Samenvatting

Om zich alsnog te kunnen verzoenen met zijn leven, verlaat Désiré Cordier het pad zoals dat richting graf voor hem was uitgestippeld. Hij neemt wraak op zijn matte, liefdeloze burgermansbestaan door te doen alsof hij dementeert. Zijn gevoel van eigenwaarde dat door zijn huwelijk was aangetast, wint hij terug als hij op een heugelijke dag, gezond en wel, in een tehuis voor seniele bejaarden wordt geplaatst. Hij belazert de kluit op virtuoze wijze door zich voor te doen als demente en incontinente grijsaard die op zijn einde afstevent. De rol van zijn leven, en die wordt nóg veelbelovender als er opeens een demente jeugdliefde in het tehuis opduikt.

Karakter van de (hoofd)personen

Désiré Cordier is een goede man, die door zijn bazige vrouw zijn hele huwelijk lang is overheerst waardoor hij op zijn 74ste doet alsof hij dementeert. Hierdoor neemt hij weerwraak op zijn vrouw. Désiré is altijd volgzaam geweest en nu heeft hij er genoeg van, maar omdat hij niet durft te zeggen tegen zijn vrouw dat hij het zat is, doet hij alsof hij dementeert en gaat naar een tehuis. Désiré is ook een heel goedhartig man. Dat blijkt uit het moment dat Désiré’s dochter Charlotte ziet dat haar vader aan het roken is terwijl hij dat sinds zijn jeugd niet meer heeft gedaan. Charlotte biecht op dat ze haar hele leven al sigaretten rookt, en dat ze het altijd geheim gehouden heeft voor Désiré en haar moeder Moniek, omdat het ten strengste verboden was door Moniek. Na haar biecht zegt Désiré niks, mede omdat hij in zijn rol als dementerende moet blijven, maar van binnen vindt hij het niet erg.

Er is een belangrijke verandering in Désiré’s karakter, want na jaren de bevelen van zijn vrouw Moniek op te volgen, heeft Désiré er genoeg van en besluit hij zijn eigen gang te gaan. Hij wordt daardoor heel eigenwijs en als Désiré iets van plan is, is hij niet meer van zijn plan af te houden. Vóór Désiré naar het tehuis voor dementerenden gaat, moet hij eerst een toelatingstest doen. Hij moet daarbij drie woorden onthouden en ze daarna opschrijven. Uiteraard faalt hij bij deze opdracht, maar voordat Désiré zelfmoord pleegt, schrijft hij met tandpasta op een spiegel de drie woorden op die hij bij de toelatingstest moest onthouden.

Moniek de Petter is de vrouw van Désiré en zij is eigenlijk de oorzaak van de ‘dementie’ van Désiré. Ze heeft Désiré het leven zuur gemaakt door hem te commanderen, chanteren en te kleineren. Zo bracht Moniek de erectiepillen van Désiré ter sprake waar de kinderen bij waren. Moniek wordt als een vervelend mens afgebeeld in het boek en alleen de negatieve kant van haar wordt in het boek beschreven.

Charlotte is de dochter van Désiré en Moniek. Charlotte is niet het enige familielid, ze heeft nog een broer die Hugo heet. Charlotte is op zich een aardige vrouw, die ook veel medelijden voelt voor Désiré. Nadat Charlotte opgebiecht heeft dat ze rookt, zegt ze ook dat ze uitgekeken is op haar echtgenoot Pascal. Na dit gezegd te hebben loopt ze weg en zien ze elkaar nooit meer.

Belangrijkste relaties

De belangrijkste relatie in het boek is de relatie tussen Désiré en Moniek. Het is geen goede relatie, want Désiré voelt zich teniet gedaan door Moniek en daarvoor wil hij wraak. Voordat Désire doet alsof hij dementeert, is hij heel volgzaam en volgt hij braaf alle bevelen op van Moniek. Als Désiré begint te dementeren, hij zit dan nog niet in het tehuis, haalt hij trucjes uit om zijn vrouw te plagen. Voorbeelden van de pesterijtjes zijn dat Désiré het servies van de ouders van Moniek in de wasmachine stopt, of dat hij in plaats van de vuilniszak buiten te zetten, de vuile was buiten zet. Ook in het tehuis neemt Désiré wraak op zijn vrouw, door voor haar neus te staan paffen, wat door Moniek altijd ten strengste verboden was.

De relatie tussen Désiré en Moniek wijzigt behoorlijk in het boek. Moniek wordt teruggepakt door Désiré, omdat ze Désiré jarenlang belachelijk gemaakt heeft. Ze beseft dat zelf niet, want ze weet niet dat Désiré zijn dementie faket.

