1. Titelbeschrijving
Schrijver: Herman Koch
Titel: Het diner
Plaats van uitgave: Anthos|Amsterdam
Gebruikte druk: (Schoolkopie van) Eenentwintigste druk, oktober 2009
Eerste druk: januari 2009
Aantal pagina's: 301 bladzijden
Aantal verkochte exemplaren: 450.000
Genre: Psychologisch drama
Op de boekcover zien we naast de ongelofelijk felle achtergrondkleur, een schaal met daarop een grote kreeft. Mooie keuze, gezien het symbool van een luxe gerecht in een net restaurant wel kreeft is.
2. Motto en Opdracht
Het motto is een quote uit de Amerikaanse misdaadfilm 'Reservoir Dogs' van Quentin Tarantino. De tekst gaat over het geven van een fooi. Nice Guy Eddie vraagt Mr. Pink (...wat een namen ook, zeg) om een dollar extra erbij te leggen, maar Mr. Pink gelooft niet in fooien. Uiteraard past dit mooi bij het boek, alleen al bij de titel (Een diner, daar geef je normaal gezien wel een fooi), maar het feit dat wat de heren in de film doen niet helemaal koosjer is past de quote ook nog eens bij de rest van het verhaal.
Nice Guy Eddy : “C’mon, throw it in a buck.”
Mr.Pink :”Uh-huh. I don’t tip.”
Nice guy Eddy: “Whatdaya mean, you don’t tip?
Mr. Pink: I don’t believe in it.
3. Korte inhoud
Paul Lohman. Broer van Serge Lohman, kandidaat voor het minister-presidentschap. Een BN'er om het zo maar te noemen. Paul en zijn vrouw Claire gaan een avondje dineren met Serge en zijn vrouw Babette. In het begin lijkt het puur te gaan om het aantrekken van de familiebanden, maar er blijkt veel meer achter te zitten... Iets wat alle vier de dinergangers wel weten, maar de lezer niet. Paul had al eens op Michel's mobiel (Michel, de zoon van Paul en Claire) filmpjes gevonden waarin hij en zijn neef Rick (Ja, de zoon van Serge en Babette) aan 'Happy Slapping' doen. Nu blijkt echter dat er iets redelijk mis is gelopen na afloop van een schoolfeest. Heel redelijk mis.
Toen Michel en Rick 's nachts na het beruchte schoolfeest niet konden pinnen omdat er een, naar later bleek, dakloze vrouw in het hokje lag te slapen, gooiden ze er uit pure spontaniteit rotzooi naartoe. Met tenslotte een 'lege' jerrycan. Maar ja, lege jerrycans kunnen alsnog ontploffen. ...De vrouw was op slag dood. De beelden van een bewakingscamera kwamen bij Opsporing Verzocht, maar Paul had door dat niet álles werd vertoond. Zoekend op YouTube komt hij een video tegen uit een ander standpunt... Een filmpje van Rick en Michel zelf. Beau, Serge's geadopteerde zoon chanteert Rick en Michel. Als zij niet genoeg betalen zet hij ALLES op YouTube. Maar dan is er nog Serge, die sowieso alles aan de grote klok wil hangen in een landelijke live-persconferentie.
(Nb. Zie een tweede samenvatting in de bijlage)
4. Structuur
Het verhaal is opgedeeld in hoofdstukken die gelijk staan aan een vijfgangendiner in een duur restaurant. De actes waarin de roman is verdeeld, verwijzen naar de onderdelen van zo’n diner.
- Aperitief (1 t/m 7)
- Voorgerecht (8 t/m 15)
- Hoofdgerecht (16 t/m35)
- Nagerecht (36 t/m 39)
- Digestief (40 t/m 45)
Tenslotte is er een epiloog wat ook ver na het diner gebeurt. Dit hoofdstuk heet 'Fooi' (hoofdstuk 46).
Doordat het diner uit 5 gangen bestaat, staat het gelijk aan de klassieke tragedie met de indeling van een expositie, intrige, climax (het hoofdgerecht) catastrofe (de ondergang van Serge) en peripetie. Het hoofdstuk “Fooi” doet dienst als epiloog, waar Paul na een paar maanden de boel nog eens voor de lezer op een rijtje zet.
Bovendien herken je ook de volgende drie Aristoteliaanse eenheden in het verhaal:
1. Tijd; alles moet binnen 24 uur worden afgehandeld. In het verhaal is er in enkele hoofdstukken sprake van enkele tijdsbepalingen.
2. Plaats; alles speelt zich af in het restaurant
3. Handelen; De loyaliteit van ouders tegenover hun kinderen is het enige wat hier echt centraal staat.
Wat ook opvalt aan de structuur is het volgende. Paul kondigt iets in een onbelangrijk stuk aan in een hoofdstuk en later in het verhaal komt dat van toepassing. ...Ho, wacht even, eerst dit. Juist het feit dat Paul alles vertelt doet weer denken aan de 'Bodeverhalen', weer uit de klassieke tragedies. Maargoed, waar we gebleven waren... De belangrijkste gebeurtenissen komen langs in de act 'Hoofdgerecht'.
De manier van vertellen zoals gebruikt in 'Het Diner' zorgt gewoon voor de spanning. Om de eenheden van tijd en plaats te kunnen behouden, krijg je dan ook vanuit het perspectief van Paul te zien en te horen wat er in het verleden is gebeurd. Bijvoorbeeld de flashbacks naar zijn carrière als geschiedenisleraar en de (onbekende maar ernstige) ziekte van Claire. De spanning van het verhaal wordt echter tussendoor dermate groots opgebouwd, waarna personage Paul (En in het laatste deel Claire) iemand aan het eind van zo'n moment koelbloedig 'afserveert'.
Tenslotte is er nog 1 ding wat uitspringt, sprekend over de de structuur van het verhaal. Hoofdstuk 21 is in een totaal andere schrijfstijl geschreven dan de rest van het boek, de zogenoemde 'Stijlbreuk'.
5. Verhaalfiguren
Geen van de personages zijn echte typetjes en hebben ook geen speaking name. Dus het is niet zo dat je aan de naam kan zien wat voor type persoon diegene is, ieder heeft een eigen karakter.
Paul Lohman was voorheen een leraar. Na een uitbarsting tijdens zijn Geschiedenis-les wordt hij op non-actief gesteld en krijgt hij medicijnen voorgeschoteld die hem en zijn persoonlijkheid veranderen. Hij was altijd wat 'rustig opvliegend', waarbij hij kalm en kil de meest bizarre dingen kan (dreigen) uit (te) halen, zoals zwaaien met een metalen fietspomp of een directeur van een school haast doodslaan met zijn blote vuisten. Hij is de broer van Serge maar vind het zelf eigenlijk een kwallenbal, een façade. Een act die hij voorhoudt aan het publiek, en dat is met name datgene wat Paul aan hem stoort. De vrouw van Serge, Babette, kan Paul wel op de meeste momenten waarderen. Tijdens de hele heisa over het pinhokje stopt Paul met zijn medicatie, iets waar zijn vrouw Claire enorm van oplucht.
Claire is de vrouw van Paul en de moeder van Michel. Zij lijkt een echte soulmate voor Paul; Net zo koelbloedig maar tegelijk rustig als Paul... Zij is de enige die hem in toom kan houden maar die hem ook ècht begrijpt. Ze blijkt meer van de misdaad af te weten dan Paul denkt. Ze heeft zelfs met Michel en Rick afgesproken dat zij op de avond van het diner Beau/Faso moeten laten verdwijnen, en speelt een gevaarlijk spel met een fake voicemail. Ze ontwikkelt zich van het rustige onschuldige naar de koelbloedige van Paul. Zij zorgt er zelfs voor dat Serge zijn persconferentie niet kan geven; met een net boven de steel afgebroken wijnglas.
