Ludwig Unger

Ludwig Unger, koosnaam Caesarion, is de zoon van twee beroemdheden. Het personage is vernoemd naar Ludwig Koons: de zoon van kunstenaar Jeff Koons en pornoactrice Cicciolina. Ludwig heeft geen vaste baan en woonplaats maar werkt tijdelijk als barpianist. Hij heeft een aparte band met zijn moeder (zie thematiek) en is erg zorgzaam. Hij gaat met veel vrouwen naar bed omdat hij een bepaalde geborgenheid zoekt.

Martha Unger

Martha Unger is de moeder van Ludwig. Ze is erg mooi en daarom heeft met een carrière als pornoactrice veel succes gehad. Omdat haar schoonheid in verval raakt, heeft men haar niet meer nodig in de porno-industrie. Ze krijgt borstkanker en sterft hier uiteindelijk aan. Martha is eigenwijs en avontuurlijk. Volgens Ludwig weet ze niet wat ze wil.

e. taalgebruik

Tommy Wieringa schrijft erg beeldend. Hij heeft een rijke woordenschat en een originele woordkeuze om de sfeer te beschrijven. Verder gebruikt hij ruimschoots creatieve metaforen en andere beeldspraak. Veel zinnen zetten je tot nadenken. Deze zin bijvoorbeeld bevat beeldspraak, metaforen, originele woorden en filosofische inzichten: ‘Ik keek naar de flonkerende gordijnen van water wanneer ze bommetjes maakten, een van de jongens was de koning van de boer’nplons, hoger kwam de zuil van opspringend water nooit – zo werd ik vanzelf onzichtbaar, een bleke vlek onder de populieren die daar de zomer verdroomde – ik keek, ik absorbeerde het paradijs, en ook al deed ik niet mee, nog altijd komt het me voor als een weeffout in de schepping dat je op een dag niet meer naar de sluis fietst, geen bommetjes meer maakt in een flodderig zwembroekje, niet meer met elkaar worstelt en glad en rap als zeeleeuwen onder water zwemt om meisjes onder te trekken – dat je daar uitgroeit, te groot voor wordt, heb ik altijd beschouwd als een teken dat de ziel bestaat, en dat ze kan bederven.’

Wieringa’s taalgebruik is toegankelijk: het verhaal bevat bijna geen ingewikkelde woorden of complexe zinnen. Bovendien heeft het boek een ‘lekker ritme’. Het is dynamisch geschreven met een goede afwisseling van zinslengte.

Verdieping

a. motieven en symboliek

Aftakeling en verval zijn de belangrijkste motieven. Dat verval komt voor in verschillende vormen. Ludwigs vader vernietigt met zijn project een hele berg. Dit is de meest letterlijke vorm van verval. De schoonheid van Martha Unger vergaat waardoor ze haar carrière als pornoster op moet geven. Ze sterft aan de gevolgen van borstkanker. Ook de stervende konijnen, de miskraam van Sarah en de oudere vrouwen met wie Ludwig seks heeft, zijn vormen van verderf.

Net als in Joe Speedboot gaat Caesarion over het wegtikken van de tijd. Het gaat over de onverschilligheid van het leven: alles gaat maar door, wat er ook gebeurt en wie er ook dood gaat. Het huis op het klif dat door erosie in de zee zakt, is hier een metafoor van. Het golfmechanisme van de zee geeft geen kik als het huis in het water verdwijnt.'De echte erosie ging niet over een huis maar over de tijd, ik had de tijd in werking gezien, het zijn, het niet-zijn, de schitterende onverschilligheid.’ Het leven is een en al aftakeling.

Een ander motief is de hechtenis van Ludwig aan zijn moeder. Zijn Odyssee symboliseert hiervoor. Doordat Ludwig zich zo hecht aan zijn moeder, kan hij geen eigen leven leiden. Aan het eind van het boek strooit hij de as van zijn moeder uit over de zee. Dit is een symbool dat hij zijn ouders loslaat en met zijn leven begint. ‘Ik was alleen, en alles begon.’

b. thematiek

Caesarion gaat over de band tussen moeder en kind. Ludwig groeit op zonder vader. Tijdens zijn jeugd lijdt hij aan het oedipuscomplex: hij heeft seksuele gevoelens voor zijn moeder en fantaseert regelmatig over haar. Later deelt hij regelmatig met oudere vrouwen het bed, wat ook een onderdeel van dit complex is.

