Inhoud
• Titelbeschrijving
• Inhoudsweergave
• Tijd
• Ruimte
• Personages
• Motieven
• Perspectief
• Taalgebruik
• Interpretatie en Thematiek
• Meningen van Anderen
• Eigen Mening

Titelbeschrijving
Willem, ‘Reinaert de vos‘. Ed. H. Slings. Dierenepos, Amsterdam, 1999, 1e druk, Tekst in context, Amsterdam University Press, ISBN 9789053562475

Inhoudsweergave
Reinaert de Vos
Het verhaal van deze bijzondere vos kan men verdelen in 5 stukken: de proloog van het verhaal en de hofdag van koning Nobel, de eerste daging, de tweede daging, de derde daging en het proces, de ontsnapping en epiloog. Deze stukken zullen we een voor een behandelen.

Proloog en hofdag

De koning van een uitgestrekt rijk, koning Nobel, houdt een hofdag in zijn paleis. Daar krijgt hij verhalen te horen over allerlei misdaden die een van zijn hogere vazallen, Reinaert, zou hebben begaan. Hij zou bijvoorbeeld de vrouw van Isengrijn, Hersint, verkracht hebben, Cuwaert bijna doodgebeten hebben, talloze kippen hebben vermoord en nog vele andere gruwelijke misdaden. De hevige verdediging van zijn neef Grimbeert mocht niet baten, en Reinaert wordt in staat van beschuldiging gesteld. Volgens de nieuwe wet moet de aanklacht uitgesproken worden in het bijzin van de verdachte, Reinaert was echter niet aanwezig, en heeft daarom recht op drie dagingen. Als is bewezen dat Reinaert drie dagingen gehad heeft, en hij is nog steeds niet meegekomen, dan wordt hij bij verstek veroordeeld.

De eerste daging
Bruun de beer wordt aangewezen als eerste gezant die Reinaert moet dagen. Hij gaat op pad naar Reinaerts kasteel. Daar aangekomen weet Reinaert, die zich wel bewust is van de situatie, hem mee te lokken naar een boerderij, onder het voorwendsel dat Bruun daar honing kan eten, zoveel als hij wil. Door een list komt Bruun echter vast te zitten tussen de helften van een gespleten boom. De dropsbewoners komen aangerend en geven hem er flink van langs. Bruun kan ternauwernood ontsnappen.

De tweede daging
Als Bruun terugkomt bij het kasteel van koning Nobel, en blijkt dat hij Reinaert niet bij zich heeft, is het de zaak dat Reinaert een tweede keer gedaagd wordt. Nu word Tibeert de kater op pad gestuurd. Als deze Reinaert heeft verwittigd van de zaak, wordt hij ook door een list van Reinaert meegenomen naar een drop. Daar zou Tibeert in het huis van de pastoor heel veel muizen kunnen eten. Wat bleek echter, Reinaert was daar eerder geweest om kippen te stelen, en de zoon van de pastoor had een strik gemaakt achter het gat in de schutting waar Reinaert doorheen was gekropen, zodat deze de volgende rooftocht werd gevangen. Nu ging Tibeert daar echter doorheen, en deze werd door de strik gevangen. Ook hij krijgt er flink van langs en kan maar net ontsnappen.

De derde daging en het proces
Nadat Tibeert is teruggekeerd wil niemand meer weg om Reinaert te dagen, uit angst voor meet leed en schande. Daarom word besloten dat Grimbeert, de neef van Reinaert, de verdachte moet dagen, Reinaert zou hem immers geen leed aandoen, ze zijn lid van dezelfde clan. Als Grimbeert Reinaert heeft overtuigd om mee te gaan, gaan ze samen naar het kasteel van koning Nobel, daar word opnieuw de aanklacht uitgesproken en begint het proces. Hoe de verdediging ook zijn best deed, Reinaert wordt veroordeeld en krijgt de doodstraf opgelegd.

Ontsnapping en epiloog
Nadat Reinaert is veroordeeld wil hij zijn excuses aanbieden aan koning Nobel voor al het aangedane leed. Maar in plaats daarvan weet hij koning Nobel door een list zo ver te krijgen dat hij hem vrijspreekt. Hij vertelt hem namelijk dat hij weet van een schat, die samenzweerders tegen Nobel verstopt hebben. Deze samenzweerders zijn Bruun en Isengrijn en andere hoge vazallen. Koning Nobel laat daarop hen opsluiten en geeft Reinaert de mogelijkheid om ene pelgrimstocht te maken, zodat al zijn zonden worden vergeven. Nadat Reinaert is vertrokken blijkt echter dat er geen sprake is van een samenzwering, noch van een schat. Maar Reinaert is allang vertrokken met zijn gezin, nadat hij het Cuwaert heeft gedood en diens hoofd heeft opgestuurd naar koning Nobel. De schrijver houdt zijn epiloog en beschrijft dat iedereen uiteindelijk vrede sluit met elkaar van alle dingen. Behalve met Reinaert, want die is verdwenen.

Tijd
Vertel tijd: 104 pagina’s

Leestijd: ± 3 ½ uur (grondig)
Het is redelijk makkelijk lezen, zeker omdat de vertaling naast het Middelnederlands staat. Ook word er om de zoveel alinea’s uitleg gegeven over de gebeurtenissen, en worden deze in context geplaatst.

Vertelde tijd: ± 1 week
De tijd die er verstrijkt vanaf de hofdag en het verdwijnen van Reinaert is ongeveer één week. Dat weet ik niet precies, omdat er geen kwantitatieve beschrijving word gegeven van de tijd, maar na logisch lezen en denken is dit wel een goede benadering.

Speeltijd: Het verhaal speelt zich af in een fictieve wereld (dieren die praten etc.) in de vroege middeleeuwen. Dat weet je omdat het feodale stelsel en het hofstelsel heel duidelijk naar voren komen in het verhaal. Ook wordt er geschreven over de toentertijd actuele driestandenmaatschappij.


Ruimte
Het verhaal speelt zich vermoedelijk af in het land van Waas, ergens tussen Gent en Hulsterloo. Deze twee namen komen ook voor in het boek. Het is niet duidelijk waar het verhaal zich precies afspeelt. We weten de locatie van het kasteel van koning Nobel niet, en we weten alleen dat de burcht van Reinaert, Maupertuus, zich bevindt nabij een donker bos met kromme paden, dit insinueert dar Reinaert van het ‘rechte pad af is’, wat ook blijkt vanuit zijn daden. Het donkere bos is een teken van ‘het kwaad’ dat zich in Reinaerts karakter bevind. Alle gebeurtenissen spelen zich overdag af.

Personages
Reinaert de Vos – Reinaert is een sluwe vos, die zich met zijn daden en listen niet populair maakt aan het hof van koning Nobel. Hij is bijvoorbeeld erg grof en dood vele andere dieren. Hij is het hoofdpersonage.

Koning Nobel – Nobel beeld de adel uit. De adel is volgens de schrijver een samenwerking van corrupte en veelvraten. Hij laat zijn trouwe vazallen in de steek in ruil voor macht en geld, dat benadrukt nog eens zijn karakterloosheid.

Bruun de beer – Bruun is een van de hoogste vazallen van Nobel, ook hij beeld de adel uit, ook hij is een veelvraat die makkelijk te corrumperen is door materiële beloften en onwaarheden.


Isengrijn de wolf – deze is de aartsvijand van Reinaert. Ze kennen elkaar al lang, en hebben al langer een slechte verstandshouding.

Grimbeert de das – hij is de volle neef van Reinaert. Hij probeert hem in eerste instantie vrij te spreken van de aanklacht, en als hij toch word aangeklaagd verzorgd hij de verdediging. Hij is ook degene die Reinaert bij de derde daging wel weet mee te nemen naar het kasteel van Nobel.

Belijn de ram – hij beeld de geestelijkheid uit. Hij is dom, en kan makkelijk worden misleid door valse voorwendsels. Hij is er op uit om zoveel mogelijk zijn zelfbeeld te vergroten.


Motieven
Steeds terugkerende onderdelen zijn de rechtspraak, de standen, en de zinloosheid van deze standen. Zo worden de geestelijkheid en de adel flink op de hak genomen. Meer daarover in ‘Interpretatie en Thematiek’. Bijna iedereen in het verhaal handelt vanuit eigenbelang, ook Reinaert. Het gaat vooral over de ongewenste verschillen tussen de standen, en de onwaarheden die de standen representeren.

Perspectief
Het verhaal wordt verteld door een alleswetende verteller. Alleen gaat dit maar deels op voor deze vorm van literatuur. Het verhaal wordt eigenlijk verteld door de schrijver zelf, Willem, deze becommentarieerd zijn verhaal en geeft commentaar en uitleg bij de gebeurtenissen en keuzes van personages. Ook geeft hij kritiek op sommige keuzes en personages. Zijn mening komt in sommige stukken van het verhaal zeer goed naar voren. Het verhaal is eigenlijk niet bedoeld als een serieus verhaal. Daarom komen er ook dieren in voor in plaats van mensen. Het is eigenlijk bedoeld als komisch stuk dat door een jongleur werd voorgedragen aan een publiek, met een lichte serieuze ondertoon.


Taalgebruik
Zoals te verwachten viel is het verhaal geschreven in het Middelnederlands. Het taalgebruik van het verhaal is dan ook redelijk lastig voor de moderne lezer. Gelukkig stond in de uitgave die ik heb gelezen een moderne vertaling. Bovendien werden zowel de gebeurtenissen en het taalgebruik in mijn uitgave in context geplaatst en becommentarieerd. Het was daarom ook niet lastig om te lezen. Eigenlijk was de Middelnederlandse tekst best wel mooi, als men puur keek naar de vorm. Een makkelijk ritme en verzen geschreven in AABB rijm.


Interpretatie en Thematiek
Dit verhaal valt natuurlijk op vele manieren te interpreteren. Daarom begin ik met wat kleine zaken die in het verhaal voorkomen, maar toch niet onbeschreven kunnen blijven.


Symboliek
Pas bij de derde daging ging Reinaert mee. Het getal ‘3’ was toen een heilig getal, net als 7.

Notariële symboliek. Als Reinaert en Nobel hun afspraak maken, overhandigen zij elkaar een strootje. Dit was toen gebruikelijk, zodat men de afspraak later makkelijker kon onthouden. Andere voorbeelden zijn een feest organiseren (bruiloft), een drinkgelag, het overhandigen van andere voorwerpen etc.

40 slagen. Als Grimbeert Reinaert heeft overtuig om mee te gaan, biecht Reinaert hem eerst al zijn zonden op, dit wordt de lekenbiecht genoemd, Grimbeert is immers geen geestelijke maar een leek. Als straf voor zijn zonden geeft Grimbeert hem een straf bestaande uit 40 slagen. Dit was een gebruikelijke straf voor kleine misdaden, wat natuurlijk niet in verhouding staat tot de misdaden die Reinaert heeft begaan. Deze straf wordt nog steeds gebruikt in ons leger, daar kent met de veertig min één, negenendertig slagen zodat er niet per ongeluk een teveel wordt gegeven.

Proloog
Helemaal aan het begin van het verhaal geeft Willem blijk van zijn literaire kunsten. Hij hanteert een aantal stijlmethoden, die veel voorkwamen bij de literatuur toentertijd. Hij begint allereerst het verhaal met zijn eigen naam, dat duid erop dat hij overtuigd is van zijn eigen kunnen. Hij vindt zichzelf een goed schrijver, en wil dat ook aan het publiek laten blijken, zodat zij hopelijk die gedachte overnemen.
In de eerste regel noemt hij ook een ander werk van hem, de ‘Madock’, ‘Willem, die Madock maecte’. Dit kan bedoeld zijn als reclame, zowel voor zichzelf als voor dat werk. Misschien was het toen een bekend en geroemd werk, zodat het publiek hoge verwachtingen zou krijgen van het komende verhaal. Het kan ook als reclame bedoeld zijn voor dat werk.
Verder meldt hij dat hij moeite had met het samenstellen van het verhaal, ‘daar hie dikken ommen waecte’
Ook maakt hij melding van het mislukken van eerdere pogingen om het verhaal van Reinaert op te schrijven. Een of andere Aernout zou getracht hebben het verhaal op schrift te stellen, maar is daar blijkbaar niet in geslaagd.

Feodale familiebanden
Als Reinaert Bruun verteld over de honing, spreekt Bruun hem ineens aan met ‘lieve neef’, niet omdat hij familie is, ze komen immers uit een andere clan, maar het aanspreken van mensen met een titel die bij familie hoort, geeft blijk van het voelen van verwantschap met deze persoon. In dit geval wil Bruun Reinaert paaien met het vooruitzicht op honing.
Als het lijkt dat Reinaert naar de galg moet, vragen Grimbeert en diens familie om te mogen vertrekken. Reinaert is immers hun clanhoofd. Als hij wordt opgehangen lijdt de hele clan gezichtsverlies.


Naast deze kleinere interpretaties zijn er natuurlijk ook de hoofdthema’s van het verhaal die besproken moeten worden.
Het verhaal gaat vooral over de drie standen. En wat er allemaal mis is met die standen. Zo komen er via Nobel allerlei onzuiverheden naar boven die zich in de adellijke kringen afspelen. Hij is gulzig, en bekommert zich niet om anderen. Ook de geestelijkheid krijgt er van langs. Tijdens de eerste poging om Reinaert te dagen blijkt dat de pastoor een vrouw heeft, en kinderen. Dit is in strijd met het celibaat. Als de vouw van de pastoor in de rivier valt, belooft de pastoor de redder van zijn vrouw voor jaar en dag vergeving van zijn zonden. Dit slaat terug op de aflaat verkoop van de kerk. De schrijver was het hier blijkbaar niet mee eens.
Ook de boeren moeten het ontgelden. Als zij Bruun een flink pak slaag geven, worden zij beschreven door Willem als domme, vuile en lompe mensen, de een nog lelijker dan de ander. Met bovendien een scala aan vreemde en achterlijke namen, die weer terugslaan op hun persoonlijkheid. Bijvoorbeeld: ‘Vuulmaerte’ = vuile dienstmeid.

Verder word de rechtspraak ook flink bekritiseerd. In de tijd dat het verhaal zich afspeelt werd een nieuwe wet ingevoerd betreffende de rechtspraak. Onder andere werd toen besloten tot het ‘drie dagingen systeem’. En soort van procesrecht. Willem is het blijkbaar niet eens met die vernieuwingen, en neemt ze dan in zijn verhaal ook flink op de hak.

Als laatste de vorm van het verhaal zelf. Het verhaal is een dierenepos. Dat wil zeggen dat elke personage een dier is. In dit dierenepos blijkt ook erg duidelijk dat ze dieren zijn, ze hebben ook allemaal trekjes die we met deze dieren associëren. Bruun de beer lust bijvoorbeeld erg graag honing en Tibeert de kater lust graag muizen. Zo zijn de personages en hun keuzes makkelijker te begrijpen. Het handige aan een dierenepos is ook dat deze geen identificeerbare personages kent. Niemand kan worden aangewezen als het evenbeeld van koning Nobel, of Reinaert. De beschreven personages zijn daarom anoniem, waardoor iedereen naar het verhaal kan luisteren, zonder dat ze gekwetst worden. Een dierenepos houdt eigenlijk een spiegel voor aan de maatschappij, dit gaat er fout, en zo moet het gedaan worden. Zo ontstaan er ook vele manieren van interpreteren.

Mening van anderen
Onder andere door het mysterieuze karakter van de Reinaert, blijft het verhaal nog steeds populair, onder meer op scholen en universiteiten. Velen proberen te achterhalen waar het verhaal zich precies afspeelt. Ze hebben zelfs een eigen club opgericht, ook hebben zij een eigen tijdschrift. Verder komt Reinaert voor in een episode van ‘Suske en Wiske’. Ook komt de naam ‘Reinaert’ in de omgeving van gent nog veel voor, denk aan straatnamen etc.
De oneindige populariteit van het verhaal blijkt ook uit de vele herdrukken en herzieningen doe het verhaal door de tijd heeft meegemaakt. Velen vinden dat het verhaal interessant én leuk blijft, hoe oud het ook is. Net zoiets als Sinterklaas.


Eigen Mening
Het lezen van dit verhaal leek mij voor de verandering een keer leuk. Normaal lees ik niet zoveel, en al helemaal geen Middelnederlandse literatuur, maar omdat ik al redelijk wat had gehoord over dit verhaal, en me had verdiept in de achtergrond van de Middelnederlandse literatuur, was het best wel verfrissend om me een keer aan deze literaire stroming te wagen. Het verhaal was dan ook zeer verfrissend en soms erg komisch. De achterliggende thema’s waren de details waardoor ik dit boek als een van de betere boeken beschouw die ik tot dusver heb gelezen. Het maken van de presentatie hielp daar natuurlijk bij. Nu snap ik waarom Middelnederlandse literatuur een vast onderdeel is in de literatuur onderwijzing, en waarom het ook interessant en boeiend kan zijn.