Serge Lohman is kandidaat voor het minister-presidentschap en kan zich daarom geen fouten permitteren. Getrouwd met Babette en 2 'eigen kinderen' Rick en een dochter waarvan de naam nauwelijks genoemd wordt, adopteert hij een zoon, die hij 'Beau' noemt. Serge Lohman heeft wat het publiek betreft de status van minister-president al gewonnen. Serge heeft het imago van de “doe-maar-gewoon-politicus,” maar ook dat blijkt een gespeelde act. Als ze eens wisten hoe hij ècht was... Tenminste, zoals Paul hem aan de lezer voorstelt, het kan natuurlijk ook een subjectief vertekend beeld van Paul zijn en dat het misschien íets meevalt... Paul vind het echt een verwende kwallenbal die zíjn zin moet en zal doordrijven, wat hij ook laat merken wanneer het over het eten gaat; "'Nee, ik moet NU eten', roept hij dan bijna". Maargoed, nogmaals, of dit echt Serge ten voeten uit is of puur door de ogen van Paul blijft onbeantwoord. Hij is in ieder geval wel ooit door middel van een pan kokende macaroni te gronde gegaan dankzij Paul, toen Serge met Babette probeerde Michel mee te nemen naar hun huis (Een flashback uit de tijd dat Claire met een ziekte in het ziekenhuis lag). Hoe dan ook is hij nu van plan om af te treden als kandidaat en zijn zoon en de zoon van Paul de bak in te laten draaien door het bekend te maken. Maar hij liet dat Babette pas weten op het moment dat ze op weg waren naar het diner.
Hoewel ik Michel een zeer belangrijk personage vind in het verhaal, vind ik niet dat hij een belangrijke rol speelt in het verhaal zelf. Uiteraard, híj pleegt samen met Rick de misdaad waardoor het verhaal op gang komt, maar juist doordat de ouders voor hen het meeste door het stof bijten om het verhaal tot een goed einde te brengen en daarmee ook het hele verhaal zelf weten te dragen... Al moet Michel wel nog even iemand anders het zwijgen op laten leggen samen met Rick... Beau.
6. Tijd
Het is een actueel verhaal, hoewel Paul probeert veel tijdsbepalingen in het ongewisse te laten. Hij zegt dat "Exacte tijden kunnen later tegen je gebruikt worden". Rond het einde van het boek, wanneer Claire tot 2 keer toe aan Babette vraagt hoe laat het is, snapt de lezer wat Paul daarmee bedoelde. In de tekst heeft Paul het over Serge die handen zou schudden met ex-president van Amerika, president Bush, de oorlog in Irak, de rekening in euro’s, YouTube, mobieltjes.... Ik zou zelf eigenlijk snel beredeneren dat het verhaal afspeelt in het jaar van het boek (2009), maar dat is te makkelijk. De reden is echter simpel; YouTube en vooral de opkomst van Smartphones met camera-functie en ik weet niet wat waren echt niet eerder dan 2007, 2008. Beetje logisch nadenken en je weet dat het verhaal in ieder geval nog vóór President Obama plaatsvond... Dan zit ik al snel in 2009.
7. Ruimte
a. De concrete ruimte kan ik zeer kort over zijn; In, achter, voor en bij het restaurant waar het diner plaatsvind. Een restaurant waarvan Paul geheim wil houden waar het is, omdat er anders mensen naar toe zullen gaan om de reden dat 'daar hèt diner plaatsvond', en dat gunt hij dat restaurant niet. Paul heeft zelf namelijk enorme kritiek op het restaurant zelf door de overdreven gerant en de prijzen. Die kritiek laat Paul goed merken bij het vertellen van het verhaal. Verder zijn er ook enkele korte momenten thuis of in het stamcafé van Paul en Claire, in flashbacks op de meest uiteenlopende plekken (Van de trein naar Duitsland tot aan school), maargoed, het meerendeel speelt zich dus in relatie tot het restaurant af.
b. Waar het restaurant een gemaakte warme sfeer heeft, is het buiten, in de tuinen van de restaurants, duidelijk te merken hoe koel het restaurant is. Het ziet er wel mooi uit, maar de donkere sfeer en het kille, koude van de mensen die op afstand in het restaurant te zien zijn, maken een contrast tussen het restaurant en de wereld daar omheen.
8. Perspectief
Dit is een leuke. Het verhaal is bekeken door de ogen van Paul Lohman, die in de subjectieve ik-vorm het verhaal vertelt van het complete diner met zijn broer en hun vrouwen. Hij vertelt het verhaal in de onvoltooid verleden tijd. In de epiloog ('Fooi') vertelt hij dat de verkiezingen voor Serge op niets zijn uitgelopen. Dan zijn we in de tijd al een paar maanden verder. Maar dan is hij juist de achteraf vertellende 'ik'.
9. Titeluitleg
Waar het hele verhaal doordrenkt is met symbolische en mysterieuze ditjes en datjes, is de titel zo simpel als maar zijn kan. Het hele verhaal (Minus de flashbacks) wordt verteld door middel van (en tijdens) een diner. Bij dat diner komen de 2 families bijeen om over de nare kwestie van hun zoons te discussieren.
10. Motto-uitleg
(Zie nr. 2, "Motto & Opdracht")
11. Motieven
a. Algemene motieven
Ouder-kind / Familierelaties en -geheimen
Erfelijkheid
Liegen en bedriegen/schijnheilig
Spanning tussen privé en publiek
Bescherming
Misdrijf
Geweld
b. Verhaalmotieven
Status. Als er 1 ding is waar het vooral om draait in 'Het diner', is het wel status. Serge die zijn status als de "o zo leuke" 'doe-maar-gewoon'-minister wil behouden maar ook wil laten zien hoe eerlijk hij is door zijn zoon aan te geven bij de politie... Het feit dat hij zich zo netjes voordoet aan de dochter met de fotocamera in het restaurant... En de status van Rick en Michel, die door het (mogelijk) uitkomen van dit misdrijf voorgoed als walgelijke moordenaars worden gezien. Sowieso wilde Michel al 'anoniem' zijn. Maar na een week wist iedereen al op zijn nieuwe school dat hij familie van 'Serge Lohman, toekomstig minister-president' was. Tenslotte is er nog 1 voorbeeld van status in het verhaal op te merken, zij het zeer moeilijk te vinden; Michel en Rick als 'Happy Slappers'. Uiteraard, zij maakten deze video's om populair te worden op YouTube als 'Men in Black'.
Chantage. Het verhaal was een stuk makkelijker afgelopen zonder dit verhaalmotief. Beau/Faso chanteert Rick en Michel gevaarlijk persoonlijke beelden van het misdrijf op YouTube te gooien, tenzij ze hem 3000 euro voor een scooter betalen. Verder lijkt de status van Serge een enorme chantage opzich voor hem zelf, zij het mentaal. De status van 'nice guy president' laat Serge beslissen dat hij haast wel 'moet' kiezen zijn eigen zoon en de zoon van zijn broer aan te geven als daders van een misdrijf en af te treden als presidents-kandidaat.
(Sociale) Media. Misschien een vreemde eend in de bijt, maar een logische na enig uitleg. De beelden van de beveiligingscamera. De beelden van de mobiele telefoon. YouTube, waar die beelden op terecht komen. Voicemails en tenslotte uiteraard de talloze mobieltjes en telefoongesprekken opzich. Zonder de beveiligingscamera of de mobiele telefoon van Michel hadden er nooit beelden van het incident bestaan en had er nooit mogelijk een link gelegd kunnen worden met Rick en Michel.
12. Thema
Ik heb eerlijk gezegd de officiële werkwijze niet opgevolgd maar gewoon nagedacht over wat ik in feite gelezen heb. Een verhaal over een discussie tussen 2 groepen ouders, die anders denken over tot hoe ver je je kind kan beschermen. Kan je je kind nog wel beschermen als hij of zij een misdrijf gepleegd heeft waarbij iemand anders omkomt?
Thema: Tot hoever kun je als ouder je kind blijven beschermen?
13. De Auteur
Ja, ja, goeiesmorgens hé. Herman Koch en Jiskefet, zware punten eraf volgens de leraar als het niet in je verslag voorkomt... Kom nou, dat is toch niet meer dan logisch? Herman Koch heeft minstens 15 jaar deel uitgemaakt van Jiskefet, dan zou het wel heel stom zijn om er niets over te schrijven. Met reden dat ik 'minstens' 15 jaar zeg trouwens, want vorig èn afgelopen jaar had hij nog samen met medespelers Kees Prins en Michiel Romeyn een Jiskefet-revival. 'Jiskefet - De HEB JE NOG GENEUKT-Tour' in 2010 en afgelopen jaar met 'Goeiesmorgens: De musical', waarin de bizarre persoonlijkheden uit 'Debiteuren, Crediteuren' nog eens bezocht worden op kantoor. Met klassiekers uit 15 jaar Jiskefet zoals de veel te vunzige hit 'Gesmoorde kreet', de sketch 'Nieuwe haakies!' en vele hoogtepunten in een 'Debiteuren, Crediteuren'-sausje.
Koch groeide vanaf z'n tweede op in Amsterdam, maar is geboren in Arnhem. Hij zat op het Montessori Lyceum, maar werd van school gestuurd. Toch wilde hij een studie volgen en studeerde 'een blauwe maandag' (In feite drie maanden) Russisch en ging hierbij ook veel op reis. Hierdoor kreeg hij de kans een jaar in Finland te werken op een boerderij.
Herman Koch is op meerdere manieren bekend met het Nederlandse publiek. Uiteraard als 1 van de 3 topmannen van het Jiskefet-gezelschap, maar ook is hij in de literaire wereld een naam die hoge ogen gooit. Sinds enkele jaren is hij columist van De Volkskrant en in 2005 schreef hij de tekst voor 'Het Groot Dictee der Nederlandse Taal'.
Koch heeft veel met Spanje, Barcelona metname. Dat komt vooral doordat zijn vrouw Amalia van Spaanse afkomst is. Samen hebben ze één zoon, Pablo. Wat wrang is, is dan ook dat 'Het diner' feitelijk gebaseerd is op een waargebeurde moord die -in grote lijnen- plaatsvond in Barcelona, eind 2005; een moord op een vrouwelijke zwerver, door lachende jongens die van goede komaf leken te zijn, in een pinhokje. Het verschil wil echter, dat er bij de èchte moord 3 jongens in plaats van 2 aanwezig waren... En dat de 3 jongens veroordeeld werden tot. In 2009 won Herman Koch met 'Het Diner' de NS Publieksprijs.
Momenteel is zijn nieuwste boek, 'Zomerhuis met zwembad', onderwerp van discussie. De een vind het een meesterwerk, de ander, (Ondermeer Het Parool en Het NRC) vind het meer van hetzelfde. Zelf vind Koch zijn nieuwe roman beter dan Het Diner:
"Het is op reële verwachtingen gebaseerd. Het zou gek zijn als het geen succes werd. Ik denk dat het een beter boek is dan Het diner. Al zal er een groepje mensen zijn dat afhaakt, mensen die je liever goed vinden als je nog niet zo best verkoopt. Succes is verdacht. Ik proef dat toontje al een beetje. 'Het zal wel weer een bestseller worden.'"
14. Mening
a. Recensies.
Dat Kochs nieuwe boek gedrenkt is in humor, zal niemand verbazen die zijn vorige romans heeft gelezen. Ook in Het diner betoont hij zich een satiricus van de beau monde (of liever de rijke bourgeoisie) die als belangrijkste stijlmiddelen de droogkomische bespiegeling, de puntgave zin en de verklarende flashback hanteert. Dat Koch goochelt met raadsels en de lezer op een doortrapte manier voortdurend op het verkeerde been zet, is ook geen nieuws. De grote stap die Koch in Het diner zet is dat de hoofdpersoon ondanks zijn eigenaardige psychological make-up geloofwaardig en herkenbaar blijft – een vader die weinig gemeen heeft met de karikaturen die het werk van Koch ook bevolken, en in wiens onvoorwaardelijke liefde voor vrouw en zoon je blíjft geloven.
‘Koch schrijft een roman met de titel Het diner’ – het klonk van tevoren als een Duitse woordspeling uit Jiskefet, het komische televisieprogramma waar de auteur ooit deel van uitmaakte. Maar het resultaat is de beste Nederlandse roman die ik in maanden gelezen heb. Minder wijd uitwaaierend dan Odessa Star misschien, en minder aandoenlijk dan Denken aan Bruce Kennedy; maar van begin tot eind spannend en zelfs een tikje beangstigend. ‘Klonk dit geloofwaardig?’ vraagt Paul zich af als hij Claire een leugentje om bestwil vertelt. ‘En vooral: keek ik er geloofwaardig bij?’ Wij kunnen hem, en vooral zijn schepper Herman Koch, alleen maar hartgrondig een jawoord geven.
(15 januari 2009 - Pieter Steinz, NRC)
In Kochs laatstverschenen romans ging het ook over doen alsof, over veinzen. Onze cultuur lijkt ervan doordesemd, wanneer we de schrijver mogen geloven. Van hoog tot laag, van het onderwijs tot in de politiek, van het restaurantwezen tot in de mantelzorg; overal duikt diezelfde soort huichelachtigheid op.
Vanuit dit perspectief wordt Pauls wens begrijpelijk: ‘het recht om een klootzak te mogen zijn’. Theoretisch helemaal mee eens. Voor sommigen is het misschien zelfs een opluchting (lees in Nick Hornby’s How to be good uit 2001, het diapositief van Het diner, dat goed doen bepaald geen lolletje is voor je naasten) – ware het niet dat er iemand is omgekomen, de zwerver in dit geval.
Valt er op dit boek dan niets aan te merken? Een kleinigheid: compositorisch komt het hoofdstuk over Pauls onderwijsverleden enigszins uit de lucht vallen. Maar afgezet tegen de zorgvuldige bouw van de rest van het boek, Kochs opvallend effectieve timing, en bovenal de vele geestige observaties van menselijke ijdelheid, is dat beslist overkomelijk.
(9 januari 2009 - Daniëlle Serdijn, Volkskrant: 4 van de 5 sterren)
b. Vergelijking met mijn reactie op deze recensies
Ik ben het over het algemeen wel eens met bovenstaande recensies. Allebei zeer positief, met de laatste recensie op 1 puntje na. En daar moet ik het eigenlijk ook wel mee eens zijn; dat vond ik ook werkelijk niet passen op de plek waar het stond. Het is een mooie twist in het verhaal, maar mijn probleem ligt meer bij het feit dat er nauwelijks iets mee gedaan werd in de voorbereiding. Dat hoofdstuk kwam als donderslag bij heldere hemel. Daarvoor wist ik nog niet eens dat hij vroeger leraar was.
c. (15 t/m 22) Mijn mening
Toen we dit boek kregen waren mijn letterlijke gedachten niet echt iets meer dan 'God, nee hè'. Ik bedacht me dat het het meest rancuneuze, saaie ouwemannen verhaal was wat er in de bibliotheek van de school te vinden was... Maar het moment dat ik er wat uitleg over hoorde viel het me best mee. Jiskefet, mwah, dat ken ik wel. Unieke stijl? Tja, je moet alles een keer geprobeerd hebben toch (Behalve oesters, gadverdamme)... Het diner? Niet slecht. Laten we eens kijken hoever we komen in het boek deze eerste les dat we het mogen lezen. En toen las ik de eerste zin, waar al die literaire experts over zeuren dat die eerste zin meteen de aandacht moet pakken... 'We gingen eten in het restaurant.' Meteen al. Een smakelijke glimlach en een klein beetje geluid toen ik dat zinnetje las. Het eerste zinnetje van het boek 'Het diner' en die zin zegt dat ze gingen eten in het restaurant. Tja... Waar wil je anders een diner? Harry's hapkar op de hoek?
Ik moet eerlijk bekennen dat ik het in het begin allemaal nogal moeilijk kon vinden. Niet het verhaal, daar rolde ik echt zo in, maar vooral de personages. Ze voelden 'echt', dat wel, ik kon Paul wel waarderen, maar ik had persoonlijk niet zelf die klik van 'aha, dat zijn ze'. Het is het idee van een nieuwe auto. Je kijkt je ogen uit en je ziet tientallen knoppen, maar geen flauw idee wat het allemaal doet als je het indrukt, dus ga je er voorzichtig mee om. ...Maar wanneer je eenmaal die eerste knop hebt ingedrukt, is er geen houden meer aan en druk je ze allemaal in. Zo'n gevoel had ik bij het begin van 'Het diner' en toen ik er ook echt eenmaal in zat ging ik ik er vol voor en had ik geen zin om nog te stoppen met lezen.
Je leest geen boek zomaar in een dag 140 bladzijden verder als je het niets vind. Ik vond het meer dan 'niet niks', ik vond het een goed boek met spanningsbogen waar je u tegen zegt... Maar ik moet het eens zijn met wat er in de recensie van De Volkskrant wordt gezegd, het hoofdstuk over Pauls onderwijscarrière; dat vond ik ook werkelijk niet passen op de plek waar het stond. Ik had er een beetje een idee van 'Laten we het er maar instoppen en we zien wel waar het komt' bij, het voelde alsof Herman Koch zijn eigen vervolg aan het klaarmaken was. "Het Diner 2; Verhalen van meester Lohman", maargoed, ik dwaal af.
Het punt is, ik vond het hoofdstuk op de plek waar het stond gewoon niet passen. Een zeer net geschreven hoofdstuk, net als de rest van het boek, zeker, maar in tegenstelling tot de rest gewoon niet naartoe gebouwd, geen enkele vorm van voorbereiding (Op misschien enkele subtiele opmerkingen waar ik overheen gelezen heb) en dat vond ik er jammer aan. Dan vond ik hoofdstuk 21, met zijn feitelijke vertelling en totale stijlbreuk beter dan die flashback naar het op non-actief stellen van 'geschiedenisleraar' Lohman. Een van de weinige flashbacks die ik op een verkeerd punt vond gekozen, maargoed, dat kan misschien aan mij liggen.
De spanning van het verhaal is zo ontzettend goed. Ik zal de laatste persoon zijn die zegt dat hij van actiethrillers houdt, maar deze lees je door zonder te weten dat die spanning zo voelbaar is. Als je dit boek leest gaat op sommige momenten je hart bonken in je keel en je ogen vliegen over de letters heen, steeds sneller om maar de afloop van die gebeurtenissen te weten te komen. Soms moet je zo hard lachen dat mensen om je heen vragen of alles nog goed met je gaat, maar ja dan moet je uitleggen dat je zit te lachen om een personage uit een boek die zijn broer nadoet en roept "Nee, ik wil NU neuken"... Dus dan zeg ik maar dat het niet goed met me gaat.
De geloofwaardigheid van het verhaal... Tja kijk, ik moet eerlijk bekennen, tot op zekere hoogte zou ik het geloven. Als iemand op mij was afgekomen en het verhaal had verteld in een manier van 'Vrienden van me hè, die hebben ooit...', dan was ik waarschijnlijk afgehaakt bij Serge Lohman. Ik geloof absoluut dat een minister-president (Of kandidaat tot) ook een mens is, en Jan-Peter Balkenende of nu Mark Rutte zal vast ook wel familieperikelen hebben... Maar ik zie een moord gewoon niet erin. Natuurlijk, gebeuren kan altijd. Maar er zijn voor mij gewoon tèveel factoren. Los van elkaar is het absoluut geloofwaardig. Tesamen, ik weet het niet. Sowieso in een tijd na Theo van Gogh en Pim Fortuyn is een politicus verwonden/verminken really really hard to do, zelfs als je familie bent... En als iemand een schooldirecteur zo kapotslaat... Dan zal die anno 2011 vast wel een maandje TBS krijgen.
Wat wel het meest realistische aan het hele boek is, is en blijft gewoon het thema. Nooit echt eerder over nagedacht wat het voor een ouder kan doen als je kind een misdrijf pleegt en misschien gezocht wordt, verdacht is of dader blijkt. Want eerlijk is eerlijk, als kind of tiener denk je daar haast niet over na. Maar als je zelf een ouder bent... Je hebt dan zelf dat probleem gekweekt, het is 'jouw product' om het grofweg te zeggen. Zou je jouw product dan ook beschermen, als het in nood is zijn of haar leven te zien verkloten door 1 misstap?
Misschien ligt het aan de leeftijd... Maar ik zeg van niet. Toen ik ooit, in een ver verleden, werd opgepakt wegens een niet nader te noemen gebeurtenis, waren mijn ouders er voor me. Zeker. Maar het blijft dat zo'n misdrijf, arrestatie of niet, jouw verantwoordelijkheid is. Je ouders kunnen niet eeuwig achter je aan blijven huppelen en zullen dat ook niet doen. Ooit zijn ze er niet meer en moet je het ook in je eentje redden. ...Dan kan je het net zo goed meteen leren hoe je dat doet. Al is het in het verhaal wel met andere voorwaarden... Ik weet alleen echt niet wat ik zou doen als ik als ouder mijn kind op Opsporing verzocht zou herkennen. Ik zou het sowieso nooit willen. Als ik zoiets zou zien zou ik in ieder geval denken dat ik als ouder gefaald heb.
Ik kan me het best in Paul herkennen. Dat klinkt misschien onorigineel, want Paul is de hoofdpersoon, hij vertelt het verhaal en volgens mij zullen alle 450.000 lezers van het boek zich dan ook wel in Paul herkennen... Maar voor mij is het simpelweg omdat ik me niet herken in de rest. Serge vind ik ronduit een lul, Michel heb ik geen sympathie meer voor sinds hij iemand heeft neergemept om 'Jackass' te laten roepen (Kijk rond op school, dan zie je nog een paar van zulke types), Rick omdat ik het echt een watje vind... En ik weiger me te herkennen in 1 van de vrouwen... Maar zelfs al zou ik daaruit kiezen zou ik me het meest in Claire herkennen. Dus dan blijft die samen met Paul eigenlijk gewoon over. Simpel als wat.
Wat ik verder over het boek te melden heb... Misschien heel weinig met het boek zèlf te maken, maar het was wel het allereerste boek van minimaal 300 bladzijdes (301, haha) wat ik heb uitgelezen. Ik las veel vroeger, de laatste jaren gewoon wat minder op af en toe een klein, tja, Kameleon-boekje of een Carry Slee na. Maar Het Diner van Herman Koch heeft mij serieus weer gemotiveerd om meer te gaan lezen want ik vond het boek fenomenaal.
Tenslotte nog een kleine vondst die ik deed toen ik bij toeval zocht op de naam 'Serge Lohman'. In het Italiaans is nu een korte film van 'Het diner' opgenomen. We verstaan er weliswaar geen bal van (Tenzij je Italiaans speekt natuurlijk), maar na het boek te hebben gelezen en enkele uiterlijkheden te zien weet je waar het verhaal ongeveer zit. Let bijvoorbeeld op de zonnebril van Babette.
http://www.youtube.com/watch?v=AvAsMSAXC_8
Iedereen met een beetje gevoel voor humor of een sterke kop voor zwaarmoedige verhalen zullen smullen van Het diner. Maar ja, dat hoor je ook te doen bij een diner... Al moeten we volgens een zekere Paul Lohman absoluut niet gerust zijn op een goed gevuld bord. Mag ik de rekening?
23. Geraadpleegde literatuur
- 15 januari 2009 - Pieter Steinz, NRC
- 9 januari 2009 - Daniëlle Serdijn, Volkskrant: 4 van de 5 sterren
- Wikipedia-pagina's (Herman Koch, Jiskefet en Het Diner)
- Verhaalanalyse-boekje
Bijlage: Samenvatting (Tweede versie)
Paul Lohman is getrouwd met Claire en hebben een zoon, Michel. Wanneer Serge, Paul's broer en kandidaat voor de opkomende ministerverkiezing, Paul en Claire uitnodigen voor een diner, heeft Paul er weinig zin in. Het liefst blijft hij samen met Claire de rest van de avond indrinken in het café, maar uiteindelijk gaan ze, zij het een half uur te laat, op weg. Daar blijkt dat Serge en zijn vrouw Babette ook nog niet eens gearriveerd zijn. Eenmaal aangekomen lijkt het erop dat Babette gehuild heeft.
Hoewel het een gewoon avondje uit lijkt, blijkt dat de reden van het diner een nogal luguber randje heeft. Michel en zijn neef, Serge en Babette's zoon Rick, hebben namelijk iets verschrikkelijks gedaan. Of, misschien is ze eerder iets verschrikkelijks 'overkomen'. Na het einde van een schoolfeest wilde het tweetal namelijk even gaan pinnen, maar in het pinhokje lag een, naar later bleek vrouwelijke zwerver te slapen. Na een ontstane ruzie met de zwerfster gooit het tweetal allerlei spullen naar de vrouw toe, met een jerrycan tot slot. Een lege jerrycan, die echter alsnog vlam weet te vatten. De jerrycan ontploft in het pinhokje en de vrouw is op slag dood. Een paar avonden later zijn de beelden van de beveiligingscamera te zien bij Opsporing Verzocht en herkent Paul de jongens. Hij weet niet of Claire ze ook herkent, maar het lijkt er niet op. Hij kijkt de beelden terug op Uitzending Gemist.
Wanneer hij op internet het programma terugkijkt en in het laatste frame, voor de beelden worden stopgezet, iets ziet wat lijkt op een witte sneaker, gaat hij naar YouTube. Wanneer hij daar rondzoekt vind hij een paar extra beelden... Beelden gemaakt met een mobiele telefoon. Michel en Rick hadden samen het idee om Happy Slapping-video's te maken (Paul kwam al eerder op Michel's mobiel een video tegen waarin een dronken man werd geslagen door Rick, aangemoedigd door Michel), en nu blijkt dat Michel en Rick nog even terug zijn gegaan om beelden te maken. Later blijkt dat Beau, ook wel bekend als Faso (de geadopteerde zoon van Serge en Babette en dus de geadopteerde broer van Rick) de beelden in handen heeft en er Michel en Rick mee chanteert, want hij wil een scooter kopen. Als ze niet betalen, zet hij álles op YouTube. Wat er dus al te zien was is lang niet alles, maar dus alleen nog maar een preview.
Ondertussen zitten Paul en Claire zelf ook in een lastig parket. Serge wil het hele verhaal namelijk naar buiten brengen en zich terugtrekken als kandidaat voor het ministerschap. Daardoor zullen Rick en Michel ongetwijfeld de gevangenis indraaien... Dit alles vertelde hij pas op weg naar het restaurant aan Babette, waardoor zij in tranen binnenkwam. Paul en Claire moeten íets doen om Serge van het idee af te brengen. Ondertussen zijn Michel en Rick bezig Beau voor eens en voor altijd het zwijgen op te leggen. De avond van het 'misdrijf' heeft Michel Claire aan de lijn gehad en is alles aan haar uitgelegd. Paul werd er door zijn overspannen staat buiten gelaten, maar ook hij weet er nu van. Het hele diner is dè gelegenheid om voor afleiding te zorgen. Claire zorgt voor een alibi, Rick en Michel kunnen intussen hun gang gaan... En Serge's persconferentie? Ach, laten we het zo stellen: Gebroken glas doet wonderen.
Schrijver: Herman Koch
Titel: Het diner
Plaats van uitgave: Anthos|Amsterdam
Gebruikte druk: (Schoolkopie van) Eenentwintigste druk, oktober 2009
Eerste druk: januari 2009
Aantal pagina's: 301 bladzijden
Aantal verkochte exemplaren: 450.000
Genre: Psychologisch drama
Op de boekcover zien we naast de ongelofelijk felle achtergrondkleur, een schaal met daarop een grote kreeft. Mooie keuze, gezien het symbool van een luxe gerecht in een net restaurant wel kreeft is.
2. Motto en Opdracht
Het motto is een quote uit de Amerikaanse misdaadfilm 'Reservoir Dogs' van Quentin Tarantino. De tekst gaat over het geven van een fooi. Nice Guy Eddie vraagt Mr. Pink (...wat een namen ook, zeg) om een dollar extra erbij te leggen, maar Mr. Pink gelooft niet in fooien. Uiteraard past dit mooi bij het boek, alleen al bij de titel (Een diner, daar geef je normaal gezien wel een fooi), maar het feit dat wat de heren in de film doen niet helemaal koosjer is past de quote ook nog eens bij de rest van het verhaal.
Mr.Pink :”Uh-huh. I don’t tip.”
Nice guy Eddy: “Whatdaya mean, you don’t tip?
Mr. Pink: I don’t believe in it.
3. Korte inhoud
Paul Lohman. Broer van Serge Lohman, kandidaat voor het minister-presidentschap. Een BN'er om het zo maar te noemen. Paul en zijn vrouw Claire gaan een avondje dineren met Serge en zijn vrouw Babette. In het begin lijkt het puur te gaan om het aantrekken van de familiebanden, maar er blijkt veel meer achter te zitten... Iets wat alle vier de dinergangers wel weten, maar de lezer niet. Paul had al eens op Michel's mobiel (Michel, de zoon van Paul en Claire) filmpjes gevonden waarin hij en zijn neef Rick (Ja, de zoon van Serge en Babette) aan 'Happy Slapping' doen. Nu blijkt echter dat er iets redelijk mis is gelopen na afloop van een schoolfeest. Heel redelijk mis.
Toen Michel en Rick 's nachts na het beruchte schoolfeest niet konden pinnen omdat er een, naar later bleek, dakloze vrouw in het hokje lag te slapen, gooiden ze er uit pure spontaniteit rotzooi naartoe. Met tenslotte een 'lege' jerrycan. Maar ja, lege jerrycans kunnen alsnog ontploffen. ...De vrouw was op slag dood. De beelden van een bewakingscamera kwamen bij Opsporing Verzocht, maar Paul had door dat niet álles werd vertoond. Zoekend op YouTube komt hij een video tegen uit een ander standpunt... Een filmpje van Rick en Michel zelf. Beau, Serge's geadopteerde zoon chanteert Rick en Michel. Als zij niet genoeg betalen zet hij ALLES op YouTube. Maar dan is er nog Serge, die sowieso alles aan de grote klok wil hangen in een landelijke live-persconferentie.
(Nb. Zie een tweede samenvatting in de bijlage)
4. Structuur
Het verhaal is opgedeeld in hoofdstukken die gelijk staan aan een vijfgangendiner in een duur restaurant. De actes waarin de roman is verdeeld, verwijzen naar de onderdelen van zo’n diner.
- Aperitief (1 t/m 7)
- Voorgerecht (8 t/m 15)
- Hoofdgerecht (16 t/m35)
- Nagerecht (36 t/m 39)
- Digestief (40 t/m 45)
Tenslotte is er een epiloog wat ook ver na het diner gebeurt. Dit hoofdstuk heet 'Fooi' (hoofdstuk 46).
Doordat het diner uit 5 gangen bestaat, staat het gelijk aan de klassieke tragedie met de indeling van een expositie, intrige, climax (het hoofdgerecht) catastrofe (de ondergang van Serge) en peripetie. Het hoofdstuk “Fooi” doet dienst als epiloog, waar Paul na een paar maanden de boel nog eens voor de lezer op een rijtje zet.
1. Tijd; alles moet binnen 24 uur worden afgehandeld. In het verhaal is er in enkele hoofdstukken sprake van enkele tijdsbepalingen.
2. Plaats; alles speelt zich af in het restaurant
3. Handelen; De loyaliteit van ouders tegenover hun kinderen is het enige wat hier echt centraal staat.
Wat ook opvalt aan de structuur is het volgende. Paul kondigt iets in een onbelangrijk stuk aan in een hoofdstuk en later in het verhaal komt dat van toepassing. ...Ho, wacht even, eerst dit. Juist het feit dat Paul alles vertelt doet weer denken aan de 'Bodeverhalen', weer uit de klassieke tragedies. Maargoed, waar we gebleven waren... De belangrijkste gebeurtenissen komen langs in de act 'Hoofdgerecht'.
De manier van vertellen zoals gebruikt in 'Het Diner' zorgt gewoon voor de spanning. Om de eenheden van tijd en plaats te kunnen behouden, krijg je dan ook vanuit het perspectief van Paul te zien en te horen wat er in het verleden is gebeurd. Bijvoorbeeld de flashbacks naar zijn carrière als geschiedenisleraar en de (onbekende maar ernstige) ziekte van Claire. De spanning van het verhaal wordt echter tussendoor dermate groots opgebouwd, waarna personage Paul (En in het laatste deel Claire) iemand aan het eind van zo'n moment koelbloedig 'afserveert'.
Tenslotte is er nog 1 ding wat uitspringt, sprekend over de de structuur van het verhaal. Hoofdstuk 21 is in een totaal andere schrijfstijl geschreven dan de rest van het boek, de zogenoemde 'Stijlbreuk'.
5. Verhaalfiguren
Geen van de personages zijn echte typetjes en hebben ook geen speaking name. Dus het is niet zo dat je aan de naam kan zien wat voor type persoon diegene is, ieder heeft een eigen karakter.
Paul Lohman was voorheen een leraar. Na een uitbarsting tijdens zijn Geschiedenis-les wordt hij op non-actief gesteld en krijgt hij medicijnen voorgeschoteld die hem en zijn persoonlijkheid veranderen. Hij was altijd wat 'rustig opvliegend', waarbij hij kalm en kil de meest bizarre dingen kan (dreigen) uit (te) halen, zoals zwaaien met een metalen fietspomp of een directeur van een school haast doodslaan met zijn blote vuisten. Hij is de broer van Serge maar vind het zelf eigenlijk een kwallenbal, een façade. Een act die hij voorhoudt aan het publiek, en dat is met name datgene wat Paul aan hem stoort. De vrouw van Serge, Babette, kan Paul wel op de meeste momenten waarderen. Tijdens de hele heisa over het pinhokje stopt Paul met zijn medicatie, iets waar zijn vrouw Claire enorm van oplucht.
Claire is de vrouw van Paul en de moeder van Michel. Zij lijkt een echte soulmate voor Paul; Net zo koelbloedig maar tegelijk rustig als Paul... Zij is de enige die hem in toom kan houden maar die hem ook ècht begrijpt. Ze blijkt meer van de misdaad af te weten dan Paul denkt. Ze heeft zelfs met Michel en Rick afgesproken dat zij op de avond van het diner Beau/Faso moeten laten verdwijnen, en speelt een gevaarlijk spel met een fake voicemail. Ze ontwikkelt zich van het rustige onschuldige naar de koelbloedige van Paul. Zij zorgt er zelfs voor dat Serge zijn persconferentie niet kan geven; met een net boven de steel afgebroken wijnglas.
Hoewel ik Michel een zeer belangrijk personage vind in het verhaal, vind ik niet dat hij een belangrijke rol speelt in het verhaal zelf. Uiteraard, híj pleegt samen met Rick de misdaad waardoor het verhaal op gang komt, maar juist doordat de ouders voor hen het meeste door het stof bijten om het verhaal tot een goed einde te brengen en daarmee ook het hele verhaal zelf weten te dragen... Al moet Michel wel nog even iemand anders het zwijgen op laten leggen samen met Rick... Beau.
6. Tijd
Het is een actueel verhaal, hoewel Paul probeert veel tijdsbepalingen in het ongewisse te laten. Hij zegt dat "Exacte tijden kunnen later tegen je gebruikt worden". Rond het einde van het boek, wanneer Claire tot 2 keer toe aan Babette vraagt hoe laat het is, snapt de lezer wat Paul daarmee bedoelde. In de tekst heeft Paul het over Serge die handen zou schudden met ex-president van Amerika, president Bush, de oorlog in Irak, de rekening in euro’s, YouTube, mobieltjes.... Ik zou zelf eigenlijk snel beredeneren dat het verhaal afspeelt in het jaar van het boek (2009), maar dat is te makkelijk. De reden is echter simpel; YouTube en vooral de opkomst van Smartphones met camera-functie en ik weet niet wat waren echt niet eerder dan 2007, 2008. Beetje logisch nadenken en je weet dat het verhaal in ieder geval nog vóór President Obama plaatsvond... Dan zit ik al snel in 2009.
7. Ruimte
a. De concrete ruimte kan ik zeer kort over zijn; In, achter, voor en bij het restaurant waar het diner plaatsvind. Een restaurant waarvan Paul geheim wil houden waar het is, omdat er anders mensen naar toe zullen gaan om de reden dat 'daar hèt diner plaatsvond', en dat gunt hij dat restaurant niet. Paul heeft zelf namelijk enorme kritiek op het restaurant zelf door de overdreven gerant en de prijzen. Die kritiek laat Paul goed merken bij het vertellen van het verhaal. Verder zijn er ook enkele korte momenten thuis of in het stamcafé van Paul en Claire, in flashbacks op de meest uiteenlopende plekken (Van de trein naar Duitsland tot aan school), maargoed, het meerendeel speelt zich dus in relatie tot het restaurant af.
b. Waar het restaurant een gemaakte warme sfeer heeft, is het buiten, in de tuinen van de restaurants, duidelijk te merken hoe koel het restaurant is. Het ziet er wel mooi uit, maar de donkere sfeer en het kille, koude van de mensen die op afstand in het restaurant te zien zijn, maken een contrast tussen het restaurant en de wereld daar omheen.
8. Perspectief
Dit is een leuke. Het verhaal is bekeken door de ogen van Paul Lohman, die in de subjectieve ik-vorm het verhaal vertelt van het complete diner met zijn broer en hun vrouwen. Hij vertelt het verhaal in de onvoltooid verleden tijd. In de epiloog ('Fooi') vertelt hij dat de verkiezingen voor Serge op niets zijn uitgelopen. Dan zijn we in de tijd al een paar maanden verder. Maar dan is hij juist de achteraf vertellende 'ik'.
9. Titeluitleg
Waar het hele verhaal doordrenkt is met symbolische en mysterieuze ditjes en datjes, is de titel zo simpel als maar zijn kan. Het hele verhaal (Minus de flashbacks) wordt verteld door middel van (en tijdens) een diner. Bij dat diner komen de 2 families bijeen om over de nare kwestie van hun zoons te discussieren.
(Zie nr. 2, "Motto & Opdracht")
11. Motieven
a. Algemene motieven
Ouder-kind / Familierelaties en -geheimen
Erfelijkheid
Liegen en bedriegen/schijnheilig
Spanning tussen privé en publiek
Bescherming
Misdrijf
Geweld
b. Verhaalmotieven
Status. Als er 1 ding is waar het vooral om draait in 'Het diner', is het wel status. Serge die zijn status als de "o zo leuke" 'doe-maar-gewoon'-minister wil behouden maar ook wil laten zien hoe eerlijk hij is door zijn zoon aan te geven bij de politie... Het feit dat hij zich zo netjes voordoet aan de dochter met de fotocamera in het restaurant... En de status van Rick en Michel, die door het (mogelijk) uitkomen van dit misdrijf voorgoed als walgelijke moordenaars worden gezien. Sowieso wilde Michel al 'anoniem' zijn. Maar na een week wist iedereen al op zijn nieuwe school dat hij familie van 'Serge Lohman, toekomstig minister-president' was. Tenslotte is er nog 1 voorbeeld van status in het verhaal op te merken, zij het zeer moeilijk te vinden; Michel en Rick als 'Happy Slappers'. Uiteraard, zij maakten deze video's om populair te worden op YouTube als 'Men in Black'.
Chantage. Het verhaal was een stuk makkelijker afgelopen zonder dit verhaalmotief. Beau/Faso chanteert Rick en Michel gevaarlijk persoonlijke beelden van het misdrijf op YouTube te gooien, tenzij ze hem 3000 euro voor een scooter betalen. Verder lijkt de status van Serge een enorme chantage opzich voor hem zelf, zij het mentaal. De status van 'nice guy president' laat Serge beslissen dat hij haast wel 'moet' kiezen zijn eigen zoon en de zoon van zijn broer aan te geven als daders van een misdrijf en af te treden als presidents-kandidaat.
12. Thema
Ik heb eerlijk gezegd de officiële werkwijze niet opgevolgd maar gewoon nagedacht over wat ik in feite gelezen heb. Een verhaal over een discussie tussen 2 groepen ouders, die anders denken over tot hoe ver je je kind kan beschermen. Kan je je kind nog wel beschermen als hij of zij een misdrijf gepleegd heeft waarbij iemand anders omkomt?
Thema: Tot hoever kun je als ouder je kind blijven beschermen?
13. De Auteur
Ja, ja, goeiesmorgens hé. Herman Koch en Jiskefet, zware punten eraf volgens de leraar als het niet in je verslag voorkomt... Kom nou, dat is toch niet meer dan logisch? Herman Koch heeft minstens 15 jaar deel uitgemaakt van Jiskefet, dan zou het wel heel stom zijn om er niets over te schrijven. Met reden dat ik 'minstens' 15 jaar zeg trouwens, want vorig èn afgelopen jaar had hij nog samen met medespelers Kees Prins en Michiel Romeyn een Jiskefet-revival. 'Jiskefet - De HEB JE NOG GENEUKT-Tour' in 2010 en afgelopen jaar met 'Goeiesmorgens: De musical', waarin de bizarre persoonlijkheden uit 'Debiteuren, Crediteuren' nog eens bezocht worden op kantoor. Met klassiekers uit 15 jaar Jiskefet zoals de veel te vunzige hit 'Gesmoorde kreet', de sketch 'Nieuwe haakies!' en vele hoogtepunten in een 'Debiteuren, Crediteuren'-sausje.
Koch groeide vanaf z'n tweede op in Amsterdam, maar is geboren in Arnhem. Hij zat op het Montessori Lyceum, maar werd van school gestuurd. Toch wilde hij een studie volgen en studeerde 'een blauwe maandag' (In feite drie maanden) Russisch en ging hierbij ook veel op reis. Hierdoor kreeg hij de kans een jaar in Finland te werken op een boerderij.
Herman Koch is op meerdere manieren bekend met het Nederlandse publiek. Uiteraard als 1 van de 3 topmannen van het Jiskefet-gezelschap, maar ook is hij in de literaire wereld een naam die hoge ogen gooit. Sinds enkele jaren is hij columist van De Volkskrant en in 2005 schreef hij de tekst voor 'Het Groot Dictee der Nederlandse Taal'.
Koch heeft veel met Spanje, Barcelona metname. Dat komt vooral doordat zijn vrouw Amalia van Spaanse afkomst is. Samen hebben ze één zoon, Pablo. Wat wrang is, is dan ook dat 'Het diner' feitelijk gebaseerd is op een waargebeurde moord die -in grote lijnen- plaatsvond in Barcelona, eind 2005; een moord op een vrouwelijke zwerver, door lachende jongens die van goede komaf leken te zijn, in een pinhokje. Het verschil wil echter, dat er bij de èchte moord 3 jongens in plaats van 2 aanwezig waren... En dat de 3 jongens veroordeeld werden tot. In 2009 won Herman Koch met 'Het Diner' de NS Publieksprijs.
Momenteel is zijn nieuwste boek, 'Zomerhuis met zwembad', onderwerp van discussie. De een vind het een meesterwerk, de ander, (Ondermeer Het Parool en Het NRC) vind het meer van hetzelfde. Zelf vind Koch zijn nieuwe roman beter dan Het Diner:
14. Mening
a. Recensies.
Dat Kochs nieuwe boek gedrenkt is in humor, zal niemand verbazen die zijn vorige romans heeft gelezen. Ook in Het diner betoont hij zich een satiricus van de beau monde (of liever de rijke bourgeoisie) die als belangrijkste stijlmiddelen de droogkomische bespiegeling, de puntgave zin en de verklarende flashback hanteert. Dat Koch goochelt met raadsels en de lezer op een doortrapte manier voortdurend op het verkeerde been zet, is ook geen nieuws. De grote stap die Koch in Het diner zet is dat de hoofdpersoon ondanks zijn eigenaardige psychological make-up geloofwaardig en herkenbaar blijft – een vader die weinig gemeen heeft met de karikaturen die het werk van Koch ook bevolken, en in wiens onvoorwaardelijke liefde voor vrouw en zoon je blíjft geloven.
‘Koch schrijft een roman met de titel Het diner’ – het klonk van tevoren als een Duitse woordspeling uit Jiskefet, het komische televisieprogramma waar de auteur ooit deel van uitmaakte. Maar het resultaat is de beste Nederlandse roman die ik in maanden gelezen heb. Minder wijd uitwaaierend dan Odessa Star misschien, en minder aandoenlijk dan Denken aan Bruce Kennedy; maar van begin tot eind spannend en zelfs een tikje beangstigend. ‘Klonk dit geloofwaardig?’ vraagt Paul zich af als hij Claire een leugentje om bestwil vertelt. ‘En vooral: keek ik er geloofwaardig bij?’ Wij kunnen hem, en vooral zijn schepper Herman Koch, alleen maar hartgrondig een jawoord geven.
(15 januari 2009 - Pieter Steinz, NRC)
In Kochs laatstverschenen romans ging het ook over doen alsof, over veinzen. Onze cultuur lijkt ervan doordesemd, wanneer we de schrijver mogen geloven. Van hoog tot laag, van het onderwijs tot in de politiek, van het restaurantwezen tot in de mantelzorg; overal duikt diezelfde soort huichelachtigheid op.
Vanuit dit perspectief wordt Pauls wens begrijpelijk: ‘het recht om een klootzak te mogen zijn’. Theoretisch helemaal mee eens. Voor sommigen is het misschien zelfs een opluchting (lees in Nick Hornby’s How to be good uit 2001, het diapositief van Het diner, dat goed doen bepaald geen lolletje is voor je naasten) – ware het niet dat er iemand is omgekomen, de zwerver in dit geval.
Valt er op dit boek dan niets aan te merken? Een kleinigheid: compositorisch komt het hoofdstuk over Pauls onderwijsverleden enigszins uit de lucht vallen. Maar afgezet tegen de zorgvuldige bouw van de rest van het boek, Kochs opvallend effectieve timing, en bovenal de vele geestige observaties van menselijke ijdelheid, is dat beslist overkomelijk.
(9 januari 2009 - Daniëlle Serdijn, Volkskrant: 4 van de 5 sterren)
Ik ben het over het algemeen wel eens met bovenstaande recensies. Allebei zeer positief, met de laatste recensie op 1 puntje na. En daar moet ik het eigenlijk ook wel mee eens zijn; dat vond ik ook werkelijk niet passen op de plek waar het stond. Het is een mooie twist in het verhaal, maar mijn probleem ligt meer bij het feit dat er nauwelijks iets mee gedaan werd in de voorbereiding. Dat hoofdstuk kwam als donderslag bij heldere hemel. Daarvoor wist ik nog niet eens dat hij vroeger leraar was.
c. (15 t/m 22) Mijn mening
Toen we dit boek kregen waren mijn letterlijke gedachten niet echt iets meer dan 'God, nee hè'. Ik bedacht me dat het het meest rancuneuze, saaie ouwemannen verhaal was wat er in de bibliotheek van de school te vinden was... Maar het moment dat ik er wat uitleg over hoorde viel het me best mee. Jiskefet, mwah, dat ken ik wel. Unieke stijl? Tja, je moet alles een keer geprobeerd hebben toch (Behalve oesters, gadverdamme)... Het diner? Niet slecht. Laten we eens kijken hoever we komen in het boek deze eerste les dat we het mogen lezen. En toen las ik de eerste zin, waar al die literaire experts over zeuren dat die eerste zin meteen de aandacht moet pakken... 'We gingen eten in het restaurant.' Meteen al. Een smakelijke glimlach en een klein beetje geluid toen ik dat zinnetje las. Het eerste zinnetje van het boek 'Het diner' en die zin zegt dat ze gingen eten in het restaurant. Tja... Waar wil je anders een diner? Harry's hapkar op de hoek?
Ik moet eerlijk bekennen dat ik het in het begin allemaal nogal moeilijk kon vinden. Niet het verhaal, daar rolde ik echt zo in, maar vooral de personages. Ze voelden 'echt', dat wel, ik kon Paul wel waarderen, maar ik had persoonlijk niet zelf die klik van 'aha, dat zijn ze'. Het is het idee van een nieuwe auto. Je kijkt je ogen uit en je ziet tientallen knoppen, maar geen flauw idee wat het allemaal doet als je het indrukt, dus ga je er voorzichtig mee om. ...Maar wanneer je eenmaal die eerste knop hebt ingedrukt, is er geen houden meer aan en druk je ze allemaal in. Zo'n gevoel had ik bij het begin van 'Het diner' en toen ik er ook echt eenmaal in zat ging ik ik er vol voor en had ik geen zin om nog te stoppen met lezen.
Je leest geen boek zomaar in een dag 140 bladzijden verder als je het niets vind. Ik vond het meer dan 'niet niks', ik vond het een goed boek met spanningsbogen waar je u tegen zegt... Maar ik moet het eens zijn met wat er in de recensie van De Volkskrant wordt gezegd, het hoofdstuk over Pauls onderwijscarrière; dat vond ik ook werkelijk niet passen op de plek waar het stond. Ik had er een beetje een idee van 'Laten we het er maar instoppen en we zien wel waar het komt' bij, het voelde alsof Herman Koch zijn eigen vervolg aan het klaarmaken was. "Het Diner 2; Verhalen van meester Lohman", maargoed, ik dwaal af.
Het punt is, ik vond het hoofdstuk op de plek waar het stond gewoon niet passen. Een zeer net geschreven hoofdstuk, net als de rest van het boek, zeker, maar in tegenstelling tot de rest gewoon niet naartoe gebouwd, geen enkele vorm van voorbereiding (Op misschien enkele subtiele opmerkingen waar ik overheen gelezen heb) en dat vond ik er jammer aan. Dan vond ik hoofdstuk 21, met zijn feitelijke vertelling en totale stijlbreuk beter dan die flashback naar het op non-actief stellen van 'geschiedenisleraar' Lohman. Een van de weinige flashbacks die ik op een verkeerd punt vond gekozen, maargoed, dat kan misschien aan mij liggen.
De spanning van het verhaal is zo ontzettend goed. Ik zal de laatste persoon zijn die zegt dat hij van actiethrillers houdt, maar deze lees je door zonder te weten dat die spanning zo voelbaar is. Als je dit boek leest gaat op sommige momenten je hart bonken in je keel en je ogen vliegen over de letters heen, steeds sneller om maar de afloop van die gebeurtenissen te weten te komen. Soms moet je zo hard lachen dat mensen om je heen vragen of alles nog goed met je gaat, maar ja dan moet je uitleggen dat je zit te lachen om een personage uit een boek die zijn broer nadoet en roept "Nee, ik wil NU neuken"... Dus dan zeg ik maar dat het niet goed met me gaat.
De geloofwaardigheid van het verhaal... Tja kijk, ik moet eerlijk bekennen, tot op zekere hoogte zou ik het geloven. Als iemand op mij was afgekomen en het verhaal had verteld in een manier van 'Vrienden van me hè, die hebben ooit...', dan was ik waarschijnlijk afgehaakt bij Serge Lohman. Ik geloof absoluut dat een minister-president (Of kandidaat tot) ook een mens is, en Jan-Peter Balkenende of nu Mark Rutte zal vast ook wel familieperikelen hebben... Maar ik zie een moord gewoon niet erin. Natuurlijk, gebeuren kan altijd. Maar er zijn voor mij gewoon tèveel factoren. Los van elkaar is het absoluut geloofwaardig. Tesamen, ik weet het niet. Sowieso in een tijd na Theo van Gogh en Pim Fortuyn is een politicus verwonden/verminken really really hard to do, zelfs als je familie bent... En als iemand een schooldirecteur zo kapotslaat... Dan zal die anno 2011 vast wel een maandje TBS krijgen.
Misschien ligt het aan de leeftijd... Maar ik zeg van niet. Toen ik ooit, in een ver verleden, werd opgepakt wegens een niet nader te noemen gebeurtenis, waren mijn ouders er voor me. Zeker. Maar het blijft dat zo'n misdrijf, arrestatie of niet, jouw verantwoordelijkheid is. Je ouders kunnen niet eeuwig achter je aan blijven huppelen en zullen dat ook niet doen. Ooit zijn ze er niet meer en moet je het ook in je eentje redden. ...Dan kan je het net zo goed meteen leren hoe je dat doet. Al is het in het verhaal wel met andere voorwaarden... Ik weet alleen echt niet wat ik zou doen als ik als ouder mijn kind op Opsporing verzocht zou herkennen. Ik zou het sowieso nooit willen. Als ik zoiets zou zien zou ik in ieder geval denken dat ik als ouder gefaald heb.
Ik kan me het best in Paul herkennen. Dat klinkt misschien onorigineel, want Paul is de hoofdpersoon, hij vertelt het verhaal en volgens mij zullen alle 450.000 lezers van het boek zich dan ook wel in Paul herkennen... Maar voor mij is het simpelweg omdat ik me niet herken in de rest. Serge vind ik ronduit een lul, Michel heb ik geen sympathie meer voor sinds hij iemand heeft neergemept om 'Jackass' te laten roepen (Kijk rond op school, dan zie je nog een paar van zulke types), Rick omdat ik het echt een watje vind... En ik weiger me te herkennen in 1 van de vrouwen... Maar zelfs al zou ik daaruit kiezen zou ik me het meest in Claire herkennen. Dus dan blijft die samen met Paul eigenlijk gewoon over. Simpel als wat.
Wat ik verder over het boek te melden heb... Misschien heel weinig met het boek zèlf te maken, maar het was wel het allereerste boek van minimaal 300 bladzijdes (301, haha) wat ik heb uitgelezen. Ik las veel vroeger, de laatste jaren gewoon wat minder op af en toe een klein, tja, Kameleon-boekje of een Carry Slee na. Maar Het Diner van Herman Koch heeft mij serieus weer gemotiveerd om meer te gaan lezen want ik vond het boek fenomenaal.
Tenslotte nog een kleine vondst die ik deed toen ik bij toeval zocht op de naam 'Serge Lohman'. In het Italiaans is nu een korte film van 'Het diner' opgenomen. We verstaan er weliswaar geen bal van (Tenzij je Italiaans speekt natuurlijk), maar na het boek te hebben gelezen en enkele uiterlijkheden te zien weet je waar het verhaal ongeveer zit. Let bijvoorbeeld op de zonnebril van Babette.
http://www.youtube.com/watch?v=AvAsMSAXC_8
Iedereen met een beetje gevoel voor humor of een sterke kop voor zwaarmoedige verhalen zullen smullen van Het diner. Maar ja, dat hoor je ook te doen bij een diner... Al moeten we volgens een zekere Paul Lohman absoluut niet gerust zijn op een goed gevuld bord. Mag ik de rekening?
23. Geraadpleegde literatuur
- 15 januari 2009 - Pieter Steinz, NRC
- 9 januari 2009 - Daniëlle Serdijn, Volkskrant: 4 van de 5 sterren
- Wikipedia-pagina's (Herman Koch, Jiskefet en Het Diner)
- Verhaalanalyse-boekje
Bijlage: Samenvatting (Tweede versie)
Paul Lohman is getrouwd met Claire en hebben een zoon, Michel. Wanneer Serge, Paul's broer en kandidaat voor de opkomende ministerverkiezing, Paul en Claire uitnodigen voor een diner, heeft Paul er weinig zin in. Het liefst blijft hij samen met Claire de rest van de avond indrinken in het café, maar uiteindelijk gaan ze, zij het een half uur te laat, op weg. Daar blijkt dat Serge en zijn vrouw Babette ook nog niet eens gearriveerd zijn. Eenmaal aangekomen lijkt het erop dat Babette gehuild heeft.
Hoewel het een gewoon avondje uit lijkt, blijkt dat de reden van het diner een nogal luguber randje heeft. Michel en zijn neef, Serge en Babette's zoon Rick, hebben namelijk iets verschrikkelijks gedaan. Of, misschien is ze eerder iets verschrikkelijks 'overkomen'. Na het einde van een schoolfeest wilde het tweetal namelijk even gaan pinnen, maar in het pinhokje lag een, naar later bleek vrouwelijke zwerver te slapen. Na een ontstane ruzie met de zwerfster gooit het tweetal allerlei spullen naar de vrouw toe, met een jerrycan tot slot. Een lege jerrycan, die echter alsnog vlam weet te vatten. De jerrycan ontploft in het pinhokje en de vrouw is op slag dood. Een paar avonden later zijn de beelden van de beveiligingscamera te zien bij Opsporing Verzocht en herkent Paul de jongens. Hij weet niet of Claire ze ook herkent, maar het lijkt er niet op. Hij kijkt de beelden terug op Uitzending Gemist.
Ondertussen zitten Paul en Claire zelf ook in een lastig parket. Serge wil het hele verhaal namelijk naar buiten brengen en zich terugtrekken als kandidaat voor het ministerschap. Daardoor zullen Rick en Michel ongetwijfeld de gevangenis indraaien... Dit alles vertelde hij pas op weg naar het restaurant aan Babette, waardoor zij in tranen binnenkwam. Paul en Claire moeten íets doen om Serge van het idee af te brengen. Ondertussen zijn Michel en Rick bezig Beau voor eens en voor altijd het zwijgen op te leggen. De avond van het 'misdrijf' heeft Michel Claire aan de lijn gehad en is alles aan haar uitgelegd. Paul werd er door zijn overspannen staat buiten gelaten, maar ook hij weet er nu van. Het hele diner is dè gelegenheid om voor afleiding te zorgen. Claire zorgt voor een alibi, Rick en Michel kunnen intussen hun gang gaan... En Serge's persconferentie? Ach, laten we het zo stellen: Gebroken glas doet wonderen.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden