Thema

Het verhaal gaat over de oudere man Maarten, hij woont in Amerika. Maarten lijdt aan dementie. Hierdoor vergeet hij steeds meer.  In de loop van het verhaal kan hij zich bijna niets meer herinneren en gaat hij rare dingen doen. Uiteindelijk komt hij in een inrichting terecht en zijn zijn gedachten heel erg onsamenhangend.

 Vertelwijze

In dit boek lees je veel gedachten van Maarten. Het is soms moeilijk om te volgen omdat hij heel erg onsamenhangend denkt door zijn dementie. Zo denkt hij soms dat het oorlog is of wordt er iets gezegd en 1 zin verder vraagt hij zich af wat er toen werd gezegd.

Ook is de lay-out van het boek aan het eind een beetje raar. Het zijn allemaal korte alinea’s van 4 tot 6 regels en dat zijn dan vlagen van zijn gedachten.

 Titel, ondertitel en motto

De titel van het boek is Hersenschimmen. Dit boek heeft geen ondertitel.

Titelverklaring: Doordat Maarten aan dementie lijkt worden situaties voor hem steeds waziger. De mensen in zijn leven beginnen voor hem op schimmen te lijken. Ook zijn zijn herinneringen niet meer dan hersenschimmen. Aan het eind van het boek ziet hij alleen nog maar schimmen omdat hij niet meer kan plaatsen wie die personen zijn.

 Het motto is: “A touching dream to which we all are lulled but wake from separately”

Dit is een stuk uit een gedicht van Philip Larkin. Als je het naar het nederlands vertaalt betekend het: “Een mooie droom waar iedereen wordt ingewiegd, maar waar elk afzonderlijk uit wakker wordt”

 Opbouw

In het boek is er 1 verhaallijn, dat is die van de dementerende Maarten. Eerst is het een normale schrijfstijl maar op het eind word de structuur veranderd. Maarten zich steeds minder herinnert en alles steeds meer in vlagen voor hem over komt worden het allemaal zinsstukjes. Aan het einde van het boek en ook het verre stadium van dementie worden het meer woorden dan zinnen. Uiteindelijk is het allemaal niet meer te volgen.

 Personages

 Maarten Klein

De hoofdpersoon in het boek is Maarten Klein. Maarten is 71 of 72 jaar, geboren in Alkmaar, maar woont al een hele tijd in Amerika. Hij werkte als notulist bij de IMCO, hij is nu gepensioneerd. Maarten is een lieve man die zijn vrouw heel graag ziet. Als hij kon dan zou hij zijn vrouw nog altijd zo verwennen zoals hij dat vroeger deed. Hij heeft nog heel jeugdige ideeën. Maarten leer je het beste kennen omdat hij het verhaal vertelt, je zit in zijn denkwereld. Op het einde is hij enorm verward en weet hij soms niet waar hij is of wat hij doet.

 Vera Klein

Vera, Maartens vrouw, is een belangrijk persoon in het boek. Ze is 50 jaar met Maarten getrouwd. Zij is ook de eerste die de dementie van Maarten opgemerkt, ze schakelt dan ook de dokter in. Ook helpt ze hem bij het herinneren van dingen. Zij neemt de moeilijke beslissing Maarten op te laten nemen in een gesticht.

 Historische tijd

Het verhaal speelt zich ongeveer 10 tot 20 jaar geleden af. Dat kan je merken omdat er wel de moderne dingen als een auto, televisie en telefoon zijn. Maar dingen zoals computer en mobieltjes zijn er nog niet.

 Plaats en ruimte

Het verhaal speelt zich grotendeels af in het huis van Maarten en de omgeving daarvan. Aan het eind gaat hij naar een verpleegtehuis.

Maarten woont in Gloucester, aan de oostkust van de Verenigde Staten, even ten noorden van Boston. Verder is voor het verhaal van belang dat het in de winter is. Een koude omgeving met veel sneeuw.

 Tijdsduur

De duur van het verhaal is ongeveer 9 dagen. Niet al deze dagen worden compleet verteld maar er zitten tijdssprongen in.

Elke nieuwe dag begint met een cursief gedrukte zin.

 Tijdsvolgorde

Dit verhaal wordt in chronologische volgorde verteld. Er zitten wel een aantal flashbacks in, hierin denkt maarten terug aan zijn jeugdliefde. Alleen hij verward die gebeurtenissen en denkt dat het met Vera was.

