PLV 1

 

 

Lisa Snoys

H4B

13 november 2014

Bibliografische gegevens:

 

Auteur: Bernlef

Titel: De een zijn dood

Jaartal 1e druk: 2011

Aantal bladzijden: 203

 

 

Wat gebeurt er in het boek?

 

Als Roderick Vos is overleden, start oud-rechercheur Wim Terlinde een zoektocht naar nabestaanden. Als Terlinde in het appartement van Vos is, vindt hij daar een boek van Sofie de Winter en uitgegeven door Vos. Wim achterhaalt het adres van Sofie en zoekt haar op. Zij reageert fel op de naam Roderick Vos en vindt dat zij het meest recht heeft op zijn geld. Als Terlinde later haar boek leest wordt het duidelijk dat Sofie seksueel misbruikt is door haar oom, Roderick Vos.

Hij ontdekt nog een familielid: Francien Vos. Hij vindt haar in Schotland. Francien is opgenomen geweest vanwege psychose.

Wim wil het geld zelf houden aangezien de erfgenaam gek is. Hij verzint een list waarbij hij Sofie betrekt en het geld wordt verdeeld. Zij gaat verder onder de naam Francien Vos. Later besluit ze Francien op te zoeken. Sofie blijft daar een tijdje en als ze dronken worden, loopt het uit de hand. Francien vindt het valse paspoort van Sofie met haar naam. Hier wordt ze woedend om. Ze steekt Sofie dood, rent er vandoor en komt niet meer terug. De politie wordt ingeschakeld, maar ze wordt nooit meer gevonden.

 

Thema en motieven:

 

Het thema van dit boek is misdaad. Er vinden een aantal misdaden plaats die een belangrijke rol in het verhaal spelen.

Francien en Sofie zijn beide misbruikt door Roderick Vos. Francien is seksueel misbruikt en is daardoor in een psychose beland. Sofie werd misbruikt door Roderick omdat hij haar boek had gelezen en daarin stond wat haar overkomen is. Daardoor was ze erg kwetsbaar en zo kon Roderick haar makkelijk het bed in krijgen. Sofie had voor zulke momenten Katrien, die later een rol speelt in de aanleiding van de moord op Sofie. Francien is niet bewust van het verschil tussen het echte leven en wat zij verzint. Ze is ontzettend jaloers op Sofie omdat zij Katrien had. Als ze achter het valse paspoort van Sofie komt, knapt er iets in haar en vermoordt ze haar met het idee dat dit de enige manier is om Katrien over te nemen.

Citaat op blz. Citaat op blz. 174-175

“Dan stoot ik … haar slapende lijf.”

Ook wordt er fraude gepleegd. De erfenis zou eigenlijk naar Francien gaan, en anders naar de Belastingdienst. Wim regelt een vals paspoort voor Sofie onder de naam van Francien. Dit zorgt ervoor dat de erfenis naar Sofie gaat en samen verdelen ze het geld.

Citaat op blz. 101

“Iedere keer als … zoveel geld bezeten.”

 

Titel:

 

‘De een zijn dood’ is een deel van het spreekwoord ‘De een zijn dood is de ander zijn brood’. Het betekent dat iemand een voordeel kan hebben bij een ongeluk van een ander. Dit spreekwoord is ook van toepassing in het verhaal. Het ongeluk van een ander is dan de dood van Roderick Vos en een voordeel voor een ander is dat Wim Terlinde en Sofie de Winter een hoop geld achterover kunnen drukken.

 

 

Personages:

 

Wim Terlinde is een oud-rechercheur en gaat door tot zijn doel bereikt is. Hij moet nabestaanden van de overleden Roderick Vos vinden. Als blijkt dat de nabestaande psychotisch is en de erfenis anders naar de Belastingdienst gaat, besluit hij te frauderen en kan hij het geld zelf houden. Dit wordt ontdekt door de politie en wordt opgepakt.

