1. Schrijver, titel, genre

Schrijver: Arthur Japin

Titel: De zwarte met het witte hart, Wolters-Noordhoff, 1994, 420 blz.

Genre: Roman

2. Samenvatting

Kwasi en Kwame zijn 2 Ashantijnse prinsen. Hun rijk, wat wij tegenwoordig goudkust zouden noemen, kreeg contact met Europeaanse handels/ kolonisatiemissies. Op een dag, toen de beide prinsen een jaar of 10 waren, kwam er weer een missie vanaf het Hollandse fort aan de kust, naar het binnenland. Ze gaven de koning vele geschenken en probeerden hem gunstig te stemmen. Ze wilden met hem handelen. Onder veel poeha wordt de handelsmissie binnengehaald. Een grootse stoet heeft zich verzameld. De onderhandelingen verlopen succesvol, en als blijk van goede wil, geeft de koning zijn neefje Kwame, en zijn zoon Kwasi, mee aan de delegatie, om in Holland opgevoed te worden. Als ze volgroeid waren konden ze terug komen naar Ashanti, en daar koning en aanvoerder van het leger worden. Kwame, wiens vader net overleden is tijdens een strijd met een ander volk, had alleen zijn moeder nog in Ashanti. Kwasi was de zoon van de koning en genoot daarom veel aanzien. Door hun hoge positie waren ze een waardevol geschenk, en het getuigde van veel respect van de koning, om ze mee te geven.
Natuurlijk kon dit de prinsen niets schelen. Ze wilden alleen maar blijven. Sinds de dood van Kwasi’s broers – die ook mee waren gegaan op een handelsmissie. Waren hij en Kwame steeds dichter naar elkaar toe gegroeid. Samen verstopten ze zich, om hun lot te ontlopen. Natuurlijk kon dit niet. De twee prinsen werden weg gehaald van hun eigen rijk, en meegenomen in een tocht door de jungle, naar het Hollandse fort.
Na een lange zeereis, komen de twee in Holland aan. Daar krijgen ze een enorme cultuurshock. De kou en de rare taal, de gewoonten die ze niet kennen, en het hele rare land. Alles is beangstigend. De twee groeien steeds meer naar elkaar toe. Het enige bekende wat ze hebben in dit vreemde land.
De twee omen intern bij een kostschool, daar leren ze allereerst lezen en schrijven. Later krijgen ze ook onderricht in geschiedenis, politiek wiskunde en aardrijkskunde. Door hun afwijkende huidskleur en hun ongeletterdheid vallen ze buiten de groep in de kostschool. Kwame maakt het niets uit. Hij wil wel alles leren, maar hoeft geen deel uit te maken van de cultuur. Hij gaat toch weer terug naar Ashanti als hij oud genoeg is. Kwasi daarentegen wil wel bij de groep horen. Hij doet ontzettend zijn best om toegelaten te worden tot de groep. Maar hij komt er achter dat dat toch niet zo gemakkelijk gaat als hij zou willen. Hij wordt meerdere malen geslagen, en gepest, De enige die hem bijstaat is Cornelius de Groot. Als Kwasi er achter komt dat Kwame ook mishandeld wordt, neemt hij bokslessen bij Cornelius. Langzamerhand leert hij zichzelf te verdedigen. Het gepest neemt af, maar ze worden nooit deel van de groep.
De twee prinsen komen aan het einde van hun middelbare school carrière. De krijgen vrienden in de hoge kringen van de Nederlandse adel. Kwasi wordt verliefd op prinses Sofie, en ze zijn een erg gewilde gast/ atractie. Voor Kwame hoeft al deze onzin niet meer. Hij wil terug naar huis, zo snel mogelijk. Het gaat steeds slechter op school, hij loopt inmiddels een jaar achter op Kwasi, en ze beginnen steeds verder uit elkaar te groeien. Kwame gedraagt zich stug tegenover de adel, en misdraagt zich ontzettend op zijn eigen verjaardag. Kwasi daarentegen is heel goed op school en is gespierd door de bokslessen van Cornelius.
Op een dag is Kwasi aan het worstelen met Cornelius, als van Drunen langs komt. De afgezant van koning Willen de 2e denkt dat ze echt aan het vechten zijn, en stapt uit zijn koets om ze te scheiden. Hij nodigt Kwasi uit om in zijn koets mee te rijden. Cornelius blijkt niet mee te mogen. De zwarte mag rijden, en de witte moet er achteraan lopen.
Dit is het einde van de vriendschap tussen Kwasi en Cornelius. Cornelius zet de rest van de groep weer op tegen Kwasi en Kwame, en ze blijven altijd buiten de groep vallen.
De twee gaan studeren, ondanks het feit dat ze na de middelbare school naar Ashanti terug zouden gaan. Na overleg tussen de beide koningen is besloten dat ze mogen blijven.
Kwasi treedt toe tot een studentenvereniging, en verloochend zijn eigen afkomst, hij maakt zijn volk belachelijk om erelid te kunnen worden van de Delftse studentenvereniging. Een paar gelukkige jaren gaan voorbij. Kwasi studeerd en viert feest. Kwame doet hetzelfde. Maar overal komt een einde aan. Na een toespraak van Kwasi, waarin hij zijn volk compleet de grond in boort vertrekt Kwame. Hij gaat terug naar Ashanti, Kwasi vertrekt naar Java. Daar komt hij Cornelius weer tegen. Hij krijgt een nietszeggend baantje, en al zijn kansen worden hem afgenomen door de regering. Kwame wordt ondertussen niet toegelaten tot het rijk van de Ashanti. Hij vervalt tot wanhoop, wordt gek en pleegt zelfmoord.
Kwasi krijgt na veel diplomatiek gedoe een plantage op Java. Als hij daar vol goede hoop aankomt, blijkt het een zooitje te zijn. Hij begint met opbouwen, en jaren later woont hij daar nog steeds. Hij vertelt het verhaal van zijn leven. Schrijft het op voor zijn kinderen, en haalt oude herinneringen op, ter voorbereiding op een groot feest.

