Harry Mulisch:

Harry Kurt Victor Mulisch werd geboren op 29 juni 1927 in Haarlem. Harry Mulisch was de zoon van een Oostenrijks-Hongaarse vader die samenwerkte met de vijand tijdens de Tweede Wereldoorlog, die een sterke invloed op hem en zijn schrijverschap had. Hij had een Duits-joodse moeder en groeide op tijdens de Tweede Wereldoorlog. Na de Tweede Wereldoorlog werd Harry opgepakt, omdat zijn vader tijdens de oorlog de verplicht ingeleverde goederen van joden beheerde. Dit deed zijn vader om zijn joodse vrouw en zoon uit handen van de Duitsers te houden. In 1947 verscheen zijn eerste verhaal “De kamer”. Vanaf 1949 is Harry Mulisch beroepsschrijver. Daarop volgde zijn eerste roman in 1952 “Archibald strohalm”. Vele andere werken volgenden, waaronder “Het stenen bruidsbed” in 1959, “Twee vrouwen” in 1975, “De aanslag” in 1982 en “De ontdekking van de hemel” in 1992. Zijn laatste roman verscheen in 2001 “Siegfried”. Vanaf 1949 is Harry Mulisch beroepsschrijver.  Harry Mulisch, wiens als arrogant omschreven houding en steun aan het Cuba van Fidel Castro bij sommigen op kritiek konden rekenen, geld als een van de belangrijkste naoorlogse Nederlandse schrijvers. Hij wordt tot ‘De Grote Drie” van de naoorlogse Nederlandse literatuur gerekend, waartoe ook Willem Frederik Hermans en Gerard Reve behoren. Mulisch won een groot aantal literaire prijzen, waaronder de Prijs der Nederlandse Letteren en de P.C. Hooft-prijs(een van de belangrijkste literatuurprijzen in het Nederlands taalgebied), beide voor zijn gehele werk. De ontdekking van de hemel werd in 2007 uitgeroepen tot het beste Nederlandstalige boek aller tijden. In oktober 2012 overleed de auteur op 83-jarige leeftijd aan kanker. 

4. Hoofdpersonages:

 4.1 De hoofd persoon is Anton Steenwijk

4.2 De proloog is geschreven in de alwetende vertelsituatie. Vanaf de eerste episode is er sprake van een personale vertelsituatie. De laatste alinea is weer auctoriaal: een alwetende verteller die zich tot de lezer wendt. Vooral in de proloog en op de laatste bladzijde van de roman zien we hem duidelijk aan het woord. Hij maakt algemene opmerkingen, bijvoorbeeld op blz. 20 over de namen Anton en Adolf. Hij geeft af en toe uitleg, zoals over het liedje dat Anton zong (blz. 21).

4.3 Anton Steenwijk:  Aan het begin van het verhaal is hij 12 jaar. Na de oorlog gaat hij in Amsterdam bij zijn oom en tante wonen. Hij wordt daar anesthesist(specialist die patiënten voor een operatie onder narcose brengt). Hij denk vaak onbewust terug aan de oorlog en praat moeilijk over de oorlog. Elke keer als hij iemand tegenkomt die wat met de oorlog te maken heeft, krijgt hij het moeilijk. Als hij volwassen is, is hij een rustige intelligente man. Hij vindt politiek totaal niet interessant. Anton verandert tijdens het verhaal. In het begin is hij volgzaam, maar later wordt hij steeds meer zelfstandiger. Ook wordt hij meer emotioneel. Dit kan je allemaal in het boek nalezen. 

5. Bijpersonages:

5.1

• Peter Steenwijk: is de broer van Anton
• Mijnheer Steenwijk: is de vader van Anton
• Mevrouw Steenwijk: is de moeder van Anton
• Saskia Steenwijk: is Anton’s eerste vrouw
• Sandra Steenwijk: is Anton’s dochter uit zijn eerste huwelijk
• Liesbeth Steenwijk: is Anton’s tweede vrouw
• Peter Steenwijk: is Anton’s zoon uit zijn tweede huwelijk
• Truus Coster: Hiermee heeft Anton in de cel gezeten en zij heeft samen met Cor Takes de aanslag gepleegd.
• Cor Takes: Heeft samen met Truus Coster de aanslag gepleegd.
• Fake Ploeg(vader): De NSB’er die dood geschoten is.
• Fake Ploeg(zoon): Beschermt zijn vader tegenover Anton
• Karin Korteweg: Verplaatst het lijk van de aanslag tot voor Anton’s deur. 

