Titelbeschrijving

“De aanslag” is een psychologische oorlogsroman geschreven door Harry Mulisch en in 1982 uitgegeven door Uitgeverij De Bezige Bij te Amsterdam.

Motivering van je boekkeuze

Ik heb “De aanslag” gelezen, omdat ik er veel positieve dingen over gehoord heb. Ook hebben veel mensen die ik ken dit boek gelezen en zeggen dat het een “Goed boek” is. Ook gaven ze mij bij de Centrale Bibliotheek (stad) aan dat “De aanslag” een aanrader is/was.

Samenvatting

Episode 1

Het is januari 1945. In Haarlem zit het gezin Steenwijk (moeder, vader, Anton en Peter) in de eetkamer van hun villa. De jongens maken ruzie, het is koud en er wordt besloten tot een spelletje mens-erger-je-niet voor het slapengaan. De rust wordt echter ruw verstoord door harde knallen op straat en vol ontzetting ziet het gezin hoe de NSB’er Fake Ploeg wordt doodgeschoten en door de buren Korteweg voor huize Steenwijk wordt gelegd.

Peter wil naar buiten om het lichaam weg te halen, maar wordt tegengehouden door de ouders. Het duurt niet lang voor de Duitsers aankomen en Anton en zijn ouders meenemen. Peter is erin geslaagd te vluchten. Anton wordt in een auto opgesloten, ziet zijn ouders verdwijnen en de Duitsers het huis bombarderen.

Hij wordt naar het politiebureau gebracht en moet in een cel slapen, waar hij een aardige vrouw ontmoet die hem gerust stelt. Een uur later wordt Anton uit zijn cel gehaald en per motorfiets naar de plaatselijke bevelhebber gebracht. Deze weet niet waar zijn ouders zijn, maar als Anton vertelt over zijn oom en tante in Amsterdam, wordt besloten dat hij daarheen gaat. De vrachtwagen die hem wegbrengt, wordt onderweg getroffen door een luchtaanval, maar Anton komt toch veilig in Amsterdam aan.

Episode 2

Na de bevrijding, horen Anton en zijn oom en tante dat zijn ouders en broer Peter op de avond van de aanslag gedood zijn. Anton blijft bij zijn oom en tante wonen en gaat medicijnen studeren. Op twintigjarige leeftijd, in 1952, keert hij terug naar Haarlem – op uitnodiging van een studiegenoot.

Het feest wordt gehouden in de buurt van zijn oude straat, en als er foute grappen worden gemaakt over de Korea-oorlog in vergelijking met WO II, verlaat Anton het feest. Hij komt weer in zijn oude straat en wordt gezien en binnengevraagd door zijn oude buurvrouw Beurner, wier man dement is geworden.

Ze vertelt Anton dat zijn ouders werden vermoord omdat ze de Duitsers aanvielen, dat de buren Korteweg zijn verhuisd en dat er op de plek waar eerst Antons huis stond, een monument is opgericht voor oorlogsslachtoffers. Als Anton erheen gaat, ziet hij dat de namen van zijn ouders er wel op staan, maar die van Peter niet. Thuis vraagt hij zijn oom en tante waarom ze hem nooit verteld hebben over het monument. Ze zeggen dat ze dat wel hebben gedaan maar dat hij er niet heen wilde.

Episode 3

Tijdens zijn studie gaat Anton op kamers wonen, een eindje bij zijn oom en tante vandaan. Hij specialiseert zich in de anesthesie. Ondertussen neemt het communisme wereldwijd toe en ook in Nederland breken relletjes uit. Anton houdt zich er verre van, maar op een avond is hij getuige van een geweldpleging door politie en tot zijn grote verbazing bevindt Fake Ploeg junior zich in de menigte – de zoon van de vermoorde NSB’er, zoveel jaren geleden.

Anton vraagt hem binnen en ze praten over hun veranderde levens. Fake, die destijds bij Anton in de klas zat op het lyceum en gepest werd met zijn vader, werkt nu in een huishoudzaak en is ervan overtuigd dat de communisten de oorlog veroorzaakten. Na de dood van zijn vader raakten zijn moeder en hij aan de bedelstaf. Hij weigert te geloven dat zijn vader een slecht mens was. Uit frustratie, woede en verdriet gooit Fake een steen door de kamer en vertrekt, maar komt even later terug en bedankt Anton omdat hij het op school altijd voor Fake opnam.