3. Verhaaltechniek

Vertelwijze

Je zou kunnen zeggen dat het boek uit twee verhalen bestaat, namelijk dat van Kwasi in het nu en het verhaal waarin Kwasi en Kwame nog kinderen zijn. Beiden worden anders verteld. Het verhaal dat over Kwasi’s jubileum gaat wordt verteld vanuit de ik-verteller. Als lezer voel je zijn ergernissen en plezier, maar ook alleen dat van hem.
In het verhaal over de twee prinsen wordt het ook door Kwasi verteld, maar nu als hij-verteller. Ook hier voel je hoe Kwasi over de dingen denkt en voelt, maar soms gaat de schrijver even over naar Kwasi als hij-verteller. Zo kom je over meerdere mensen de gevoelens en gedachten te weten.
Je ziet duidelijk verschil in het taalgebruik tussen de ‘twee’ verhalen. In het verhaal waarin Kwasi en Kwame nog jong zijn worden weinig moeilijke woorden gebruikt. Hoe ouder Kwasi wordt, hoe moeilijker het taalgebruik. Het verhaal waarin Kwasi al oud is vond ik daardoor soms wat moeilijker te begrijpen.

Ruimte

De vertelde tijd van het verhaal is moeilijk te zeggen. Het is in een niet-chronologische volgorde verteld want Kwasi heeft steeds flashbacks over zijn jeugd.
Het boek begint bij het eind, bij Kwasi als hij zijn vijftigjarige jubileum viert, in 1900 op Java. Dit komt door het hele boek terug en dan lees je hoe er een feest voor hem word georganiseerd. Maar het grootste deel gaat over de jeugd van Kwasi en zijn neef Kwame. Dat verhaal begint in Afrika, Ashanti. Een groot deel speelt zich af in Nederland, Delft. Het boek eindigt weer op Java waar Kwasi een plantage heeft en waar hij uiteindelijk sterft op drieënzeventig jarige leeftijd. Het verhaal gaat dus over zo’n zeventig jaar.
Een terugkomend element is bijvoorbeeld dat de vrouw van het hoofd van de kostschool, als ze Kwasi en Kwame ontmoet, zegt dat ze met een koets gebracht moesten worden omdat ze prinsen zijn. Aan het eind van het boek komt Kwasi met een koets naar de school toe en dan zegt ze dat het goed is.
Wat ook steeds terugkomt is een verhaal wat Kwasi aan zijn kinderen vertelt. Hier worden door het hele boek heen steeds toespelingen op gemaakt. Het verhaal gaat zo: “Twee takken brak Osei Tutu van de kuma-boom. Hij plantte ze in de aarde, een eind uit elkaar. De ene tak paste zich goed aan. In die nieuwe grond schoot hij wortel. Hij botte uit en droeg vruchten. De andere tak kwijnde weg, verdorde en brak. Osei Tutu bouwde zijn hoofdstad op de plek waar de kuma opbloeide. Kuma-Asi, de grond onder de kuma-boom, is mijn geboortestad. Kumasi, zetel van de machtige Asantehene der Ashanti.”
Het einde is gesloten want dan vertelt de schrijver dat Kwasi sterft en hoe het met zijn kinderen verder gaat.

