Titelbeschrijving

J. Bernlef, Hersenschimmen, Querido 2009 (origineel 1984).

Genre

Psychologische roman

Motivatie boekkeuze

Mijn moeder had het boek al eens gelezen en aangeraden. Ik zag het bij mijn opa en oma in de boekenkast staan en Heb hem toen nieuwsgierig mee naar huis genomen.

Samenvatting

Maarten Klein is een oudere gepensioneerde man die aan dementie leidt. De dementie komt langzaam: Hij kan de dag van de week niet meer herinneren en denkt dat het ochtend is in plaats van middag. Hij denkt zelf dat er niet zo veel met hem aan de hand is maar gaat dan toch redelijk snel achteruit. Hij verzinkt steeds vaker in zijn gedachten en wordt vergeetachtiger.

Op een dag maakt hij een lange wandeling maar vergeet zijn hond. Als hij thuis komt is zijn vrouw, Vera, heel erg overstuur. Vera besluit een dokter te raadplegen die naar Maarten komt kijken. De dokter raad aan met fotoalbums zijn geheugen beter te laten werken. Dit heeft weinig effect en Maarten gaat alleen nog maar verder achteruit.

Na een wandeling te hebben gemaakt naar een vakantiehuisje, waar hij dacht een vergadering van zijn werk te hebben, maakt Vera zich zo veel zorgen dat ze iemand inhuurt die tijdelijk bij hen in huis komt om te helpen met Maarten. Vanaf dat moment lijkt hij alleen nog maar sneller achteruit te gaan.

Hij is vaker in gedachten verzonken, zijn zinnen worden korten, herinnert zich vaak niet meer wat er aan de hand is, wie Phil, de tijdelijke hulp, is en vergeet na verloop van tijd zelfs wie Vera is. Dan gaat het zo slecht met hem dat hij naar een gesticht moet. Zij gedachten gaan verder achteruit: hij kan geen Engels meer verstaan en gaat in de derde persoon denken. Uiteindelijk sterft hij.

De personages

Maarten Klein

Maarten klein is de hoofdpersoon. Het boek is geschreven vanuit zijn perspectief. Hij is een man van begin 70 jaar. Hij is getrouwd met Vera en heeft 2 kinderen: Fred en Kitty. Hij woont in de Verenigde Staten en verteld aan de hand van gedachte korte gedetailleerde fragmenten uit zijn leven.

Vera klein

Vera is de vrouw van Maarten. Ze zijn al bijna 50 jaar getrouwd als Maarten begint te dementeren. Ze vindt dit heel erg om te zien, maar probeert zo lang mogelijk met hem te blijven wonen en voor hem te zorgen.

Perspectief

Het verhaal wordt verteld door Maarten. Je hoort zijn gedachten kijkt door zijn ogen en hoort wat hij hoort. Het is een erg subjectief beeld, maar toch weet je meer dan heb, omdat hij na verloop van tijd niet zo goed begrijp wat er gebeurt vanwege zijn dementie terwijl je een redelijk beeld van de situatie krijgt.

Thematiek

De schrijver van het boek probeert meer te vertellen over dementie en doet zijn best het vanuit een dementerend persoon te schrijven.

De titel wordt 1 keer in het boek genoemd: “In het leven terug?... maar waar is zoiets gebleven?... is er wel zoiets?... of was gewoon alles inbeelding van het hoofd?... hersenschimmen?”. Dit is dicht bij het eind van het boek. Hij vraagt zich hier af wat bestaat en wat niet. Ondanks dat hij vrij ver is weggezonken is dit toch een redelijk filosofische uitspraak: wat bestaat, wat is echt en wat niet (hersenschimmen). Ook verwijst dit naar alles dat hij door de dementie denkt te zien en herinneren uit het verleden.

Het motto is: “A touching dream to which we all are lulled, but wake from separately.” Philip Larkin. Hierin is de droom het leven den het wakker worden de dood.

De auteur

J. Bernlef was een Nederlandse schrijver, dichter en vertaler. Bernlef was een schuilnaam. Zijn echte naam was Hendrik Jan Marsman. Hij had ook andere schuilnamen (Henk Bernlef, Jan Bernlef , Ronnie Appelman, J. Grauw, Cas den Haan, S. den Haan en Cas de Vries) waaronder hij boeken, gedichten en vertalingen verkocht.

Bernlef zat op een HBS en heeft, na deze afgerond te hebben, tijdelijk politieke en sociale wetenschappen gestudeerd. Hij was getrouwd en had 2 kinderen. Naast Hersenschimmen heeft hij veel meer boeken en gedichten geschreven, waarmee hij verscheidene prijzen heeft gewonnen. Ook vertaalde hij veel van onder andere hedendaags bekende Zweedse dichter Tomas Tranströmer.

Eind oordeel

Esthetisch

Ik vond het een erg triest maar ook mooi boek. Er zat door de dementie veel herhaling i op een gegeven moment waardoor het een beetje op een gedicht begon te lijken. Ook werden de zinnen steeds korter en de teksten cryptischer; minder een verhaal en meer een gedicht. Ik vond dit ondanks dat het een treurig boek was iets moois, een mooie manier van schrijven.

Realistisch

Ik vond het boek erg realistisch en ik denk dat het best zo zou kunnen gaan bij dementerende mensen. Ook had ik oprecht medelijden met Vera, Maartens vrouw, omdat ik me goed kom voorstellen waar zij mee moest leven, terwijl ik ook begreep hoe Maarten dacht en dat hij het oprecht lastig vond om sommige dingen te onthouden of te herinneren.

Intentioneel

Ik denk dat het boek bedoelt was om mensen meer te laten begrijpen wat er gebeurt als iemand dementie krijg en zich steeds minder gaat herinneren. Ik vond dat de schrijver een duidelijk beeld gaf van een dementerend persoon en een mooie omschrijving van de mogelijk gedachtegangen van zo’n persoon en het langzaam wegglijden van het leven.