5.2

Peter Steenwijk: Broer van Anton. Op de avond van de aanslag verlegt hij het lijk, maar hij wordt betrapt en vermoord. Het was een heel moedige actie, dus hij zal wel erg moedig zijn. De enige karaktereigenschap die je van hem te weten komt, is dat hij veel waarde hecht aan het leven van hemzelf en de andere Steenwijks. Hij sleept namelijk het lijk van Fake Ploeg verder naar de buren. 

Mijnheer Steenwijk: Vader van Anton. Op de avond van de aanslag wordt hij geëlimineerd. Het enige van zijn karakter wat je te weten komt is dat hij niet goed tegen druk kan. Hij kon namelijk niet achter Peter aangaan.

Mevrouw Steenwijk: Moeder van Anton. Op de avond van de aanslag wordt ook zij geëlimineerd. Het enige dat je van haar te weten komt is dat zij veel om haar kinderen geeft. Dit is te zien aan dat zij in paniek raakt op het moment dat zij door heeft dat er op Peter wordt geschoten. 

Saskia Steenwijk: Anton's eerste vrouw. Zij lijkt erg op de vrouw waarmee hij in de cel zat. Na hun scheiding blijven ze erg goede vrienden.

Sandra Steenwijk: Dochter uit zijn eerste huwelijk. Ze kan erg goed met haar vader opschieten en is een typische jongere uit die tijd. Ze doet mee aan allerlei demonstraties en heeft een kraker als vriend. 

Liesbeth Steenwijk: Tweede vrouw van Anton, verder kom je niks over haar te weten 

Peter Steenwijk: Anton's zoon uit zijn tweede huwelijk. Hij is vernoemd naar zijn broer uit de oorlog. 

Truus Coster: de vrouw die bij Anton in de cel zat. Hij heeft haar nooit gezien, maar hij herkent haar wel op een foto. Zij was één van de daders van de aanslag. Zij bepaalt zijn gehele leven, zelfs de keuze van zijn vrouw. 

Cor Takes: Anton ontmoet hem toevallig op een begrafenis. Cor vertelt hem alles over de aanslag. Ook nodigt hij hem uit bij hem thuis om een foto van Truus te bekijken, hij ziet dan gelijk dat zij dezelfde uitstraling als Saskia heeft. Hij kan nog altijd van de oorlog loskomen. Takes rookt en drinkt veel. Vroeger was hij wiskundeleraar. Hij had sombere, donkerbruine ogen waarvan het linker anders was dan het rechter. 

Fake Ploeg(vader): de NSB'er die doodgeschoten werd omdat hij samenwerkte met de Duitsers en anders nog veel meer had vermoord. 

Fake Ploeg(zoon): zoon van Fake Ploeg. Hij beschermt zijn vader steeds, waardoor Anton inziet dat ook Fake slachtoffer is. 

Karin Korteweg: Zijn vroegere buurmeisje. Hij praat op het laatst van het verhaal met haar, en wat hij dan te horen krijgt komt zeer hard aan. 

6. Plaats/Ruimte

Haarlem - daar gebeurde de aanslag = duistere sfeer.

Apollolaan in Amsterdam - hij woonde na de aanslag bij zijn oom en tante = zonnige sfeer.

Op kamers in 1953.

Toscane - vakantiehuis, gekocht in 1969.

De donkere cel - hij had hier met Truus Coster in gezeten = duister en isolement na de aanslag.

Het huis van Cor Takes - het souterrain leek op een ondergronds hoofdkwartier.

7. Tijd

7.1

Het verhaal speelt zich in 5 tijdperiodes:

De eerste episode: 1945

De tweede episode: 1952

De derde episode: 1956

De vierde episode: 1966

De laatste episode: 1981 

7.2

De roman begint in januari 1945 en eindigt in november 1981, het verhaal staat steeds in de episodes verteld, het is dus in totaal beschreven in een tijd van bijna 37 jaar. 

7.3

Ja het verhaal wordt op volgorde van tijd verteld, want het verhaal begint bij Anton toen hij 10 was en eindige toen hij 46 was. 