Personages

Kwasi
Hij is de zoon van de huidige heerser in zijn land. De band met zijn vader is, sinds hij het land bestuurt, niet zo goed meer. Hij is erg gewillig om zich aan te passen aan de Nederlandse cultuur en dat geeft hem de kracht om door te zetten en lastige periodes te doorstaan

Kwame
Kwame is de zoon van een bekende Ashanti strijder en de zus van de heerser. Hij is de beoogde troonopvolger. Kwame wil zich niet aanpassen aan de vreemde Nederlandse cultuur. Daardoor zit hij niet lekker in zijn vel

Thema en motieven

Ik zou het thema omschrijven met de woorden: liefde, dood, eenzaamheid en discriminatie. De liefde tussen Kwame en Kwasi is erg sterk maar wordt, in Nederland aangekomen, wel op de proef gesteld.
Als Kwame met het leger naar Afrika terugkeert wil hij zijn oude leven weer oppakken, maar hij is een echte Nederlander geworden en daarom lukt het hem niet. Het wordt hem allemaal te veel en uiteindelijk pleegt hij zelfmoord. In het boek gaan Aquame en Aquasi dus allebei dood.
Kwasi en Kwame zijn erg eenzaam in Nederland. Hoewel ze elkaar hebben, sluiten de andere jongens hen totaal buiten, waardoor ze vooral in het begin, weinig contact hebben met de buitenwereld.
Hun hele leven worden Aquasi en Aquame gediscrimineerd. Hier wordt nog eens de nadruk opgelegd als Aquasi op het eind ontdekt dat hij zijn hele leven door de overheid is tegengewerkt omdat hij zwart is, en dat hij daarom nooit een carrière heeft kunnen maken.
Een van de belangrijkste motieven in dit boek is het verschil tussen zwart en wit. Zelfs in de titel kun je dat zien; “De zwarte met het witte hart.”

Titelverklaring

De titel ‘De zwarte met het witte hart’ gaat vooral over Kwasi. Hij heeft een donkere huidskleur maar doordat hij in Nederland is opgevoed gedraagt hij zich als een blanke. Zo voelt hij zich ook. Hij probeert zo snel mogelijk zijn oude cultuur te vergeten en zich aan te passen aan de Nederlandse. Zo wordt hij dus een beetje een zwarte met een wit hart.

4. Plaats in de literatuurgeschiedenis

De schrijver van dit boek is de Arthur Japin. Hij is geboren in 1956 en leeft nog. In zijn jeugd is hij erg gepest, waardoor hij voor zichzelf een fantasiewereld schepte om in te kunnen wegvluchten van de werkelijkheid. Hij is geestelijk en lichamelijk mishandeld in zijn jeugd, onder andere door zijn vader.

Japin heeft, na zijn gymnasiumopleiding afgerond te hebben, twee jaar Nederlandse taal- en letterkunde gestudeerd in Amsterdam. Daarna heeft hij ook nog de toneelschool in Londen gedaan. Hij heeft diverse rollen gespeeld bij het toneel, voor radio en televisie. Zo speelde hij in Flodder, Onderweg naar Morgen, en trad hij op in een kleine rol bij de Nederlandse Opera.

In 1987 stopte Japin met acteren en begon hij zijn schrijverscarrière. Hij hield zich bezig met het schrijven van diverse korte verhalen, hoorspelen, toneelstukken en televisiefilms. Hij debuteerde met de verhalenbundel Magische Verhalen in 1996. Dit debuut werd veel geprezen in de literaire kritiek.

In 1997 verscheen zijn boek De zwarte met het witte hart. Voor dit boek heeft Japin tien jaar onderzoek gedaan in Afrika, Weimar en Indonesië. Dit zorgde voor de echte doorbraak van Japin, en de roman werd dan ook wereldwijd vertaald.

In 1998 publiceerde Japin zijn tweede verhalenbundel; De vierde wand. Twee jaar later, in 2000, werden enkele van zijn verhalen uit de Magische Verhalen verfilmd.

In het voorjaar van 2002 verscheen Japins tweede roman: De droom van de leeuw. Het is een literaire verbeelding van de jaren die Japin zelf doorbracht in Rome.

Anderhalf jaar later heeft Japin ook zijn derde roman voltooid, namelijk Een schitterend gebrek. Dit boek is in Nederland alleen al door honderdduizenden mensen gelezen. Het boek is bekroond met de Libris Literatuurprijs in 2004.

In 2006 had Japin de eer om het Boekenweekgeschenk te schrijven. Hij schreef het boek De grote wereld, over de liefde tussen twee kleine mensen. Dit boek werd hiermee het Boekenweekgeschenk dat in grootste oplage over de toonbank ging.

