De aanslag (1986)

Harry Mulisch
Titelverklaring De titel 'De Aanslag' komt neer op de aanslag die wordt gepleegd op Fake Ploeg, voor de deur van de buren van Anton Steenwijk. Ook denk ik dat er ook mee bedoeld wordt dat er op het leven van Anton een grote aanslag is gepleegd, die zijn leven veranderd. Samenvatting In 1940 begint de 2e Wereldoorlog in Haarlem. In 1945 wordt op het moment dat de familie Steenwijk het spel 'mens erger je niet' aan het spelen is, voor het huis van de buren, Korteweg een Aanslag gepleegd op Fake Ploeg, de hoofdinspecteur van de politie. De buren van Anton Steenwijk verplaatsen het net neergeschoten lichaam naar het huis van Anton en de familie. Peter, de broer van Anton wil het lijk weer terug verplaatsen naar de Kortewegs. Als Peter dat probeert te doen komen de Duitsers eraan en heeft Peter nog net genoeg tijd om snel te vluchten. Hij neemt het pistool van Fake Ploeg mee en gaat dan naar de buren Korteweg toe om te vragen waarom ze het lijk juist hebben verplaatst naar zijn huis. Peter begint te dreigen en wordt dan van achteren doodgeschoten door de Duitsers. Antons ouders worden door de Duitsers meegenomen. Anton ook, hij ziet alleen nog net hoe de Duitsers zijn huis in de fik steken. Anton gaat mee met de Duitsers naar de gevangenis. Hij weet niet waar zijn ouders heengebracht zijn. Anton moet een nacht blijven in de gevangenis. Hij is er echter niet alleen. Bij hem in de cel zit een vrouw, genaamd Truus Coster. Zij vertelt Anton dat iedereen gedaan heeft wat hij heeft gedaan, en dat niet een ander daar de schuld van is. Dit maakt op dat moment niet zo'n grote indruk op Anton, maar later wel. Anton wordt na een tijdje weer uit de cel gehaald en gaat naar het politiebureau. Hij krijgt daar wat lekkers te eten van een Duitser die Schultz heet. Hij zal naar een oom in Amsterdam gaan en daar gaan wonen. Onderweg naar Amsterdam wordt de auto waarin ze rijden aangevallen door een paar vliegtuigen die bommen werpen. Schultz wordt geraakt en gaan naar het ziekenhuis waarna Anton in Amsterdam gaat wonen bij zijn oom. Anton groeit daar op en gaat na de middelbare school medicijnen studeren. Hij komt voor het eerst weer terug in Haarlem als een vriend van hem is geslaagd. Hij komt daar zijn verleden weer tegen. Hij loopt een stukje door Haarlem heen en komt mevrouw Beumer tegen als hij langs de plaats loopt waar zijn oude huis vroeger stond. Zij vertelt over de oorlog, dat er regelmatig een onbekende man kwam kijken naar de plaats waar hun huis had gestaan. Ook blijkt uit haar verhaal dat Antons ouders en broer op de januariavond zijn vermoord. Als Anton weg is van meneer en mevrouw Beumer weet hij eigenlijk pas voor het eerst dat zijn hele familie is vermoord. Hij loopt verder naar het monument waar alle slachtoffers van de januariavond op stonden. In 1965 woont Anton op kamers in Amsterdam. De Russen zijn Hongarije binnengevallen, wat voor veel rumoer zorgt. Als er in de stad een grote rel bezig is, komt Anton Fake Ploeg jr. tegen. Tijdens hun gesprek krijgen Anton en Fake ruzie: Fake is een anti-communist aangezien de communisten Fake Ploeg hadden gedood, maar de vrienden van Fake Ploeg hadden de familie van Anton weer vermoord. De ruzie gaat door totdat Fake een steen tegen de spiegel aan gooit en vertrekt. In 1959 doet Anton examen en wordt anesthesist. Hij brengt de Paasdagen door in Londen waar hij ook Saskia de