Omdat zijn vader is weggelopen, voelt Ludwig een grote verantwoordelijkheid voor zijn moeder. Hij voelt zich geroepen om haar te redden en neemt daarom de rol van zijn vader op zich. Dit heet parentificatie. Hij zorgt voor zijn moeder tot aan haar dood en hierdoor heeft hij weinig tijd om een eigen leven te leiden.

Desondanks de zorgzaamheid van Ludwig hebben ze een haat-liefde verhouding. Ludwig is erg afstandelijk en cynisch tegen over zijn moeder. Zij is niet altijd blij met zijn komst en vindt dat hij zich met zijn eigen zaken moet bemoeien. Tegelijkertijd wil Ludwig zijn moeder niet loslaten en is zij jaloers als haar zoon een relatie heeft met Sarah.

c. intertekstualiteit

In de tekst verwijst Wieringa naar andere teksten en toneelstukken. Wanneer de ouders van Ludwig nog bij elkaar zijn, gaat zijn vader een toren voor Martha bouwen. ‘Die toren’ [de toren die er eerst stond ] ‘nodigde uit om aan land te gaan, in Alexandrië, het decor van dat schitterende koningsdrama van de oudheid, met als middelpunt Cleopatra, wier eigen schoot een haven was voor Julius Caesar en Marcus Antonius. De toren van Bodo Schultz zond een andere boodschap uit. Mijd deze haven nu het nog kan, zei hij.’ Ludwig vergelijkt de toren van zijn vader met de Toren van Babel uit de Bijbel omdat beide torens nooit zijn afgemaakt.

In het voorgaande citaat noemt Ludwig ook Caesar en Cleopatra. Het koosnaampje van Ludwig is Caesarion, de zoon van deze twee beroemdheden. Het verhaal van Caesarion komt overeen met dat van Ludwig. Caesar wist eerst niet dat hij een zoon had, net als Bodo Schultz. Zowel Ludwig als Caesarion heeft veel gereisd, ook de moeder achterna. Er is echter één belangrijk verschil. Als zijn moeder is gestorven, gaat Caesarion naar Alexandrië. Hij wordt op zijn reis vermoord. De dood van zijn moeder is voor Caesarion dus fataal, maar voor Ludwig juist een poort naar het echte leven. (Bron: http://en.wikipedia.org/wiki/Caesarion)

d. Wereldbeeld schrijver

Ludwig past precies in deze tijd, volgens Wieringa. Hij vindt dat we leven in het vaderloze en leraarloze tijdperk. Kinderen hebben een man nodig als voorbeeldfiguur, die je zegt hoe het moet en die je bij zijn vrouw weghoudt. Dit beeld komt terug in het leven van het personage Ludwig. Hij is zonder vader opgegroeid en heeft zijn leven lang zich gehecht aan zijn moeder. Nu heeft hij geen vaste baan, geen woonhuis en ook geen serieuze relatie.

Volgens Wieringa is het leven in een en al aftakeling. We worden geboren en leven naar onze dood. Filosofie leert ons daarom niet hoe we moeten leven, maar hoe we moeten sterven. Deze visie zien we terug in de thema’s en motieven van zijn boek, zoals de erosie van het huis.

Tot slot heeft Tommy Wieringa een aantal overeenkomsten met het personage. Ten eerste heeft hij veel rondgetrokken in zijn leven. Hij is als kind geëmigreerd naar Nederland. Ook Ludwig reist veel. Ten tweede heeft één ouder hem opgevoed. Tommy is opgegroeid met alleen zijn vader, Ludwig woont alleen met zijn moeder.

Ten slotte is Wieringa evenals Ludwig tegen alternatieve geneesmethoden. Dit verwerkt hij in het plot door Ludwigs moeder te laten sterven aan borstkanker omdat ze geen normale behandeling wil.

Receptie
a. recensies

Vullings, J. , ‘Man in het midden’, In: Vrij Nederland (16-05-2009)

Wieringa is de grootste romanticus

In Tommy Wieringa's nieuwe roman Caesarion moet de zoon van een duistere kunstenaar en een ex-pornoster zijn eigen weg proberen te vinden. Het fraai geschreven verhaal vormt de culminatie van al het eerdere werk van de schrijver.

