Naast het motief ‘winter’ wat hierboven uitgelegd staat, is denk ik toch wel een belangrijk motief ‘jeugd’. Maarten herinnert zich veel van zijn jeugd en vader, wat ze samen deden, Hij mocht altijd aan het bureau van zijn vader tekenen, dat verhaal vertelt hij dan twee keer achter elkaar: na de eerste keer was hij al vergeten dat hij er al iets over had verteld. Als hij Vera zegt dat hij naar zijn vader gaat, krijgt hij als antwoord: ‘je vader is dood, Maarten.’ Daar huilt hij dan even om, maar in een mum van tijd vraagt hij alweer naar zijn vader. Ook ‘werk’ is een motief. Maarten vertelt veel over zijn werk en weet niet meer dat hij met pensioen is: hij was zelfs een keer naar zijn werk gelopen en had daar ingebroken!

De titel is Hersenschimmen en het thema is dementie. Dementie is eigenlijk een soort van ‘schim’. Door de bomen zie je het bos niet meer, en door de schimmen ben je je er niet meer van bewust waar je allemaal mee bezig bent.

Het motto van het boek is (vertaling): ‘ een mooie droom waar we allemaal in zijn gewiegd, maar apart van wakker worden.’ Dit wil zeggen dat er een einde komt aan alles. We worden geboren in een droom, maar we komen er ook allemaal weer uit, apart, iedereen zijn eigen weg. Je leeft eigenlijk vanaf je geboorte al naar je dood toe.

Plaats in de literatuurgeschiedenis
Het jaar waarin het boek voor het eerst gepubliceerd werd, was in 1983.

Bernlef
Bernlef bezocht de hbs in Haarlem en studeerde daarna enige tijd politieke en sociale wetenschappen.[1]

Hij debuteerde in 1959 onder het pseudoniem J. Bernlef als dichter met Kokkels, en in hetzelfde jaar als prozaïst met Stenen spoelen. Voor Kokkels ontving hij in november 1959 de Reina Prinsen Geerligsprijs. In 1984 werd hij bij het grote publiek bekend met zijn roman Hersenschimmen, waarin hij het dementeringsproces uitvoerig beschrijft vanuit het oogpunt van een dementerende man. De roman werd in 1988 verfilmd door Heddy Honigmann en werd in 2006 in bewerking als toneelstuk uitgevoerd door het Ro Theater onder regie van Guy Cassiers. In 2007 werd de novelle Vallende Ster door het O.T. Theater als toneelstuk uitgevoerd. Acteur René van 't Hof vertolkte de figuur van variété-artiest Wim Witteman. Hiervoor ontving hij de VSCD-Mimeprijs). Bernlef was getrouwd met Eva Hoornik (dochter van de dichter Ed. Hoornik). Ze hadden twee kinderen.[2]

Bernlef heeft ook gepubliceerd onder de pseudoniemen Ronnie Appelman, J. Grauw, Cas den Haan, S. den Haan en Cas de Vries. Het pseudoniem Bernlef is ontleend aan de blinde Friese dichter Bernlef uit de 8e eeuw.

Als vertaler heeft Bernlef in het Nederlandse taalgebied tal van Amerikaanse en Zweedse dichters geïntroduceerd, onder wie Marianne Moore, Elizabeth Bishop en Tomas Tranströmer. Van de Zweed, die door velen als een van de grootste hedendaagse dichters wordt beschouwd, heeft hij zelfs het hele werk integraal vertaald onder de titel De herinneringen zien mij.

Bernlef was de schrijver van het Boekenweekgeschenk in 2008, met het boek De pianoman. In 2009 schreef Bernlef in opdracht van O.T. Theater/Opera O.T. de tekst voor de operasolo Ophelia.

Hij overleed na een kort ziekbed.
Bron: Wikipedia
 

De schrijfstijl van Bernlef kan koud en nuchter overkomen, maar zo is het niet bedoeld. Hij is juist een heel erg opvallende schrijver die alles heel kleurrijk kan vertellen en duidelijk maken, gevoel overbrengen. Hij beschrijft hoe hij zelf over situaties denkt, in plaats van filosofische woorden en zinnen te gebruiken. De thematiek van Bernlef is dat er voornamelijk geïsoleerde personages zijn, die hun strijd tegen eenzaamheid strijden. De belangrijkste boeken van deze schrijver zijn: Sneeuw, Vallende Ster en Eclips.

Tijdvak

Bernlef valt onder een neorealistische stroming. Deze stroming was voor die tijd typerend, er waren veel schrijvers die in dit plaatje pasten. Hij vond het realistische leven kunst (zag in alles wel iets van kunst) en zag geen onderscheid. Het tijdvak bevindt zich in de jaren 60, na de oorlog, toen literatuur weer belangrijker werd gevonden en er meer interesse voor kwam doordat mensen meer geld te besteden hadden en er meer hooggeschoolden waren. 

Bernlef valt onder een neorealistische stroming. Deze stroming was voor die tijd typerend, er waren veel schrijvers die in dit plaatje pasten. Hij vond het realistische leven kunst (zag in alles wel iets van kunst) en zag geen onderscheid. Het tijdvak bevindt zich in de jaren 60, na de oorlog, toen literatuur weer belangrijker werd gevonden en er meer interesse voor kwam doordat mensen meer geld te besteden hadden en er meer hooggeschoolden waren. 

Het werk is typerend voor de schrijver, aangezien de schrijver vaak schrijft over geïsoleerde personages die strijden tegen eenzaamheid. Beide personages in het boek voelen zich eenzaam en hebben niet of nauwelijks contact met de buitenwereld, ook niet met hun zoon en dochter. Maarten mocht ook niet naar buiten.

Beoordeling

Het boek had behoorlijk veel indruk gemaakt, nu weet ik waarom het boek op nummer vier van de beste boeken van Nederland staat. Bernlef kan het proces van een dementerende zó goed beschrijven! Eigenlijk was er niets negatiefs aan te vinden, behalve dat de laatste paar hoofdstukken gewoon heel onduidelijk waren, maar dat is natuurlijk logisch, zo denkt een dementerende. Het stukje dat hij op een gegeven moment aan bed was vastgebonden, deed me wel veel. Hij had geen eigen wil meer. Hij wilde ook steeds zo graag naar buiten, maar dat mocht niet meer, omdat hij anders de weg kwijt zou raken. Soms ging hij wel twee keer per dag ontbijten, en at dan rare dingen. Maar toen ze samen een fotoalbum gingen bekijken, kwamen ze erachter dat Maarten meer wist dan dat ze gedacht hadden. Op sommige momenten wist hij zelfs meer dan Vera zelf nog wist!

Het einde van het boek vond ik een mooi stukje: ‘Het bos en de lente die bijna begint… fluistert ze… de lente staat op het punt te beginnen…’. Dit fluistert Vera naar hem op (vermoedelijk) zijn sterfbed. Maarten had namelijk een hekel aan de winter, dus dit was een prachtig einde.

Ik zou dit boek echt aan iedereen aanraden, het had een grote indruk op me gemaakt. Je wordt meegesleept in het proces alsof je het zelf van zichtbij mag meemaken, op een gegeven moment raak je zelf ook helemaal gedesoriënteerd en snap je er net zo weinig meer van als Maarten zelf. Supermooi boek!