceerd in boekvorm door de Wereldbibliotheek in Amsterdam, in 1939.
Daum, Paulus Adrianus
Nederlands journalist en romanschrijver ('s-Gravenhage 3.8.1850-Laag-Soeren 14.9.1898). Eerst werkzaam bij de spoorwegen te Utrecht, daarna redacteur van het dagblad Het Vaderland. In 1878 vertrok hij als journalist naar Nederlands-Indië. Hij was eerst redacteur van het Semarangse dagblad De Locomotief en daarna van Het Indisch Vaderland. In 1885 richtte hij het Bataviaasch Nieuwsblad op, waarvan hij tot zijn dood hoofdredacteur bleef. Daum schreef onder het pseudoniem Maurits een tiental romans, die eerst als feuilleton in zijn krant verschenen.
Na zijn dood raakte hij vergeten tot hij in 1930 herontdekt werd door Du Perron, terwijl er omstreeks 1980 zelfs sprake is van een hausse in de waardering die men voor zijn werk heeft.
Werken:
Van de suiker in de tabak (1883); Goena-goena (1887); Hoe hij Raad van Indië werd (1888); Nummer elf (1893); Aboe Bakar (2 dln. 1894).
Beoordeling
Ik heb het boek niet echt met heel veel plezier gelezen, moet ik eerlijk zeggen. Maar omdat ik wist dat de meeste boeken voor 1900 niet ‘leuk’ zijn, vond ik het toch nog wel meevallen. Het taalgebruik was niet zo moeilijk als ik had verwacht, hoewel ik er wel aan moest wennen in het begin. Ik wist van boeken uit de Middeleeuwen dat het taalgebruik erg ingewikkeld was, en daarom heb ik een boek gekozen dat in de 19e eeuw geschreven is en niet in bijvoorbeeld de 13e eeuw.
Het onderwerp vond ik wel interessant, ik ben best geïnteresseerd in (zwarte) magie.
Ik vond het ook boeiend om te lezen hoe Bronkhorst zo kon veranderen door de Goena-goena en hoe de oude Sarinah en haar zoon de middelen maakten.
Het einde vond ik toch wel verrassend, ik had eigenlijk liever een ander einde gewild. Ik vond het jammer dat Bronkhorst uiteindelijk toch gewoon voor zijn vrouw koos. Het zou veel leuker geweest zijn als hij er met Betsy vandoor was gegaan of dat ze mevrouw Bronkhorst alsnog het huis uitgestuurd zouden hebben. Betsy is toch wel de ‘bitch’ in het verhaal, ze verandert van een lief en ongelukkig meisje (in haar relatie met Den Ekster) naar een trut. Ik moest erg lachen toen ze blij was dat haar man eindelijk overleed, dat had ik niet verwacht.
Maar over het algemeen denk ik niet dat ik nog meer boeken van deze schrijver, of überhaupt boeken voor 1900 ga lezen. Ik vind de boeken van nu toch boeiender en ook veel beter te begrijpen. Toch denk ik wel dat het leerzaam is om ‘oudere’ boeken te lezen, en daarom heb ik het ook wel serieus gedaan.
Goena-goena, querido, Amsterdam, 1989, 200 blz., 12e druk (1e druk onder pseudoniem ‘Maurits’, 1889, Leiden) Roman. Eerste indruk Ik heb best lang gezocht naar een literair Nederlands boek van voor 1900. Het was moeilijk om een leuk, niet al te moeilijk te lezen boek te vinden. Uiteindelijk koos ik ‘Goena-goena’, omdat het onderwerp mij aansprak (zwarte magie) en omdat het boek niet zo dik is. Toch heb ik er best lang over gedaan, ik moest erg wennen aan het oud-Nederlandse taalgebruik. Bovendien kwamen er Indonesische woorden in voor, die kon ik gelukkig opzoeken in een verklarende woordenlijst achter in het boek. Het verhaal zelf sprak me wel aan. Ik vond het leuk om te lezen hoe de goena-goena zijn uitwerking had op Bronkhorst, de notaris, en hoe hij steeds verliefder wordt op de jonge Betsy door de (zwarte) magie. Mijn eerste indruk nadat ik het boek gelezen had was dus, over het algemeen, positief. Samenvatting Betsy is een knap Indisch meisje van 22 jaar. Ze is getrouwd met Den Ekster, een koffieboer die in Indonesië op zoek is naar een goede positie. Hun relatie is erg slecht. Ze hebben eigenlijk een hekel aan elkaar, ze zijn heel verschillend van karakter. Hun huwelijk is niet goed en ze zijn beide niet gelukkig. Betsy en Den Ekster logeren