Zo langzamerhand tekent zich het signalement af van een Tommy Wieringa-roman

Het leven van anderen geeft hij vorm in zijn boeken. Misschien ook wel zijn eigen leven, maar dan indirect, via andermans wedervaren. Hij is een romantisch schrijver, dus zijn romans bevatten liefdesgeschiedenissen, die niet zelden treurig uitpakken. Ook de teloorgang van vriendschap is een constante. Naar het verleden wordt omgezien, nostalgisch, want dat is voorgoed voorbij. Zijn grootste succes Joe Speedboot (2005) voegde aan dit alles nog de charme van een jongensboek voor alle leeftijden toe, zoals Mark Twain die schreef, met personages die van puber prille adolescent worden en die hun dromen en dadendrang nog niet laten begrenzen door nuchterheid, conventie en realiteitsbesef. Als die Speedboot een vliegtuig bouwt om de naaktlopende buurvrouw te bespieden, waarom ook niet?

Het verbaasde mij dan ook niet toen ik van boekhandelaren hoorde dat vooral jonge lezers Joe Speedboot in huis halen. Komt daarbij dat die roman in de provincie speelt, jeugd en kalverjaren op het onbezorgde platteland bezingt. Ook dat kan een verklaring zijn voor het uitzinnige succes van Wieringa's roman, negenentwintig drukken, meer dan driehonderdduizend exemplaren verkocht. Maar, belangrijker,Joe Speedboot is simpelweg een leuk boek, dat van vertelplezier getuigt.

Wieringa's nieuwe roman Caesarion voldoet weliswaar aan het boven verstrekte signalement - een romantische levensgeschiedenis, zij het nu een leeftijdsfase verder: de adolescentie. Maar voorspelbaar? Integendeel.

Wieringa heeft met Caesarion de roman geschreven waarin zijn oeuvre tot dusver culmineert. Ik denk onder meer aan de van meet af aan getoonde ambitie, zoals die nog ongericht spookte in zijn debuut Dormantique's manco (1995); aan de hang naar verbeelde biografica in Alles over Tristan (2002); het magisch herscheppen van een jeugd in Joe Speedboot, aan zijn betreden van de wereld in de reisverhalenbundel Ik was nooit in Isfahaan (2006); en aan zijn moralistische gedachten over lust en moraal uit de essaybundel De dynamica van begeerte (2007). Zelfs echoot Caesarion de inleiding die hij schreef bij de tweede druk van Werner Herzogs Over een voettocht door de kou (2006).

Waagstuk

Wieringa's ambitie schuilt al in de titel. In de (koos)naam van je hoofdpersoon de tragische geschiedenis laten meezingen van het kind van Julius Caesar en Cleopatra, is van een hooggestemdheid die een schrijver zich literair moet kunnen veroorloven. Zo'n titel is, zeker heden ten dage, niet minder dan een waagstuk. Wordt de daarmee direct opgeroepen pretentie niet waargemaakt door de roman, blijkt er vrijelijk en dus ijdel en potsierlijk geput uit de grabbelton van mythologie en geschiedenis, dan portretteert de schrijver zich als kwastige blaaskaak. Met afschuw gedenken we Marcel Mörings megamislukking Dis (2006).

Caesarion dus, kleine Caesar - de koosnaam die hoofdpersoon Ludwig Unger van zijn moeder krijgt. 'Haar oudste droom omtrent mij: haar zoon de concertpianist, de oude zalen van Europa. De culturele bovenwereld, eindelijk. Caesarion, de fusie van het seksicoon en de kunstenaar, schoonheid en schepping. Zoals de zoon van Julius Caesar en Cleopatra de vereniging had moeten zijn van hun beider talent, hun genie.'

Ludwig heeft twee beroemde ouders. Zijn uit Oostenrijk afkomstige vader Bodo Schultz is een duistere conceptuele kunstenaar wiens visionaire, groteske, gewelddadige werk doordesemd is van vernietigingsdrang. In zijn project Abgrund blaast hij in Midden-Amerika een berg op - dat werk. Ludwigs moeder, geboren op het platteland nabij Groningen, is een wereldberoemd pornoactrice, collegaatje van Linda Lovelace en consorten. Voor Bodo verlaat ze de wondere wereld van de porno.

Al vrij snel na Ludwigs geboorte heeft Bodo vrouw en kind verlaten, in Alexandrië achtergelaten - sindsdien is hij afwezig in het gezin. Moeder en zoon verhuizen vervolgens naar familie op het Groningse platteland en daarna naar een huis op een eroderende klif in Oost-Engeland. Telkenmale laat Ludwigs moeder hem achter. Wie hij is, waar hij vandaan komt, wie zijn ouders zijn, wie hij moet worden, dat moet hij zelf uitzoeken in deze onconventionele bildungsroman. Zijn naam is de belofte die hij zelf waar moet maken. Zoals de geschiedschrijvers bar weinig kunnen verhalen over de historische Caesarion; hij is vermoedelijk vermoord op last van tegenstanders van zijn ouders. De dichter Kavafis dichtte over hem: 'Daar kwam je dan met je onbestemde charme. / In de geschiedschrijving zijn er maar / een paar regels over je te vinden, / en zodoende kan ik je vrijer scheppen in mijn geest.'

