Plaats en tijd

De plaats waar De Aanslag wordt gepleegd is aan een kade in Haarlem waar vier huizen staan, één ervan is het huis waar Anton woont. De namen van de huizen hebben een symbolische betekenis voor de mensen die er in wonen. Ik zal één van de namen toelichten, anders duurt het veel te lang. Een huis heet ‘Welgelegen’. De aanslag wordt voor het huis wat daar twee plaatsen vanaf staat gepleegd. In die zin ligt het huis op een goede plek, omdat het niet voor hun deur is. Het lijk wordt één huis verplaatst naar het huis van Antons familie en niet twee, naar ‘Welgelegen’ omdat het verder ligt en die afstand is hier iets goeds. Later woont Anton in Amsterdam, dit is in zoverre van belang dat het in de buurt van Haarlem ligt. Het verhaal speelt vanaf de Hongerwinter aan het einde van de Tweede Wereldoorlog in 1945 tot in 1982, wanneer de volwassen Anton gaat demonstreren tegen atoomwapens. Tijdens het leven na de aanslag van Anton zijn er dingen aan de gang zoals de oorlog in Vietnam en conflicten tussen Rusland en Amerika. Het lijkt hem allemaal een beetje te passeren, hij heeft een afkeer van oorlog.
 

Probleem/conflict

Het probleem van Anton is dat zijn ouders en broer onterecht zijn vermoord in de oorlog en hij niet weet wat er precies gebeurd is op de avond dat er een aanslag in zijn straat werd gepleegd. Hij probeert de pijn weg te laten gaan door te proberen het te vergeten. Hij probeert een normaal leven te leiden. Als dit niet lukt en hij steeds weer geconfronteerd wordt met de aanslag, komt hij uiteindelijk te weten wat er precies is gebeurd door met verschillende mensen te praten. Dan beseft hij dat hij moet accepteren dat het gebeurd is zoals het gebeurd is en hij beseft ook dat dat het beste is, omdat niemand er meer iets aan kan doen.

Thema en motieven

Het thema is de impact van een oorlog in iemands jeugd op de rest van zijn leven. Een motief zijn de dobbelstenen. Wanneer de aanslag gepleegd wordt, is Anton aan de beurt om de dobbelstenen van een spelletje te gooien. Hij steekt ze in de chaos in zijn zak. In zijn latere leven herinneren dobbelstenen hem steeds aan de verschrikkelijke gebeurtenis. De namen van de huizen zijn ook een motief, ze symboliseren iets wat met de personen die er wonen of gewoon met het huis te maken heeft. Dat heb ik al uitgelegd bij plaats en tijd.

Taalgebruik

Het taalgebruik vond ik in het begin vrij lastig, omdat het wat ouderwets is en er vaak veel ‘hij’s’ zijn, maar als je het eenmaal door hebt hoe Mulisch zijn schrijfstijl is, is het wel te accepteren en achteraf zie ik ook hoe goed het bij het verhaal past. In sommige stukken is er een grote chaos, ofwel in het hoofd van Anton of in gebeurtenissen en dat je dan af en toe niet snapt wie wie is vind ik daar wel bij passen.

Titel

De titel ‘De Aanslag’ slaat op de gebeurtenis waar heel het verhaal over gaat. Deze aanslag heeft invloed op het hele verdere leven van Anton. Het verhaal borduurt ook naar een ontknoping van wat er gebeurde in deze aanslag toe. Het motto dat voor in het boek staat, luidt: ‘Overal was het al dag, maar hier was het nacht, neen, meer dan nacht.’ Ik denk dat het er misschien op slaat dat toen de oorlog voorbij was en er niet meer gevochten werd, het officieel wel voorbij was en ‘dag’ was geworden, maar dat het nog steeds voor lang in Antons hoofd blijft zitten. Misschien slaat het ook wel op het verschil in impact van de aanslag op de bewoners van de verschillende huizen. De drie andere huishoudens zijn vrij onaangetast gebleven door de aanslag en voor hun is het al over of al dag, terwijl driekwart van het gezin van Anton dood is en het op hem voor altijd nog impact zou hebben. De leden van het naburige huishouden in ‘Nooitgedacht’ weten ook al wat er gebeurd is, maar Anton niet. Misschien slaat het daar ook wel op, Anton ‘tast nog in het duister’ terwijl de waarheid voor anderen al aan het licht is gekomen.
 