Episode 4

Jaren gaan voorbij. Anton wordt arts-assistent en trouwt met Saskia de Graaff, met wie hij een dochtertje krijgt, Sandra – zijn oom is dan al overleden. Saskia’s vader, meneer De Graaff, heeft in de oorlog gediend als verzetsstrijder. Als een goede vriend van hem overlijdt, breekt er in een café na de begrafenis een discussie los over de ware redders van de oorlog: de Amerikanen of de Russen.

Tot zijn verbazing ontmoet Anton hier een zekere Cor Takes, de moordenaar van Fake Ploeg. Buiten praten zij met elkaar, en Cor vertelt dat hij Fake doodde omdat het moest, ongeacht de gevolgen. Anton komt erachter dat de vrouw met wie hij die nacht in de cel zat, de vriendin van Cor was die ook meedeed aan de moord – Truus Coster, die ook vermoord werd door de Duitsers. Er blijft één brandende vraag over: waarom werd het lichaam van Ploeg door de buren Korteweg voor Antons huis neergelegd?

Anton gaat met Sandra en Saskia naar het strand, waar hij ligt te denken over Truus. Thuis gebeurt ditzelfde, en bij het zien van een foto van Saskia beseft Anton dat hij zich Saskia en Truus hetzelfde voorstelt. De volgende dag gaat Anton weer naar Takes toe.

Er is dan veel media-aandacht voor de vrijlating van een oud-officier van de SS, die veel mensen vermoord heeft. Ook Takes en Anton zijn hierdoor van streek. In het souterrain van Takes’ appartementsgebouw praten ze over Truus, die Fake de laatste twee schoten gaf en door hem zelf neergeschoten werd. Op een foto van haar ziet Anton dat ze op Saskia lijkt. Takes heeft nog steeds haar pistool.

Episode 5

De tijd verstrijkt en Anton wordt ouder. Hij scheidt van Saskia en hertrouwt met Liesbeth, met wie hij een zoon krijgt: Peter. Hij brengt zijn vakanties door in Toscane en krijgt af en toe last van paniekaanvallen als hij ineens een flashback heeft van 1945. Als zijn dochter Sandra zestien is, neemt hij haar mee naar zijn oude straat.

Ze mogen binnen in het huis dat nu op de plek van Antons ouderlijk huis staat en ineens ziet Anton op het monument ook de naam Takes, waarmee waarschijnlijk Takes’ broertje bedoeld wordt. Samen met Sandra bezoekt Anton Truus’ graf.

In 1981 zijn er demonstraties tegen atoomenergie waar Anton zich niets van aantrekt, maar hij wordt gedwongen mee te doen als hij last krijgt van kiespijn en zijn tandarts alleen wil helpen als hij mee gaat demonstreren. Op die demonstratie treft Anton niet alleen zijn inmiddels negentienjarige zwangere dochter Sandra en haar niet zo fatsoenlijke vriend, maar tot zijn verbazing ook zijn oude buurvrouw Karin Korteweg, degene die samen met haar vader het lijk van Fake Ploeg bij Anton voor de deur sleepte.

Karin vertelt dat Peter die nacht bij hen naar binnen glipte, hen onder schot hield en even later doodgeschoten werd door een Duitser. Ook komt Anton erachter dat het lichaam van Ploeg bij hen op de stoep belandde omdat meneer Korteweg zijn geliefde hagedissenverzameling niet wilde opgeven.

Nadat Karin en haar vader zagen hoe Anton en zijn familie beschuldigd werden – na verhoor werden zijzelf vrijgelaten – kreeg haar vader een gigantisch schuldgevoel en vermoordde hij zijn hagedissen. Na de oorlog verhuisden ze, maar Karins vader pleegde in 1948 zelfmoord, uit angst dat Anton zich op hem zou komen wreken.

Tot slot vraagt Anton aan Karin waarom ze Fake juist voor zijn huis neerlegden en niet bij het bejaarde echtpaar Aarts. Karin antwoordt dat haar vader dat niet wilde omdat het echtpaar Aarts joden in huis had. Na deze ontdekking loopt Anton weg bij Karin en vervolgt samen met zijn zoon Peter de demonstratiestoet.

Eerste persoonlijke reactie

Het is een goed en boeiend boek, omdat het zich afspeelt tijdens de Tweede Wereldoorlog wat ik persoonlijk een zeer boeiende tijd vind. Ook vond ik het een interessant verhaal, omdat het verhaal over een aanslag op een NSB’er gaat en iemand anders probeert het in de schoenen van een ander te schuiven door het lichaam bij diegene voor de deur te neer te leggen en dat diegene daardoor door de Duitsers wordt opgepakt en afgevoerd. Verder vind ik het een realistisch boek, omdat er in de Tweede Wereldoorlog veel van dit soort aanslagen op NSB’er werden gepleegd. Dus kan dit verhaal ook in echt een paar voor had kunne komen. Verder vind ik het ook makkelijk boek om te lezen, omdat er voor mij doen niet al te veel moeilijke woorden in worden gebruikt en omdat ik het verhaal goed begreep. Als laatste vond ik het ook een zielig boek omdat, deze familie in het begin van het verhaal gewoon uit elkaar getrokken werden door de Duisters en ze niet van elkaar wisten hoe met de ander ging en of ze nog leefden.