 

Sofie de Winter is naast FrancienVos de enige familie van Roderick dat nog leeft. In het verleden is ze seksueel misbruikt door haar vader, en later ook door Roderick. Zij verzon een soort persoon, Katrien. Elke keer als ze verkracht werd, “veranderde” ze in Katrien.

Sofie vindt dat als er iemand is die recht heeft op zijn erfenis, zij het wel is. Het geld behoort eigenlijk aan Francien toe, maar omdat zij psychotisch is en ze dus vrij weinig aan het geld heeft, zou het naar de Belastingdienst gaan. Wim verzint een list en zorgt voor een nieuw paspoort voor Sofie onder de naam Francien Vos. Op deze manier krijgt zij het geld en stort ze de helft op de rekening van Wim.

Na een tijdje besluit ze Francien in Schotland op te zoeken. Ze mag daar een tijdje blijven, maar wordt later door Francien vermoord.

 

Francien Vos is de jonge nicht van de onlangs overleden Roderick Vos. Zij is kunstenares en heeft gestudeerd aan de kunstacademie. Ze werd verliefd op een Zweedse man en besloot om bij hem in Zweden te gaan wonen. In Zweden belandde zij in een psychose en werd door haar ex-vriend uit huis gezet. Ze verhuisde naar Schotland en werd daar opgenomen. Als ze later ontslagen wordt, mag ze bij Alec gaan wonen.

Toen Sofie bij hen in huis kwam wonen, ging het een lange tijd goed. Totdat ze het valse paspoort van Sofie ontdekt en haar doodsteekt. Ze rent weg en pleegt zelfmoord. Haar lichaam is nooit gevonden.

 

 

Wat vind je van het boek?

 

Het begin van het boek vind ik heel saai. Het verhaal wordt langzaam opgebouwd en dat maakt het begin langdradig. Als het verhaal een beetje loopt, gaat het opeens een stuk sneller. Op het eind is het zelfs wat afgeraffeld.

 Vooral omdat het vanuit de ik-persoon is geschreven, voel je automatisch met de hoofdpersoon mee. Als het personage bang, vrolijk of boos is voel je dat zelf ook. Dat is erg goed gedaan door de schrijver.

Het boek is geschreven met een hoop aparte woorden die je niet vaak meer hoort. Dit maakt het origineel maar je krijgt er ook een gevoel bij dat het boek al wat ouder is.

De gebeurtenissen in het boek komen in het echt ook voor. Weliswaar niet exact hetzelfde, maar wel vergelijkbaar.

Het verhaal begint heel langzaam, hij reist veel en er gebeurt dan bijna niets. Dan gebeuren er kleine onbelangrijke dingen tussendoor wat het heel saai maakt. Het verhaal is enigszins wel in chronologische volgorde geschreven. Soms wat terugblikken op het vroegere leven, maar de gebeurtenissen zelf zijn wel in het nu.

Ik weet niet wat de bedoeling van de schrijver is en of er extra bedoelingen zijn.

 

 

Is het onderwerp nieuw voor je?

 

Natuurlijk hoor je wel eens verhalen over psychoses en mensen die frauderen. In dit boek is het een combinatie van fraudering, psychose en moord. Alles bij elkaar is toch best schokkend om te lezen, vooral omdat je helemaal in het boek zit.

Dit was wel het eerste boek dat ik gelezen heb over deze onderwerpen bij elkaar. Ik heb wel de film De Gelukkige Huisvrouw gezien waarin de hoofdpersoon in een psychose is beland, maar dat is niet goed te vergelijken met dit boek omdat het om een andere vorm van psychose gaat. Wat wel bij beide verhalen is, is dat beide psychotische vrouwen niet meer weten wat echt is en wat niet. Als je het leest, vorm je er zelf een plaatje bij en bij de film niet.

 

 

 

 

Recensie 1

 

Schrijver: Bernlef, J.