7.4  

Flashbacks/terugblikken:  Het verhaal wordt chronologisch verteld met veel flashbacks. Vaak wordt de aanslag in 1945 erbij gehaald en ook dat hij samen met Truus Coster in de cel zit. Dit is dan ook de belangrijkste gebeurtenis uit het boek. 

Terugwijzingen:

Vooruitwijzingen: De alwetende verteller geeft af en toe al een hint wat er later gebeurd. 

8. Thema/Hoofdgedachte/Problemen

8.1 Het thema van dit boek is de schuldvraag die rijst bij de hoofdpersonen, zowel bij Anton Steenwijk als bij Cor Takes en ook bij Fake Ploeg(zoon). Wie heeft er nou schuld aan de oorlog en wie is er nou slachtoffer en wie dader. Alle drie de personen verloren dierbaren, Anton zijn broer en ouders, Cor zijn vriendin Truus en Fake zijn vader. Dus ze zijn alle drie slachtoffers, maar Cor en Fake’s vader zijn ook daders. Aanvankelijk lijkt het de schuld van de Duitsers te zijn, maar later in het boek verandert dat beeld. 

9. Titel

9. De titel is niet zo moeilijk te verklaren. In januari 1945 wordt voor het huis van Anton Steenwijk een aanslag gepleegd op de NSB'er Fake Ploeg(vader). Als represaillemaatregelen steken de Duitsers het huis in brand en vermoorden ze Anton's ouders en zijn broer Peter. Deze aanslag bepaalt ongewild het hele leven van Anton, maar ook van vele anderen. 

10. Realistisch/Niet-realistisch

10. Dit verhaal is geheel realistisch: zulke aanslagen werden gepleegd, huizen werden in brand gestoken, de plaatsen bestaan echt, dit soort gebeurtenissen hadden zulke nawerkingen op de mensen. Ik vind het namelijk zo beschreven, omdat ik echt kan meeleven met die gebeurtenissen. De personen kunnen ook echt zijn, want ze zijn niet abnormaal raar.

11. Samenvatting

Het verhaal is in 5 episodes geschreven. 

Eerste episode:

In Januari 1945 zat de 12-jarige Anton Steenwijk  met zijn familie een spelletje te doen. Plotseling hoorden ze zes schoten. Anton ging snel naar het raam en zag iemand liggen. Dat was de NSB’er Ploeg die voor het huis van Korteweg dood lag. Meneer Korteweg en Karin legden het lijk voor Antons huis neer. Peter ging snel naar buiten om het lijk weer te verleggen. Toen de Duitsers eraan kwamen, pakte hij het pistool van Ploeg en vluchtte. De Duitsers onderzochten het huis van de familie Steenwijk, zette ze hun in de auto en staken het huis daarna in brand. Anton werd in Heemstede in een cel gestopt bij een gewond meisje, dat hem troostte en met hem praatte over donker en licht. Na enkele uren werd Anton weer teruggebracht naar Haarlem en vandaar uit ging hij met een konvooi naar Amsterdam. In Amsterdam kwam zijn oom het halen en Anton verbleef daar. 

Tweede episode:

Na de bevrijding ging zijn oom naar Haarlem om te vragen wat er met Anton’s ouders en broer Peter was. Het bleek dat de ouders van Anton en zijn broer Peter op de avond van de aanslag waren neergeschoten. Anton bleef bij zijn oom en tante wonen. Hij dacht niet vaak aan de aanslag, hij had het gebeurde diep in zichzelf helemaal afgesloten. In 1952 ging hij naar zijn vriend, want die had een feestje in Haarlem. Hij ging daar op bezoek bij de familie Beumer(dat waren zijn oude buren). Van mevrouw Beumer hoorde hij dat er aan het einde van de kade een monument was opgericht. Anton ging daar kijken en zag ook de namen van Antons ouders, maar niet van Peter. Anton wilde nooit meer in Haarlem terugkomen. 

Derde episode:

Na dat hij examen had gedaan in medicijnen ging Anton op kamers wonen en ging werken bij verschillende ziekenhuizen. Hij las veel, behalve over de oorlog en de politiek. In 1956 kwam zijn vroegere vriendje/klasgenootje Fake Ploeg tegen in een razende meute die alles wat met het communisme te maken had vernielde naar de aanleiding van de Russische inval in Hongarije. Anton nodigde Fake uit om binnen te komen, om over de avond te praten. Fake verdedigde zijn vader hevig en zei dat de communisten verantwoordelijk waren voor de dood van zijn ouders en broer Peter. Anton probeerde hem ervan te overtuigen dat zijn vader wel fout was geweest.