De relatie tussen Désiré en zijn dochter Charlotte is ook belangrijk. Het wordt niet heel belangrijk afgebeeld in het boek, maar naar het einde van het boek toe, wordt de relatie belangrijk. Charlotte komt vaak naar het tehuis en ze heeft medelijden met haar vader. Als Désiré in het tehuis zit, wil ze eigenlijk afscheid nemen. Désiré beseft dat ze dat eigenlijk allang heeft gedaan, omdat Désiré doet alsof hij haar niet meer herkent.

Ook de relatie tussen Désiré en Charlotte is veel veranderd. In het verleden was de relatie niet zo sterk, ook doordat Désiré belachelijk werd gemaakt door Moniek. Als Désiré begint te dementeren, wordt de relatie steeds sterker, omdat Charlotte langzamerhand medelijden begint te voelen voor Désiré.

Perspectief

De schrijver vertelt het verhaal vanuit het ik-perspectief. Dit verandert niet in de loop van het boek. Het hele verhaal wordt vanuit Désiré verteld, omdat hij zogenaamd dementeert kan  je dit niet altijd vertrouwen. Je weet daarom niet zeker of het allemaal waar is wat Désiré zegt.

Wanneer / waar

Het verhaal begint met een scene waarin Désiré 74 wordt. Later speelt het verhaal zich af vanaf het moment dat Désiré op het idee komt om te doen alsof hij dementeert.

Het belang van deze periode is dat Désiré op het moment dat hij besluit te dementeren, eigenlijk zijn leven opgeeft. Hij weet dan dat hij alles achter zich moet laten, en met niemand meer contact zal hebben. Het hele boek is in feite daarop gebaseerd.

‘De laatkomer’ is een chronologisch boek. In het begin van het boek is dat niet echt het geval, want Désiré zit dan al in een tehuis. Na dit fragment wordt het verhaal verteld vanaf het moment dat Désiré begint te dementeren. Er komen wel fragmenten voor in het verhaal waarbij Désiré terugdenkt aan vroeger, zoals toen Désiré nog jong was, hij in een disco gedanst heeft met een populair meisje en dat hij er spijt van heeft dat hij haar niet had gezoend. Deze fragmenten geven een beeld over wat voor man Désiré is.

Het eerste fragment van het boek speelt zich af in het tehuis waar Désiré verblijft. Voordat Désiré in het tehuis belandt, speelt het verhaal zich af bij het huis van Désiré, waar hij geniale trucjes uithaalt om zo in het tehuis voor dementerenden te belanden. Het verhaal speelt zich dus ook af in het tehuis.

Het huis van Désiré heeft niet heel veel belang in het boek. Désiré wil alleen maar weg uit het huis. Het tehuis is wel belangrijk voor het verhaal. Désiré streeft ernaar om in het tehuis te belanden om zo af te komen van het onheil van zijn vrouw.

Thema

Wat begint als een humoristisch spel waar hij zich met plezier volledig aan overgeeft,  gaat steeds meer wringen, zowel voor hemzelf als voor de lezer.

Het verhaal begint ermee dat Désiré in het tehuis zit en in zichzelf klaagt dat hij elke nacht opzettelijk in zijn bed moet poepen. ‘Hoewel volkomen opzettelijk, is het zeer tegen mijn zin dat ik iedere nacht opnieuw in mijn bed schijt’. Het is niet de meest serieuze gebeurtenis waarmee een verhaal kan beginnen, maar het is wel een voorbeeld van wat Désiré ervoor moet doen om in zijn rol te blijven als dementerende. 

De gebeurtenis waarmee het verhaal eindigt is de beschrijving hoe Désiré dood is gegaan. ‘Hij spaarde zijn boterhammen op om ze aan de vogeltjes te geven, die hij aanvankelijk voederde in de tuin van het verzorgingstehuis. Maar toen het hem te lastig werd om nog tot daar te wandelen was  hij ermee begonnen de kruimels gewoon uit zijn raam naar buiten te gooien. En zo zou hij dan…’ Uiteraard was de dood van Désiré niet een ongeluk, maar een zelfmoorddaad.

‘… En wat het allemaal zo schrijnend maakt: enkele uren voor hij met zijn bakje broodkruimels de Styx overstak heeft hij nog met tandpasta enkele woorden op zijn lavabospiegel geschreven. De volkomen nietszeggende woorden boom, wortel en lamp.’ Dit was de laatste streek van Désiré voor zijn dood, waarmee zijn vrouw Moniek misschien zou beseffen dat Désiré zijn hele dementie gefaket had.

Motieven

Escapisme Door te doen alsof hij dementeert, vlucht Désiré voor het huwelijk met Moniek. Désiré durft te scheiden van Moniek, daarom zoekt hij een andere manier om er voor te zorgen dat hij geen contact meer met haar heeft. Doordat Désiré vlucht voor zijn problemen, kan hij ook geen contact meer hebben met anderen. Désiré krijgt er uiteindelijk toch een beetje spijt van dat hij voor deze manier heeft gekozen, omdat hij een betere relatie krijgt met zijn dochter Charlotte.

Dood De manier waarop Désiré dood gaat, is een ironische visie op het einde van iemands leven. De wijze waarop er over Désiré gepraat wordt na zijn dood, wordt heel medelevend beschreven, waardoor je als lezer denkt dat Désiré een verkeerde keuze heeft gemaakt door te doen alsof hij dementeert.

Ouderdom Je leest het verhaal alsof het één grote grap is, maar je ziet ook dat er heel slecht wordt omgegaan met ouderdom en de dood. De dementerenden in het tehuis worden behandeld als kleine kinderen.

Titelverklaring

Na 40 jaar als bibliothecaris te hebben gewerkt in een bibliotheek en met een vrouw te hebben geleefd met wie hij niet overweg kan, wil Désiré op late leeftijd nog iets van zijn leven maken. Hiervoor is het te laat, en Désiré beseft dat hij zijn jeugdliefde achterna had moeten gaan. Hij is een laatkomer.

Het hele verhaal gaat erover dat Désiré zijn leven zat is en dat hij in een tehuis zijn dood tegemoet gaat. Het motto betekent eigenlijk wat Désiré wilt meenemen met zijn dood. In het begin van het boek is zijn lijstje met spullen die hij wilt meenemen niet zo lang, alleen een tube tandpasta (voor de zottigheid), maar aan het eind van het boek is zijn lijstje compleet en is hij klaar om te sterven:

‘Ik steek de Styx over en ik neem mee: een tube tandpasta (voor de zottigheid), een verdwaald citaat van Joseph Roth, de wondere herinnering aan een innige kus die ik evenwel nooit heb gekregen, broodkruimels, een schonere troost dan deze die ik kon vinden in een boule de Berlin. De Stanza van Tante Bonanza, het verlangen naar een T-shirt met het opschrift HET LEVEN BEGINT BIJ 74, meer hoop dan zekerheid dat er aan de andere oever op mij wordt gewacht. En verder niks’.

Bijna het hele leven van Désiré wordt meegenomen in het lijstje behalve de herinneringen aan zijn vrouw en zijn kinderen.

Stroming

Dimitri Verhulst val niet echt in een stroming onder te brengen. Zelf beweert hij in een artikel in het literaire tijdschrift Neerlandica extra muros wars te zijn van stromingen en stijlen:

“Weinig heersende normen, concepten, modes of theorieën raken mijn koude kleren. Ze kunnen geen trap op. Een boek hoeft voor mij niet meer te zijn dan een leverancier van schoonheid. Hoe ik die schoonheid lever is mijn zaak, en mijn genot.”

Vele literaire journalisten plaatsen sinds 2006 Verhulst onder de noemer Dertiger. Deze term kwam voor het eerst uit de pen van Frank Hellemans, literair journalist bij Knack. Hij benoemde er de nieuwe Vlaamse generatie schrijvers en schrijfsters mee, die de ―Nederlandstalige literatuur een nieuwe elan geven.‖

Biografie

Dimitri Verhulst is geboren op 2 oktober 1972.

Dimitri Verhulst beleefde een turbulente, moeilijke jeugd, die een dankbare inspiratiebron voor zijn later literair werk is. Zijn moeder verliet het gezin toen Verhulst nog een kind was. Hij groeide verder op tussen zijn grootmoeder en zijn nonkels drinkebroers. Op zijn twaalfde werd Dimitri Verhulst in een instelling geplaatst. De rest van zijn jeugd verhuisde hij van het internaat naar een pleeggezin, en dan naar een gezinsvervangend tehuis.

In een interview bij Pauw & Witteman zei Dimitri Verhulst dat je nooit spijt moet hebben van dingen die je hebt gedaan, maar eerder spijt moet hebben van de dingen die je niet hebt gedaan. Als je dan te laat komt, is je leven voorbij. Hier gaat het gehele boek over en is ook een titelverklaring.