Titel: De een zijn dood

Jaar van uitgave: 2011

Bron: De Leeswolf

Publicatiedatum: 31-12-2011

Recensent: Carl De Strycker

Recensietitel: De een zijn dood

Taal: Nederlands

Wanneer Roderick Vos - schijnbaar zonder nog ergens familie te hebben - overlijdt, bijt heritage hunter Wim Terlinde zich vast in de zaak. De meer dan royale erfenis mag wat hem betreft niet integraal naar de fiscus gaan. Na enig speurwerk, dat hem via Zweden naar Schotland leidt, vindt hij een nichtje: Francien. Die blijkt echter opgenomen met een psychose [K1] en is dus wilsonbekwaam. Als Terlinde bovendien ontdekt dat ze in haar jeugd door haar oom werd misbruikt[K2] , bedenkt hij een plan om het geld te redden. Op zijn zoektocht ontmoette hij Sofie, een vrouw die jarenlang door haar vader werd verkracht[K3]  en daarover een boekje publiceerde met de hulp van Roderick, die haar op zijn beurt misbruikte. Als oud-rechercheur weet Terlinde ervoor te zorgen dat Sofie dankzij een vals paspoort Francien wordt en zo als een soort smartengeld de erfenis kan opstrijken. De operatie slaagt en ze delen de buit. De een zijn dood...[K4] 

Lijkt De een zijn dood in de eerste honderd bladzijden een nogal flauw Witse-scenario[K5]  over een geldbeluste ex-politieagent[K6] , vanaf het tweede deel ontpopt de roman zich tot een psychologische thriller over dubbele identiteit, schizofrenie en identiteitsverlies. Werden de gebeurtenissen tot nog toe door Terlinde verteld, nu komen Sofie en Francien zelf aan het woord. Als Sofie besluit om Francien op te zoeken, neemt het verhaal immers een dramatische wending. De vrouwen kunnen het aanvankelijk goed met elkaar vinden, maar na een feestje met nogal veel drank ontdekt Francien haar eigen naam op het paspoort van Sofie. Ze vermoedt een complot, verliest de pedalen en vermoordt Sofie[K7] . Zelf verdwijnt ze spoorloos - waarschijnlijk zelfmoord. De plaatselijke politieman zoekt de zaak uit en legt, in een door Bernlef nogal afgehaspeld einde[K8] , het bedrog van Terlinde en Sofie bloot. Case closed.

Wat zich op het eerste gezicht aandient als een detectiveverhaal, blijkt een probleemroman over de gevolgen van seksueel misbruik[K9] . Sofie wist psychologisch te overleven door zich tijdens de verkrachtingen in Katrien te transformeren[K10] . Ze wil Francien, die blijkbaar nog steeds met haar verleden worstelt[K11] , helpen en haar leren hoe je de pijn kan neutraliseren door die af te schuiven op een andere persoonlijkheid. In eerste instantie werkt dat bevrijdend voor Francien, maar dan ziet ze haar naam op de identiteitskaart van Sofie. Wat de verkrachter symbolisch deed, namelijk het afpakken van de eigen identiteit, gebeurt nu ook letterlijk. Ze voelt zich opnieuw bedreigd en de agressie tegenover de dader van het misbruik keert zich tegen Sofie en zichzelf.

Al blijft het allemaal nogal ongeloofwaardig en schematisch, in De een zijn dood illustreert Bernlef op heldere wijze [K12] de verwoestende impact van seksueel misbruik[K13] . Van heling is geen sprake: de een zijn dood blijkt uiteindelijk ook de ander zijn dood.[K14] 

 

 

 

 

Recensie 2

 

Schrijver: Bernlef, J.