Welke verwachtingen had je voor dat je boek ging lezen en waardoor werden de verwachtingen gewekt?

Voordat ik “De aanslag” ging lezen verwachtte ik dat het een somber en realistisch verhaal zou zijn over een aanslag tijdens de tweede wereldoorlog. Ik had deze verwachtingen omdat de mensen waarmee ik had gesproken over het boek deze gaven.

Is het een literair of een niet-literair boek?

Het boek is een literairboek, omdat de opbouw van het verhaal niet voldoet om een normaal boek te zijn. Dit is het geval omdat, er in het verhaal veel dingen onbekend blijven en dit zet de lezer aan het denken. Je ziet ook dat de schrijver een bepaald doel heeft met dit boek. Een gewoon boek is om gewoon in te lezen en dan kun je meestal van te voren wel raden wat er verder op in het verhaal gaat gebeuren  In een literair boek is dat niet zo, omdat je dan als lezer maar een beetje moet gokken wat er verder gaat gebeuren. Dat is in dit boek ook het geval, omdat er sommige vragen onbeantwoord blijven en pas later worden beantwoord.

Noem 3 literatuuropvattingen

Drie literatuuropvattingen zijn: Een schrijver wilt een bepaalde boodschap overbrengen, een schrijver wil een goed, boeiend boek maken en een schrijver wilt een serieuze thematiek toevoegen aan een boek.

Wat is de literatuuropvatting van deze auteur?

Mulisch gebruikt zijn eigen ervaringen en zijn verbeelding. Er vindt in zijn verhalen altijd een verheviging plaats. Hierdoor is het verhaal meerduidig: het kan op verschillende manier gelezen worden. Het verhaal wordt hierdoor een soort mythe, het is tijdloos. De verhalen zijn bedoeld het menselijk bestaan te verhelderen.
Deze literatuuropvatting wordt ‘magisch-mythisch’ of ‘symbolisch’ genoemd. 

Is de auteur va jouw gelezen boek geëngageerd?

Ja, Harry Mulisch is geëngageerd, omdat hij een duidelijke boodschap overbrengt met dit boek. Deze boodschap is namelijk, dat er geen toeval bestaat en alles een diepere betekenis heeft. In dit boek is de aanslag op de NSB’er geen toeval maar, had het een diepere betekenis. Ook omdat, de buren het lijk van hem voor het huis van Anton neerleggen een diepere betekenis heeft. Namelijk dat zij de schuld niet willen hebben voor de moord op de NSB’er.

Geef een korte beschrijving van de hoofdpersonen.

De hoofdpersoon in dit verhaal is Anton Steenwijk. Anton is een intelligente jongen, die veel geïnteresseerd is in kunst. Hij is ook een stille jongen, omdat hij na de oorlog die sombere tijd liever wilde vergeten en ook niet echt veel vrienden had. Hij is ook ene motiverend iemand, omdat hij al die jaren de waarheid wilde weten over zijn ouders en broer en nooit opgaf. Uiteindelijk kreeg hij die informatie. Hij is ook onveranderlijk, hij veranderd in de loop van het verhaal bijna niet. Hij blijft nog steeds dat intelligente rustige jongetje van 12 qua karakter. Als laatste is hij ook een weinigzeggend iemand, omdat je door het verhaal niet al te veel over hem te weten krijgt, alleen wat zijn doel is krijg je te weten.

Welke gebeurtenissen zijn objectieve, feitelijke gebeurtenissen?

Het feit dat de Tweede Wereldoorlog in dit boek aan de gang is, is een objectieve gebeurtenis. Dit omdat de Tweede Wereldoorlog ook daadwerkelijk gebeurd is en dit verhaal zich daarin ook afspeelt. Een andere objectieve, feitelijke gebeurtenis in dit boek is de opkomst van het Communisme, omdat je in het boek kan lezen dat in de tweede Episode de communisme aan het opkomen is en dat dit erg snel gebeurd. In het echt ging het ook precies zo. Een derde gebeurtenis is dat als er iemand vermoord werd die de Duitsers steunde, er een mensen van huis werden gehaald om een voorbeeld te zijn zodat niemand het nog een keer zou doen.