5.  De schrijver

Harry Mulisch werd in 1927 in Haarlem geboren. Zijn vader was afkomstig uit Oostenrijk-Hongarije, dat samenwerkte met Duitsland in de oorlog, en zijn moeder kwam uit België en was Joods. Zijn ouders scheidden in 1936. In de oorlogsjaren was zijn vader directeur van de bank Lippman-Rosenthal, die de door de Duitsers verkregen joodse bezittingen beheert. In die positie zorgt hij ervoor dat zijn half joodse zoon en joodse ex-vrouw uit de handen van de Duitsers bleven. In die tijd zat Harry Mulisch op het ECL. Door zijn erg verschillende ouders was zijn situatie in de oorlog heel speciaal en heeft het ook voor een deel zijn leven gevormd. Dat zie je ook terug in de onderwerpen waarover hij schrijft, onder andere in De Aanslag. Hij leefde net als Anton tijdens de oorlog en was toen nog een kind/jongere. In het begin had Mulisch moeite met het gepubliceerd krijgen van zijn boeken. Hij had al in 1947 een verhaal in het Elseviers weekblad, maar pas in 1951 werd zijn eerste boek gepubliceerd: Archibald Strohalm. Daarna werd hij erg succesvol en hij heeft vele boeken en verhalen, maar ook gedichten en scenario’s geschreven. Zijn werken zijn verschillend, maar qua thematiek toch een eenheid. Hij verwerkt er vaak mythen en symbolen in en zijn doel is om hiermee de waarheid te vinden. Er is een periode waarin hij zich erg focust op de actualiteit. Hij is dan ook redacteur van tijdschriften en zijn werken neigen ook naar het politieke en maatschappelijke. Daarna keert hij weer terug naar de symboliek en mythologie. Hij focust zich vooral op echt literair werk. Hij krijgt in 1971 een dochter, Anna, en in 1974 nog een, Frieda. In 1977 krijgt hij de Christiaan Huygensprijs, een van de belangrijkste literaire prijzen in Nederland. En ook de andere belangrijkste prijs krijgt hij, de P. C. Hooftprijs, in 1978. Hierna gaat hij weer romans schrijven. In 1982 verschijnt De Aanslag. Die is ontstaan uit een roman waaraan hij begin jaren zestig begon, maar niet afmaakte. Van De Aanslag zijn in de eerste negen jaar na de verschijning 375 000 exemplaren verkocht. De kritiek was overwegend positief en het is een toegankelijk verhaal. Mulisch noem het zelf ‘een ingewikkeld verhaal, dat men eenvoudig vertelt’ en deze literaire benadering van de oorlog is heel succesvol gebleken. Mulisch stierf in oktober 2010 aan kanker, hij is 83 jaar geworden.

Harry Mulisch werd in 1927 in Haarlem geboren. Zijn vader was afkomstig uit Oostenrijk-Hongarije, dat samenwerkte met Duitsland in de oorlog, en zijn moeder kwam uit België en was Joods. Zijn ouders scheidden in 1936. In de oorlogsjaren was zijn vader directeur van de bank Lippman-Rosenthal, die de door de Duitsers verkregen joodse bezittingen beheert. In die positie zorgt hij ervoor dat zijn half joodse zoon en joodse ex-vrouw uit de handen van de Duitsers bleven. In die tijd zat Harry Mulisch op het ECL. Door zijn erg verschillende ouders was zijn situatie in de oorlog heel speciaal en heeft het ook voor een deel zijn leven gevormd. Dat zie je ook terug in de onderwerpen waarover hij schrijft, onder andere in De Aanslag. Hij leefde net als Anton tijdens de oorlog en was toen nog een kind/jongere. In het begin had Mulisch moeite met het gepubliceerd krijgen van zijn boeken. Hij had al in 1947 een verhaal in het Elseviers weekblad, maar pas in 1951 werd zijn eerste boek gepubliceerd: Archibald Strohalm. Daarna werd hij erg succesvol en hij heeft vele boeken en verhalen, maar ook gedichten en scenario’s geschreven. Zijn werken zijn verschillend, maar qua thematiek toch een eenheid. Hij verwerkt er vaak mythen en symbolen in en zijn doel is om hiermee de waarheid te vinden. Er is een periode waarin hij zich erg focust op de actualiteit. Hij is dan ook redacteur van tijdschriften en zijn werken neigen ook naar het politieke en maatschappelijke. Daarna keert hij weer terug naar de symboliek en mythologie. Hij focust zich vooral op echt literair werk. Hij krijgt in 1971 een dochter, Anna, en in 1974 nog een, Frieda. In 1977 krijgt hij de Christiaan Huygensprijs, een van de belangrijkste literaire prijzen in Nederland. En ook de andere belangrijkste prijs krijgt hij, de P. C. Hooftprijs, in 1978. Hierna gaat hij weer romans schrijven. In 1982 verschijnt De Aanslag. Die is ontstaan uit een roman waaraan hij begin jaren zestig begon, maar niet afmaakte. Van De Aanslag zijn in de eerste negen jaar na de verschijning 375 000 exemplaren verkocht. De kritiek was overwegend positief en het is een toegankelijk verhaal. Mulisch noem het zelf ‘een ingewikkeld verhaal, dat men eenvoudig vertelt’ en deze literaire benadering van de oorlog is heel succesvol gebleken. Mulisch stierf in oktober 2010 aan kanker, hij is 83 jaar geworden.