Titel: De een zijn dood

Jaar van uitgave: 2011

Bron: De Groene Amsterdammer

Publicatiedatum: 27-01-2011

Recensent: Joost de Vries

Recensietitel: Kunst maakt mensen niet minder eenzaam

Taal: Nederlands

De nieuwe roman van Bernlef, als object, bundel bladzijden, is krankzinnig chique afgeleverd. Dat mag ook eens gezegd. Op het omslag staat een eenzame figuur op een strand bij een meer, een vaalgroene maan komt door de bewolking heen. Mönch am Meer, uit 1809, van de Duitse romanticus Caspar David Friedrich. De afbeelding, de kleuren en de belettering kloppen, het omslag creëert zo'n sterke sfeer dat je je cultuur-optimistisch afvraagt: 'Daar kan toch geen Kindle of iPad tegenop?'

De afbeelding van Friedrich werkt ook op een dieper niveau, omdat zo'n romantische, onontkoombare eenzaamheid meteen het sterkste punt[K15]  is van De een zijn dood: zonder gewild literair te zijn of in grote woorden te vervallen, treft Bernlef de eenzaamheid van zijn personages in de kern.

De nieuwe Bernlef begint met Wim Terlinde aan het woord te laten, weduwnaar, oud-rechercheur[K16] . Na zijn pensioen is hij een bedrijfje gestart, Erf en Recht, dat tegen een percentage erfgenamen opspoort van overledenen die op het oog geen vrienden en familie hebben. And so I quit the police department, and got myself a steady job. Als Terlinde wordt ingeschakeld als het lichaam van drukker Roderick Vos in verre staat van ontbinding wordt aangetroffen, vindt hij twee vrouwen die iets met hem te maken hebben gehad. De eerste, Sofie[K17] , wil er niets van weten; Vos had haar min of meer in een affaire gelokt door op de autobiografische inhoud van haar (bij hem gedrukte) roman De winter van mijn weerzin in te spelen. De tweede, de kunstacademiestudente Francien[K18] , is net in het Schotse hoogland in een psychose beland en roept in haar ziekenhuisbed verward de naam Roderick, haar oom. Omdat het zijn eer te na is Vos' erfenis aan de staat te doen toekomen, verzint Terlinde een list waardoor hij en Sofie het geld kunnen delen. Sofie zoekt uiteindelijk Francien op, vanuit het idee dat het medeslachtoffer (seksueel misbruik) kan helpen.

Het merkwaardige van De een zijn dood is dat de schrijver, de grote stilist Bernlef, aan een gekke vorm van zelfkastijding lijkt te hebben gedaan. Het verhaal wordt achtereenvolgens verteld door vier ik-personen - Terlinde, Sofie, Francien en de Schotse rechercheur Dave Goff - en in elk deel houdt Bernlef zich strikt aan de denkwereld van zijn personage[K19] . De dommige Sofie praat in zulke clichés [K20] dat je meteen snapt dat haar roman in eigen beheer is uitgegeven, de psychotische Francien [K21] is lichtelijk hysterisch en de voormalig detective Terlinde [K22] registreert alle feitelijkheden; het landschap, de wolkenpartijen, het uiterlijk van hoteleigenaressen en taxichauffeurs en het exacte traject van zijn reizen worden in detail gegeven, volop in herhaling. Het is een uitgesproken antiliteraire verteltoon. Terlinde is dan ook een uiterst antiliterair [K23] personage: 'Ik begreep nooit goed wat kunstenaars bezielde. Ik las wel eens een interview met een schrijver of schilder, maar dat vond ik over het algemeen maar vage praatjes. Ze leken verliefd te zijn op onduidelijkheid, geheimzinnigheid. Iemand had zelfs eens gezegd dat het erom ging het raadsel te vergroten. Als je dat als rechercheur of researcher zou beweren kon je je baan verder wel vergeten.'