Graaf ontmoet. Na een jaar trouwen ze. Ze krijgen een dochter die ze Sandra noemen. In 1966 wordt begin juni Sjoerd, een vriend van de Graaf (de vader van Saskia), begraven. Tijdens de plechtigheid denkt Anton de vrouw tegen te komen waar hij ooit mee in de gevangenis zat, ze is het echter niet. Wel komt hij na de plechtigheid een man tegen die Gijs Takes heet. Ze praten samen over de oorlog en Anton komt er nu achter dat Gijs samen met zijn vroegere vriendin Truus Koster Fake Ploeg had vermoord. Anton weet na een tijdje praten vrijwel zeker dat de vrouw waarover Gijs vertelde, de vrouw was waarmee Anton vroeger en nacht in de cel heeft gezeten. Na de begrafenis kan Anton zijn hoofd nergens meer bijhouden. Hij denkt constant aan Truus Koster, Gijs Takes en de oorlog. Hij kan het maar niet opzij zetten. Hij gaat dezelfde avond nog naar Gijs en praat daar weer verder over de aanslag op Ploeg. Nadat Truus op Ploeg had geschoten werd ze zelf ook geraakt en dus zochten Gijs en Truus een schuilplaats in de bosjes bij mevrouw Beumer. Ze waren daar echter niet veilig want mevrouw Beumer verraadde ze. Gijs vluchtte weg en heeft Truus nooit meer gezien. Intussen was zij overleden. In 1967 scheiden Saskia en Anton en hertrouwd Anton in '68 met Liesbeth. Zij is van na de oorlog. Ze krijgen een zoon die ze Peter noemen. Als ze bij hun vakantie huis in Toscane zijn wordt Anton weer gek. Nog steeds is de oorlog niet verwerkt en kleine elementen zorgen ervoor dat Anton flipt. Sandra wil een tijde later weten waar haar vaders huis was en waar haar opa en oma zijn omgekomen. Ze vraagt zich af of Truus niet de schuld had op de dood van haar opa en oma, Anton antwoord hierop: "Iedereen heeft gedaan wat hij heeft gedaan, en niet een ander". In 1983 wordt er gesproken van een kernoorlog in Europa. Er is in Amsterdam een demonstratie waaraan ook Anton en Peter meedoen. Onderweg komt Anton Karin Korteweg tegen en zij vertelt Anton over de rede van het verplaatsen van het lijk juist naar hun huis en over de dood van Peter. Korteweg wilde zijn hagedissen beschermen tegen de Duitsers, hagesissen waren een belangrijk symbool voor hem, en wilde het niet voor de andere buren neerleggen aangezien daar joden ondergedoken zaten. Nadat Korteweg en zijn dochter bij de politie waren geweest waren ze verhuisd naar Nieuw-Zeeland en in 1948 pleegde Korteweg zelfmoord. Nu kwam Anton erachter dat hij Peter kwijt was, toen Peter vrolijk op zijn rug klopte, en hem omhelsde, besefte Anton dat alles nu duidelijk was en dat hij dus verder kon gaan met zijn leven zonder de blijvende confrontatie van achtervolgingen uit zijn verleden te moeten ondergaan. Hoofdpersoon De hoofdpersoon in het verhaal is Anton Steenwijk. Hij staat in het hele verhaal eigenlijk als een zwak en vrijwel onschuldig persoon afgebeeld. Hij heeft op een aantal momenten in de film als het ware 'het lot' in handen zoals in het begin, als de aanslag wordt gepleegd en hij de dobbelstenen in zijn handen heeft. Hij is ook vanaf het begin van de film al een serieuze en niet zo spraakzame jongen. Hij heeft duidelijk veel zwakheden aan de oorlog over gehouden, hij kan bijvoorbeeld niet tegen vuur en als hij dobbelstenen ziet denkt hij dat er iets engs gaat gebeuren. In de loop van het verhaal veranderd hij niet veel, wel viel het me op dat hij vergeleken met de mensen om hem heen terughoudender, voorzichtiger en stiller was.