Welke gebeurtenissen zijn subjectieve gebeurtenissen?

Het feit dat de vrouw die Anton uitnodige in de Tweede Episode nadat hij terug was gekeerd naar zijn oud kade en hem dan verteld dat zijn ouders op een gruwelijke wijze zijn vermoord, is een subjectieve gebeurtenis. Dit omdat het de eigen ervaringen zijn van die mevrouw en het dus niet bevestigt kan. Iemand anders zou hier immers ook een andere mening van kunnen hebben. Een tweede gebeurtenis is toen het standbeeld onthult werd zijn broer en niet opstond, omdat ze vonden dat hij niet tot de gegijzelden behoorde. Dit is ook een subjectieve gebeurtenis, omdat dit door de ogen was van degene die dat standbeeld gemaakt had en andere mensen daar een andere mening over kunnen hebben. Een derde gebeurtenis, die subjectief is, is dat de moeder van de oude buurvrouw van Anton zelfmoord pleegde, omdat zij dacht dat Anton wraak op haar wilde nemen. Dit was niet zijn bedoeling. Daarom is deze mening subjectief, omdat dat haar mening was en niet waar bleek te zijn.

Geef in een paar zinnen de verhaallaag weer.

In 1945 wordt het vermoorde lichaam van een NSB’er door de buren voor de deur van de familie Steenwijk neergelegd. Hierdoor wordt de familie van Anton Steenwijk vermoord en alleen hij overleefd het. Na de bevrijding woont hij bij zijn oom en tante en keert hij terug naar zijn ouderlijk huis te Haarlem. Daar wordt duidelijk wat er met zijn ouders is gebeurd. Hij gaat studeren en komt de zoon van de doodgeschoten NSB’er tegen raakt ermee in gesprek. Een aantal jaar later trouwt hij en krijgt een kind hij is dan doktersassistent. In 1981 was er een demonstratie tegen atoomwapens en daar kwam hij zijn oude buurvrouw tegen die al zijn vragen beantwoorden en zo kwam hij eindelijk te weten wat er in 1945 gebeurde.

Geef in een zin de thematische laag weer.

Niets is toeval, alles heeft een diepere betekenis.

Eindoordeel

Het is een boeiend boek, omdat het zich afspeelt tijdens de Tweede Wereldoorlog (wat ik de meest boeiende tijd om een verhaal over te lezen en/of een film over te bekijken). Niet alleen de tijd waar het verhaal zich in afspeelt is boeiend. Ook het verhaal zelf. Dit omdat het verhaal over de moord van een NSB’er gaat en iemand anders probeert de schuld in de schoenen van onschuldige mensen te schuiven, waardoor dezen worden opgepakt, afgevoerd en uiteindelijk vermoord.

Omdat de gebeurtenissen in het boek in het echt ook gebeurt kunnen zijn (het is inmiddels geen oorlog meer in de Nederlanden) is het ook een realistisch boek. Dit vind ik persoonlijk wel fijn om te lezen. Naast het feit dat het een spannend boek is, is het ook een zielig boek. Een familie dat door de schuld van anderen uit elkaar wordt getrokken. Niet wetende of je andere familieleden nog leven, vreselijk.

Het boek was makkelijk te lezen door middel van een relatief makkelijke tekst en begrijpelijke schrijfwijze. Een duidelijke opbouw van het verhaal hiep zeker mee met het begrijpen hiervan. De episodes hebben hierbij heel erg geholpen. Wel liet de auteur soms wat Latijnse of Duitse zinnen staan maar, dat vond ik persoonlijk niet erg.

Omdat het in episodes verdeeld was waarbij altijd het jaartal stond zodat je nooit in de war kon raken. De personages in dit boek vond ik goed verwoord, omdat je precies kon zien wie wat wilde doen en wat de doelen en ambities van deze personages waren. Het onderwerp vond ik heel erg interessant, omdat dit zich afspeelt in de Tweede Wereldoorlog en dat vind ik het leukste onderwerp om boeken over te lezen.

De gebeurtenissen in dit boek vond ik goed uitgebeeld, omdat je goed kon zien wat waar en wanneer gebeurde en waarom dit gebeurde. Hierdoor kon je de verschillende acties goed volgen en begrijpen. Kortom begreep ik het volkomen en het was makkelijk te volgen. De personages en de gebeurtenissen waren goed verwoord. Het taalgebruik en de opbouw waren goed gedaan.

“Het is een goed boek met veel spanning. Een echte aanrader”