Hoe trouw moet je zijn aan de logica van je personages? In de literatuur treffen we exorbitante hoeveelheden schrijvers, academici, kunstenaars, journalisten, wetenschappers, historici, mensen die iets weten, die als vanzelfsprekend andere literatuur kennen en oog hebben voor paradox en symboliek. Een ik-personage met literaire kennis stelt de schrijver in staat zijn eigen literaire kennis te etaleren; uitgesproken domme, humorloze of antikunstzinnige personages zoals Bernlef ze hier bij elkaar sprokkelt, limiteert die mogelijkheid.

Voorzover je een thriller verwacht, zorgt Bernlef nog voor een heel klein, piepklein beetje spanning [K24] door de verhalen elkaar slechts deels te laten overlappen, zodat je ziet dat de ik-personen elkaar niet zo doorgronden als ze denken. Maar echt de intentie om het spannend te maken heeft hij niet. Hoe anders was het boek geweest als het niet chronologisch was begonnen maar juist met het afsluitende deel eerst, over de ontploffing tussen Sofie en Francien, door de ogen van de Schotse detective Dave Goff. Beginzin: 'Jezus Christus, in mijn hele leven als politieman heb ik zoiets nog nooit gezien. Hoeveel liter bloed zit er wel niet in een mens?'

Het lijkt alsof in de keuzes van Bernlef een pleidooi ligt verscholen, tenminste, dat denk je dan maar. Telkens hamert hij via de gedesinteresseerde Terlinde, de mislukte schrijfster Sofie en de ontspoorde kunstenares Francien[K25]  op de irrelevantie van kunst[K26] . Fictie maakt mensen niet minder eenzaam, fictie werkt niet zalvend. De enige vorm van fantasie komt van de misbruikte meisjes, een gedeelde denkbeeldige vriendin die ze eigenlijk niet mogen en die uiteindelijk ellende brengt. Als Terlinde bij een oud-collega op bezoek is, kijkt hij verbaasd naar het schilderij achter hem op de muur. 'Wat hangt daar voor iets monsterlijks achter je bureau?'

'Een schilderij van mijn neefje Rudi. Voor mijn verjaardag gekregen.'

'Dat paard lijkt wel kreupel.'

'Het is kunst. Jij hebt geen fantasie, Wim.'

Het raadsel dus niet vergroten, maar verkleinen.

 

Eindoordeel recensie 1:

 

Carl de Strycker vindt het begin van het verhaal lijken op een cliché detectiveverhaal; “een nogal flauw Witse-scenario”, het eind vindt hij afgeraffeld, en het verhaal over het algemeen ongeloofwaardig.

“De plaatselijke politieman zoekt de zaak uit en legt, in een door Bernlef nogal afgehaspeld einde, het bedrog van Terlinde en Sofie bloot. Case closed.” (afgeraffeld eind)

Maar daar tegenover staat dat door de schrijver duidelijk wordt verteld wat de gevolgen van seksueel misbruik kunnen zijn. “Ze vermoedt een complo, verliest de pedalen en vermoordt Sofie.” “Wat de verkrachter symbolisch deed, namelijk het afpakken van de eigen identiteit, gebeurt nu ook letterlijk. Ze voelt zich opnieuw bedreigd en de agressie tegenover de dader van het misbruik keert zich tegen Sofie en zichzelf.”

 

Eindoordeel recensie 2:

 

Joost de Vries is van mening dat het verhaal weinig spanning bevat. Hij vindt dat het anders had gemoeten, zodat het verhaal wat spannender is. “Hoe anders was het boek geweest als het niet chronologisch was begonnen maar juist met het afsluitende deel eerst, over de ontploffing tussen Sofie en Francien, door de ogen van de Schotse detective Dave Goff. Beginzin: 'Jezus Christus, in mijn hele leven als politieman heb ik zoiets nog nooit gezien. Hoeveel liter bloed zit er wel niet in een mens?'”