 Perspectief

Het verhaal wordt verteld vanuit een ik-perspectief. Het is een verhaal dat door de hoofdpersoon, Maarten, zelf vertelt

wordt in de ik-vorm. Ook weet Maarten nog niet wat er verder gaat gebeuren.

Maar naast het ik-perspectief is het ook een onbetrouwbaar perspectief. Maarten weet na verloop van tijd bijna niets meer. Je kunt dit zien aan de wijze waarop hij aan het einde zijn vrouw beschrijft, maar zelf geen idee heeft wie het is. Omdat hij de dingen niet meer uit elkaar kan houden, kun je er niet op

vertrouwen wat nu echt is en wat hij denkt dat echt is.

 Samenvatting

Bron: Literair

Lexicon

 De 71- of 72-jarige Maarten Klein woont met zijn vrouw Vera in Gloucester, aan de oostkust van de Verenigde Staten, even ten noorden van Boston. In de jaren vijftig zijn ze uit Nederland naar Amerika geëmigreerd. Hun twee kinderen bleven in Nederland wonen. Maarten werkte tot zijn pensionering bij de Intergovernmental Maritime Consultative Organisation (IMCO), een instituut voor visserijonderzoek in Boston. Op een winterse dag kijkt hij uit naar de schoolbus met kinderen die elke morgen bij zijn huis stopt. Hij denkt terug aan zijn vader, die griffier bij de rechtbank was en thuis temperatuurgrafieken bijhield en aantekeningen over het weer maakte. Uit opmerkingen van zijn vrouw wordt duidelijk dat Maarten een beetje verstrooid begint te worden: het is zondag, dus de kinderen hoeven niet naar school. Hij denkt dat het ochtend is, maar het is al middag. Eerder vergat hij al zijn koffie op te drinken en voor Vera hout uit de schuur te halen, hoewel ze hem daar tweemal om had gevraagd. Hij zoekt de schuld van zijn vermoeidheid en concentratieverlies voorlopig bij de lange winter. Maarten piekert over zijn vergeetachtigheid. Er is iets mis, maar hij weet niet precies wat. Hij betrapt zich erop dat hij hardop in zichzelf praat. Woorden die hij alleen gebruikte op zijn werk duiken plotseling op in zijn conversatie met Vera. Zijn gedachten dwalen vaak af naar gebeurtenissen uit het verleden, vooral uit zijn jeugd, uit de Tweede Wereldoorlog en uit de tijd dat hij op kantoor werkte. Soms roepen de herinneringen handelingen op waarvan hij zich niet bewust is. Als hij terugdenkt aan het mislukte vlechtwerkje dat hij op de kleuterschool van stroken papier maakte, scheurt hij onbewust de krant aan repen. De juffrouw vroeg hem destijds de potlodendoos te halen en Maarten gaat hem zoeken. Tijdens een wandeling met de hond Robert verliest hij zich weer in het verleden. In het meisje achter de bar van het café‚ waar hij even uitrust, herkent hij zijn eerste vriendin. Daarna komt hij in het antiquariaat waar hij kort daarvoor The Heart of the Matter van Graham Greene kocht. Maarten kan zich het boek op dat moment niet herinneren, hoewel hij er thuis af en toe een stukje in leest. Als hij mijmerend verder dwaalt door de stad, vindt Vera hem, ze maakte zich ongerust en is hem met de auto gaan zoeken. De symptomen van Maartens dementie worden duidelijker en heviger. Vera heeft de deur Op slot gedaan toen ze even weg moest, maar Maarten breekt hem open om naar een IMCO-vergadering te gaan. Het gereedschap neemt hij mee in zijn aktetas. Hij gaat echter niet als vroeger met de trein naar Boston, maar loopt naar een vakantiehuisje, waarvan hij de deur ook forceert. Terwijl hij wacht op de anderen oefent hij zijn betoog, waarin hij zijn twijfel uitspreekt over de zin van de organisatie, die aan de hand van computerprognoses aanbevelingen doet over vangst quantums. Dan realiseert hij zich de situatie en gaat hij op weg naar huis; hij vergeet echter zijn tas. Vera is bij dokter Eardly geweest. Hij heeft haar aangeraden met Maarten foto's te bekijken om zijn herinneringen