Los door Tom Naegels

A. Auteur
Tom Naegels, die bekend staat als schrijver en columnist, is ook journalist geweest. Hij is geboren op veertien oktober 1975 te Antwerpen. Hij groeide op in Borgerhout met zijn ouders, die beiden in het onderwijs actief waren. Hij ging naar het Koninklijk Atheneum in Antwerpen en volgde later Germaanse talen aan de universiteit van Antwerpen. Op negenjarige leeftijd schreef hij zijn eerste verhaal: ‘Riolen van Bagdad’. Het gaat over een Irakees jongetje dat in de riolen terechtkomt. In 1993 kwam zijn poëziebundel ‘Feest bij de Kleine Godin’ uit en twee jaar later was er een eerste doorbraak met het verhaal ‘Elise!’. In 1997 debuteerde hij met de verhalenbundel ‘Het heelal in! Vijf stukjes van de kosmos’ en dat jaar ging hij naar de University College London om zich te specialiseren in taalkunde. 2 jaar later begon hij te werken als journalist bij De Nieuwe Gazet, de Antwerpse editie van Het Laatste Nieuws. Voor deze krant schreef hij wekelijks een pagina over de Antwerpse zoo. Hij begon ook als columnist voor verschillende kranten als De Gazet van Antwerpen, Teek en De Morgen en als ghostwriter. Hiernaast volgde hij de Antwerpse politiek en samenleving met een bijzondere interesse voor multiculturele thema’s. Het kinderverhaal ‘Hoe ik vergeten raakte’ en de roman ‘Walvis’ kwamen respectievelijk uit in 2001 en 2002.
Het jaar daarop stopte hij als journalist en concentreerde zich op het schrijven. Hij was bezig aan een roman die dichter bij zichzelf stond en dat werd uiteindelijk ‘Los’. Deze roman bevatte alle thema’s uit zijn eerdere werken, werd in 2008 verfilmd door Jan Verheyen en werd in 2011 in het Hongaars vertaald: ‘Válófélben’. Hetzelfde jaar verscheen zijn eerste, wekelijkse column ‘Spijkerschrift’ in De Standaard op zaterdag. In maart 2005 kwam ‘Los’ uit. Voor deze roman werd Naegels in 2006 bekroond met de Seghers Literatuurprijs of de Gerard Walschapprijs en hij werd genomineerd voor de Libris Literatuurprijs, die hij niet heeft gekregen. Door deze succesvolle roman kreeg Naegels de vraag een toneelstuk te schrijven voor het theater ’t Arsenaal. Dit schreef hij en kwam in 2009 uit in boekvorm: ‘Beleg’ (lees: Belg). Tom Naegels maakt deel uit van het schrijverscollectief dat zichzelf Barbara Hofmann noemt. Boeken zoals ‘Stille Waters’ en ‘Witse’ zijn onder deze naam verschenen. Naegels is nog altijd actief in de schrijverswereld en woont momenteel met zijn vrouw en zoon in Berchem.

B. Samenvatting
Tom Naegels is een journalist bij een Vlaamse krant, waarin hij de katern ‘de Held van de dag’ verzorgt. Hiernaast moet hij opzoek naar vreemde individuen die overtuigd zijn van hun standpunt, wat hij dan zo objectief mogelijk moet verwoorden.
Zijn grootvader Bob (Bompa) Lorreyne ligt in het ziekenhuis voor zijn kankerbehandeling. Aangezien hij eveneens slechthorend en –ziend is, en de behandeling tal van nevenverschijnsel-en veroorzaakt, heeft hij besloten om te sterven. Door de Belgische wetgeving mag hij echter geen euthanasie plegen. Als tegenreactie beslist hij dan maar om in hongerstaking te gaan. Tom en zijn moeder zoeken hem regelmatig op en steunen hem in zijn laatste wens. Tijdens deze bezoeken beseft Tom dat Bompa Lorreyne zijn vroegere prestige verloren heeft. De ooit zo sociaal geëngageerde man, waar vele politieke partijleiders een voorbeeld aan zouden kunnen nemen, is nu vervallen in extreemnationalistische meningen. De Belgen hebben België met bloed, zweet en tranen opgebouwd, dat die allochtonen en asielzoekers dat ook maar gaan doen in hun eigen land. België is voor de Belgen, ‘Eigen Volk Eerst’. Deze racistische uitspattingen laten Tom vrezen dat ook hij deze kiemen in zich draagt. Gelukkig kan hij steeds terugvallen op zijn nieuwe vriendin, de Pakistaanse Nadia. Ondanks hun oprechte en enorme liefde, zijn hun persoonlijkheden en culturen zo verschillend dat er geregeld al wel eens problemen durven opkomen. Daarenboven blijkt dat zijn grootmoeder aan dementie lijdt en zich iedere dag steeds minder herinnert.
Door een ‘groot verhaal’ komt hij terecht in de wereld van de allochtonen, waar hij zich perfect in thuis voelt. Toch merkt Tom dat hij steeds meer racistische trekjes begint te vertonen, wat hij vlug afdoet als ‘emotie van het moment’. Wanneer er rellen losbreken in Antwerpen verliest hij zich uiteindelijk in zijn emoties en scheldt de allochtonen uit voor het vuil van de straat, waar hij later wel spijt van heeft. Na deze uitval is hij echter niet meer dezelfde persoon. Stilaan beseft Tom dat hij aan het veranderen is in zijn ‘bompa’. Net op dit moment krijgt hij het nieuws te horen dat Bompa Lorreyne op sterven ligt. Op het eind neemt hij afscheid van zijn grootvader op een ,voor hem, teleurstellende wijze en beëindigt Nadia hun relatie.