September 2007 verscheen De Overgave, opnieuw een (historische) roman. In acht maanden tijd werden er van dit boek al 175.000 exemplaren verkocht. De Overgave won ook de NS publieksprijs in 2008.
Een klein jaar later, in augustus 2008, werd Japins boek Zoals dat gaat met wonderen uitgegeven. Dit boek bevat zelfgeschreven dagboekfragmenten over Japins leven.
Even hierna is Japin ook voor de VARA gaan presenteren op de televisie.
In september 2010 is, tot noch toe, Japins laatste boek verschenen: Vaslav.
Japin woont in de binnenstad van Utrecht, met zijn mannelijke partner en een Amerikaanse schrijver.

Bron: Scholieren.com

5. Beoordeling

Ik vond het vooral een moeilijk boek om te lezen. Het taalgebruik is heel complex en ik deed er heel lang over om daar aan te wennen. De eerste 100 pagina’s kwam ik gewoon niet door, daar heb ik zo lang over gedaan. Het was saai, moeilijk en het interesseerde me van geen kanten. Ik ben meerdere keren in slaap gevallen tijdens het lezen en als ik een pagina had gelezen kon ik niet meer onthouden wat ik nou eigenlijk had gelezen, omdat ik meer bezig was met uitvogelen wat er nou eigenlijk stond. Toen ik verder ging lezen kwam ik er makkelijker doorheen. Vanaf het gedeelte in Delft ging het al iets vlotter en werd het boek ook mooier. Ik kan het niet eens zijn met de recensies die vol lof over dit boek vertellen want voor mij was het echt iets waar ik me echt doorheen moest slaan. Ik heb de vorige periode De donkere kamer van Damokles gelezen, van W.F. Hermans. Dat boek was vanaf de eerste bladzijde spannend en pakte me, dat deed dit boek niet. Ik denk dat ik me meer interesseer in de perioden rond de 2e wereldoorlog en ook vooral de spannende boeken, ik ben niet zo van de morele zielige boeken. Ik ga de volgende periode (als dat gaat) de Aanslag van Harry Mulisch lezen, want dat lijkt me wel een boek wat ik niet weg zou kunnen leggen. Ik had liever een ander boek gelezen dan deze, maar toch is het toch goed om zoiets ook gehad te hebben.

Recensie

De roman De zwarte met het witte hart vormde in 1997 de grote doorbraak van Arthur Japin. Het verhaal is gebaseerd op een opmerkelijke historisch gegeven: In 1837 werden door een Afrikaanse koning twee prinsjes als onderpand aan koning Willem I gegeven. Zij werden grootgebracht op een kostschool in Delft. De ene blonk uit in kunstzinnige vakken, de ander werd ingenieur. Hij verbleef enige tijd in Weimar en vertrok later naar Nederlands-Indië. Arthur Japin vertelt het verhaal vanuit het perspectief van deze Kwasi Boachi.

Het boek kreeg overwegend positieve recensies, de verkoop was gigantisch en de schrijver won vele prijzen. De doorgaans toch tamelijke kritische Jan Blokker schreef dat Japin niet was gevallen voor ‘de gemakzucht van de politieke-correctheid-met-terugwerkende-kracht’. Maar dat was in 1997, jaren voordat de politiek correcte idealen van de multiculturele samenleving voor het eerst op grote schaal ter discussie zouden worden gesteld.[1]

Een boek is altijd een beïnvloed door de tijd waarin het is geschreven. Bij historische romans is dat ingewikkeld, want de pretentie van de schrijver is toch min of meer dat hij een beeld schetst van hoe het was in de tijd waarin het verhaal speelt. Dit geldt zeker ook voor Japin, zo blijkt uit zijn nawoord. In hoeverre is deze roman over discriminatie en integratie, geschreven in een tijd toen in Nederland de multiculturele samenleving nog onbetwist het hoogste ideaal was, een product van die vervlogen tijd?

Een kenmerk van het multiculturalisme is dat alle culturen als gelijk of gelijkwaardig worden beschouwd. In de 19e eeuw waren dergelijke denkbeelden ondenkbaar. Toch lezen we al snel dat de hoofdpersoon van het boek, Kwasi Boachi, een groot aanhanger van dit cultuurrelativisme is: de Ashanti, leden van een Afrikaans volk, offerden weliswaar mensen aan de goden door ze te onthoofden, maar daarom is hun cultuur nog niet minder dan de Europese, want daar sterven immers ook veel mensen in oorlogen (p. 55). Dit is typisch de logica van 1997, niet die van 2007, en al helemaal niet die van 1900.

