Gegijzeld door Evert Hartman

Inleiding
Ik heb mijn leesverslag gemaakt over het boek “Gegijzeld” van Evert Hartman, omdat ik Evert Hartman een goede schrijver vind, en de samenvatting op de achterflap van het boek me wel aansprak
Informatie over het boek
Uitgeverij: Lemniscaat, uitgegeven in 1995 (11de druk) Indeling: Het boek heeft 7 hoofdstukken
Vertellersperspectief: Het verhaal is wel en niet in de ik-vorm geschreven. Als leon zijn verhaal gaat vertellen dan is het geschreven in de ik-vorm, de rest van het verhaal wordt verteld door de schrijver. Tijd: Het verhaal speelt zich af in een paar dagen. In maart 1984. Plaats: -Waar?? In een klaslokaal ergens op een school en in het verhaal van leon in zijn vaderland waar geen naam van genoemd wordt. - Sfeer?? De sfeer blijft het hele verhaal gespannen, maar er zijn zeker ook momenten dat de sfeer wat beter wordt, met name als de leerlingen begrijpen waarom ze worden gegijzeld, en voorzichtig aan een band krijgen met de gijzelnemers. De omstandigheden zijn vrij redelijk, buiten dan dat ze gegijzeld worden. Structuur: Het verhaal wordt verteld in een niet-chronologische tijd. Eigenlijk bestaat het verhaal uit drie delen. De inval in de klas. Het verhaal van Leon. En de overgave van Leon en David. Het verhaal kent een gesloten einde. Een paar andere titels van Evert Hartman *Oorlog zonder vrienden (Europese jeugdboekenprijs 1980 voor actuele literatuur *Morgen ben ik beter (Verschenen 1987, bekroond met de prijs van de Nederlandse Kinderjury) *Niemand houdt mij tegen (Verschenen 1991, bekroond met de prijs van de Nederlandse Kinderjury) *De voorspelling (Verschenen 1993, bekroond met de prijs van de Nederlandse Kinderjury) *De vloek van Polyfemos (Verschenen 1994, bekroond met de prijs van de Nederlandse Kinderjury) Samenvatting
Gerard is een jongen die na het laatste lesuur op dinsdag bijles voor wiskunde krijgt van wiskundeleraar De Rooy. Hij krijgt daar bijles met twee andere kinderen. Verder is er ook nog Henk die eigenlijk niet tussen deze drie kinderen past, omdat hij er niet voor bijles is, maar voor straf. Henk is heel erg goed in wiskunde en krijgt extra sommen. Gerard zweet helemaal van die moeilijke sommen. Plotseling klinkt er een schot. Hij schrikt en met hem ook de andere kinderen die in het lokaal zitten. Hierna klinken er beneden in de gang voetstappen en geschreeuw. Even later komen er twee mannen het lokaal binnen. Ze hebben allebei een machinegeweer en een tas. Ze schieten even tegen het plafond. De mannen bevelen dat ze moeten gaan liggen. Na een tijd zenuwachtig op de grond te hebben gelegen mogen ze gaan zitten. Eén van de mannen haalt een radiocassetterecorder uit zijn tas. Hilversum gaat aan. Op het nieuwsbericht wordt gemeld dat er een gijzeling bezig is in een school. De gijzeling wordt opgeëist door het Internationaal Front voor de Bevrijding van Politieke Gevangenen. Dit staat in een brief die bij een aantal dagbladen is bezorgd. De brief is gericht aan de regeringen van democratische landen in het algemeen en die van Nederland in het bijzonder. In de brief wordt van de regering een verklaring geëist, waarin staat dat zij zich met alle diplomatieke, economische en militaire middelen zal inzetten voor de bevrijding van alle gevangenen van dictaturen in de hele wereld. Een andere eis is dat de regering terugkomt op de beslissing tot uitwijzing van een groep van zestig politieke vluchtelingen, die in Nederland hun toevlucht hebben gezocht. De verklaring van de regering moet morgenmiddag om 12.00 uur door de minister-president zelf worden uitgesproken voor radio en televisie. Dit staat in de brief. Gerard hoort dit bericht. Hij kan het bijna niet geloven dat ze gegijzeld zijn door twee terroristen. Na een tijd moet er op een briefje voor het raam komen te staan dat er 's ochtends, 's middags en 's avonds eten aan het begin van de gang in een doos moest worden gezet. Gerard gelooft er niet in, maar het wordt braaf elke dag gebracht. Na drie dagen gegijzeld te zitten is iedereen gaan praten. De gijzelaars ook. Ze zijn nu aardiger en er mag veel. Henk bleek ook brutaal te zijn, maar hij was het dan ook met de gijzelaars eens. De Rooy niet. Hij vindt dat je niet mensen mag gijzelen voor iets dat niet normaal is; een gijzeling is ook niet normaal. De gijzelaars blijven fel aan hun kant staan. Het lijkt alsof ze door willen gaan met de gijzeling, tot het bittere einde. Leon, zo heet één van de gijzelaars, begint nu zijn verhaal te vertellen en waarom hij de gijzeling doet. Leons verhaal: Leon ligt op een avond in bed. Hij ligt samen met zijn zusje Ramona op één kamer. Ze zijn nog wakker. Plotseling horen ze het gebrom van een auto. Het komt steeds dichterbij. Het stopt voor hun huis, en er wordt hard op de deur geklopt. Ze horen dat het mannen zijn. Het zijn mannen van de GEPO, de Geheime Politie die mensen oppakt die niet voor de "goede" partij zijn en er anders over denken dan mag. Ze komen vast zijn broer ophalen, die is fel tegen die partij, zijn vader is dat ook. Aan het geschuif van de grote zware kast hoort Leon dat zijn broer in de schuilplaats wordt verstopt. Zijn vader doet open en er wordt gevraagd of zijn zoon, Edgar, thuis is. Zijn vader zegt van niet en nu wordt het huis doorzocht. Dan wordt Leons vader meegenomen, omdat zijn broer niet thuis is. De volgende morgen wordt er opnieuw op de deur gebonsd. Het is weer de GEPO. Leon en zijn zusje van twaalf, Ramona, moeten mee naar een instituut. Ze moeten mee, omdat hun vader en broer toch weg zijn. Dit instituut blijkt al gelijk verschrikkelijk te zijn. Je moet optijd opstaan, optijd naar bed gaan, je kast goed inrichten, een uniform aan en nog veel meer verschrikkelijke eisen. Je krijgt daar ook elke dag les over de partij met als leider Sasdy. Ook is er pleinoefening waarbij je conditie wordt opgebouwd. Het instituut mag je pas verlaten als je het goed hebt afgerond dat wil zeggen: je moet alle kamers hebben afgerond. Er is namelijk een kamersysteem. Voor elke klus die je doet krijg je punten, tenminste, als je ze goed doet. Met een bepaald aantal punten ga je over naar de volgende kamer. Zo moet je alle vijfentwintig kamers afronden. Leon komt in kamer twintig, daar komt hij bij Chris, Walter, Luc, Kasper en David. Kasper doet ontzettend zijn best om zo snel mogelijk in een volgende kamer te komen. Leon had nog lang niet alle regels uit zijn hoofd geleerd toen er een signaal ging. Ze gingen snel naar de eetzaal, want vol is vol. Leon had zijn uniform niet aan, toen kregen ze geen eten. Bij de pleinoefening gaat het weer mis met Leon, hij is te traag, met als gevolg een extra pleinoefening. Hierbij valt hij flauw en moet hij naar de ziekenzaal. Hier ontmoet hij Felix, Bernt en Erwin. Ze zijn allemaal ziek en als ze beter zijn moeten ze weer terug naar hun kamer, zo ook Leon. Ook ontmoet hij Shaira. Dit is een meisje die ziek is. Ze wil graag ontsnappen hoort Leon. Op het instituut zijn de jongens en meisjes gescheiden van elkaar. Ook in de ziekenzaal. Aan het hoofd van die ziekenzaal staat de juffrouw, een zuster en Sedaka, een bewaker. Leon denkt veel na over ontsnappen. Hij heeft gezien dat ontsnappen bijna niet mogelijk is maar misschien bestaat er een kans. Na een dag in de ziekenzaal te zijn is er ook een dokter geweest die naar Leon gekeken heeft. Hij moet over één dag weer terug, de juffrouw vindt van niet en verstopt hem in het schuurtje naast de ziekenzaal op het terrein van het instituut. Naast het schuurtje is een hek waarover je niet heen kan klimmen, omdat er scherpe punten aan de bovenkant zitten. Doorknippen kan wel, vooral als Leon een grote tang ziet liggen. Hij verstopt hem achter een richel van het schuurtje en bedenkt een goed plan. Samen met Shaira wil hij ontsnappen, waar naartoe weet hij nog niet. Hij wil dat als Shaira beter wordt ze Ramona opzoekt en dat Ramona en Shaira samen nep ziek worden. Dan leggen ze een deken over de vensterbank en dan wordt Leon ook weer ziek. Ook nep. Dan ontsnappen ze met hun drieën en gaan ze naar Vilaka, de woonplaats van Leon. Leon vertelt dit plan aan Shaira en ze vindt het een goed plan, ze besluiten om het uit te voeren. Die dag nog moet Leon terug naar zijn kamer. Hij moet meteen naar de steengroeve om te werken. Ze moeten daar stenen uithakken en kapot slaan. Dat is voor wegen. Het is een uur lopen naar de steengroeve. Er is ook een klein schuurtje. Na een tijd te hebben gewerkt gaan ze weer terug naar het instituut. Heel verbaasd ziet Leon dat er na één dag al dekens uithangen uit een raam van de ziekenzaal. Leon verwondt zichzelf en moet naar de ziekenzaal. Walter en Chris moeten meelopen. Leon wil Shaira en Ramona meteen zien en Chris ziet zijn zus ook. Leon vertelt Chris het hele verhaal. Chris wil ook wel ontsnappen en Walter belooft het aan niemand door te vertellen. Felix, iemand van de ziekenzaal helpt Leon goed door net te doen alsof hij wil ontsnappen, nu kunnen Leon, Chris, Ramona en Shaira snel achter de schuur. Leon pakt de tang en knipt het hek door. Ondertussen hoort hij een geweersalvo. Iedereen is tussen het hek door en ze zetten het op een lopen. Na een tijd lopen komen ze bij de steengroeve waar niks te vinden is, ook niet in het schuurtje. Dan komen ze bij een meer en maken ze kennis met een vrouw die al snel doorheeft dat ze ontsnapt zijn uit het instituut. Haar man zit in de gevangenis in de hoofdstad, net als Leons vader. Ze krijgen eten, kleren en geld en mogen haar boot lenen om over het meer te komen. Vervolgens gaan ze met de trein. Onderweg stappen er mensen van de GEPO in. Zij ondervragen het groepje en zij waren op zoek naar ontsnapte mensen van het instituut, en nemen hun mee naar het instituut. Onderweg naar het instituut wordt de auto overvallen. Shaira wordt neergeschoten. Het blijkt zijn broer te zijn die helpt Sasdy, de leider, weg te krijgen. Er is oorlog. Dit was Leons verhaal. Alle kinderen en ook De Rooy hebben stil en met open mond geluisterd. Henk is het nog steeds eens met de gijzelaars, maar de Rooy is dat niet. Er volgt weer een snauwerige discussie waarin De Rooy telkens zegt dat een gijzeling absurd is. De terroristen geven zich over na een tijd te hebben gepraat. De radio maakt er een heel spektakel rond en de eisen van Leon en David worden niet opgevolgd. Ze worden in de boeien gesloten. Personages

Gerard
Een jongen van een jaar of veertien. Hij is één van de vier kinderen die ontvoerd wordt. Vanuit het gezichtspunt van Gerard wordt het verhaal geschreven. Je merkt dat hij bang is als de gijzelaars binnenkomen en erg meeleeft met Leon als hij zijn verhaal heeft verteld. De andere kinderen zijn klasgenoten van Gerard. Jacqueline, Bertus en Henk
Het zijn de andere drie leerlingen die gegijzeld zijn. Jacqueline is net als Gerard eerst ook erg bang, maar later begint ze een beetje met de gijzelaars te praten. Bertus is op het begin ook erg bang maar trekt zich van Leon en David niet veel aan. Henk is alleen op het begin een beetje geschrokken en zegt de raarste dingen tegen de gijzelaars. Hij kan het goed met de gijzelaars vinden. Leon Één van de gijzelnemers, afkomstig uit een Zuid-Amerikaans land waar een dictatuur heerst. Hij is fanatiek voor de beweging, maar toch niet gewelddadig. Leon vertelt zijn levensverhaal en beleeft daarin veel hectische dingen. Hij neemt ook het iniatief om zich over te geven. David
De tweede gijzelnemer. David is erg gesloten en zegt niet veel. Hij is ook erg fanatiek voor de
Beweging, maar laat dat veel minder merken. Hij let veel meer op de gijzelaars en vindt het ook niet erg fijn als de kinderen praten. David kent Leon van vroeger toen ze in hetzelfde dorpje woonden. Chris, Luc, David, Walter en Kasper
Het zijn de jongens die in het instituut bij Leon op de kamer zaten. Leon kon het beste vinden met Chris. Ze zijn later in het verhaal ook samen met een paar andere uit het instituut gevlucht. Ramona en Shaira
Ramona is het zusje van Leon en ze is ook opgesloten in het instituut. Ze ontmoette Shaira waarmee ze samen met Leon en Chris ontsnapten. Gustaf en Edgar Brenda
Gustaf is de vader van Leon die ook wordt opgesloten door de GEPO. Edgar is de broer van Leon die zich verstopte toen de GEPO kwam. Toen hij hoorde van de buren dat zijn familie gevangen was genomen organiseerde hij een verzet tegen het onrecht in het land. De auteur
Evert Hartman werd op 12 juli 1937 in Dedemsvaart geboren. Hij groeide op in
Kampen. Na zijn studie sociale geografie werd hij leraar aardrijkskunde in Hoogeveen, een beroep dat hij tot 1993 naast zijn schrijverschap heeft uitgeoefend. Na drie onderhoudende boeken voor volwassenen verscheen in 1979 zijn eerste jeugdboek, Oorlog zonder vrienden. Dit boek en vele volgende werden door plaatselijke kinderjury’s frequent bekroond. Waarschijnlijk kon hij zulke populaire boeken schrijven, omdat hij door zijn werk goed wist wat de jeugd interesseerde. Voor Oorlog zonder vrienden ontving hij de Europese Jeugdboekenprijs 1980 voor actuele literatuur. Bekroond met de Prijs van de Nederlandse Kinderjury werden: Morgen ben ik beter (1987), Niemand houdt mij tegen (1991), De voorspelling (1993) en De vloek van Polyfemos (1994). Hartman overleed in april 1994. De boeken van Evert Hartman zijn vlot geschreven en staan vol spannende gebeurtenissen. De karakters zijn van verhaalfiguren worden door hun handelingen verduidelijkt. Het thema in al zijn boeken is het bevechten van een geestelijke of persoonlijke vrijheid. Hartman schreef het liefst over ethische problemen die hij in een overzichtelijke omgeving ensceneerde. In de voorspelling is dat de angst voor de dood bij een eerstejaars student, in Morgen ben ik beter de kostbare gezondheidszorg, in Buitenspel het gevoel een buitenbeentje in de groep te zijn en in Vechten voor overmorgen en Niemand houdt mij tegen de zorg voor het milieu. In de laatste twee boeken trekt hij de maatschappelijke tendensen door naar de toekomst en maakt hij zijn standpunt door overdrijving nog duidelijker. Kenmerkend voor het schrijverschap van Hartman is dat hij de neiging heeft het afwijkende te expliciteren. Door het perspectief in het Onzichtbare licht bij de jonge hoofdpersoon te leggen komen de paranormale ervaringen van de hoofdpersoon heel overtuigend over. Bovendien maakt hij duidelijk dat de huiver, het onbegrip en de achterklap bij de buitenstaanders voornamelijk door angst worden ingegeven. De laatste drie boeken van Hartman zijn minder moralistisch en maken vooral duidelijk dat hij een meesleepend verteller was. Eigen Mening
Ik vind het een héél leuk verhaal, omdat ik nu wat meer respect heb voor gijzelnemers. Ik denk dat als er weer ergens een gijzeling is, ik graag zou willen weten waarom deze mensen gegijzeld worden. En als het een zielig verhaal is (zoals bij Leon) zal ik veel meer respect hebben voor de gijzelnemers. Ik begrijp nu ook de verhalen dat sommige gijzelaars erg bevriend worden met hun gijzelnemers of zelfs trouwen! En het is ook leuk dat er eigenlijk een verhaal in een verhaal zit. Recensies

Schrijver
Hartman, Evert
Titel
Gegijzeld
Jaar van uitgave
1984
Bron
Haarlems Dagblad
Publicatiedatum
24-03-1984
Recensent
Joke Linders-Nouwens
Recensietitel
Evert Hartman in gesprek met zijn jonge lezers "gegijzeld is spannend" De zoemer na het laatste lesuur klinkt. Alle leerlingen gaan naar huis, behalve een paar pechvogels, die bijles wiskunde krijgen, en Henk die moet nablijven, omdat hij in de les heeft zitten klieren. Ineens is er een hoop herrie in de school, het lijkt wel of er geschoten wordt. En plotseling stormen twee kerels gewapend met machinepistolen het klaslokaal binnen. Vier leerlingen en hun leraar worden het slachtoffer van een gijzeling. Er staat hun een angstaanjagend avontuur te wachten. Maar, als je een paar dagen met terroristen in één lokaal moet vertoeven, wil je ook wel weten waarom die twee mannen, Leon en David, zoiets gewelddadigs doen. Als zij hun verhaal vertellen, begrijp je beter waarom ze de Nederlandse regering onder druk proberen te zetten. Zij willen voorkomen dat hun landgenoten en politieke vluchtelingen in het algemeen teruggestuurd worden naar hun geboorteland. Want daar wacht hun vrij zeker de gevangenis en misschien wel de dood. Heiligt het doel de middelen, mag je van terreur gebruik maken, is een gijzeling niet net zo gewelddadig als het regiem dat wordt aangeklaagd? Deze problematiek heeft Evert Hartman in een spannend jeugdboek aan de orde gesteld. Vier leerlingen van het Triniteitslyceum in Haarlem; Danny Philippo (12 jaar), Oscar Boeder (12 jaar), Sylvia (14 jaar) en Ellen Montanus (14 jaar) lazen het. Ze vonden het spannend, leuk, boeiend en interessant en wilden de schrijver ervan wel het een en ander vragen. Evert Hartman, leraar aardrijkskunde in Hoogeveen, ontving hen gastvrij en bleek een grage prater. Hoe kwam u op het idee een boek over een gijzeling te schrijven? "Via de krant. Ik hou me nogal bezig met actuele zaken die je in de krant leest. Zo is er in Nederland een aantal vluchtelingen, uit allerlei landen, die geen verblijfsvergunning hebben. Als je dan teruggestuurd dreigt te worden naar je eigen land, Iran of Turkije bv., dan ben je je leven niet zeker en wat doe je dan? Een kat in het nauw maakt rare sprongen". "Over die vluchtelingenproblematiek lees je telkens weer en toen besloot ik er een boek over te schrijven. Hoe denken dergelijke mensen, hoe voelen zij zich in Nederland, hoe worden ze behandeld en wat doen ze als ze niet voor elkaar krijgen wat ze willen? Ik kan me voorstellen dat je dan heel boos wordt en dingen gaat doen die niet kunnen, zoals een gijzeling. Dat kan natuurlijk niet. Of liever, het kan wel, maar het mag niet, het is verkeerd en gewelddadig." Neemt u zelf een "politiek" standpunt in en welk dan? "Het is heel moeilijk om geen politiek standpunt in te nemen. Ik probeer zoveel mogelijk de zaak van verschillende kanten te bekijken. Bij Gegijzeld is me al verweten dat ik te veel begrip zou opbrengen voor terrorisme. Dat komt natuurlijk omdat ik het helemaal geschreven heb vanuit één persoon, Gerard, die met een paar klasgenootjes in die gijzelingszaak terechtkomt. Dan gebeurt het bijna altijd dat je sympathie gaat opbrengen voor de mensen die je gevangen houden. Dat is bij de meeste gijzelingen het geval, zeker als ze wat langer duren. Als bovendien het doel van hun acties - in dit geval het vrijlaten van politieke gevangenen - op zich wel sympathiek is, dan begin je begrip te krijgen voor hun daden. Zo gaat dat ook met Gerard. De buitenwereld, die er niets van weet, oordeelt daar heel anders over. Ik wil terrorisme natuurlijk niet goedpraten; mijn standpunt is dat de regering zich zo soepel mogelijk moet opstellen tegenover mensen die een "onmenselijk" regiem ontvluchten. En of dat regiem nu rechts of links, is, dat maakt niets uit. Een linkse dictatuur is ook rechts. Leon en David, de twee terroristen in het boek, moeten hun land ontvluchten als de partij waarvoor zij zich hebben ingezet, heel dictatoriaal wordt en maatregelen neemt waardoor mensen net als onder het voormalige socialistische regiem, hun vrijheid kwijtraken." Leon en David vechten eerst tegen een links regiem en dan tegen een rechts. Waarom doet u dat? "Rechts is gevaarlijker dan links, omdat een rechts bewind een beroep doet op oppervlakkige en egoïstische motieven van mensen. Rechtse krachten komen makkelijk bovendrijven. Je ziet dat op het ogenblik heel sterk. Als de economie slechter gaat wordt de tendens naar rechts groter. Mensen denken nu eenmaal aan hun eigen hachje. Niet dat ik nu ineens een aanhanger van linkse politie ideeën ben geworden! Ik waarschuw eigenlijk voor extreem links èn extreem rechts." Waarom heeft u niet verteld uit welk land de terroristen komen? Dat was toch veel duidelijker geweest? "Dan zou alles toegespitst moeten zijn op de kenmerken en de cultuur van dat ene land. Daardoor zouden ook alle andere landen waar de vrijheid van de burgers ernstig beperkt wordt, erbuiten vallen. Door het wat algemener te houden horen ook Chili en San Salvador erbij. Maar ook Indonesië, Irak, Iran, Turkije, de Sovjet-Unie, Tsjechoslowakije en Argentinië. Het ging mij om het algemene beeld van of een linkse of een rechtse dictatuur." Het middendeel van het boek, waarin Leon vertelt hoe hij uit het socialistische opvoedingskamp probeert te ontsnappen, is het spannendste. Daardoor kom je veel te weten over Leon en maar weinig over David. Waarom is dat? "Dat heb ik expres gedaan. Je kan een boek zo schijven dat alle figuren psychologisch haarfijn worden getekend, maar op een schilderij worden ook niet alle mensen even duidelijk afgebeeld. Dat zegt nog niets over de kwaliteit van het schilderij. Hoe vaak gebeurt het niet dat je mensen dagelijks ziet en toch niet goed kent? Datzelfde gebeurt in een boek. Aan sommige romanfiguren besteed je veel aandacht, aan anderen weinig. Over een par andere figuren hoef je niet veel te zegen, omdat je dat soort types makkelijk herkent; die brutale Henk bijvoorbeeld. Iedereen heeft wel zo'n jongen in de klas. En Bertus, dat bange jongetje, heb ik gekozen omdat ik zo'n soort meisje in de klas had. Ze zat helemaal in de omklemming van haar ouders. Ze moest dit en mocht dat niet. Heel zielig. Dat gebeurt nog veel meer dan wij denken. Vooral de laatste tijd weer, want iedereen is maar bezorgd voor een baantje later." Vindt u een baan dan niet belangrijk? "Jawel, maar je moet niet alles daarop richten. Stel, je leert 12 jaar voor dokter en als je klaar bent, zijn er geen dokters meer nodig. Dat is toch een vreselijke teleurstelling? Je moet niet proberen om iets te worden, maar om iemand te worden. Je moet proberen zin aan je leven te geven, plezier te hebben in wat je doet en niet aldoor maar bang te zijn, zoals Bertus en zijn ouders. We moeten er natuurlijk wel voor zorgen dat het werk beter verdeeld wordt, want de een hard werken en de andere werkloos zijn, dat is niks. Dat moeten we veranderen." Heeft u voor het schrijven van Gegijzeld contact gehad met de politie en andere mensen die bij gijzelingen betrokken waren? "Ja en nee. Ik heb wat boeken gelezen over gijzelingen. Daaruit blijkt heel duidelijk dat slachtoffers van een gijzeling bijna altijd mee gaan voelen met hun overvallers. Ik heb ook met iemand gesproken die bij een treinkaping betrokken was. Documenteren is natuurlijk heel belangrijk, maar soms zie je ook wel eens wat. Zo weet ik van het bestaan van heropvoedingskampen in China, de USSR en andere oostbloklanden, maar het kamp dat ik in Gegijzeld beschrijf, waar ze werken met een systeem van hoge en lage kamers - wie erg zijn best doet, mag een kamer hogerop - is het produkt van mijn fantasie." Hoe gaat dat nu, een boek schrijven? Eerst moet je een goed idee hebben. Dat is het belangrijkste. Dan bedenk je wat voor mensen erin moeten voorkomen. In mijn geval is dat heel makkelijk. Ik heb de karakters voor het oprapen in de klas. Ik verander wat in het uiterlijk, of ik geef ze een ander geslacht en niemand herkent ze. Ik schrijf meestal in de vakanties, in het weekend of 's avonds als andere mensen tv kijken." Is dat niet saai? "Helemaal niet, je hebt al die karakters die je bedacht hebt, om je heen. En als ik schrijf, draai ik gaag rustige muziek." Begint een boek niet gauw te vervelen? "Nee, je probeert in een boek juist al die ideeën te verwerken die je in het dagelijkse contact met jongeren niet zo makkelijk kwijt kan. Ik praat er ook veel over, thuis en op school. Dan krijg je weer nieuwe ideeën. Schrijven is heel spannend en het verveelt nooit." Wat probeert u met uw boeken te bereiken? Dat ze gelezen worden, op de eerste plaats. Ik vind het belangrijk dat je een boek met plezier leest, dat het spannend is. Vroeger las ik zelf ook het liefst avonturenromans. Als zo'n boek dan ook nog stof oplevert om over na te denken, heb ik bereikt wat ik bereiken wilde." Schrijver
Hartman, Evert

Titel
Gegijzeld
Jaar van uitgave
1984
Bron
De Volkskrant
Publicatiedatum
04-05-1984
Recensent
Herman Tromp
Recensietitel
Rollenspel fascisme werd snel ernst
We hebben er niet erg veel van geleerd. Integendeel, de Tweede Wereldoorlog wordt gekoesterd. Er is geen onderwerp zo populair als de oorlog. De opmerkelijkste boeken van de laatste jaren gingen er ook weer over: De Val van Marga Minco, De aanslag van Harry Mulisch en Het verstoorde leven van Etty Hillesum. Over een derde wereldoorlog kunnen we niet meer schrijven, heeft Mulisch eens gezegd. Ik denk dat er meer nodig is dan wat boeken om het bij die twee te laten. Helaas is het zo, dat jeugdliteratuur in heel veel onderdelen onvergelijkbaar is met de literatuur voor volwassenen. Natuurlijk is ze kwalitatief minder. Dat komt vooral doordat ze geen literaire traditie heeft. Jeugdliteratuur heeft bijvoorbeeld een invloed gemist als die van de Beweging van Tachtig. Die heeft de literatuur voor volwassenen gemaakt tot een individualistisch getinte; de jeugdliteratuur is daardoor een beetje blijven steken in het lerende en belerende. Dat verschil komt ook doordat het publiek waarvoor geschreven wordt sterk verschilt. De schrijver die zich richt op een volwassen publiek mag ervan uitgaan dat zijn lezer een min of meer gesloten wereldbeeld heeft gevormd. De jonge lezer is voorlopig nog bezig te oriënteren. Een schrijver die dat erkent zal, schrijvend voor de jeugd, het individualistische laten voor wat het is en zich meer richten op het afstandelijke, het overzichtelijke. Oorlogsboeken voor de jeugd hadden aanvankelijk veel weg van vertellingen. De schrijver had veel meegemaakt en gaf zijn belevenissen, vaak voorzien van moralisatie, aan de jeugd door. Anne de Vries met zijn serie Reis door de nacht en Piet Prins, pseudoniem voor het vroegere GPV-kamerlid Jongeling, met zijn boeken over Snuf waren de duidelijkste representanten in dat genre. De boeken, kort na de oorlog geschreven, waren erg stereotiep: alle Duitsers waren door en door slecht en alle Nederlanders waren meer of minder helden. In de loop der tijd is daar een beetje verandering in gekomen. Er kwamen, naar het voorbeeld van de historische roman uit de negentiende eeuw, nuancerende elementen in. Er was altijd minstens één Duitser die iets menselijks had en steeds moest er rekening mee worden gehouden dat in eigen gelederen wel eens een verrader rond kon lopen. En boek als Joël en de veenheks van B. Dubbelboer was daarin één van de eerste. Een andere ontwikkeling was dat de verhalen steeds minder heldhaftig werden. Een boek als En waarom ik niet van Gertie Evenhuis gaat over vrij alledaagse belevenissen onder niet erg plezierige omstandigheden. Langzaamaan ging men er zelfs toe over aandacht te besteden aan de Nederlanders die "aan de verkeerde kant" stonden. Evert Hartman koos voor zijn Oorlog zonder vrienden voor een jongetje wiens vader overtuigd lid van de NSB was. Aan het eind komt hij nog wel tot inkeer en is alles weer teruggebracht tot het basisstramien. Ook deze ontwikkeling zet zich door en in het vorig jaar verschenen Verzetsjongen van Hans Werner komt de NSB er beter af dan de wat hypocriete hoofdpersoon die denkt dat hij bij het verzet is dan dat het werkelijk zo is. Nadeel van al deze boeken is en blijft dat het te veel beschrijft wat er toen, lang geleden gebeurd is. Een beetje te verklaren uit de aparte status van het jeugdboek, maar toch. Wil een boek echts iets aan het inzicht bijdragen, dan zal die relatie met het nu tot stand gebracht moeten worden. Een schrijfster die dat inzag was bijvoorbeeld Mies Bouhuys. In haar Anne Frank is niet van gisteren heeft ze dat geprobeerd door het leven van Anne Frank na te vertellen en er een epiloog aan toe te voegen. De boodschap is duidelijk: laten we oppassen, want ook in Duitsland in het fascistoïde denken in het klein begonnen. Deze week zag ik dit prachtige boekje bij Bruna in de bak "uitverkoop" liggen. Vinden jonge lezers het soms minder goed? Ik ben bang van wel. Haar boekje is voor hen een beetje te direct, doet te veel een beroep op de lezer om mee te denken. Wat in de literatuur voor volwassenen uitstekend kan, is minder geschikt voor jeugdliteratuur. Het streven de lezer er meer bij te betrekken is lovenswaardig, als er toch maar iets van afstand blijft bestaan. Dat is schipperen met de mogelijkheden, dat is jeugdliteratuur. Een schrijver die dat heel goed heeft aangevoeld is Evert Hartman. In zijn nieuwe boek, Gegijzeld, geeft hij aan het verhaal dat één van de overvallers op een school zijn gijzelaars vertelt, de centrale plaats. Het is een aangrijpend, maar eenzijdig verhaal. De verteller is een zekere Leon een jongen uit een niet nader genoemd land. Je kunt er elk dictatoriaal geregeerd land voor denken. Leon leefde en leed daar onder een links regime. Zijn moeder was dood, zijn vader zat gevangen. Daarom werd hij in een opvoedingsgesticht geplaatst. De beschrijving van het leven in dat kamp is nogal clichématig, inclusief het uit verhalen over Barbarijse zeerovers en van menig televisiestuk bekende werk in de steengroeven. De gebeurtenissen berusten te vaak op toeval. Maar de emotionele lading maakt het desondanks verteerbaar. Zeker door de laatste impliciete opmerkingen dat Leons broer weer gevangen is gezet. Nu door een rechtse dictatuur. Voor volwassenen is de boodschap duidelijk: het maakt niet uit of je door een rechtse of een linkse dictatoriale hond gebeten wordt. Voor kinderen ligt dat anders. Die denken meer in de trant van: wat zielig dat ze nu nog niet vrij zijn. Dat komt vooral doordat het de jeugd ontbreekt aan inzicht in subtiele maatschappelijke en afwijkende politieke situaties. Dit onbegrip is er dan weer de oorzaak van dat het verhaal nauwelijks verbonden wordt met de leefwereld van de lezer. Daarop heeft de schrijver een truc bedacht die het verhaal dichterbij brengt en toch de afstand bewaart. Hij heeft gekozen voor een raamvertelling. Vier leerlingen zitten in een leslokaal en krijgen bijles wiskunde. Tot er plots een tweetal overvallers schietend binnenkomt. Een echte gijzeling. Hartman heeft hierbij natuurlijk gedacht aan de bezetting van de school in Bovensmilde in 1977. Voor de brugklassers van nu geldt die verbinding niet. Het is nog maar de vraag of alle jonge lezers de relatie met hun eigen dagelijkse situatie zullen leggen. Het verlangen naar een goede afloop is voor hen het belangrijkste. De subtiele psychologische ontwikkeling van de gijzelaars die toch een zekere verbroedering leidt, ontgaat de meesten wellicht grotendeels. Toch blijft er iets hangen. De vorm is bont, maar spannend en dat doet lezen. Veel minder bedacht en daardoor indringender is een ander schoolverhaal. Dat heet De Golf en is van de Amerikaanse schrijver Morton Rhue. Het gegeven is aan de werkelijkheid ontleend. Op een middelbare school in Palo Alto in Californië draaide in 1969 een leraar geschiedenis voor zijn leerlingen een film over Hitler en diens onbegrijpelijke invloed op het gedrag van de Duitsers. De reacties van zijn leerlingen waren als die van de meeste Nederlanders. Die Duitsers waren gek om zich zo op te laten jutten. De leraar, nogal weg van rollenspelen, besloot toen een proef met zijn leerlingen te nemen. Hij leerde hun eerst, staande naast hun bank te antwoorden op snauwende vragen. Hij introduceerde slagzinnen die zij in koor moesten opdreunen en hij leerde hun een groet die leek op de Hitlergroet. De organisatie, die hij vervolgens oprichtte heette De Golf. Wat als proef was bedoeld, groeide uit tot een nauwelijks te beteugelen beweging. Discipline, eenheid en actie hadden een positieve uitwerking op de groep, maar ook een buitengewoon enge op de toeschouwers en de buitenstaander. Ternauwernood kon hij de beweging inperken en terugvoeren vaar het oorspronkelijke doel: zijn leerlingen laten zien dat zij in aanleg geen haar beter zijn dan de door hen zo impulsief veroordeelde Duitsers. Een beetje van de schrik bekomen maakte die leraar van deze gebeurtenis een verhaal. Dit diende als basis voor een televisiefilm die een paar jaar geleden ook hier is uitgezonden. Het script van de film is tenslotte weer omgewerkt tot het boek dat nu in een Nederlandse vertaling verschenen is. Dit boek is natuurlijk ook leerzaam, maar op een andere manier. Het behandelt eenzelfde groepsproces als beschreven in Bint van Bordewijk, maar minder literair beschreven. Er zijn dan ook veel opmerkingen te maken met betrekking tot de vorm. Vooral de personen zijn er vlak en kleurloos beschreven; voor de duidelijkheid is het ook wat te sentimeteel en te melodramatisch. Het perspectief wisselt te vaak enzovoorts. Maar, weerlegging van de hoofdstrekking van het boek is onmogelijk. De Golf doet heel duidelijk een beroep op de lezer, het betracht weinig afstand tot het beschrevene. Wat dat betreft is het geen typisch jeugdboek. Toch kan de lezer zich nog een beetje beschermen door te zeggen dat het verhaal zich in Amerika afspeelt. Dat is flauw, maar voor sommigen wel nuttig.