C. Analyse
Personages:
• Tom Naegels:
Tom Naegels is de protagonist van het verhaal. Hij is journalist bij ‘de grootste krant van Vlaanderen’ (er wordt niet gespecifieerd dewelke). Hij woont en werkt in Antwerpen, meer bepaald in Borgerhout. Hij vindt dat men allochtonen eerst moet leren kennen, hoe moeilijk dat ook is, voordat men een oordeel over hen gaat vellen. Hij probeert dus niet racistisch te denken, maar dat valt niet mee…  Het enige want hem echter altijd ergert bij allochtonen, is dat ze zulk machogedrag vertonen, en daarom besluit hij voorzitter te worden van het Anti-Macho Comité op de leeftijd van 16 jaar. Ook als volwassene ergert het hem mateloos.
In de liefde heeft Tom het ook niet gemakkelijk: hij laat zijn vrouw Saskia staan voor een Pakistaanse vrouw, Nadia, die hij tijdens een inburgeringscursus leerde kennen. De relatie verloopt stroef door taal- en cultuurgeschillen, en loopt bijgevolg op de klippen.
Tijdens een sessie van de inburgeringscursus valt zijn bompa zwaar uit tegen de immigranten. Tom schaamt zich voor het racisme van zijn bompa, en weet dat hij soms net zo racistisch kan zijn, maar denkt dat dat te wijten is aan zijn opvoeding in een vrijzinnig, humanistisch gezin. Hij probeert nochtans – zoals eerder vermeld – objectief te blijven, zijn bird’s eye view te behouden zoals hij dat noemt. Hij zegt dat zijn racistische gedachten tot stand komen door de emotie van het moment.
De Strangers, een echt ‘antwaarpse’ groep, komt ook wel racistisch over met hun songs zoals ‘De Ziekenkas’ of ‘Chop-Soy Fighting’ maar ze geven gewoon de gedachten weer van het volk – zo redeneert Naegels. Hij vindt hen vier sympathieke mannen die (ten onrechte) door het slijk zijn gehaald.
• Bompa Lorreyne:
Het minste wat je van Bob Lorreyne kunt zeggen, is dat hij een verbitterde racist is. Dit was echter niet altijd volgens Tom. Hij beweert dat zijn bompa vroeger een idealistische socialist was, en dat de buitenwereld hem helemaal heeft verbitterd.
Bompa Lorreyne is negentachtig jaar oud en ligt in het ziekenhuis sinds zijn behandeling tegen kanker. Hij is immers incontinent geworden door de bestraling en bovendien is hij zeer slechtziend en slechthorend. Dit komt volgens hem door zijn werk in de diamantsector, waarbij hij uren aan één stuk moest turen naar de diamanten die hij moest slijpen.
Hij vindt dat dit alles zorgt voor een mensonwaardig leven en een logisch gevolg (voor hem) is dan ook dat hij euthanasie moet kunnen krijgen. Dit gaat echter niet volgens de Belgische wet, omdat de aangestelde dokters niet vinden dat hij een ondraaglijk psychisch of fysiek lijden ondergaat. Aangezien deze mening niet strookt met de zijne, verplicht hij zijn nabestaanden om ervoor te zorgen dat zijn aanvraag alsnog goedgekeurd zal worden, terwijl hijzelf in hongerstaking gaat. Hij pleegt langzaam maar zeker zelfmoord.
Bob was een slechte man voor zijn vrouw: hij kleineerde haar altijd, beval haar dingen te doen in plaats van het te vragen, enz. Hij deed dit zelfs in die mate dat dit haar verdere leven heeft beïnvloed: nu gelooft ze het namelijk zelf ook…
Bompa Lorreyne heeft trouwens ook een hoge dunk van zichzelf, hij waant zichzelf even belangrijk als Camille Huysmans. 
• Bomma Lorreyne:
Bomma Lorreyne heeft heel veel ongeluk gehad met haar man: hun geluk heeft niet lang geduurd. Na minder dan een jaar begint bompa haar al te minachten. Nu het slecht met hem gaat heeft zij de kans om hem een terug te nemen, een revange als het ware.
Langzaamaan begint ze dement te worden en dat wordt op bepaalde delen in het boek zeer duidelijk: ze weet namelijk niet meer wie Dutroux is, iets wat iedereen toch wel geacht wordt te weten.
• Toms Mama:
Toms mama is vrijzinnig, zo zegt Tom zelf. Ze heeft altijd het beste voor met haar papa, en als die euthanasie wil, is het zijn goed recht om dat te krijgen en haar plicht om hem daarbij te helpen. Ze schermt bompa Lorreyne dan ook af van de buitenwereld – voor zijn eigen goed naar eigen zeggen. Alles wat hem boos zou kunnen maken, vertelt ze gewoon niet omdat ze er van overtuigd is dat dat nefast zou zijn voor zijn gezondheid.
• Dyab Abou Jahjah:
Hij is de leider van de Arabisch-Europese Liga (ook wel de AEL genoemd), en wil graag de Vlaamse Malcolm X worden. Naar eigen zeggen is zijn liga de enige allochtone liga die volledig vredelievend te werk gaat en enkel agressief wordt als men wordt geprovoceerd. Tom vindt echter dat de waarheid iets anders uitwijst…
• Saskia:
Zij is de ex-vrouw van Tom, die hij achterliet voor zijn exotische liefde Nadia. Ondanks hun stukgelopen relatie komen ze nog altijd goed overeen: zo houden ze de schijn op dat ze nog een koppel zijn, zowel voor familie als voor vrienden.
• Nadia:
Nadia is Toms nieuwe liefde. Ze is een Pakistaanse vrouw, die weggevlucht is uit haar land en asiel heeft aangevraagd in België. Om een betere kans te hebben toegelaten te worden, volgt ze een inburgeringscursus, waar ze Tom leert kennen. Ze beheerst het Nederlands echter nog niet zo goed en dat zorgt voor enkele hilarische situaties. Op het einde verlaat Nadia Tom, omdat ze vindt dat hij te anders is, en de situatie daardoor te moeilijk zou worden.
• Ontwikkeling:
Tom ontwikkelt zich als enige personage van het hele boek. Hij was een idealistische man, die openstond voor multiculturaliteit, maar langzamerhand komt hij er zelf achter dat hij racistisch is. Dat kan / wil hij niet toegeven voor zichzelf, dus zoekt hij een excuus: het is volgens hem gewoon ‘de emotie van het moment’.