Andere personen De familie Steenwijk: ze spelen voor Anton een belangrijke rol in het verhaal en dus in de film eigenlijk ook, maar er valt niet veel over hun karakter te vertellen, aangezien ze vrijwel in het begin van de film al overlijden. De familie Korteweg: meneer Korteweg was heel bijgelovig, hij dacht dat als hij zijn hagedissen in leven kon houden dat hijzelf dan ook zou overleven. Hij heeft de oorlog ook overleefd maar zonder zijn hagedissen want die heeft hij zelf doodgetrapt, toen hij erachter kwam dat het niets meer dan bijgeloof was en er evenveel geweld voorkwam in de wereld. Hij heeft zelfmoord gepleegd na de oorlog in 1948 omdat hij niet kon leven met het feit dat hij in de oorlog voor zijn hagedissen het lijk heeft verplaatst en daarmee de familie Steenwijk heeft vermoord. Dochter Korteweg was vroeger bevriend met Anton en wilde het lijk dan eigenlijk ook niet verplaatsen naar de familie Steenwijk. Familie Beumer: de Beumers, vooral mevrouw Beumer kwamen aardig over. Ze gaven een indruk van oude vriendelijke mensen, maar aangezien mevrouw Beumer Gijs en Truus had verraadden uit eigenbelang was ze toch een stuk minder aardig en eerlijk dan ze leek. Saskia: Saskia is de eerste vrouw van Anton. Hij heeft faar ontmoet in London tijdens Pasen. Hij dacht toen eerst Truus Koster, waarvan hij de naam nog niet wist, tegen te zien en daarom raakten ze in gesprek. Een jaar daarna trouwden ze. Sandra: Sandra is de dochter van Saskia en Anton. Ze heeft als ze jong is nog niet veel interesse voor de oorlog maar later wil ze wel weten (als ze daar eigenlijk ook oud genoeg voor is) waar het vroegere huis van Anton stond en waar haar opa en oma's naam op het monument stonden. Liesbeth: Liesbeth is de tweede vrouw van Anton. Zij is van na de oorlog en dus vind Anton dat gemakkelijker. Ze krijgen een zoon die ze Peter noemen. Fake Ploeg: Fake Ploeg was een politie man en NSB-er. Hij had veel erge dingen gedaan en er was in de buurt ook niemand die hem wilde kennen. Hij werd doodgeschoten door Truus Koster. Fake Ploeg jr.: Fake, de zoon van Fake sr. leed als zoon van een NSB-er die niemand wilde kennen onder het gebrek aan vrienden. Alleen Anton zei hem altijd gedag. Later is Fake jr. ook een anti-communist en is hij het eens met wat zijn vader vroeger al vond. Gijs (Cor) Takes: Gijs heeft samen met Truus meneer Ploeg vermoord. Hij heeft het kunnen overleven, maar Truus niet. Hij denkt aan het einde van de film nog steeds aan haar dus hij vond haar heel belangrijk. Truus Koster: Truus was de vrouw die Fake Ploeg vermoorde en ook de vriendin van Gijs Takes. Ook was ze de vrouwe waar Anton mee in de gevangenid had gezeten. Plaats Haarlem,waar Anton vroeger woonde, Heemstede politie bureau, waar Anton in de gevangenis zat, Amsterdam, waar Anton ging wonen nadat hij uit de gevangenis kwam en waar hij ook bleef wonen, Londen,waar hij heen ging voor zijn werk, Toscane, waar zijn vakantie huis lag. Tijd In 1944 is Fake Ploeg bij de NSB gegaan, 1945 begint de aanslag in Haarlem, in 1952 keert Anton terug naar Haarlem, 1965 begint de opstand in Boedapest, 1966 is het jaar van demonstraties en straatgevechten, Anton komt op een begrafenis Cor tegen. In 1967 scheiden Saskia en Anton, in 1968 hertrouwd Anton, in 1983 raakt hij aan de praat met mevrouw Korteweg en raakt hij tijdens de demonstratie waaraan hij meedoet Peter, zijn zoon kwijt, en vind hem ook weer terug en beseft dan dat alles over de oorlog duidelijk is. Ook komen er een aantal flashbacks in het verhaal voor, zoals waar Anton een aantal keer terug denkt aan Truus of Peter. Opbouw In de opbouw van het verhaal zit geen proloog of epiloog. Het verhaal is opgebouwd uit een soort delen met als aankondiging jaartallen. De opbouw is niet echt opvallend of bijzonder, het is eenvoudig. Daar ben ik wel blij mee want ik denk dat als het anders was, moeilijker, dat het verhaal dan te ingewikkeld zou worden. De motieven die in het verhaal zijn verwerkt hebben vooral met toeval te maken. Je zou het eigenlijk ook wel lot kunnen noemen. Als de familie Steenwijk een spel aan het spelen is heeft Anton de dobbelstenen in zijn handen tijdens de aanslag; als Anton wordt gebracht naar Amsterdam komt er een vliegtuig lang die bommen werpt. Die vliegtuigen komen ook vaker in het verhaal voor als een bedreiging. Ook heeft Anton natuurlijk gezien hoe zijn huis in de fik werd gestoken en verder in het verhaal komt dus ook vaker vuur voor. Perspectief Er is vooral sprake van een ik perspectief. Je leeft mee en denkt mee met Anton. Het draait om zijn gevoelens en belevenissen. Soms is er ook sprake van een auctoriaal perspectief. Je gaat dan een stuk verder in de tijd en een verteller vertelt dan: na een … ging … enz.
Thema en boodschap Het thema is de oorlogen da boodschap is dat het moeilijk tot bijna onmogelijk is om de oorlog te verwerken indien je die hebt meegemaakt. Eigen mening Ik vond het een hele goede film. In de meeste oorlogsfilms gaat het over de mensen die echt veel te maken hebben met de oorlog. Wat mij realistischer lijkt is de manier waarop dat wordt weergegeven in 'De Aanslag'. Ik denk dat je tijdens een oorlog niet echt bewust bent van wat er nou eigenlijk om je heen gebeurd en dat je dat pas duidelijk wordt als er dichtbij in de buurt of in de familie iets gebeurt. Ik vond dat het verhaal ook wel spannend en op een leuke manier in elkaar zat. Op die manier met de soort 'puzzelstukjes' die telkens kwamen kon je er zelf ook achterkomen hoe erg Anton eigenlijk nog bezig was met de oorlog en wat het voor hem betekende als hij zou weten hoe alles in elkaar stak. Op de manier, hoe dit is verteld door Anton en de verteller was, vond ik wel heel aangrijpend. Ik kijk nu toch wel een beetje anders aan tegen de oorlog, ik dacht altijd: man, dat doe je zelf hoor, oorlog maken. Maar na deze film, nog een paar andere films en verhalen van mijn opa en oma weet ik toch een beetje meer hoe je dit meemaakt en wat de gevolgen ervan zijn. Hierdoor voelde ik zelf ook meer met hem mee met de film en dat maakte de film nog weer interessanter voor me. Ik ben er ook wel blij mee dat het taalgebruik niet zo moeilijk was want dat zou denk ik mijn aandacht een beetje afnemen. De situaties die in het verhaal voorkwamen vond ik ook heel realistisch en goed. Doordat het dingen waren die jou ook zouden kunnen overkomen, was het beter te begrijpen en beter te ervaren. Ik denk dat ik het boek van 'de Aanslag' ook ga lezen nadat mijn zus het uit heeft want ik vond het een hele goede film. Schrijver Harry Mulisch is geboren op 29 juli 1927. Hij begon met schrijven in 1947 en na 2 jaar kwam zijn eerste boek. Hij heeft 2 oorlogen meegemaakt. Hij is getrouwd met S. Woudenberg en heeft 2 kinderen. Ook heeft hij nog een ander kind met een andere vrouw. Soort roman De film is een oorlogsroman en een psychologische roman. Bronnen vermelding • Ik heb aantekeningen opgeschreven van de film in min schrift die ik veel heb gebruikt • ik heb op internet gezocht naar verdere informatie over Harry Mulisch en de film