Feitelijke 
Titel: De hormoonfabriek
Oorspronkelijke titel: idem
Auteur: Saskia Goldschmidt
Verschijningsdatum 1e druk: oktober 2012
Gebruikte druk:1e
Aantal bladzijden: 288
Uitgeverij: Cossee
Verfilmd als: n.v.t
Verslag geschreven door: Kees van der Pol

Biografie auteur
Saskia Goldschmidt is schrijfster van het boek Verplicht gelukkig dat verscheen in 2011. Tijdens haar research voor dit boek stuitte ze op het onderwerp voor haar tweede boek De hormoonfabriek, dat in oktober 2012 verschijnt.Saskia Goldschmidt schrijft ook Columns en teksten voor de jeugd. Ze is het kind van een vader die het concentratiekamp Bergen Belsen overleefde en daardoor “verplicht gelukkig” moest worden. Daarover schrijft ze in haar eerste roman.

Flaptekst
Liefde en venijn tussen twee broers, tegenstrijdige belangen tussen commercie en wetenschap, met bronsthormoon volgestopte fabrieksmeisjes en door testosteron voortgedreven kerels – De hormoonfabriek is een bloedstollend verhaal geïnspireerd op historische feiten, waarin het zicht op

goed en kwaad soms wordt vertroebeld door de roes van de vooruitgang.

De succesvolle ondernemer Mordechai de Paauw, Motke voor vrienden, kijkt terug op zijn leven terwijl hij in een bed ligt met een ijzeren rand, dat lijkt op de kooien waarin de proefdieren van zijn laboratorium werden opgesloten. Hij realiseert zich dat het hem niet gelukt is fatsoenlijk te leven.

In de jaren twintig van de vorige eeuw stonden hij en zijn tweelingbroer Aron aan het begin van een adembenemend project. Samen met de beroemde hoogleraar en farmacoloog Rafaël Levine richtten ze een bedrijf op, waarin het slachtafval van Motkes vleesfabriek gebruikt werd voor het ontwikkelen van hormoonpreparaten.
De omstandigheden aan het begin van de onderneming zijn niet gunstig. Armoede en criminaliteit in de katholieke provinciestad, de klassenjustitie die in het interbellum gemeengoed is en het opkomend antisemitisme vormen een giftig mengsel. Maar Motke zet door, geen prijs lijkt te hoog. Als na de Tweede Wereldoorlog de balans wordt opgemaakt, blijkt dat niemand ongeschonden uit de strijd is gekomen.

Motto
Het Engelstalige motto is van de schrijver Dylan Thomas.
“ Do not go  gentle into that good night.
Old age should burn and rave at close of day
Rage, rage against the dying of the light.”

Vrij vertaald: "Ga niet op een zachtmoedige manier die goede nacht (de dood in) maar aan het eind van je leven moet je branden en tekeergaan tegen het sluiten van de markt. Verzet je, vecht tegen het doven van het licht.
Het motto van deze roman is daarom uitstekend van toepassing op Mordechai de Paauw, de stokoude man die terugkijkt op zijn leven en nog steeds geen zachtmoedige blik op de wereld heeft.

Opdracht
Er is geen opdracht.

Eerste zin van het boek
“Iedere dag zak ik weg in de somberheid die veel van mijn geleefde tijd gekenmerkt heeft.. Ik ken ze goed, de dagen dat je met je poten in een stroperige, smerige smurrie staat en iedere beweging teveel energie kost. (blz. 5)  

Quotes
“In feite zijn we voortdurend slachtoffer van ons lid, van onze roede, van ons haantje. Dat autonome orgaan dat mijn geest dicteerde, mijn handelen bepaalde, dat mijn ratio overmeesterde en de regie overnam. Wat heb ik het gehaat geleefd te worden door die onbeheersbare driften. En wat heb ik ervan genoten. Daarom kijk ik nu met een mengeling van opluchting  en grote droefheid naar de huidige staat van mijn geslacht, dat zachte, willoze, weke en doodse kwabbetje dat als een uitgezakte pancreas onder een lillende rand buikvel hangt, een de hele dag door stinkend vocht druppelt, omdat niet alleen ikzelf maar ook het beest zijn controle verloren is. (blz.27)

“Nog een paar dingen, Motke”, zei hij, terwijl hij zijn verfomfaaide overhemd losknoopte. “Na vandaag wil ik niets meer met je te maken hebben. Je bent mijn broer niet meer. Als ik mijn straf heb uitgezeten, keer ik niet meer terug naar dit klotegat. En let erop dat Roosje krijgt wat ze nodig heeft. Nu ga ik douchen, dan mag je me wegbrengen en daarna zijn we mannen geworden die geen broer meer hebben en geen broer meer zijn.”(blz. 147)

“Nee, nee, nee, toeval bestaat dit. Dit addergebroed is niet een lukraak opgedoken seksbom aan wie mijn benjamin zich per ongeluk vergrepen heeft, mijn Ezra is er ingeluisd, uitgerekend net voordat hij gebruik zou maken van zijn vetorecht om een beursgang van ons bedrijf te voorkomen, Maar hij is niet alleen in de val van de grootgraaiers gelopen, hij is ook het slachtoffer van een zorgvuldig door drie generaties vrouwen opgezette wolfsklem. Dat zaadschieten , waaraan het bestaan van twee bastaards ten grondslag ligt, wordt nu alsnog gewroken, na een bokkige stilte van tientallen jaren, waardoor ik in de valse veronderstelling leefde dat de oude wonden ook bij  wat men mijn slachtoffers pleegt te noemen geheeld zouden zijn. (blz. 283)

Trivia  
Bij haar onderzoek in de archieven van de medicijnenfabriek Organon in Oss stuitte de schrijfster op documenten waarin sprake was van seksueel misbruik van fabrieksarbeidsters. Ook andere elementen (de drang voor/na de oorlog om over hormonen te beschikken) waren interessant genoeg om er een roman (en geen non-fictie) over te schrijven. In interviews hecht de schrijfster er aan om steeds mee te delen dat ze niet de situatie van Organon beschrijft, maar dat het bedrijf model gestaan heeft voor de roman is vrijwel zeker.

 Samenvatting
In het eerste hoofdstuk deelt de ik-verteller Mordechai de Paauwe (koosnaam: Motke) aan de lezer mee dat hij al heel oud is en dat hij flink aan het aftakelen is. Hij is 97 jaar en hij vertelt over de geschiedenis van de medicijnfabriek Farmacon. Motke vertelt meteen dat hij de oude fabriek (vleesfabriek) van zijn vader na diens dood heeft overgenomen en dat hij de leiding moest delen met zijn tweelingbroer Aron. Waar Motke de macho uithangt en veel vrouwen versiert, is Aron een heel rustige man die geen vrouwen heeft en zich moreel  negatief uitlaat over de levenswijze van zijn broer die zijn vrouw Rivka Salomons aan de lopende band bedriegt. Motke vertelt dat hij deze Rivka op een Amsterdams feestje waar veel joden bijeen waren, had versierd; hij was met haar naar een plek langs de Amstel gevaren en had haar daar verleid. Acht weken later blijkt ze zwanger te zijn en hoewel Motke helemaal niets voor een huwelijk voelt (de gevangenis) wordt hij moreel gedwongen een huwelijk aan te gaan. Zo iets kan natuurlijk niet goed gaan met een man die zijn seksuele driften niet kan beheersen. Hij is een contract aangegaan met de Duitse (en joodse) wetenschapper Rafaël Levine die  grote hoeveelheden insuline weet te produceren, maar ook veel geld van de directie van de vleesfabriek nodig heeft om zijn experimenten in het laboratorium in Amsterdam te kunnen uitvoeren. Intussen heeft Motke te maken met de pastoor uit het dorp waar de fabriek staat. Deze man vreest voor het seksueel welzijn van de fabrieksmeisjes. Daar heeft hij alle reden toen, want vooral Motke weet wel raad met zijn eigen seksuele behoeften.