Zoals de historische Caesarion niet verder mocht leven vanwege de naam en faam van zijn ouders, is Ludwig, de moderne Caesarion, degene die niet aan zijn leven toekomt door zijn ouders. De eenentwintigse-eeuwse Caesarion van een leven voorzien, als het kind dat belast is met verwachtingen van grootsheid, met afwezige ouders, met gebrek aan voorbeelden, dat was Tommy Wieringa's ambitieuze taak in deze roman over de kunst van het leven.

Natuurgenezers

Caesarion opent als zo'n gedragen Engelse roman waarin de hoofdpersoon om reden van een begrafenis terugkeert naar de streek van herkomst. Zo'n verhaal waarin lange tijd niets gebeurt. Goed, hij ontmoet een maat uit zijn rugbyteam, vindt emplooi als barpianist in de plaatselijke pub en leert een inheemse schone kennen. Op grond van dat begin zou je Wieringa eerder kunnen classificeren als verteller dan als schrijver.

Pas na lezing van het gehele verhaal, dat zowel een Muttersuche als een Vatersuche bevat, kriskras over de wereld, blijkt de reden van deze inertie: rouw. Rouw na de aangrijpende dood van zijn moeder, door kanker die vanwege haar misplaatste vertrouwen in allerlei natuurgenezers fataal heeft kunnen uitzaaien. Daar in Oost-Engeland herinnert Ludwig zich zijn leven, dat vervolgens in geuren en kleuren, in glanzende taal voorbijtrekt.

Want ja, Wieringa's taal, zijn schrijfstijl, is datgene waarmee hij de grote ambitie die deze roman stelt ten volle waarmaakt. Hij bespeelt moeiteloos, als de begenadigde pianist Ludwig, verscheidene, sterk uiteenlopende registers: lyriek, ironie, botte nuchterheid. De culturele verwijzingen - die betekeniszwangere namen alleen al - waarmee deze roman, als loflied op de verbeelding, gelardeerd is, lijken mij, eerder dan als intertekstueel spel, bedoeld om zachtjes sferisch te resoneren, als getuigen van een onbegrepen verleden dat niettemin doorwerkt in het huidige bestaan van Ludwig. Af en toe scheert Wieringa langs de kitsch met zijn hooggestemde lyriek, maar telkens gaat het goed, door zijn psychologisch inzicht. Al houd je je hart vast: 'Dit was niet de wereld die ik kende. Deze cascade van zintuigelijke verrukkingen die mijn ziel binnen tuimelde.'

Hij schrijft even intens over een rugbytraining, over seks met zestigjarige vrouwen als over de gruwelijke laatste dagen van Ludwigs moeder. Hij 'schakelt' moeiteloos tussen mythe en realiteit. 'We kijken uit over de mythische zee, de grens tussen water en lucht is opgeheven, witte zeilen drijven in de hemel, zonen die het beest verslagen hebben en nu huiswaarts keren,' zo eindigt een hoofdstuk. Waarna het volgende begint met: 'Het toestel landt vroeg in de morgen.'

Hij rijgt vondst aan vondst, of het nu over ogen gaat 'die honger en schaamte seinen', verhuisdozen vol voorwerpen die 'aan hun wachttijd in het donker begonnen', een jonge vrouw met een zwaar montuur op haar neus: 'Haar brillenglazen waren vijvers vol minachting.' Tommy Wieringa is, ik zeg het u, de grootsteromanticus uit de levende vaderlandse letteren. Over 'de slapeloosheid van geliefden' gaat het van: 'Fluisterend nemen we hapjes van elkaars levensloop.'Ook is hij een onverbeterlijke moralist. In zijn essaybundel De dynamica van begeerte schetst hij een van lust vergeven wereld waarin moraal niet meer telt. Die gedachte speelt ook in Caesarion, waarin Ludwigs ouders beiden immorele kunst maken. De vader, die doet denken aan Wim Wenders met zijn Fitzcarraldo-project en kolonel Kurtz uit Apocalypse Now, de moeder die een Sylvia Kristel-achtige diva gelijkt uit de glamourtijd van de porno. Via Ludwigs bestaan laat Wieringa zien wat hun kunst zonder moraal aanricht. De eerste schadepost komt door hun ontaard ouderschap. Hoe kun je aan de liefde toekomen als je niet weet wie je vader en moeder zijn, vraagt het aan Plato ontleende motto in deze roman. Dat kan dus niet, antwoordt Ludwigs bestaan.

Zonnebril

Hij is de eeuwige man in het midden, tussen zijn vader en moeder, tussen het licht en de schaduw, tussen verleden en heden, tussen leven en vegeteren. Hij, de virtuoze pianist, stelt van de weeromstuit zijn licht onder de korenmaat; hij speelt in kroegen evergreens om mensen een goed gevoel te geven. Hij heeft geen oog voor de enige die in staat is hem houvast te bieden, tussen al die uitersten: het Amerikaanse meisje Sarah die hem - heel symbolisch - een zonnebril leent, om het licht te dempen dat hij niet kan verdragen.

Uiteindelijk leert Caesarion, parabelgewijs, met dank aan de leer van Boeddha, dat de totale onthechting, het afschudden van de ballast van vaders en moeders, pas tot een levensdynamiek kan leiden ten antwoord op de vigerende zinloosheid in het ondermaanse. Tja. Hoe geldig is zulke hemelse wijsheid? Minder universeel, dunkt mij, dan de feilloze psychologische inzichten en fraaie zinnen die Wieringa's vitale roman ons zo gul biedt.

b. eigen mening

Met lof sprak ik over Wieringa’s Joe Speedboot. Een citaat uit mijn boekverslag over dit meesterwerk: ‘Het boek bevat mooie ruimtebeschrijvingen vol gevatte beeldspraak en originele metaforen. (…) Muziek waarop je eeuwig kunt blijven dansen.’

Over Caesarion ben ik minder enthousiast. Ook hier heeft Wieringa een rijke woordenschat en een originele woordkeuze om de sfeer te beschrijven. Verder gebruikt hij ruimschoots creatieve metaforen en andere beeldspraak. Echter, hier vind ik dat de beeldspraak gekunsteld overkomt. Het lijkt of Tommy Wieringa wil laten zien hoe poëtisch hij is aangelegd. Er zijn te veel ‘tierelantijntjes’ in één stuk tekst gepropt waardoor het effect van de metafoor afneemt. In elke alinea komen een aantal metaforen voor. Bovendien is veel van deze beeldspraak vergezocht of overbodig, zoals ‘Haar brillenglazen waren vijvers vol minachting’ of ‘De secretaresse hernam haar positie achter de Mac, haar vingers met lange laknagels in de aanslag als een pianist voor aanvang van een concert.’

Een ander punt van kritiek vind ik de samenhang. In Joe Speedboot hangen de gebeurtenissen in het verhaal meer samen met elkaar dan in Caesarion. Van sommige delen zie ik het nut niet. Linny Wallace of Warren bijvoorbeeld spelen slechts een

oppervlakkige rol in het verhaal.

Ook wordt de lezer in het begin in het diepe gegooid door veel open plekken. Echter, veel vult de schrijver al snel weer in. Persoonlijk houd ik ervan wat langer ‘rond te spartelen’ en te puzzelen naar de waarheid.

Ook wordt de lezer in het begin in het diepe gegooid door veel open plekken. Echter, veel vult de schrijver al snel weer in. Persoonlijk houd ik ervan wat langer ‘rond te spartelen’ en te puzzelen naar de waarheid.

Wat ik wel goed vind aan het boek, zijn de motieven en de intertekstualiteit in het verhaal. Die heeft de schrijver goed in het verhaal verweven. Ook leest het boek gemakkelijk weg. Wieringa’s taalgebruik is toegankelijk. Het verhaal bevat bijna geen ingewikkelde woorden of complexe zinnen. Het boek heeft een ‘lekker ritme’: het is dynamisch geschreven met een goede afwisseling van zinslengte. Tot slot vind ik de plaatskeuze erg origineel. Het eroderende klif dat staat voor de onverschilligheid van het leven vind ik goed en ‘raak’ gekozen. Sommige metaforen zijn dus wél mooi, geraakt en diepzinnig.

Kortom: Caesarion had van mij iets meer diepgang en iets minder beeldspraak mogen bevatten. Het boek leest echter gemakkelijk weg en bevat veel originaliteit.