Structuur:
Het boek is opgebouwd uit 40 relatief korte hoofdstukken, die redelijk goed op elkaar volgen. Mede hierdoor is het een luchtig boek dat vlot leest. Het verloopt chronologisch met enkele flashbacks. Deze zijn nodig aangezien Los in medias res begint. Het verhaal speelt zich af in Antwerpen en voornamelijk in Borgerhout (Borgerokko). Dit is belangrijk omdat je een multicultureel conflict nergens beter kan beschrijven dan in de leefwereld van de betrokkenen.
Het boek is gesitueerd in 2002, maar het had evenwel nu of in de nabije toekomst kunnen plaatsvinden. Het is immers een universeel verhaal. Als we de structuur vergelijken met die van de film, merken we meteen een duidelijk verschil op: de film begint immers in het midden van het vierde hoofdstuk. Dit is niet het enige dat veranderd is, er worden namelijk delen van het boek weggelaten, personages veranderen van naam en enkele scènes worden gerestyled.

Vertelperspectief:
Tom Naegels heeft Los geschreven uit een personele ik–verteller, wat nog eens versterkt wordt door de naam van de verteller (Tom Naegels). Hierdoor lijkt het of je in het verhaal opgenomen wordt: je staat emotioneel dichter bij de personages en je neemt langzaamaan de kijk van de verteller op de problematiek over. Hij vertelt in de onvoltooid tegenwoordige tijd, nog een element dat de band tussen lezer en personages versterkt.

Tijd:
Naegels’ verhaal duurt enkele maanden in 2002 rond de zomerperiode. Hij haalt ook belangrijke momenten uit het verleden aan, om te kunnen verklaren waarom de dingen zijn zoals ze zijn. De tijd nodig om dit boek te lezen is 4 à 5 uur.
Zoals eerder vermeld kent het boek een chronologisch tijdsverloop dat onderbroken wordt door enkele (noodzakelijke) flashbacks. Het motorisch moment van het verhaal is de eerste zin. Dit is immers één van de kenmerken van een boek dat in medias res begint.

Thema:
Een eerste thema dat we in dit boek kunnen onderscheiden is de multiculturele samenleving in een grootstad zoals Antwerpen. Net zoals Mulisch zich vergelijkt met de Tweede Wereldoorlog, vergelijkt Naegels zich met de multiculturaliteit, hoewel hij dit minder uitgesproken doet.  Door zijn werk als journalist en schrijver staat hij tussen het Vlaamse volk en de allochtonen in. Hij heeft niks tegen Marokkanen in het algemeen, maar kan hun machogedrag niet uitstaan (bijvoorbeeld: het massagedrag dat bedreigend overkomt, de opstanden om een moord aan te klagen,…). De multiculturaliteit transcendeert het politieke niveau: ook in de liefde kan dit bewerkstelligd worden.
Hiermee zijn we bij het tweede thema aanbeland: de relatie met Nadia. Vanaf het eerste moment dat Nadia in beeld komt, merken we dat Tom helemaal vol van haar is. Hun gesprekken verlopen moeizaam door de grote taalkloof. Cultuureel passen Tom en Nadia niet bij elkaar: hij houdt van de serieuzere programma’s, zij van komedies; zij begrijpt niet dat kerstkaarsen niet passen in de zomer;…
Vervolgens is er een thema waarmee we al op de eerste bladzijde geconfronteerd worden: de euthanasiewens van bompa Lorreyne. Zoals eerder vermeld was bompa er slecht aan toe. Hij vindt zijn leven niet meer de moeite waard en kan het dan evengoed beëindigen. De dokters zijn het hier niet mee eens en ook de euthanasiewet werkt niet in zijn voordeel. Daarom doet hij een beroep op zijn dochter en kleinzoon, waardoor dit thema een groot deel van het boek in beslag neemt.
Het laatste thema dat zich manifesteert in dit boek is de desillusie. Tom keek als kind op naar zijn bompa. Het was volgens hem een ambitieuze socialist, die door de jaren heen een verbitterde racist geworden is. Hij is teleurgesteld in zijn bompa en is bang dat ook hij zo zal worden. Dit thema komt niet zo duidelijk naar voren in het boek, je moet het tussen de regels lezen. Door het autobiografische en journalistieke aspect van het verhaal zijn er weinig of geen motieven.

Stijl:
Dit boek is een psychologische roman, geschreven in een heldere, journalistieke taal, maar kan ook beschouwd worden als een autobiografisch non-fictieboek: veel van de gebeurtenissen, personages en organisaties bestaan echt of hebben plaatsgevonden. Nochtans zitten er ook elementen in het boek die verzonnen zijn.
De journalistiek taal houdt onder meer in dat er weinig drama gebruikt wordt en zware thema’s toch luchtig overkomen (ook deels door humor). Hij geeft zijn opinie bij onderdelen van het verhaal net zoals in zijn columns, maar doet dit niet uitgesproken. Hij geeft een schijn van objectiviteit, hoewel dit helemaal niet zo is: een onrechtreekse aanval op de werking van de media. Naegels maakt volgens ons gebruik van interior monologue: hij geeft tussen haakjes zijn mening, of flapt er iets uit (bijvoorbeeld: “En toch zijn het geen racisten! (Weet ik.) (Vind ik.) (Denk ik.) (Geloof ik.)”).

D. Evaluatie
De meningen over dit boek waren zeer verdeeld. Laura vond de verhaallijn niet zo interessant, Michiel was geen voorstander van de journalistieke stijl, Koen vond het af en toe langdradig, maar al bij al vonden we het nog wel een geslaagd boek dat op de leeslijst mag blijven staan.
Hierna zullen we tijdens de presentatie een promotiefilmpje van YouTube laten zien (zie bronvermelding).

E. Bronvermelding
http://www.youtube.com/watch?v=bjo0WqYNP4k (geraadpleegd op 2012-04-10)
http://www.bloggen.be/losvantom/ (geraadpleegd op 2012-04-10)
http://www.tomnaegels.be/pers.php?id=6 (geraadpleegd op 2012-04-10)
http://www.tomnaegels.be/page.php?page=4 (geraadpleegd op 2012-04-10 en 2012-04-12)
http://www.tomnaegels.be/articles.php (geraadpleegd op 2012-04-10)
http://www.scholieren.com/boekverslagen/31757 (geraadpleegd op 2012-04-10)
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/290310/interior-monologue (geraadpleegd op 2012-04-10)
http://nl.wikipedia.org/wiki/Tom_Naegels (geraadpleegd op 2012-04-12)
http://www.librisliteratuurprijs.nl/2006 (geraadpleegd op 2012-04-12)
http://www.leesclub.be/werkbladen-leesgroep/tom-naegels-los-leesgroep-januari-2009/ (geraadpleegd op 2012-04-12)
http://schrijversgewijs.be/schrijvers/naegels-tom/ (geraadpleegd op 2012-04-12)
http://nl.wikipedia.org/wiki/Witse (geraadpleegd op 2012-04-12)
http://nl.wikipedia.org/wiki/Literatuurprijs_Gerard_Walschap-Londerzeel (geraadpleegd op 2012-04-12)
F. Bibliografie
Boeken
FEEST BIJ DE KLEINE GODING: DRIEMAAL ZES LIEFDESGEDICHTEN VOOR ELS MAES (1993)
Poëziebundel
ELISE! (1995)
Verhaal
HET HEELAL IN! VIJF STUKJES VAN DE KOSMOS (14/05/1997)
Verhalenbundel
MIJN LIEFDE WORDT GEKWELD DOOR DUIZEND PLAGEN
De beste verhalen uit de Decamerone (1997)
MEESTER KADER (15/02/1999)
Roman
HOE IK VERGETEN RAAKTE (01/10/2001)
Kinderverhaal
WALVIS (01/02/2002)
Roman
LOS (15/03/2005)
Roman
BELEG (17/09/2009)
Roman
Boeken in opdracht
GRENZEN VOORBIJ(00/00/1998)
Een Doe-Boekje voor de Stichting Flanders Technology, wetenschap voor kinderen en jongeren
DE XII WERKEN VAN VANOUDENHOVEN(01/11/1998)
Boek van het gelijknamige showprogramma rond Rob Vanoudenhoven
HOE? ZO! 1(15/03/2003)
Boek van de gelijknamige wetenschapsquiz op Eén
DE TUIN VAN HET LEVEN.(15/10/2003)
Achter de schermen van de Antwerpse Zoo en dierenpark Planckendael.
GRENZELOZE LIEFDE(00/00/2004)
Boek van de gelijknamige reportagereeks op Eén
GILLES. MIJN VERHAAL(00/00/2004)
Autobiografie van Gilles De Bilde
WANDELGIDS ANTWERPEN BOEKENSTAD(15/05/2004)
Literaire wandelgids naar aanleiding van Antwerpen Wereldboekenhoofdstad
WITSE. HET VERHAAL VAN EEN EIGENZINNIGE POLITIEMAN.(15/10/2004)
Novellisatie van een verhaal van de televisiecommissaris
BUIK OP KINDERSLOT(15/10/2004)
Populair wetenschappelijk boek van dokter Paul Devroey over vruchtbaarheidsgeneeskunde
ASPE WAS HIER(15/10/2004)
Making-of van de VTM-reeks Aspe
BART IN ALLE STATEN(00/00/2005)
Bart Van Doorne toont de Verenigde Staten zoals ze echt zijn. Boek van het gelijknamige VTM-reportagemagazine
O DIERBAAR BELGIË(15/01/2005)
Citatenboek ter gelegenheid van 175 jaar België, cadeau bij Het Nieuwsblad
WITSE. OOG OM OOG.(15/10/2005)
Novellisatie van een verhaal van de bekende televisiecommissaris
HOE? ZO! 2(15/10/2005)
Tweede boek van de wetenschapsquiz op Eén
HET BOEK SAIDA(18/11/2005)
Biografie van Saida Boujdaine
ARUSHA (2006)
speciaal voor radiouitzending geschreven verhaal.
SPIJKERSCHRIFT: DE BESTE STUKKEN (2009)
columns
VOLK(17/10/2010)
Negen levensverhalen van mensen in armoede
Onder de pseudoniem Barbara Hofmann schreef Tom Naegels
STILLE WATERS (2001)
WITSE (2004)
WITSE: OOG OM OOG (2005)
WITSE: DUIVELS GENOT (2009)