Het wordt helemaal feest, wanneer Levine een patent verwerft voor een bronsthormoon, dat gemaakt wordt uit grote hoeveelheden paardenpis. Motke zorgt ervoor dat meisjes uit de fabriek het hormoon toegediend krijgen. Het moet hen vruchtbaar en geil maken. Bij enkele meisjes die daarna niet zwanger kunnen worden, probeert hij hun zelf een kind te geven. Het rode lichtje op zijn kantoor brandt menigmaal. Hij dreigt de fabrieksmeisjes te ontslaan (met hun familieleden) wanneer ze uit de school klappen. Zijn broer keurt het gedrag van Motke sterk af, scheldt op zijn overspel en Motke wil daarna zijn leven beteren. Het duurt slechts twee weken en daarna besluit hij om zijn lichamelijke behoeften in de toekomst niets meer in de weg te leggen. Hij roept meteen de geilste en stevigste vrouw van de fabriek en gaat lekker met deze Bertha te keer. Hij geeft haar wel een dot centen als een soort zwijggeld mee.

Het derde hormoon van de fabriek wordt een mannelijk hormoon dat uit stierenballen wordt gefabriceerd. Het moet mannen die gecastreerd zijn weer tot leven wekken en andere mannen gewoon aan de gang krijgen op seksgebied. Het hormoon heet testosteron en hiervan is Rafaël Levine zelfs de ontdekker, wat natuurlijk een veel betere financiële situatie voor Farmacon  is.  Omdat zijn broer Aron zo sloom overkomt, nooit initiatieven toont en geen vrouw aanraakt, zorgt Motke ervoor dat hij onder doktersbegeleiding  het nieuwe hormoon krijgt toegediend. Aanvankelijk gebeurt er niets, maar als hij met een arts overeenkomt om de dosis te verhogen, randt Aron  een fabrieksmeisje Roosje aan op een zeer gewelddadige manier. Men is op de fabriek   wel een beetje in rep en roer. Roosje gaat op aandringen van Bertha (de grote, wulpse vrouw) aangifte doen en Motke moet er alles aan doen om zelf buiten schot te blijven. Aron wordt tijdelijk platgespoten en wanneer Motke thuiskomt en hij Rivka alles vertelt, hebben ze weer eens seks met elkaar . Later wordt het  duidelijk dat in die nacht zijn zoon Ezra is verwekt. Maar er wordt toch aangifte gedaan en men kan er niet onderuit om Aron op te pakken. Die schande moet het concern bespaard  blijven en Motke wil zijn broer zelf gaan brengen. Die beseft dat hij het slachtoffer is geworden van een medisch experiment (teveel testosteron) en verklaart dat zijn broer zijn broer niet meer is,. Hij zal later 2 ½ jaar moeten verblijven in de gevangenis. Rivka gaat naar de rechtszaak in Amsterdam, maar blijft lang weg. Ze belt op naar Motke en zegt dat ze Roosje heeft gesproken. Die blijkt al enige tijd zwanger te zijn en ze weet ook van wie.

In oktober 1938 baart Roosje een meisje dat ze Chana noemt. (wat in het Hebreeuws “Genade”  betekent). Twee maanden later komt Ezra ter wereld, de wettige zoon van Motke. Hij is erg trots op het feit dat hij nu een zoon heeft.  De vreugde slaat  om in bezorgdheid, wanneer blijkt dat de crisis in Europa leidt tot de opkomst van het antisemitisme en nazisme. Als Hitler Nederland binnenvalt, wil Motke weg. Hij bezoekt ook nog Aron in de gevangenis, maar die wil niet weg uit Nederland. Het gezin De Paauw kan door connecties die Motke in de wereld van de diplomaten heeft opgebouwd via  Portugal naar Engeland.  Rafaël Levine blijft in Amsterdam en blijkt later  met allerlei slinkse wegen er in te slagen in leven te blijven (de joden waren in de WO II natuurlijk opgejaagd wild)

Tijdens de oorlog werkt Motke de Paauw heel hard om de belangen van zijn bedrijf  in tact te houden. Hij wil na de oorlog direct een flinke doorstart maken. Wanneer hij na de oorlog terugkeert naar het dorp waar de fabriek staat, ontvouwt hij zijn grootse plannen. Hij reist naar Amsterdam om Rafaël te ontmoeten . Die is levend de oorlog doorgekomen en daar zullen enkele  malafide praktijken aan ten grondslag hebben gelegen, vindt Motke  Hij wil bovendien geen Duitser in zijn bedrijf hebben. Rafaël is woedend, wil niet uit het bedrijf en beschouwt Motke als een Judas. Hij dreigt met een rechtszaak, maar voor het zover komt , sterft hij aan een hartaanval, als hij tijdens een vakantie bij een ongeval wil assisteren. Zijn vrouw krijgt aandelen in de zaak, maar beschouwt  Motke als een verrader. Op de begrafenis is hij persona non grata.

Het bedrijf wordt na de oorlog een wereldconcern. Het  krijgt de licentie om DDT  te produceren en ook ontwikkelt het de anticonceptiepil, waarmee ze dus heel veel geld kunnen verdienen. Van Rivka is hij gescheiden en zijn dochters willen eigenlijk niet veel meer met hem te maken hebben. Hij trekt wel op met Ezra die de hormoonfabriek van zijn vader in zijn genen heeft, ook veel seks heeft  en een studie economie op Nijenrode afmaakt.

Motke heeft nog steeds veel sex appeal en  hij krijgt veel (jonge) vrouwen in zijn bed. Hij ontmoet in de Verenigde Staten zijn vrouwelijke evenknie Diana Drabble, die eveneens ongebonden wil zijn, maar een beest in bed blijkt. In 1958 verblijft hij in het Waldorf Hotel in New York  als hij een brief krijgt van Diana. Ze is ongeneeslijk ziek en heeft besloten een zelfmoordpil in te nemen. Ze dankt hem ervoor dat hij haar altijd vrij gelaten heeft en dat ze een lekker ruig leven hebben gedeeld. Hij moet ter ere van haar iets gaan drinken in een club waar ze vroeger kwamen. Maar Motke wil niet alleen en in een achteraf cafeetje probeert hij een jonge bardame zo ver te krijgen dat ze met hem meegaat. Deze Hanna heeft roots in Nederland en de  oplettende lezer heeft al door dat ze zijn eigen bastaarddochter

(Chana=Hanna) is. Ze hebben seks in een armzalig hotelletje. Hij morst sperma en dat heeft natuurlijk gevolgen. Later hoort hij na de dood van Rivka dat Roos haar heeft verteld dat haar dochter Channa hetzelfde overkomen is als Roosje zelf. Ze is één keer door een man verkracht en meteen zwanger (Die man moet Motke  zijn geweest). Rivka heeft intussen kanker gekregen  en bij de begrafenis is hij opnieuw niet welkom.

In het laatste hoofdstuk komt Motke de Paauw terug op de arrestatie van zijn zoon Ezra. Die is er volgens hem ingeluisd door een kamermeisje. Hij zou haar hebben verkracht en hij wordt in Amerika opgepakt, een dag voordat hij zij veto zou uitspreken over de beursgang van Farmacon. Er is sprake van een complot, niet alleen van de zakenlui, maar ook  van drie generaties vrouwen die hun rekening van Motke betaald zetten. Hij kijkt naar een televisiejournaal waarin het meisje haar beklag doet. Motke krijgt het benauwd en hij snakt naar adem. Het heeft er alle schijn van dat hij dood gaat. 

Titelverklaring
De titel hoeft nauwelijks verdere uitleg. In de fabriek die De Paauw heeft opgericht, worden hormonen gefabriceerd (insuline, bronsthormoon en testosteron). Dat heeft nogal wat gevolgen voor de medewerkers van de fabriek. Op blz. 43 wordt de term “hormoonfabriek” ook letterlijk genoemd.

 Lijst met belangrijkste personages/karakters
Mordechai de Paauw
Aron de Paauw
Rivka de Paauw