te ordenen. Maarten herinnert zich tot in de details het verhaal bij een foto uit zijn jeugd, maar kan andere gebeurtenissen, zoals het bezoek van zijn kinderen uit Nederland drie jaar geleden, niet plaatsen. Later weet hij dat weer, maar als de deur wordt gerepareerd kan hij zich het niet herinneren dat hij hem heeft opengebroken. Op het bezoek van dokter Eardly reageert Maarten met een redevoering, die imponerend bedoeld is. Daarna realiseert hij zich met machteloosheid, woede en angst dat hij niet meer helemaal meester is over de taal: hij moet zinnen soms eerst vanuit het Nederlands in het Engels vertalen voordat hij ze kan uitspreken en heeft moeite met het benoemen van voorwerpen. Steeds meer vermengt Maartens verleden zich met zijn dagelijks leven. Maarten verwart Vera met zijn moeder en zijn huis met dat van zijn grootouders. Wat zijn vrouw hem het ene moment vertelt, kan hij direct daarna weer vergeten zijn. Als zij weg is, slaat Maarten een ruit in om de hond binnen te laten. Daarna vergeet hij het gas uit te zetten. Bij het volgende bezoek van de dokter ziet Maarten hem als een tegenstander in een moeilijke onderhandeling. Hij gaat hem verbaal te lijf met een vergaderstrategie van zijn ex-collega Karl Simic. Als de dokter hem een kalmerende injectie wil geven slaat hij hem de spuit uit handen. Op dat moment waant hij zich in de oorlog. Omdat de toestand gevaarlijk wordt, komt de gezinshulp Phil Taylor inwonen om op Maarten te letten. Deze vergeet steeds wie zij is en waarom ze er is, en verwart haar met zijn pianolerares van vroeger en met zijn dochter. Als hij tweemaal in een nacht door het huis dwaalt, geeft Phil hem een injectie. Maarten wordt wakker doordat hij in zijn bed heeft gepoept. Vera en Phil maken de riemen los waarmee hij was vastgebonden en wassen hem in het bad; Maarten krijgt daarbij een erectie. Pas als hij het aanraakt beseft hij vol schaamte dat het zijn geslacht is dat boven water uitkomt. Maarten ontsnapt nog een keer uit het huis en komt na een wandeling door de duinen terecht in het zomerhuisje waar hij eerder zijn aktetas had laten staan. De vuurtorenwachter ziet hem lopen en brengt hem terug naar huis in zijn jeep, waardoor Maarten hem houdt voor een Amerikaanse soldaat tijdens de bevrijding. Even later komt dokter Eardly, die Maarten voor een soldaat in burger houdt. Als de dokter hem een kalmerende injectie wil geven denkt hij dat hij wordt verdacht van collaboratie. Als Maarten wakker wordt, maakt hij een vuur in de open haard en verbrandt hij uit het album de foto's waarop hij is afgebeeld. Hij herkent zichzelf niet meer. Vera en Phil binden hem op een stoel vast. Ook hen herkent hij niet meer. Dan wordt hij in een ziekenwagen naar een inrichting gebracht. Er dringen nog maar flarden van buiten tot Maarten door; zijn wereld is gekrompen tot zijn onsamenhangende, maar soms plotseling heldere gedachten, waarin de taal een belangrijke rol speelt. Het boek eindigt met een mededeling die hij nog wel opvangt, al beseft hij niet dat die van Vera komt: zij vertelt hem dat de lente op het punt staat te beginnen.

 Eigen mening

Ik vind het boek hersenschimmen niet echt een heel leuk boek. Het onderwerp spreekt me opzich wel aan, ik vind het namelijk wel leuk om te lezen hoe de ziekte Maarten veranderd en hoe snel dat ook gaat. Maar ik vind dat het boek een beetje langdradig en moeilijk word geschreven. Ik heb een aantal keer gehad dat ik een stuk echt niet meer snapte en dat is best vervelend.

Het woordgebruik dat de schrijver gebruikt is best lastig en de zinnen zijn erg uitgebreid. Ik denk dat dat komt omdat het al een wat ouder boek is en dat dan sommige woorden niet echt meer gebruikt worden in mijn dagelijks leven.