Voorwoord
Beste lezer/lezeres van mijn literatuurverslag,
‘De donkere kamer van Damokles’ door Willem Frederik Hermans is het onderwerp van dit boekverslag.
Dit is mijn laatste boekverslag geschreven in mijn periode op de middelbare school. Ook meteen een klassieker, misschien heb ik wel het beste voor het laatst bewaard. Ik ben niet bekend met werk van Hermans, maar net zoals volgens mij velen anderen klinkt de naam mij bekend in de oren. Een groots Nederlands schrijver, waar ik nog geen achtergrondinformatie van had voordat ik zijn boek begon te lezen.
Ik zal in dit boekverslag eerst een korte samenvatting van het verhaal geven en daarna mijn uitgebreide analyse van het boek geven. Ik zal mijn eigen mening aan het einde van dit verslag toevoegen. Ik was erg benieuwd naar het werk van Hermans en ik hoop dat ik u met dezelfde nieuwsgierigheid mijn boekverslag zult lezen.
Veel leesplezier!
1. Praktische gegevens
Titel: De donkere kamer van Damokles
Auteur: Willem Frederik Hermans
Jaar van uitgave: 1958
Gelezen druk: 32e druk
Datum leesverslag: 25/1/2012
2. Inhoud en opbouw
2.1 Typering:
Wat voor soort roman is het boek?
Het is een Nederlandse (psychologische) oorlogsroman, de effecten van de oorlogsjaren worden beschreven. De ontwikkeling van Henry Osewoudt staan centraal, vandaar het psychologische gedeelte van deze roman.
2.2 Samenvatting:
Maak een beknopte samenvatting.
De hoofdpersoon van dit verhaal is Henri Osewoudt. Zijn vader heeft een sigarenwinkel in Voorshoten, maar als Osewoudt nog klein wordt zijn vader vermoord door zijn moeder in een vlaag van waanzin. Vanaf dan is het oom Bart Nauta die Henri opvoedt, in Amsterdam. Henri leeft als tiener nogal in isolement. De enige met wie hij omgaat is zijn nicht Ria en ze zijn beiden niet echt aantrekkelijk. Op zijn achttiende trouwt hij met Ria en hij neemt zijn vaders sigarenwinkel over.
Osewoudt is afgekeurd voor militaire dienst, maar als de oorlog uitbreekt zit hij wel bij de Burgerwacht. Op een gegeven moment komt een luitenant, Dorbeck, de sigarenwinkel binnen. Dorbeck lijkt op Osewoudt, alleen dan een beter en knapper. Dorbeck wil graag een filmrolletje laten ontwikkelen. Als Oseweidt dit doet staan er niets dan zwarte vlekken op de foto’s. Hij koopt een Leica om zelf foto’s te maken, zodat hij deze kan opsturen.
Osewoudt heeft een tijd niks van Dorbeck gehoord, tot hij plots een telefoontje krijgt met de vraag of hij naar Haarlem kan komen. Daar ontmoet hij Zewuster en gaan ze naar een huis, waar ze twee mensen doodschieten. Evert, de zoon van de drogist, heeft hen gevolgd.
Henri ontwikkelt nog een filmpje van Dorbeck. Deze is wel gelukt en op een foto staat Dorbeck met twee vriendinnen.
Er valt een brandend vliegtuig op het huis van Jagtman en de hele familie overlijdt.
In 1944 laat Dorbeck weer iets van zich horen. Osewoudt moet de foto’s opsturen naar een postbus. Als Osewoudt gaat kijken wie de foto’s komt ophalen, ziet hij dat het een heilsoldate is.
Een paar dagen later krijgt Osewoudt een telefoontje van Elly Meier, een Engelse. Als ze elkaar ontmoeten laat Elly een foto zien van Dorbeck die Osewoudt heeft opgestuurd. Osewoudt brengt Elly naar zijn oom Bart.
Eenmaal weer terug in Den Haag hoort Osewoudt van Moorlag dat zijn moeder en Ria gevangen genomen zijn. Hij gaat met Moorlag naar Leiden, waar hij en Elly valse persoonsbewijzen krijgen. Marianne, een ondergedoken joodse studente, verft het haar van Osewoudt zwart. Als Marianne Elly’s persoonsbewijs gaat brengen blijkt ze al weg te zijn. Osewoudt gaat naar oom Bart, die hem de oppakking van Ria en zijn moeder verwijt.
Dorbeck neemt weer contact op met Osewoudt. Hij moet samen met een vrouw iemand van de Nationale Jeugdstorm uitschakelen. De aanslag is geslaagd, maar Annelies, de vrouw, wordt aangehouden.
Osewoudt gaat met Marianne naar de bioscoop. In de bioscoop ziet hij een oproep voor zijn eigen aanhouding. Als hij de zaal uitloopt wordt hij gepakt. Omdat de martelingen tijdens zijn verhoor zo erg zijn moet hij naar het ziekenhuis. Daar wordt hij bevrijd en naar Leiden gebracht.
Bij Labare in Leiden ontmoet hij Marianne weer. In de nacht is er een inval door de Duitsers. Osewoudt weet te ontkomen, maar wordt later toch gearresteerd. Ebernuss, een Duitser, zoekt hem op in zijn cel en beweert goed te zijn. Hij heeft de van Osewoudt zwangere Marianne bevrijd.
Samen met Ebernuss gaat Osewoudt naar Dorbeck in Amsterdam. Osewoudt krijgt gif van Dorbeck voor Ebernuss. Dorbeck en Osewoudt vluchten met de auto van Ebernuss. In een leegstaand huis maken ze een foto.