Vierde episode:

Nadat Anton zijn artsenexamen haalde trouwde hij in 1961 met Saskia de Graaff, die bij hem in het ziekenhuis werkte. In 1962 werd hun eerste dochtertje Sandra geboren. Op een begrafenis van een oude vriend van Saskia ontmoette Anton een oude-verzetsstrijder. Het was Takes, de man die Ploeg doodgeschoten had. Hij had dat samen gedaan met zijn vriendin Truus Coster. Zij was het die Anton in de cel had ontmoet. Anton ging de volgende dag naar het huis van Takes, om te praten over de aanslag, en daar zag hij een foto van Truus. 

Vijfde/ laatste episode:

Anton was gescheiden van Saskia en hertrouwd met Liesbeth. Hij kocht huizen in Gelderland en Toscane. Toen Sandra 16 jaar was ging hij met haar naar het monument in Haarlem en de duinen waar Truus Coster geëxecuteerd was. In november 1981 liep hij mee omdat hij kiespijn had en de tandarts wou alleen helpen als hij mee liep met een vredesdemonstratie samen met zijn zoon Peter(uit zijn tweede huwelijk). Daar kwam hij Karin Korteweg tegen, die het lijk voor hun huis had gelegd. Ze vertelde dat ze geëmigreerd waren naar Nieuw-Zeeland, omdat ze bang waren dat hij wraak zou nemen. In 1948 had haar vader zelfmoord gepleegd Ze hadden het lijk van Ploeg verplaatst om de hagedissen van meneer Korteweg te sparen, want die wou meneer Korteweg niet kwijt. Ze hadden Ploeg nier bij de familie Aarts, de andere buren, neergelegd, omdat zij joden in hun huis hadden verstopt. Anton vroeg zich af of iedereen tegelijk schuldig en onschuldig was. Hij had zichzelf weer snel in de hand, het was of al die duizenden mensen hem hielpen. Anton was één van de laatsten die de oorlog had meegemaakt.

 Recensie:

recensie, van www.nrcboeken.nl.

AANRADER: De aanslag (1982)

Vlot geschreven, perfect geconstrueerd en razend spannend – De aanslag is de ideale Tweede-Wereldoorlogroman voor iedereen die opziet tegen de peilloze tragiek van Reve’s Familie Boslowits of de nihilistische onzekerheid van Hermans Donkere kamer. ‘De geschiedenis van een voorval’, zoals de ondertitel van de roman luidt, begint in de hongerwinter, met een aanslag op een NSB’er die vervolgens vóór het huis van het Haarlemse gezin Steenwijk wordt neergelegd. Vader, moeder en oudste zoon worden door de Duitsers opgepakt en gefusilleerd, de 11-jarige Anton ontspringt de dans en wordt de rest van zijn leven geobsedeerd door de schuldvraag. Tijdens vier keerpunten van de naoorlogse geschiedenis ontmoet Anton de overlevenden van toen en de nazaten van de vermeende schuldigen, om tot de slotsom te komen dat ‘iedereen schuldig en onschuldig’ is. Een alwetende verteller, die er gemoedelijk op los filosofeert, en subtiele verwijzingen naar de Griekse mythologie zorgen ervoor dat deze whydunnit ook bij herlezing de moeite waard blijft. 

De eerste recensie haalt het feit aan dat De Aanslag meer is dan alleen een ijzersterke roman. Het verklaart ook bepaalde acties in het boek en laat zien dat sommige gebeurtenissen een dubbele bodem hebben. Zoals Ploeg, die geillustreerd staat voor alle NSB’ers in de oorlog die op Dolle Dinsdag het land ontvluchten. Mede door die optiek geeft de eerste recensie deze roman van Mulisch de volle vijf sterren. 

De tweede, kort maar duidelijk, geeft aan dat De Aanslag een roman is met een sterk verhaal, een sterk plot, een sterke spanning en daarnaast vlot te lezen. Verwijzingen naar de Griekse mythologie geven het verhaal de eerder aangehaalde dubbele bodem en daardoor zou het boek zelfs bij herlezing de moeite waard moeten blijven.