een tijd bij de tante van Betsy, tante Borne, en haar man, Kapitein Borne. De kapiteinsvrouw ziet al snel dat haar nichtje niet gelukkig is. Ze praat erover met haar man, maar die kijkt er niet naar. Hij vindt Den Ekster een degelijke jonge man, en snapt niet waarom Betsy niet gelukkig met hem kan zijn, hij heeft toch een goed inkomen? En hij mishandelt haar toch niet? Sarinah is een oud Indisch vrouwtje. Ze kent Betsy al sinds haar geboorte en heeft lang voor haar gezorgd. Sarinah ziet ook dat Betsy onder haar huwelijk lijdt en probeert met haar erover te praten. Maar Betsy is erg onsympathiek tegenover het oude mens en scheld haar uit en behandelt haar als een ondergeschikte. Ze wil niks van Sarinah aannemen. Als Sarinah verteld dat ze Betsy kan verlossen van haar man luistert ze uiteindelijk toch. Want ze weet wel dat de oude vrouw wijs is en dat ze haar met magische krachten zou kunnen helpen. Betsy geeft toestemming en Sarinah gaat aan de slag. Ze voert haar geheime plan zo onopmerkelijk uit dat niemand er in het huis iets achter denkt als Den Ekster zich op een avond niet lekker voelt. Hij heeft last van buikpijn. Betsy doet haar best om niet te laten merken dat zij er meer van weet. Ze speelt alles zo goed mogelijk mee, ze probeert net zo bezorgd te zijn over de ziekte van haar man als de anderen. Maar in werkelijkheid laat het haar koud. Wat haar betreft sterft hij zo snel mogelijk. De gezondheid van Den Ekster gaat steeds meer achteruit. Er wordt een dokter bij gehaald. Deze is erg jong en onervaren. Hij kan de familie ook alleen in het Duits toespreken, wat de zij moeilijk verstaan. Uiteindelijk overlijdt Den Ekster aan verschrikkelijke buikkrampen. Betsy is niet bij het overlijden van haar man. Ze hoort het meteen erna van Sarinah, die naast het sterfbed stond. Betsy juicht en danst van vreugde als ze het nieuws hoort. Eindelijk is ze verlost van die verschrikkelijke man, eindelijk is ze vrij! Ze is de oude Sarinah erg dankbaar. Tante en oom Borne en de buren, meneer en mevrouw Bronkhorst, die ook op de hoogte waren van het sterfgeval, vinden het vreemd hoe Betsy zo onverschillig is onder de dood van haar man. Als afleiding wordt de familie op een avond uitgenodigd bij de familie Bronkhorst. Meneer Bronkhorst is notaris en een erg beschaafde en vriendelijke man. Hij verdient veel, genoeg voor het hele gezin, en woont in een prachtig groot huis. Vooral Betsy is verbaasd over de rijkdom van het huis en het meubilair. Er staat een mooie antieke piano in de kamer. Betsy zou wel willen spelen, maar ze durft het niet te vragen. Vroeger heeft ze veel gespeeld, en het was duidelijk dat ze talent had. Na het eerste bezoek komt Betsy vaker bij de Bronkhorst’s over de vloer. Ze voelt zich erg thuis bij deze mensen. En dit is wederzijds. Vooral Meneer Bronkhorst mag het meisje graag. Hij vindt haar een mooi meisje, met haar amberkleurige ogen, en ze is nog intelligent ook. Als er op een avond een feest is bij de familie Bronkhorst, is Betsy natuurlijk ook aanwezig. En eindelijk krijgt ze de gelegenheid om piano te spelen. Iedereen is verbaasd over wat het meisje kan, ze speelt zo mooi en zo goed. Later op de avond danst ze met meneer Bronkhorst. Ze heeft de heerlijkste avond van haar leven. En ze merkt dat ze verliefd is op Bronkhorst. Op het feest was ook Predier aanwezig, een man van middelbare leeftijd. Hij zocht al een tijdje naar een echtgenote, en toen hij Betsy zag, vond hij in haar de ‘ware’. Maar Betsy ziet niets in deze man. Ze vindt hem te ruw, te veel aanwezig met zijn luidruchtige stem. Predier laat zich echter niet aan de kant zetten door Betsy en gaat de volgende dag naar Bronkhorst, zijn goede vriend, en notaris, voor advies. Bronkhorst, die ook iets voelt voor de mooie jonge Betsy, raadt het Predier af haar ten huwelijk te vragen. Ze heeft al genoeg ellende van haar vorige huwelijk overgehouden en dat moet ze nog verwerken is zijn argument. Predier is teleurgesteld, maar legt zich er nog niet bij neer. Betsy is inmiddels zo hopeloos verliefd geworden op de notaris, dat ze niet meer weet wat ze er mee aanmoet. Ze vraagt Sarinah om raad. Sarinah weet dat de notaris nooit zo maar zijn vrouw zou opgeven voor Betsy, ook al is deze nog zo mooi en jong. Bronkhorst is een beschaafd man en houdt heel veel van zijn vrouw en zijn gezin. Dus als Betsy iets wil bereiken, zal er magie toegepast moeten worden. Betsy stemt toe. Ze moet er wel veel voor betalen, want de middelen moeten van ver gehaald worden door de zoon van Sarinah, Ketjil. Betsy heeft het er voor over. Ketjil heeft van Bronkhorst en Betsy allebei een haar nodig. Met deze haren en meer vreemde ingrediënten maak hij een middel dat er voor gaat zorgen dat Bronkhorst zich steeds meer aangetrokken gaat voelen tot Betsy. Betsy is intussen het ‘hulpje’ bij de familie Bronkhorst in huis geworden. Oom en tante Borne moesten namelijk plotseling op reis. Betsy kreeg toen onderdak aangeboden bij haar geheime minnaar. Heel langzaam heeft de goena-goena zijn uitwerking. Bornkhorst denkt aan bijna niets anders dan Betsy. Omdat Betsy nu ook in de keuken helpt kan ze onopgemerkt middelen door de drank en het eten van Bronkhorst mengen. Als het zoontje van Bronkhorst plotseling ernstige koorts krijgt, dit keer niet door de goena-goena, is Betsy dag en nacht bij het jongetje om hem te verzorgen. Eigenlijk houdt Betsy helemaal niet van kinderen. Ze doet het alleen maar om beter bij mevrouw Bronkhorst in de smaak te vallen. Op een avond valt hij in slaap bij haar op schoot, in een grote stoel. Betsy staat niet op om hem in bed te leggen, om te voorkomen dat hij wakker wordt. En ze weet dat Bronkhorst nog thuis moet komen van zijn werk, ze wacht op hem. Als hij uiteindelijk komt doet ze net alsof zij ook slaapt. Bronkhorst is zo geëmotioneerd door dit aanzicht dat hij Betsy een zoen op haar voorhoofd geeft. En haar plan is gelukt. Mevrouw Bronkhorst merkt dat haar man de laatste tijd niet zichzelf is. Haar vriendinnen proberen haar ervan te overtuigen dat haar man vreemd gaat met de huishulp Betsy. Maar mevrouw Bronkhorst wil dit niet geloven, zij is er altijd van uitgegaan dat hij haar trouw was en bleef. Zelf is ze haar hele leven trouw geweest, en een goede vrouw voor hem en zijn kinderen. Sarinah bedenkt dat mevrouw Bronkhorst een probleem gaat worden. Ze vertelt het aan haar zoon en samen bedenken ze een oplossing. Ze leggen een zelf gemaakte pop, van een oude doek gemaakt onder een tegel voor de deur van de slaapkamer van mevrouw Bronkhorst. En elke keer als ze over de tegel heen loopt, wordt ze steeds meer weggedreven uit het huis. Maar mevrouw Bronkhorst is sterk. Ze gaat zich wel ongemakkelijker voelen en wordt uiteindelijk ziek. Juist nu wil ze niet ziek worden, ze moet het uitvechten met Besty, aan wie ze een verschrikkelijke hekel krijgt. Betsy doet daarentegen alsof er niets aan de hand is en blijft op haar gebruikelijke manier het huishouden doen. Ze zorgt er ook voor dat Bronkhorst de drankjes toe gediend krijgt die hij nodig heeft. Op zijn werkt kan meneer Bronkhorst zich niet goed meer concentreren. Hij kijkt erg wezenloos uit zijn ogen en heeft donkere kringen onder zijn ogen. Het gaat niet goed met hem. Hij brengt een bezoek aan de dokter. Aan het einde komt het toch nog goed met hem en zijn vrouw. Dan is de goena goena uitgewerkt. Bronkhorst kan zich dan niet voorstellen dat hij zijn vrouw zo heeft kunnen laten lijden en dat hij zo verliefd was op Betsy. Hij heeft er spijt van. Maar dat het komt door de zwarte magie, daar komt nooit iemand achter.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden