Als je jong bent sta je nooit stil. Van examentrainingen naar feestjes, foto's op Insta knallen want het was zooo leuk, nog even een studiekeuze maken, vakantie boeken, festival bezoeken en BAM daar begint het studentenleven al. Het leven raast door, maar niet als een van je ouders doodgaat.

Het leven van oud-collega Lisanne van Sadelhoff (30) komt met een harde klap stil te staan als ze in september 2016 hoort dat haar 56-jarige moeder ziek is. Kanker. Kort daarna is de journaliste een jonge vrouw zonder moeder. Ik, David (21), verloor mijn vader anderhalf jaar geleden van de een op de andere dag. Hartinfarct. In de periode dat dit gebeurde werkte ik met Lisanne samen op de redactie van Scholieren.com, maar we spraken niet over ons verlies.

Ik vroeg niks aan Lisanne. De dood van haar moeder was tenslotte 'al' twee jaar geleden, dacht ik. Lisanne vroeg niks aan mij, want wat moet je zeggen als iemand een ouder verliest? Nu praten we wel met elkaar over de dood. Over hoe het is om te rouwen als je jong bent. Aanleiding? Je bent jong en je rouwt wat, het eerste boek van Lisanne. Een boek dat ze graag zelf had willen lezen na de dood van haar moeder. En een boek dat mij leerde begrijpen dat er geen handleiding is voor verdriet als dit. 

Je moeder overleed op 31 mei 2017. Wat weet je nog van de periode vlak na haar dood? 
"Echt heel weinig eigenlijk, terwijl ik het juist ook heel bewust heb meegemaakt. In die periode heb ik wel dingen opgeschreven, maar toch ben ik de helft vergeten. Ik heb mijn telefoon met foto’s nodig om de herinneringen terug te halen."

Als ik door mijn fotoroll scroll, schrik ik altijd als ik de foto's van vlak na de dood van mijn vader zie. Zijn kist, zijn huis, een rouwwagen. Kon jij die foto's gelijk al bekijken? 
"Nee, zeker niet. Het is juist heel pijnlijk om te zien. Door de foto’s weer te bekijken wreef ik mijzelf onder de neus wat ik was kwijtgeraakt: mijn moeder. Maar ook de foto's en video's van de periode toen ze nog leefde vond ik daarom lastig om te bekijken. Heel confronterend."

Wat deed jij in de maanden na het overlijden van je moeder?
"Mijn leven stond stil, maar ook weer niet. Ik ging bijvoorbeeld soms nog wel naar een feestje, maar heel vaak stond ik daar met de gedachte van 'wat doe ik hier?' Ik maakte het maar voor de helft mee of zat op de wc mijn broer te appen dat ik weg wilde. Ik genoot er niet van. De eerste keer carnaval weet ik ook nog goed. Het kan fijn zijn om er even uit te gaan, maar toen de hele zaal luidkeels begon mee te zingen met 'eeeeven aan mijn moeder vragen', ben ik in paniek de kroeg uitgerend. Het is heel moeilijk om dingen te doen die leuk zijn als alles op dat moment even helemaal niet leuk is."

Drie dagen na de dood van mijn vader ging ik al naar een feestje. Toen ik aankwam kreeg ik een knuffel, maar mensen zeiden of vroegen niks. Hoe reageerden de mensen in jouw omgeving?
"Ah fack, ja. Mijn vrienden zijn wel wat ouder, dat verschilt denk ik wel, maar ook ik merkte dat het lastig was voor mijn omgeving. Op de redactie waar ik toen werkte, vonden mensen het moeilijk om me aan te kijken of het gesprek viel stil als ik binnenkwam. Sommigen geven een onhandige knuffel, dat is ook al goed. Het ongemak mag er best even zijn, maar vaak wordt er niks gezegd. Dat vind ik eigenlijk het pijnlijkste."

De titels van de hoofdstukken in je boek bestaan uit dingen die mensen wel zeiden na het verlies van je moeder. Clichés zoals 'het leven gaat door, hè' en 'heb je het al een plekje gegeven?'. Hoe reageer je daar op? Want het is goed bedoeld toch?
"Ik kreeg snel de vraag 'gaat het weer een beetje?'. Je wilt het liefst schreeuwen 'gast, mijn moeder is net overleden, wat denk je zelf?', maar dat zeg je niet. Ik liet alles maar over me heen komen. Idealiter leg je uit dat het leven even niet doorgaat, maar in die eerste periode lukt dat nog niet. Het is meer een taak van de omgeving om voorzichtig te zijn met dat soort uitspraken." 

'Ik zie op Instagram dat het best goed met je gaat' zei iemand tegen je. 
"Ja haha, maar dat idee heb ik zelf ook als ik nu door mijn tijdlijn scroll. Het lijkt echt alsof ik een fantastisch leuk leven had. Ik snap dat mensen bij het zien van mijn foto’s op Instagram denken dat ik geen verdriet heb om mijn moeder, maar dat is wel een bekrompen gedachte. Instagram is alles behalve waarheidsgetrouw. Overal gooi je een filter overheen, dus ook over het verdriet." 

Toen je moeder ziek werd, verwijderde je Instagram en Facebook zelfs. Waarom?
"Online zag ik andere levens doorgaan. Terwijl mijn moeder dood was, gingen mijn vrienden lekker uit eten, naar feestjes en op vakantie. Natuurlijk mag iedereen leuke dingen doen, maar het confronteerde mij heel erg met het feit dat mijn leven even stilstond. Ik was eigenlijk een beetje jaloers op de mensen die lieten zien dat ze heel gelukkig waren, terwijl ik huilend op bed lag. Ik was alleen maar bezig met het verdriet. Heb jij dat ook?"

Instagram heb ik begin dit jaar inderdaad verwijderd van mijn telefoon. Het lijkt alsof het verdriet bij mij nu pas komt. Anderhalf jaar later. Maar omdat de rouw nu pas lijkt te starten, voelt het alsof ik mijn kans heb verkeken om het met mensen te delen. 
"Ik snap heel goed wat je bedoelt, maar anderhalf jaar is niks hè. Het besef dat je vader niet meer terugkomt krijg je niet in één keer. Ik heb het nu nog steeds, na bijna 3 jaar. Ik probeer ook aan mensen uit te leggen dat verdriet geen houdbaarheidsdatum heeft. Ik vergelijk het altijd met een goede vriendin die op reis gaat. Als ze een maand weggaat, geef je geen afscheidsfeest. Als ze een jaar weggaat, doe je dat wel. Als iemand voor altijd gaat emigreren, geef je een heel groot feest en doet het ook pijn dat ze vertrekt. Hoe langer je iemand moet missen, hoe pijnlijker, maar zodra iemand dood gaat, gaan we er vanuit dat het andersom werkt."

Maar Lisanne, ik heb het gevoel dat ik inmiddels weer leuk moet zijn, dat het beter moet gaan...
"Dat is natuurlijk ook wel wat er bij onze generatie hoort. Je studeert nog, je wilt het leuk hebben en om je heen hebben de meesten ook een onbezorgde studententijd. Ik heb het streven naar een perfect leven losgelaten, want het is niet meer perfect." 

Je hebt het over 'onze generatie'. Wat maakt rouwen voor jonge mensen zo anders dan voor oudere mensen?
"Jong rouwen maakt per definitie eenzaam omdat er niet zo veel lotgenoten zijn. Je bent jong en het hoort om jou te draaien. Je moet je diploma halen, een vervolgstudie kiezen en op kamers gaan. Je bent bezig om je eigen leven vorm te geven, maar daar heb je nog wel de steun van je ouders bij nodig. Het is dus pijnlijk dat juist die steun voor een deel wegvalt. Aan de andere kant is het lastig omdat je je leven niet meer onbezorgd kan inrichten. Je moet iets opbouwen terwijl er ook iets is afgebrokkeld."

Wat kan je meegeven aan mensen die dit ook overkomt?
"Je hoeft je niet te schamen voor wat je voelt. Neem het gevoel serieus en leg het aan anderen uit. Het is echt niet gek! Dit is een van de ergste dingen die je kan overkomen en zeker als je zo jong bent. Het verdriet in je eentje dragen is zwaarder dan wanneer je het deelt. Blijf uitleggen aan mensen hoe je je voelt of zeg juist eerlijk 'ik wil het er niet over hebben'."

Ik vind het heel lastig om dat uit te leggen aan anderen. In je boek lees ik dat jij je gevoel deelde via WhatsApp. 'Rouwen anno 2019: typen dat je je ellendig voelt in plaats van het laten zien', schrijf je. Werkt dat?
"Whatsapp is een hele veilige tussenstap om te zeggen 'hé, het gaat even heel slecht'. Het is namelijk echt een hele grote stap om iemand recht in de ogen te kijken en te zeggen 'ik heb gewoon geen vertrouwen meer in mijn toekomst', want dat had ik. Ik wist niet hoe ik de uren moest doorkomen. Zeg dat maar eens tegen anderen."

Lisan, gaat het over? Het verdriet, dat lege gevoel?
"Nee, dat denk ik niet. Maar ik durf wel te zeggen dat het minder wordt. Ik huil niet meer elke dag. Van zwart wordt het langzaam grijs. En van grijs naar wit met donkere stipjes. Het wordt echt minder aanwezig op de voorgrond. Ja, dat durf ik met vol vertrouwen tegen anderen te zeggen. Geloof je me Daafje?"

"Ja, ik geloof je."

Je bent jong en je rouwt wat van Lisanne van Sadelhoff (Das Mag, 22,99 euro) is verkrijgbaar in de boekhandels of te bestellen via Bol.com.

Gepubliceerd op 18 februari 2020

---