Osewoudt komt erachter dat Ria nu samen is met Evert, de zoon van de drogist die hem eerder verraden had. Verkleed als een verpleegster gaat Osewoudt op bezoek bij Marianne in een kraamkliniek. De baby is overleden. Osewoudt vermoord Ria en een Duitse soldaat. Hij vraagt hulp aan een pastoor die hem naar Breda helpt. Bij het hoofdkwartier van de Nederlandse Strijdkrachten wordt Osewoudt gearresteerd, op basis van landsverraad. Hij wordt naar Engeland gebracht en wordt van heel veel dingen beschuldigd. Niemand kan zijn onschuld bewijzen, want Dorbeck is onvindbaar, Jagtman en Moorlag zijn dood en Marianne is naar Israel.
Als de Leica met het bewijs gevonden wordt, komen de foto’s er mislukt uit. Osewoudt heeft niks meer om zichzelf te bewijzen. Hij rent naar buiten en wordt neergeschoten.
2.3 Tijd:
A. In welke tijd spelen de gebeurtenissen zich af?
Het verhaal speelt zich af tijdens de Tweede Wereldoorlog, vanaf het jaar 1932 in Osewoudts jeugd tot 27 december 1945. Osewoudt raakt door zijn ontmoeting met Dorbeck steeds verder verwikkeld in de Tweede Wereldoorlog. Hier volgt een fragment waarin de Duitsers aankomen.
“De Duitsers kwamen op stoffige vrachtauto’s het dorp binnenrijden. De blauwe tram moest stilgelegd worden. De Duitsers hadden nog dezelfde helmen als in 1914-’18.” blz 23
B. Wat is de verhaaltijd en wat is de leestijd? (geen flashbacks)
De verhaaltijd bedraagt ongeveer 13 jaar (vanaf 1932 tot en met 1945). De leestijd was ongeveer 6 uur en het boek heeft 335 bladzijdes.
C. Geef op z’n minst één voorbeeld van een belangrijke vertraging. Vat dit tekstgedeelte kort samen en vermeld de nummers van de bladzijden. Leg ook uit waarom de vertraging zo belangrijk is voor het boek.
Er zijn meerdere vertragingen in het boek. Ik heb gekozen voor een vertraging die een voor verandering zorgt in Osewoudts leven. Van Dorbeck moet hij iemand doodschieten en het moment na het schot is vertraagd verteld, om het belang van de impact op het leven van Osewoudt te benadrukken.
“.. en meteen werd er geschoten. Osewoudt zag niets meer. Hij had zijn rechterhand in de opgerolde handdoek gestoken die hij met de linkerhand voor zijn borst hield als een polsmof en door de handdoek heen schoot hij driemaal op de man met het rode hoofd die naast hem stond. De man sperde zijn mond open of hij wilde braken, strekte zijn handen uit naar Osewoudt’s schouders, maar greep mis en viel op de grond.” blz 35
D. Noteer één belangrijke versnelling
Er is een versnelling van maar liefst vier jaar, na de eerste overval. Dorbeck laat niks meer van zich horen en dit wekt meer nieuwsgierigheid bij Osewoudt op dan dat hij in de eerste plaats al had.
E. Zijn er flashbacks? Zo ja, geef een voorbeeld. Licht de functie van de flashbacks toe.
De moeder van Osewoudt heeft aan het begin van het verhaal zijn vader vermoord. Osewoudt denkt daar over na en dat is ook meteen de functie van deze kort maar krachtige flashback. Het stuurt de gedachte van de lezer mee met de hersenkronkels van Osewoudt.
“Hoe nu precies zijn moeder zijn vader vermoord had, wist hij nog steeds niet.” blz. 13
2.4 Ruimte:
A. Waar spelen de gebeurtenissen zich af?
De gebeurtenissen spelen zich af in Nederland, op verschillende plaatsen (o.a. Amsterdam, Den Haag, Scheveningen, Leiden, etc.). Naast Nederland is Engeland ook voor een deel de omgeving van het verhaal.
B. Zijn er plaatsen waar je van belangenruimte kunt spreken? Geef op z’n minst één voorbeeld en licht de betekenis kort toe.
In het verhaal is Osewoudt vaak op kleine en vaak ook donkere plaatsen, zoals het sigarenwinkeltje, het foto-ontwikkelkamertje en in het huis van Labare. Dit kan symbool staan voor de onzekerheid, je weet niet wat er in de kamer is vanwege de duisternis. Opvallend is dat de cel wel klein en gesloten is, maar niet erg donker.
“Deze cel was eigenlijk geen cel. Het was een behoorlijke ruimte, ofschoon niet hoog. Hij lag onder de grond en ontving alleen daglicht door twee strookjes glazen tegels vlak tegen de zoldering. Er brandde dan ook de hele dag elektrisch licht, in een getraliede rozet. Het was er niet koud, want dikke voedingsbuizen van de centrale verwarming liepen er doorheen..” blz 185
Uit dit citaat blijkt dat het allemaal nog niet eens zo erg is in de cel. Licht in deze kamer kan staan voor de gedachtes van Osewoudt. Hij denkt namelijk dat hij niet erg lang in de cel moet blijven, omdat er Dorbeck werd opgespoord.
2.5 Personages:
A. Beschrijf het karakter van de hoofdpersoon of hoofdpersonen. Geef voorbeelden uit het boek om het karakter te illustreren.
Henri Osewoudt is de hoofdpersoon van het verhaal (volledige naam: Hendrik Maarten Osewoudt), geboren op 23 april 1920 te Voorschoten. Hij is niet echt zelfverzekerd. Hij is niet erg groot, beetje bleek, geen baard en heeft een rare hoge stem. Zijn onzekerheid wordt bevestigd door de ontmoeting met Dorbeck.
“Ik heb nooit geweten dat ik het mislukte exemplaar was tot ik Dorbeck ontmoette” blz. 176
Osewoudt laat zichzelf helemaal meeslepen door Dorbeck, die eigenlijk de verbeterde versie van Osewoudt is. Naarmate het boek vordert raakt Osewoudt een beetje obsessief wat betreft Dorbeck.
“Een week lang dacht hij bijna voortdurend aan Dorbeck en hij hoopte dat hij iets van hem zou horen” blz. 38
“‘Dorbeck weet alles. Zoek Dorbeck. Dorbeck moet ergens zijn. Dorbeck weet alles.’” blz 334
Naast zijn eigen naam heeft Osewoudt ook nog enkele aliassen in het verhaal: Mijnhardt (om Moorlag te spreken zonder dat Ria wist wie hij was), Filip van Druten (bij Meinarends voor de persoonsbewijzen), Dominee Verberne (als hij wilt weten wat er met zijn moeder en Ria is gebeurd), Joost Melgers (bij Labare), Agent bureau Binnenhof (bij De Vos Clootwijk als hij wilt weten wat er met Elly was gebeurd) en Clara Boeken (als hij verkleed is als verpleegster).
B. Geef een schematisch overzicht van de hoofdpersoon of hoofdpersonen in zijn/haar/hun verhouding tot de achtergrondfiguren.
(zie bijlage)
C. Bij wie is er (eventueel) sprake van en round character en bij wie van een flat character?
Round characters:
- Henri Osewoudt
Flat characters:
Familie Osewoudt:
- Vader
- Moeder
- Ria (vrouw van Osewoudt, later van Evert)
- Bart Nauta
- Tante Fietje
Verzet:
- Dorbeck
- Zéwüster
- Elly Sprenkelbach Meijer
- Meinarends
- Labare
- Annelies van Doormaal
- Suyling
Slachtoffers van Osewoudt:
- Lagendaal
- Mevrouw Lagendaal
- Walter Lagendaal
- Marchiena Siemerink (leidster van de Nationale Jeugdstorm)
- Ebernuss (Hauptsturmführer)
- Georg Krügener
Engelsen:
- Kolonel Smears (verhoor)
- Percy (typist)
Nederlandse politie:
- Inspecteur Selderhorst (onderzoek Osewoudt)
- Spuybroek (marechaussee)
Overigen:
- Marianne Sondaar (eigenlijk: Mirjam Zettenbaum)
- Moorlag (vriend)
- Pater Beer (vriend)
- Evert Turlings (zoon van de drogist)
- De Vos Clootwijk (Directeur van de Nederlandse Spoorwegen)
- Wülfing (Kriminalrat, verhoor)
- Gustav Malknecht (typist)
2.6 Vertelwijze:
Vermeld de vertelwijze (perspectief) en licht deze toe. Er kunnen verschillende vertelwijzen voorkomen!
Het perspectief dat door de auteur wordt gebruikt is het personale perspectief. Dit perspectief ligt bij Osewoudt, omdat je als lezer alleen zijn gevoelens en gedachten kent. Van de overige personages zijn alleen de handelingen bekend.
2.7 Structuur:
A. Hoe is het boek ingedeeld? Is het chronologisch verteld of niet?
Het verhaal is chronologisch ingedeeld.
B. Welke opening heeft het boek? Licht je antwoord toe.
Het boek begint met een opening in handeling. Je valt meteen in op het moment dat een leraar een verhaal verteld aan een kleine Osewoudt.
“Dagenlang zwierf hij rond op zijn vlot, zonder drinken. Hij stierf van dorst want het water van de oceaan was zout. Hij haatte het water dat hij niet drinken kon. Maar toen de bliksem in zijn vlot sloeg en het vlot in brand vloog, schepte hij dat gehate water met zijn handen op, om de brand te blussen!” blz 5
C. Is het einde open of gesloten? Leg dit uit.
Het verhaal zou een open en een gesloten einde kunnen hebben. Aan het einde van het boek is Osewoudt overleden, dus in principe is zijn verhaal afgesloten. Toch blijf je als lezer nog met veel vragen zitten. Wie is Dorbeck en is er eigenlijk wel een Dorbeck? Osewoudt is aan het einde van zijn leven nog steeds op zoek naar Dorbeck.
“‘Dorbeck weet alles. Zoek Dorbeck. Dorbeck moet ergens zijn. Dorbeck weet alles.’” blz 334
3. Motieven, thema en motto:
3.1 Noem de belangrijkste motieven en licht ze toe.
Foto’s
Het is de aanleiding van het verhaal, ze worden gebruikt midden in het verhaal en aan het einde van het verhaal is het van groot belang voor Osewoudt dat ze er zouden zijn. Osewoudt heeft aan het begin van het verhaal een fototoestel gekocht, een Leica, om goede foto’s voor Dorbeck te maken. Deze Leica komt het hele verhaal terug. Aan het eind van het verhaal moet de Leica het bewijs zijn voor Osewoudt.