Dat Japin Kwasi deze ideeën in de mond legt, is extra opmerkelijk omdat juist de historische bronnen aantonen dat de werkelijke Kwasi er heel anders over dacht. Dit bleek bijvoorbeeld uit een toespraak die hij als student in Delft gaf, waarvan de tekst bewaard is gebleven. Japin maakt daar in het boek een jeugdzonde van. Kwasi verloochende zijn eigen afkomst alleen maar om erbij te horen. Later, als oude wijze man wist hij wel beter (hoewel, 'wijze man'? Japin laat hem op zijn oude dag nog elke week drie brieven schrijven naar leden van het Koninklijk Huis, van wie hij dan al meer dan vijftig jaar nooit meer antwoord heeft gehad).

Een ander typisch politiek correct aspect van het boek is de selectieve verontwaardiging. De achterstelling van Kwasi door de Hollanders wordt impliciet in veroordelende termen beschreven (en terecht!, haast ik mij daar aan toe te voegen), maar geen onvertogen woord over de discriminatie van de zwarte hoofdpersoon jegens de 'inlanders' van Indonesië. Dat Kwasi een Indische knecht heeft, die hij naar believen mag kleineren, is kennelijk heel normaal.

De conclusie is duidelijk: in sommige opzichten zegt De zwarte met het witte hart meer over de periode 1987-1997 dan over 1837-1900. Toch zou ik zeker niet willen beweren dat het geen lezenswaardig boek is. Het historische feit van de twee Afrikaanse prinsjes die in Nederland werden opgevoed is natuurlijk prachtige stof om aan de vergetelheid te ontrukken. Als iemand dit zou hebben verzonnen, zou niemand hem hebben geloofd. Japin heeft veel studie verricht en alle resultaten in het boek verwerkt. De lezer steekt er beslist iets van op.

De stijl van het boek is heel behoorlijk, al zitten er verschillende erg wijdlopige stukken in. Met name in het reisverslag van Van Mook en de brieven van Kwasi's neef Kwame had flink geschrapt kunnen worden om de vaart erin te houden. Ook het 'name dropping' had wel wat minder gemogen. De schrijver heeft net iets te gretig allerlei historische figuren willen opvoeren, van de Oranjes tot Liszt en Schiller en Multatuli. Ook had Japin wel iets zuiniger mogen zijn met de vele zogenaamd diepzinnige gedachten, bijvoorbeeld 'Als [de Hollander] geen vrij uitzicht heeft, voelt hij zich gevangen. Maar het tegendeel is waar. (…) hoe beperkter je zicht, hoe groter de wil om alles te zien'. Eén keer kan aardig zijn, maar na dit soort wijsheden in vele varianten te hebben gelezen gaat bij mij de lol er een beetje af.

Een merkwaardig detail in het boek is dat beide neefjes volgens Japin seks met elkaar hadden (p. 37-38). Moeten de latere verwikkelingen, waaronder de zelfmoord van neef Kwame en de vreemde verhouding tussen Kwasi en Cornelis worden gezien in het licht van gefnuikte homoseksuele driften? Het komt verder niet echt terug in het verhaal.

Het mooiste deel van het boek is naar mijn smaak het deel dat de Delftse tijd van Kwasi behandelt. Vooral de plotselinge uitsluiting van Kwasi door zijn kostschoolvriendjes en de pesterijen die hij moest ondergaan zijn indringend beschreven. Het verbaast me dan ook niet dat Japin later in interviews heeft aangegeven dat dit deel sterk autobiografisch is. Overigens hebben juist deze pesterijen niet per se met discriminatie te maken. Kwasi moest weliswaar een vernederende 'toverformule' opzeggen , maar in plaats van zwart had daar anders gestaan 'roodharige', 'dikke' of wat dan ook. Waarom het ene kind wordt gepest en het andere niet is meestal een mysterie.

Ik ga de balans opmaken. Enerzijds ligt er een politiek correcte zweem over De zwarte met het witte hart heen, het is soms langdradig en het bevat veel tegeltjeswijsheden. Anderzijds steek je als lezer iets op over de overzeese activiteiten van de Nederlanders in de 19e eeuw en valt er toch ook te genieten van veel fraai geschreven passages. Ik kocht het boek op Schiphol, om het te lezen op het strand van Costa da Caparica. Lezend zat ik aan de monding van de Taag, waar vroeger de Portugezen uitvoeren op weg naar fort Elmina, totdat ze door de Hollanders werden weggejaagd. Dit was geen verspilde tijd. Mijn voorlopige slotsom anno 2007: best een aardig boek.

Jeroen Louis, 31 januari 2007