Op democratische school De Ruimte in Soest kunnen laatstejaars scholieren een schooldiploma ('getuigschrift') krijgen zonder eindexamen te doen. Leerlingen vinden examens niet nodig of willen die zelfs pertinent niet afleggen.
Officieel heeft zo'n diploma echter geen enkele waarde, meldt de Onderwijsinspectie.
In het democratische onderwijs wordt het onderwijs ingericht door de 'studenten' (4-18 jaar) zelf, in overleg met medeleerlingen, begeleiders en docenten. Leerlingen kiezen zelf wat ze willen leren en wanneer. De Ruimte in Soest, een schooltje met 110 scholieren, is een van de weinige democratische scholen in Nederland die aan de eisen van de leerplicht voldoet.
Staatsexamen of alleen thesis
Leerlingen mogen zelf beslissen hoe ze hun schooltijd af willen sluiten. Sommigen doen staatsexamen en hebben de mogelijkheid om die toetsen over enkele jaren te verspreiden. "Momenteel zijn er een stuk of zeven leerlingen vanaf 15 jaar die alvast in allerlei vakken staatsexamen doen, zonder hun schoolperiode al af te ronden", meldt staflid Margo Bruins.
Andere leerlingen kiezen ervoor om helemaal geen landelijke examens te maken. Zij sluiten hun schooltijd alleen af met een thesis-presentatie die voor elke schoolverlater verplicht is. "Dit jaar is er, van de pakweg vier of vijf leerlingen die vertrekken, volgens mij slechts één leerling die nu staatsexamens maakt."
Staatsexamen
Valentijn (18) is een leerling op De Ruimte. Hij heeft er bewust voor gekozen om geen staatsexamen te doen, want op de examens moet hij antwoorden geven op vragen waar hij het moreel niet mee eens is. "Deze school heeft me voorbereid op de wereld hierbuiten. Ik kan autonoom beslissingen nemen en ben daardoor geen marionet van deze maatschappij. Op dit moment heb ik geen ambitie om een vervolgopleiding te gaan doen en daarom vind ik een staatsexamen ook niet nodig", verklaart Valentijn. In plaats daarvan zal hij zijn eigen ICT-bedrijfje verder uit gaan breiden.
Bruins merkt dat ouders soms angstig zijn als ze begrijpen dat hun kind geen officieel diploma zal halen. "Het hele systeem zoals het nu is, dat je door moet leren op een school, is ooit bedacht. Maar deze wereld verandert, er is steeds meer vraag naar mensen die zelf inventief zijn en niet alles voorgekauwd hebben gekregen. Daar is de democratische school een mooi voorbeeld van."
Thesis
Het alternatief voor de staatsexamens, de thesis, is voor iedereen verschillend. "Dat is een eindpresentatie die allerlei vormen aan kan nemen. Zo organiseerde een meisje ooit het eindejaarsfestival van de school. De presentatie wordt beoordeeld door de schoolkring, een groep studenten en begeleiders die hiervoor zijn uitgenodigd. Aan die schoolkring kunnen bijvoorbeeld ook leerlingen van vier jaar oud deelnemen," aldus Bruins.
De beoordeling bestaat van de thesis bestaat uit een vraag die aan iedereen in de kring wordt gesteld, namelijk of deze leerling klaar is voor de volgende stap die hij wil nemen in de maatschappij. "Ook de kinderen van vier jaar beantwoorden deze vraag en je zult versteld staan van de antwoorden die zij soms geven."
Bruins merkt wel dat leerlingen die graag door willen stromen naar het hoger onderwijs soms problemen ondervinden. "Zonder staatsexamen is het heel lastig om bij een hogeschool toegelaten te worden. Puur op motivatie word je niet snel aangenomen bij het reguliere onderwijs", aldus Bruins.
Geen vervolgonderwijs
De Inspectie van Onderwijs benadrukt dat een diploma of getuigschrift dat een democratische school zelf uitgeeft officieel geen waarde heeft. "De schoolinspectie eist van democratische scholen dat het mogelijk moet zijn voor leerlingen om zich voor te bereiden op vervolgonderwijs. Vaak gebeurt dat door middel van een staatsexamen. Als leerlingen er voor kiezen dat niet te volgen, heeft het diploma dat de school zelf uitgeeft officieel geen waarde", meldt een woordvoerder.
Momenteel bestaan er circa 13 democratische scholen in Nederland en deze zijn vaak erg klein. "Deze vorm van onderwijs betreft dus maar heel weinig leerlingen", aldus de zegsman.