“Zweren kost geen geld, behalve als je ermee naar de dokter moet. Luister eens sukkel, als er maar een foto was waar iemand op stond die met enige mogelijkheid Dorbeck wezen kon, zou ik mijn oordeel over jou opschorten.’ ‘Maar zo’n foto bestaat! Ik denk er nu pas aan! Ik heb een foto gemaakt op de dag nadat Dorbeck mij bevrijd had, de ochtend van de 6e april, in het huis van de Bernard Kochstraat! Wij staan er samen op, voor een spiegel!” (blz 305)
Zoektocht
Dorbeck is er ineens en daarna laat hij weer een hele tijd niks van zich horen. Osewoudt volgt Dorbeck en zijn instructies. Op het laatste moment als Osewoudt moet bewijzen is Dorbeck er ook niet. Hij lijkt krankzinnig, want er zijn geen sporen van Dorbeck te bekennen. Was hij er nou echt, of was het een verzinsel van Osewoudt? De zoektocht naar Dorbeck en het bewijs van zijn bestaan eindigt bij de dood van Osewoudt. Zelfs dan is Osewoudt nog bezig met zoeken.
“Zoek Dorbeck. Dorbeck moet ergens zijn. Dorbeck weet alles.’” blz 334
Identiteit
Deze hangt deels samen met het vorige motief, zoektocht. Osewoudt is eigenlijk niet echt gelukkig en weet niet echt meer wat zijn identiteit is. Als hij Dorbeck ontmoet ziet hij iemand met de identiteit die hij graag had willen hebben. Daar komt ook een beetje volgzaamheid en obsessiviteit wat betreft Dorbeck vandaan. Het volgen van Dorbeck is eigenlijk de zoektocht van Osewoudt naar zijn identiteit.
Oorlog
Een vanzelfsprekend motief. De Tweede Wereldoorlog is het toneel van het verhaal en schetst de situatie. Osewoudt raakt vervlochten in de oorlog. Bovendien is de oorzaak van het handelen van personages te herleiden naar de situatie van oorlog. Bijvoorbeeld Ebernuss, die vrienden probeert te maken en bij het verzet probeert te gaan naarmate Duitsland de oorlog dreigt te verliezen. De oorlog zorgt ook voor angst, wantrouwen, onzekerheid en eenzaamheid.
3.2 Formuleer het thema in één zin.
De zoektocht naar identiteit in tijden van oorlog.
3.3 Verklaar de titel van het boek.
De titel ‘De donkere kamer van Damokles’ is goed te verklaren. De donkere kamer in de titel verwijst naar het foto-ontwikkelkamertje, de Doka. De foto’s zijn voor Osewoudt van groot belang en daarmee dus ook de donkere kamer. Damokles verwijst naar de uitdrukking ‘het zwaard van Damokles’, wat zoiets als een voortdurende dreiging betekend. Dit slaat op de dreiging die boven Osewoudt zijn hoofd hangt.
3.4 Is er een motto? Zo ja, citeer dit en leg de betekenis en het verband met het boek uit.
Ja, het boek heeft een motto.
“Ik kan hem zoeken als hij er niet is, maar hem niet ophangen als hij er niet is. Men zou kunnen zeggen: ‘Dan moet hij er toch ook zijn als ik hem zoek’ – Dan moet hij er ook zijn als ik hem niet vind, en ook als hij helemaal niet bestaat.”
Het motto is eigenlijk precies de zoektocht van Osewoudt naar Dorbeck. Tegelijkertijd zorgt dit motto ook voor vragen bij de lezer aan het einde van het verhaal. Betekend dit dat Dorbeck niet heeft bestaan, of juist wel?
4. Persoonlijke mening:
4.1 Wat vind jij het meest treffende en mooiste gedeelte en waarom?
Het mooiste gedeelte vind ik wanneer Osewoudt voor het eerst echt een opdracht uitvoert voor Dorbeck. Dit stukje tekst geeft naar mijn mening echt het gevoel af wat bedoelt was.
“Nog voor zij helemaal rechtopstond zei Zewuster: ’U moet de groeten hebben van tante Amalia,’ en meteen werd er geschoten. Osewoudt zag niets meer. Hij had zijn rechterhand in de opgerolde handdoek gestoken die hij met de linkerhand voor zijn borst hield als een polsmof en door de handdoek heen schoot hij driemaal op de man met het rode hoofd die naast hem stond. De man sperde zijn mond open of hij wilde braken, strekte zijn handen uit naar Osewoudt’s schouders, maar greep mis en viel op de grond.” blz 35
De zin die Zewuster zegt is behoorlijk nuchter en dat maakt de klap erna extra treffend. Het is een slim gekozen contrast, haast ironisch. Wat het schot met Osewoudt doet vind ik mooi beschreven. Het speelt zich haast in slow-motion af.
4.2 Ken jij andere boeken over (ongeveer) hetzelfde thema? Welke?
Nee, niet echt. Ik heb wel mijn vorige boekverslag geschreven over ‘Het stenen bruidsbed’ van Harry Mulisch. Het gaat ook over de Tweede Wereldoorlog en beide auteurs komen volgensmij uit dezelfde tijdsperiode. Toch zijn de verhalen heel verschillend. Sowieso omdat de hoofdpersonen uit de verhalen de oorlog allebei erg anders ervaren. Toch gaat het er allebei om wat zo’n oorlog met je doet als persoon.
4.3 Geef je mening over het boek. Gebruik verschillende argumenten en licht ze toe.
Ik vind het een mooi boek met een tragisch maar interessant verhaal. Zelf heb ik natuurlijk helemaal niet iets vergelijkends meegemaakt, dus identificeren met de hoofdpersoon gaat niet gemakkelijk. Toch hoefde ik geen moeite te doen om het verhaal te ervaren tijdens het lezen. Je band als lezer met de hoofdpersoon door de schrijfstijl is erg persoonlijk, waardoor je het verhaal ook zo kan ervaren.