Wel is het denkbeeld goed bij de personages gebleven. Je ziet het vanuit de personages. “De dommige Sofie praat in zulke clichés dat je meteen snapt dat haar roman in eigen beheer is uitgegeven, de psychotische Francien is lichtelijk hysterisch en de voormalig detective Terlinde registreert alle feitelijkheden; het landschap, de wolkenpartijen, het uiterlijk van hoteleigenaressen en taxichauffeurs en het exacte traject van zijn reizen worden in detail gegeven, volop in herhaling.”

 

 

 

Ze zijn beide niet erg enthousiast over het boek. Carl de Stycker vindt het verhaal vooral ongeloofwaardig en Joost de Vries vindt dat er weinig spanning in zit. Het begin lijkt te veel op een veelvoorkomend detectiveverhaal, het eind is afgeraffeld.

Toch zijn er ook een aantal positieve punten vanuit beide recensenten. Zo wordt er in de eerste recensie gezegd dat het thema met motieven duidelijk worden beschreven. De Vries vindt dat er goed bij het denkbeeld vanuit de personages is gebleven. Beide recensenten vinden de schrijfstijl goed en duidelijk.

Er zijn zowel positieve als negatieve punten genoemd maar allemaal verschillend.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dat het verhaal in het begin lijkt op een cliché detectiveverhaal vind ik wel kloppen. Er is een persoon dood en iemand moet nabestaanden van hem vinden. Deze zoektocht duurt lang omdat er allerlei onnuttige details worden verteld. Daardoor is de opbouw langzaam en lijkt het alsof het de rest van het verhaal zo blijft.

Terwijl ik het boek aan het lezen was, viel het me meteen op dat het einde zo kort en afgeraffeld is. Francien Vos is vermist, en een getuige vertelt dat hij haar van een pier af heeft zien springen. De politie gaat er dan vanuit dat dat waar is. Er wordt nog wel naar gezocht maar  deze zoektocht wordt verder niet beschreven. Het lichaam wordt dan ook niet meer gevonden. Hiermee eindigt het boek en dat is erg jammer.

Joost de Vries vindt dat er weinig spanning in het verhaal zit. Hier ben ik het niet mee eens. In het begin is het inderdaad niet spannend, eerder aan de wat saaie kant. Vooral aan het einde vond ik het spannend. Francien ontdekt het valse paspoort van Sofie. Wat zal haar reactie hierop zijn, aangezien zij psychotisch is? Aan de andere kant heeft hij wel gelijk. “Maar echt de intentie om het spannend te maken heeft hij niet.” Dat merk je ook, want bij echte spannende thrillers, voel je echt de spanning. Met dit boek heb je dat niet zo.

De Vries schrijft dat er goed bij het denkbeeld van de personages wordt gebleven. “De dommige Sofie praat in zulke clichés dat je meteen snapt dat haar roman in eigen beheer is uitgegeven, de psychotische Francien is lichtelijk hysterisch en de voormalig detective Terlinde registreert alle feitelijkheden; het landschap, de wolkenpartijen, het uiterlijk van hoteleigenaressen en taxichauffeurs en het exacte traject van zijn reizen worden in detail gegeven, volop in herhaling.” Dit is inderdaad zo. Het verhaal is vanuit de ik-persoon geschreven. Hierdoor merk je bijvoorbeeld goed dat Francien psychotisch is door haar aparte gedachtes en manier van denken.

De tweede recensent vertelt een heel stuk over de omslag. Ik vind dit onnodig omdat het gaat om het verhaal zelf. Als je de kaft ziet ga je niet meteen nadenken over de achterliggende gedachte.

 [K1]motief

 [K2]motief

 [K3]personage, motief

 [K4]titel

 [K5]mening

 [K6]personage

 [K7]motief

 [K8]mening

 [K9]thema

 [K10]motief, personage

 [K11]personage

 [K12]mening

 [K13]thema

 [K14]titel

 [K15]mening

 [K16]personage

 [K17]personage

 [K18]personage

 [K19]mening

 [K20]personage

 [K21]personage

 [K22]personage

 [K23]personage

 [K24]mening

 [K25]personage

 [K26]thema