Analyse van de personages/karakters
Mordechai de Paauwis de energiekste en boosaardigste van de twee broers. Hij is een vechter en hij heeft een duidelijk macho-imago. Vrouwen vallen voor zijn charmes, maar ook voor zijn macht, want hij maakt duidelijk misbruik van zijn machtsposities door met de vrouwen uit de hormoonfabriek naar bed te gaan en ze daarna het zwijgen op te leggen door met ontslag te dreigen. In de oorlog weet hij met hulp van connecties naar Engeland te vluchten. Daar werkt hij verder aan zijn imperium. Gewetenloos zet hij na de oorlog Rafaël uit de zaak: hij kan geen Duitsers na de oorlog gebruiken. Zijn levenswandel blijftjhij verder gewoon uitvoeren. Hij blijft jonge vrouwen aan zijn roede rijgen. Dieptepunt is dat hij zijn eigen bastaarddochter Chana/Hanna  in een armoedig hotelletje in New York verleidt en zo ook voor zijn eigen kleinkind zorgt. Eigenlijk is het een door en door slechte man, die gewetenloos een zakenimperium leidt. Op zijn sterfbed keurt hij de handelwijze van zijn  zoon Ezra niet af, nee, het zijn de anderen die een complot hebben gesmeed om Ezra en daarmee Motke ten val willen brengen. Je bent als lezer bijna blij dat hij sterft.

 Aron de Paauw is een veel mildere man die in de eerste jaren dat hij de fabriek leidt geen aanstalten maakt om zich met vrouwen te bemoeien. Hij keurt de handelwijze van zijn  broer openlijk af, maar blijft zelf een watje. Wanneer hij aanraden van zijn broer medicijnen krijgt toegediend die zijn mannelijkheid moeten stimuleren, gaat hij over de schreef door een fabrieksmeisje Roosje te verkrachten. Maar hij is slachtoffer en eigenlijk geen dader. Hij verbreekt de contacten met zijn broer. In de oorlog wordt hij naar een kamp overgebracht, waar hij sterft.

Rivka de Paauwis de vrouw die omdat ze zwanger is noodgedwongen trouwt met Motke. Ze denkt goed na en is verstandig. Als hij over de rooie is na de affaire met Aron, weet ze hem te kalmeren en heeft ze toch weer seks met hem. Dan wordt zoon Ezra geboren. Ze hoort tijdens de rechtszaak dat Roosje een kind van Motke verwacht en ze zorgt goed voor het meisje. Tegelijkertijd is ze woedend op Motke. Ze is dapper en neemt het op tegen haar man. Na de oorlog gaan ze scheiden; ze heeft zich altijd het lot van Roosje en haar dochter aangetrokken.

Genre
Psychologische roman

 Uitgewerkte thematiek en motieven
In deze  literair gezien spannende  roman spelen enkele belangrijke oerthema’s. Het eerste is gerelateerd aan de normen en waarden in de zakenwereld. Hoever mag je gaan in het fabriceren van geneesmiddelen. Mag je zonder veel experimenten medicijnen toepassen op mensen. Mag je dat doen zonder echte toestemming van de   proefpersonen? Hoe liggen de verhoudingen tussen de wetenschappelijke waarden en de commerciële  kanten? Op al deze vragen gaat de roman in. Ik zie daarom wel een overeenkomst tussen een andere roman over de normen en waarden van de zakenwereld,  “De handelsreiziger van de Nederlandsche Cocaïnefabriek| (Conny Braam) , waarin ook de normen/waarden van de zakenwereld (het verdienen met cocaïne aan oorlogsslachtoffers) centraal staan. Verder terug in de Nederlandse literatuur is het beroemde boek van Willem Elsschot een klassieker op dit thema. Met de tweelingbroer De Paauwe is het echt verschillend gesteld. De meedogenloze Mordechai wil zoveel mogelijk geld verdienen. In de oorlog blijft hij stug doorwerken aan zijn plannen en na de oorlog schopt hij zijn naaste medewerker, de wetenschapper Rafaël Levine  uit de zaak omdat het een Duitser is en de zaak geen slecht imago mag hebben. Het zijn allemaal elementen van een zakenwereld die niet zuiver is.
Maar ook de hoofdfiguur Motke is een nare man. Hij maakt misbruik van zijn machtpositie in het kleine Brabantse dorp. Hij roept meisjes op zijn kamer, dient hun een hormoonpreparaat toe en wanneer dit niet werkt heeft hij altijd nog zijn eigen injectiespuitje. Hij misbruikt de fabrieksmeisjes en dreigt hen te ontslaan wanneer ze hun mond opendoen. Dat thema doet me weer denken aan de roman  Klinkaart van Jan van Aken. Ook daarin misbruiken de machthebbers de arbeiders, Seksueel misbruik is het derde thema in deze roman. Niet alleen misbruikt Motke zijn fabrieksmeisjes, hij dient zijn broer Aron teveel testosteron toe, waardoor deze het meisje Roosje (ook al slachtoffer van Motke) verkracht. Roosje wordt zwanger en heeft het alleen aan Rivka, de vrouw van Motke, te danken dat ze de zware strijd tegen de vooroordelen kan overleven. Triest is natuurlijk ook dat twintig jaar later Mordechai zijn eigen dochter Hanna seksueel gebruikt, onvoorzichtig is met zijn sperma, waardoor ook zij een bastaardkind ter wereld brengt. Eigenlijk is er zelfs sprake van incest. De appelen vallen bovendien niet ver van de seksuele boom want zijn zoon Ezra heeft de genen van zijn vader meegekregen. Ook hij kan niet van vrouwen afblijven en op de dag dat de oude De Paauw sterven zal, wordt zijn zoon in Amerika opgepakt, omdat hij een kamermeisje à la Dominique Strass-Kahn misbruikt. De familie is rijk gezegend met hormonen, mag je wel zeggen.

Een volgend motief is dat van de relatie tussen broers: Motke en Aron zijn tweelingbroers maar lijken zeker niet als twee druppels water op elkaar. Motke is een machoman, gek op vrouwen en erg creatief. Aron is bedachtzaam, netjes en helemaal niet gecharmeerd van vrouwen. Het is dus misdadig zo’n man testosteron toe te dienen, zelfs in een dubbele dosis. Motke doet het onder andere om zijn eigen blazoen te redden. Hij is er ook als de kippen bij om zijn broer over te leveren aan justitie. Zo kan hij buiten schot blijven.  Mar eigenlijk heeft zijn broer meer ballen dan hij. In de oorlog wil hij niet vluchten voor de Duitsers, maar hij eindigt daardoor wel in de  gaskamers. Mordechai wordt maar liefst 97.

 Verraad in de breedste zin van het woord is ook een motief dat in deze roman voorkomt. Immers, overspel is een vorm van verraad, evenals de handelwijze met betrekking tot zijn broer en na de oorlog wordt Motke door zowel Rafaël als diens vrouw een judas genoemd. Hij wil de jood ontslaan omdat hij een Duitser is en de oorlog wel op een verkeerde manier zal zijn doorgekomen. Zo komen we bij een van de laatste motieven: de Jodenvervolging, want ook dat motief speelt een rol in deze roman. In Amsterdam waren de meeste medewerkers van het laboratorium joden en deze werden in de oorlog bijna allemaal opgepakt, zo ook bijv. de ouders van Rivka en de broer van Motke.

De motieven voor je leesdossier nog eens op een rijtje:
-        De noemen en waarden van de zakenwereld
-        Machtsmisbruik
-        Seksueel misbruik
-        Overspel
-        Liefdesrelaties en de problemen
-        Relatie tussen broers (Kaïn en Abelmotief)
-        Verraad
-        Oorlog en Jodenvervolging
-        De geschiedenis herhaalt zich

Structuur en perspectief
Het verhaal wordt door een ik-verteller in 50 hoofdstukken verteld. De hoofdstukken worden wel genummerd, maar dragen  geen titel. Het verhaal begint met de 97-jarige Motke, die in een verpleegtehuis ligt en op zijn leven terugkijkt. Zijn zoon Ezra is die dag opgepakt wegens verkrachting. De volgende hoofdstukken zijn steeds flashbacks naar het verleden. Motke vertelt hoe de ontwikkeling van de hormoonfabriek tot stand is gekomen. Ook deelt hij mee hoe hij zijn broer verraden heeft, hoe hij de fabrieksmeisjes heeft verkracht en welke dingen hij nog meer heeft uitgevreten in zijn leven. Steeds keert hij even terug voor een korte onderbreking naar het heden. De structuur is eigenlijk heel eenvoudig . (niet-chronologisch) die past bij een man die terugkijkt op zijn leven als hij stervende is. Die stukjes heden  zijn dan ook in de o.t.t. verteld, maar alle hoofdstukken die het verleden betreffen, worden verteld in de o.v.t.

 De tijd en het decor van de handeling
De hoofdfiguur zegt dat hij wanneer hij de handeling vertelt 97 jaar is. In 1923 is hij 27 jaar wanneer hij de fabriek Farmacon start. Dat betekent dat hij in 1896 geboren is en dat de handeling van het heden dus in 1993 plaatsvindt.  De verteller vertelt steeds vanuit het heden over het verleden, waardoor de roman een niet-chronologische structuur heeft.

Het decor is een niet bij name genoemd stadje  in de provincie Brabant (niet zo gek als je weet dat het bedrijf van Organon in Oss model heeft gestaan voor de fabriek in de roman.) De RK-kerk heeft daar in de persoon van een pastoor nog vrij veel invloed. Tegenover het dorp staat de wereld van de wetenschap die in Amsterdam zetelt. Het zijn voornamelijk joodse onderzoekers  die aan het ontwikkelen van medicijnen (hormoonpreparaten) werken.

Na de oorlog wordt de wereld het decor voor Motke. Het bedrijf heeft een internationale uitstraling gekregen. Hij zit vaak in Amerika en ontmoet daar zijn vrouwelijke evenknie Diana Drabble. In New York heeft hij seks met zijn dochter Hanna.

 De stijl
Goed geschreven in heldere stijl. De harde, cynische stijl van de oude fabrieksdirecteur komt goed over, maar brengt af en toe de lezer tot afgrijzen, bijvoorbeeld de manier waarop hij over welwillende meisjes en vrouwen praat. Daarin herken je soms letterlijk de gedachten en opvattingen  van de recentelijk  berucht geworden Franse seksistische politicus Dominique Strauss-Kahn, die ook om de Verenigde Staten werd opgepakt wegens het verkrachten van een kamermeisje. Hierbij werd ook gezinspeeld op het eventuele complot dat erachter zou steken. Opvallend vond ik ook de originele taalvondsten met betrekking tot uitdrukkingen  en gezegden. Een aantal ervan had ik nog niet eerder aangetroffen in romans.

 Slotzin
“Ik krijg geen lucht meer, ik grijp met mijn armen naar mijn keel en hoor een merkwaardig piepend geluid uit mijn mond komen. Het jonge ding slaat op mijn rug alsof ze daarmee het leven weer in me wil pompen. Ik hoor een rochel en dan hangt mijn lichaam slap in haar armen. Ze legt me behoedzaam terug op de matras. Dan loopt ze de kamer uit, om Mizie te wekken.” (blz. 285)

Beoordeling Scholieren.
"De hormoonfabriek” is een fascinerende roman over de opkomst van een fabriek die het niet zo nauw neemt met de normen en waarden. Dat is een dankbaar onderwerp om over te schrijven. Hoewel de schrijfster in de archieven van Organon uit Oss heeft mogen spitten, is de roman pure fictie. Maar het is wel een spannend verhaal geworden, dat je inderdaad achter elkaar wilt uitlezen. Ook voor jonge lezers is het best een aantrekkelijk verhaal, niet in de laatste plaats vanwege het seksueel misbruik door de directeur tegenover zijn werkneemsters.

 Het thema over de macht van iemand in de zakenwereld komt natuurlijk vaker voor in de Nederlandse literatuur. Het klassieke werk daarover is van Willem Elsschot met “Lijmen -Het Been.” Ik denk echter ook aan de roman van Conny Braam ”De Handelsreiziger van de Nederlandse cocaïnefabriek.” dat de bedenkelijke rol van de Nederlandse industrie in de Eerste Wereldoorlog beschrijft. Deze drie boeken zouden een mooi (jongens)thema op de literatuurlijst vwo kunnen vormen. De literaire waardering is m.i drie punten. Amusementswaarde voor scholieren: goed.

 Recensies
http://recensieweb.nl/recensie/de-januskop-van-een-hormoonmagnaat/
http://www.literairnederland.nl/2012/11/12/de-hormoonfabriek-saskia-goldschmidt/

 Bronnen
http://www.saskiagoldschmidt.nl/de-hormoonfabriek/
Op deze site word je doorverwezen naar andere artikelen bijv. een interview in Trouw over deze roman. Interessant.