Er gebeurt ook veel in het verhaal, waardoor de spanning en het ritme in het verhaal blijft zitten. Ik zou dit boek niet snel als saai bestempelen.
Dat komt niet alleen door het tempo van het verhaal, maar ook door het mysterie. Ik werd erg nieuwsgierig naar Dorbeck. Deze onwetendheid over hem maakt mij de pagina elke keer weer omslaan.
Dat brengt mij ook meteen naar mijn laatste argument voor het interessant zijn van dit verhaal. Bestaat Dorbeck? Was hij wel werkelijk een persoon in het verhaal? Dat deze vragen na het lezen in mijn hoofd zijn blijven spoken is voor mij een teken dat het boek geslaagd is. Het boek zet je werkelijk aan het denken.
Kortom een zeer interessant boek dat vragen achterlaat. Ik begrijp waarom dit boek op de lijst van klassiekers staat. Naar mijn mening dus ook een aanrader.
Beste lezer/lezeres van mijn literatuurverslag,
‘De donkere kamer van Damokles’ door Willem Frederik Hermans is het onderwerp van dit boekverslag.
Dit is mijn laatste boekverslag geschreven in mijn periode op de middelbare school. Ook meteen een klassieker, misschien heb ik wel het beste voor het laatst bewaard. Ik ben niet bekend met werk van Hermans, maar net zoals volgens mij velen anderen klinkt de naam mij bekend in de oren. Een groots Nederlands schrijver, waar ik nog geen achtergrondinformatie van had voordat ik zijn boek begon te lezen.
Ik zal in dit boekverslag eerst een korte samenvatting van het verhaal geven en daarna mijn uitgebreide analyse van het boek geven. Ik zal mijn eigen mening aan het einde van dit verslag toevoegen. Ik was erg benieuwd naar het werk van Hermans en ik hoop dat ik u met dezelfde nieuwsgierigheid mijn boekverslag zult lezen.
1. Praktische gegevens
Titel: De donkere kamer van Damokles
Auteur: Willem Frederik Hermans
Jaar van uitgave: 1958
Gelezen druk: 32e druk
Datum leesverslag: 25/1/2012
2. Inhoud en opbouw
2.1 Typering:
Wat voor soort roman is het boek?
Het is een Nederlandse (psychologische) oorlogsroman, de effecten van de oorlogsjaren worden beschreven. De ontwikkeling van Henry Osewoudt staan centraal, vandaar het psychologische gedeelte van deze roman.
2.2 Samenvatting:
Maak een beknopte samenvatting.
De hoofdpersoon van dit verhaal is Henri Osewoudt. Zijn vader heeft een sigarenwinkel in Voorshoten, maar als Osewoudt nog klein wordt zijn vader vermoord door zijn moeder in een vlaag van waanzin. Vanaf dan is het oom Bart Nauta die Henri opvoedt, in Amsterdam. Henri leeft als tiener nogal in isolement. De enige met wie hij omgaat is zijn nicht Ria en ze zijn beiden niet echt aantrekkelijk. Op zijn achttiende trouwt hij met Ria en hij neemt zijn vaders sigarenwinkel over.
Osewoudt is afgekeurd voor militaire dienst, maar als de oorlog uitbreekt zit hij wel bij de Burgerwacht. Op een gegeven moment komt een luitenant, Dorbeck, de sigarenwinkel binnen. Dorbeck lijkt op Osewoudt, alleen dan een beter en knapper. Dorbeck wil graag een filmrolletje laten ontwikkelen. Als Oseweidt dit doet staan er niets dan zwarte vlekken op de foto’s. Hij koopt een Leica om zelf foto’s te maken, zodat hij deze kan opsturen.
Henri ontwikkelt nog een filmpje van Dorbeck. Deze is wel gelukt en op een foto staat Dorbeck met twee vriendinnen.
Er valt een brandend vliegtuig op het huis van Jagtman en de hele familie overlijdt.
In 1944 laat Dorbeck weer iets van zich horen. Osewoudt moet de foto’s opsturen naar een postbus. Als Osewoudt gaat kijken wie de foto’s komt ophalen, ziet hij dat het een heilsoldate is.
Een paar dagen later krijgt Osewoudt een telefoontje van Elly Meier, een Engelse. Als ze elkaar ontmoeten laat Elly een foto zien van Dorbeck die Osewoudt heeft opgestuurd. Osewoudt brengt Elly naar zijn oom Bart.
Eenmaal weer terug in Den Haag hoort Osewoudt van Moorlag dat zijn moeder en Ria gevangen genomen zijn. Hij gaat met Moorlag naar Leiden, waar hij en Elly valse persoonsbewijzen krijgen. Marianne, een ondergedoken joodse studente, verft het haar van Osewoudt zwart. Als Marianne Elly’s persoonsbewijs gaat brengen blijkt ze al weg te zijn. Osewoudt gaat naar oom Bart, die hem de oppakking van Ria en zijn moeder verwijt.
Dorbeck neemt weer contact op met Osewoudt. Hij moet samen met een vrouw iemand van de Nationale Jeugdstorm uitschakelen. De aanslag is geslaagd, maar Annelies, de vrouw, wordt aangehouden.
Osewoudt gaat met Marianne naar de bioscoop. In de bioscoop ziet hij een oproep voor zijn eigen aanhouding. Als hij de zaal uitloopt wordt hij gepakt. Omdat de martelingen tijdens zijn verhoor zo erg zijn moet hij naar het ziekenhuis. Daar wordt hij bevrijd en naar Leiden gebracht.
Bij Labare in Leiden ontmoet hij Marianne weer. In de nacht is er een inval door de Duitsers. Osewoudt weet te ontkomen, maar wordt later toch gearresteerd. Ebernuss, een Duitser, zoekt hem op in zijn cel en beweert goed te zijn. Hij heeft de van Osewoudt zwangere Marianne bevrijd.
Samen met Ebernuss gaat Osewoudt naar Dorbeck in Amsterdam. Osewoudt krijgt gif van Dorbeck voor Ebernuss. Dorbeck en Osewoudt vluchten met de auto van Ebernuss. In een leegstaand huis maken ze een foto.
Als de Leica met het bewijs gevonden wordt, komen de foto’s er mislukt uit. Osewoudt heeft niks meer om zichzelf te bewijzen. Hij rent naar buiten en wordt neergeschoten.
2.3 Tijd:
A. In welke tijd spelen de gebeurtenissen zich af?
Het verhaal speelt zich af tijdens de Tweede Wereldoorlog, vanaf het jaar 1932 in Osewoudts jeugd tot 27 december 1945. Osewoudt raakt door zijn ontmoeting met Dorbeck steeds verder verwikkeld in de Tweede Wereldoorlog. Hier volgt een fragment waarin de Duitsers aankomen.
“De Duitsers kwamen op stoffige vrachtauto’s het dorp binnenrijden. De blauwe tram moest stilgelegd worden. De Duitsers hadden nog dezelfde helmen als in 1914-’18.” blz 23
B. Wat is de verhaaltijd en wat is de leestijd? (geen flashbacks)
De verhaaltijd bedraagt ongeveer 13 jaar (vanaf 1932 tot en met 1945). De leestijd was ongeveer 6 uur en het boek heeft 335 bladzijdes.
C. Geef op z’n minst één voorbeeld van een belangrijke vertraging. Vat dit tekstgedeelte kort samen en vermeld de nummers van de bladzijden. Leg ook uit waarom de vertraging zo belangrijk is voor het boek.
Er zijn meerdere vertragingen in het boek. Ik heb gekozen voor een vertraging die een voor verandering zorgt in Osewoudts leven. Van Dorbeck moet hij iemand doodschieten en het moment na het schot is vertraagd verteld, om het belang van de impact op het leven van Osewoudt te benadrukken.
“.. en meteen werd er geschoten. Osewoudt zag niets meer. Hij had zijn rechterhand in de opgerolde handdoek gestoken die hij met de linkerhand voor zijn borst hield als een polsmof en door de handdoek heen schoot hij driemaal op de man met het rode hoofd die naast hem stond. De man sperde zijn mond open of hij wilde braken, strekte zijn handen uit naar Osewoudt’s schouders, maar greep mis en viel op de grond.” blz 35
Er is een versnelling van maar liefst vier jaar, na de eerste overval. Dorbeck laat niks meer van zich horen en dit wekt meer nieuwsgierigheid bij Osewoudt op dan dat hij in de eerste plaats al had.
E. Zijn er flashbacks? Zo ja, geef een voorbeeld. Licht de functie van de flashbacks toe.
De moeder van Osewoudt heeft aan het begin van het verhaal zijn vader vermoord. Osewoudt denkt daar over na en dat is ook meteen de functie van deze kort maar krachtige flashback. Het stuurt de gedachte van de lezer mee met de hersenkronkels van Osewoudt.
“Hoe nu precies zijn moeder zijn vader vermoord had, wist hij nog steeds niet.” blz. 13
2.4 Ruimte:
A. Waar spelen de gebeurtenissen zich af?
De gebeurtenissen spelen zich af in Nederland, op verschillende plaatsen (o.a. Amsterdam, Den Haag, Scheveningen, Leiden, etc.). Naast Nederland is Engeland ook voor een deel de omgeving van het verhaal.
B. Zijn er plaatsen waar je van belangenruimte kunt spreken? Geef op z’n minst één voorbeeld en licht de betekenis kort toe.
In het verhaal is Osewoudt vaak op kleine en vaak ook donkere plaatsen, zoals het sigarenwinkeltje, het foto-ontwikkelkamertje en in het huis van Labare. Dit kan symbool staan voor de onzekerheid, je weet niet wat er in de kamer is vanwege de duisternis. Opvallend is dat de cel wel klein en gesloten is, maar niet erg donker.
“Deze cel was eigenlijk geen cel. Het was een behoorlijke ruimte, ofschoon niet hoog. Hij lag onder de grond en ontving alleen daglicht door twee strookjes glazen tegels vlak tegen de zoldering. Er brandde dan ook de hele dag elektrisch licht, in een getraliede rozet. Het was er niet koud, want dikke voedingsbuizen van de centrale verwarming liepen er doorheen..” blz 185
2.5 Personages:
A. Beschrijf het karakter van de hoofdpersoon of hoofdpersonen. Geef voorbeelden uit het boek om het karakter te illustreren.
Henri Osewoudt is de hoofdpersoon van het verhaal (volledige naam: Hendrik Maarten Osewoudt), geboren op 23 april 1920 te Voorschoten. Hij is niet echt zelfverzekerd. Hij is niet erg groot, beetje bleek, geen baard en heeft een rare hoge stem. Zijn onzekerheid wordt bevestigd door de ontmoeting met Dorbeck.
“Ik heb nooit geweten dat ik het mislukte exemplaar was tot ik Dorbeck ontmoette” blz. 176
Osewoudt laat zichzelf helemaal meeslepen door Dorbeck, die eigenlijk de verbeterde versie van Osewoudt is. Naarmate het boek vordert raakt Osewoudt een beetje obsessief wat betreft Dorbeck.
“Een week lang dacht hij bijna voortdurend aan Dorbeck en hij hoopte dat hij iets van hem zou horen” blz. 38
“‘Dorbeck weet alles. Zoek Dorbeck. Dorbeck moet ergens zijn. Dorbeck weet alles.’” blz 334
Naast zijn eigen naam heeft Osewoudt ook nog enkele aliassen in het verhaal: Mijnhardt (om Moorlag te spreken zonder dat Ria wist wie hij was), Filip van Druten (bij Meinarends voor de persoonsbewijzen), Dominee Verberne (als hij wilt weten wat er met zijn moeder en Ria is gebeurd), Joost Melgers (bij Labare), Agent bureau Binnenhof (bij De Vos Clootwijk als hij wilt weten wat er met Elly was gebeurd) en Clara Boeken (als hij verkleed is als verpleegster).
B. Geef een schematisch overzicht van de hoofdpersoon of hoofdpersonen in zijn/haar/hun verhouding tot de achtergrondfiguren.
(zie bijlage)
Round characters:
- Henri Osewoudt
Flat characters:
Familie Osewoudt:
- Vader
- Moeder
- Ria (vrouw van Osewoudt, later van Evert)
- Bart Nauta
- Tante Fietje
Verzet:
- Dorbeck
- Zéwüster
- Elly Sprenkelbach Meijer
- Meinarends
- Labare
- Annelies van Doormaal
- Suyling
Slachtoffers van Osewoudt:
- Lagendaal
- Mevrouw Lagendaal
- Walter Lagendaal
- Marchiena Siemerink (leidster van de Nationale Jeugdstorm)
- Ebernuss (Hauptsturmführer)
- Georg Krügener
Engelsen:
- Kolonel Smears (verhoor)
- Percy (typist)
- Inspecteur Selderhorst (onderzoek Osewoudt)
- Spuybroek (marechaussee)
Overigen:
- Marianne Sondaar (eigenlijk: Mirjam Zettenbaum)
- Moorlag (vriend)
- Pater Beer (vriend)
- Evert Turlings (zoon van de drogist)
- De Vos Clootwijk (Directeur van de Nederlandse Spoorwegen)
- Wülfing (Kriminalrat, verhoor)
- Gustav Malknecht (typist)
2.6 Vertelwijze:
Vermeld de vertelwijze (perspectief) en licht deze toe. Er kunnen verschillende vertelwijzen voorkomen!
Het perspectief dat door de auteur wordt gebruikt is het personale perspectief. Dit perspectief ligt bij Osewoudt, omdat je als lezer alleen zijn gevoelens en gedachten kent. Van de overige personages zijn alleen de handelingen bekend.
2.7 Structuur:
A. Hoe is het boek ingedeeld? Is het chronologisch verteld of niet?
Het verhaal is chronologisch ingedeeld.
Het boek begint met een opening in handeling. Je valt meteen in op het moment dat een leraar een verhaal verteld aan een kleine Osewoudt.
“Dagenlang zwierf hij rond op zijn vlot, zonder drinken. Hij stierf van dorst want het water van de oceaan was zout. Hij haatte het water dat hij niet drinken kon. Maar toen de bliksem in zijn vlot sloeg en het vlot in brand vloog, schepte hij dat gehate water met zijn handen op, om de brand te blussen!” blz 5
C. Is het einde open of gesloten? Leg dit uit.
Het verhaal zou een open en een gesloten einde kunnen hebben. Aan het einde van het boek is Osewoudt overleden, dus in principe is zijn verhaal afgesloten. Toch blijf je als lezer nog met veel vragen zitten. Wie is Dorbeck en is er eigenlijk wel een Dorbeck? Osewoudt is aan het einde van zijn leven nog steeds op zoek naar Dorbeck.
“‘Dorbeck weet alles. Zoek Dorbeck. Dorbeck moet ergens zijn. Dorbeck weet alles.’” blz 334
3. Motieven, thema en motto:
3.1 Noem de belangrijkste motieven en licht ze toe.
Foto’s
Het is de aanleiding van het verhaal, ze worden gebruikt midden in het verhaal en aan het einde van het verhaal is het van groot belang voor Osewoudt dat ze er zouden zijn. Osewoudt heeft aan het begin van het verhaal een fototoestel gekocht, een Leica, om goede foto’s voor Dorbeck te maken. Deze Leica komt het hele verhaal terug. Aan het eind van het verhaal moet de Leica het bewijs zijn voor Osewoudt.
“Zweren kost geen geld, behalve als je ermee naar de dokter moet. Luister eens sukkel, als er maar een foto was waar iemand op stond die met enige mogelijkheid Dorbeck wezen kon, zou ik mijn oordeel over jou opschorten.’ ‘Maar zo’n foto bestaat! Ik denk er nu pas aan! Ik heb een foto gemaakt op de dag nadat Dorbeck mij bevrijd had, de ochtend van de 6e april, in het huis van de Bernard Kochstraat! Wij staan er samen op, voor een spiegel!” (blz 305)
Dorbeck is er ineens en daarna laat hij weer een hele tijd niks van zich horen. Osewoudt volgt Dorbeck en zijn instructies. Op het laatste moment als Osewoudt moet bewijzen is Dorbeck er ook niet. Hij lijkt krankzinnig, want er zijn geen sporen van Dorbeck te bekennen. Was hij er nou echt, of was het een verzinsel van Osewoudt? De zoektocht naar Dorbeck en het bewijs van zijn bestaan eindigt bij de dood van Osewoudt. Zelfs dan is Osewoudt nog bezig met zoeken.
“Zoek Dorbeck. Dorbeck moet ergens zijn. Dorbeck weet alles.’” blz 334
Identiteit
Deze hangt deels samen met het vorige motief, zoektocht. Osewoudt is eigenlijk niet echt gelukkig en weet niet echt meer wat zijn identiteit is. Als hij Dorbeck ontmoet ziet hij iemand met de identiteit die hij graag had willen hebben. Daar komt ook een beetje volgzaamheid en obsessiviteit wat betreft Dorbeck vandaan. Het volgen van Dorbeck is eigenlijk de zoektocht van Osewoudt naar zijn identiteit.
Oorlog
Een vanzelfsprekend motief. De Tweede Wereldoorlog is het toneel van het verhaal en schetst de situatie. Osewoudt raakt vervlochten in de oorlog. Bovendien is de oorzaak van het handelen van personages te herleiden naar de situatie van oorlog. Bijvoorbeeld Ebernuss, die vrienden probeert te maken en bij het verzet probeert te gaan naarmate Duitsland de oorlog dreigt te verliezen. De oorlog zorgt ook voor angst, wantrouwen, onzekerheid en eenzaamheid.
3.2 Formuleer het thema in één zin.
De zoektocht naar identiteit in tijden van oorlog.
3.3 Verklaar de titel van het boek.
De titel ‘De donkere kamer van Damokles’ is goed te verklaren. De donkere kamer in de titel verwijst naar het foto-ontwikkelkamertje, de Doka. De foto’s zijn voor Osewoudt van groot belang en daarmee dus ook de donkere kamer. Damokles verwijst naar de uitdrukking ‘het zwaard van Damokles’, wat zoiets als een voortdurende dreiging betekend. Dit slaat op de dreiging die boven Osewoudt zijn hoofd hangt.
3.4 Is er een motto? Zo ja, citeer dit en leg de betekenis en het verband met het boek uit.
Ja, het boek heeft een motto.
Het motto is eigenlijk precies de zoektocht van Osewoudt naar Dorbeck. Tegelijkertijd zorgt dit motto ook voor vragen bij de lezer aan het einde van het verhaal. Betekend dit dat Dorbeck niet heeft bestaan, of juist wel?
4. Persoonlijke mening:
4.1 Wat vind jij het meest treffende en mooiste gedeelte en waarom?
Het mooiste gedeelte vind ik wanneer Osewoudt voor het eerst echt een opdracht uitvoert voor Dorbeck. Dit stukje tekst geeft naar mijn mening echt het gevoel af wat bedoelt was.
“Nog voor zij helemaal rechtopstond zei Zewuster: ’U moet de groeten hebben van tante Amalia,’ en meteen werd er geschoten. Osewoudt zag niets meer. Hij had zijn rechterhand in de opgerolde handdoek gestoken die hij met de linkerhand voor zijn borst hield als een polsmof en door de handdoek heen schoot hij driemaal op de man met het rode hoofd die naast hem stond. De man sperde zijn mond open of hij wilde braken, strekte zijn handen uit naar Osewoudt’s schouders, maar greep mis en viel op de grond.” blz 35
De zin die Zewuster zegt is behoorlijk nuchter en dat maakt de klap erna extra treffend. Het is een slim gekozen contrast, haast ironisch. Wat het schot met Osewoudt doet vind ik mooi beschreven. Het speelt zich haast in slow-motion af.
4.2 Ken jij andere boeken over (ongeveer) hetzelfde thema? Welke?
Nee, niet echt. Ik heb wel mijn vorige boekverslag geschreven over ‘Het stenen bruidsbed’ van Harry Mulisch. Het gaat ook over de Tweede Wereldoorlog en beide auteurs komen volgensmij uit dezelfde tijdsperiode. Toch zijn de verhalen heel verschillend. Sowieso omdat de hoofdpersonen uit de verhalen de oorlog allebei erg anders ervaren. Toch gaat het er allebei om wat zo’n oorlog met je doet als persoon.
4.3 Geef je mening over het boek. Gebruik verschillende argumenten en licht ze toe.
Ik vind het een mooi boek met een tragisch maar interessant verhaal. Zelf heb ik natuurlijk helemaal niet iets vergelijkends meegemaakt, dus identificeren met de hoofdpersoon gaat niet gemakkelijk. Toch hoefde ik geen moeite te doen om het verhaal te ervaren tijdens het lezen. Je band als lezer met de hoofdpersoon door de schrijfstijl is erg persoonlijk, waardoor je het verhaal ook zo kan ervaren.
Dat komt niet alleen door het tempo van het verhaal, maar ook door het mysterie. Ik werd erg nieuwsgierig naar Dorbeck. Deze onwetendheid over hem maakt mij de pagina elke keer weer omslaan.
Dat brengt mij ook meteen naar mijn laatste argument voor het interessant zijn van dit verhaal. Bestaat Dorbeck? Was hij wel werkelijk een persoon in het verhaal? Dat deze vragen na het lezen in mijn hoofd zijn blijven spoken is voor mij een teken dat het boek geslaagd is. Het boek zet je werkelijk aan het denken.
Kortom een zeer interessant boek dat vragen achterlaat. Ik begrijp waarom dit boek op de lijst van klassiekers staat. Naar mijn mening dus ook een aanrader.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden