Unternehmen Bernhard door Walter Hagen

Gegevens van het boek
Auteur: Walter Hagen (pseudoniem van Wilhelm Höttl, 1915 – 1999)
Oorspronkelijke titel: Unternehmen Bernhard
Voor het eerst gepubliceerd in: 1955
Nederlandse titel: De grote geldvervalsing van het Derde Rijk
Uitgeverij: Publiboek, Borsbeek (België), 1977, 1e druk
Aantal pagina’s: 277
Genre: geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog



Samenvatting van het boek
Hagen geeft in de inleiding van het boek aan, dat hij als officier in mei 1945 in Oostenrijk geconfronteerd werd met de vervalsing van Engelse pondbiljetten toen een SS-officier, die bezig was met een transport, hem belde met de mededeling dat een van de vrachtwagens geladen met kisten - waarin naar later bleek vals geld zat - kapot was gegaan. De officier vroeg Hagen om een vervangende vrachtwagen, maar weigerde te zeggen wat voor transport het precies was. Hagen weigerde om die reden dan ook en gaf de officier het - overigens niet al te serieus bedoelde - bevel de kisten dan maar in de nabijgelegen rivier de Traun te werpen, wat vervolgens gebeurde. De kisten gingen op een gegeven moment kapot en het valse geld kwam toen boven drijven. Daarmee begon de ontdekking van wat wel genoemd is de grootste geldvervalsingsaffaire ter wereld.

Oorspronkelijk begint het verhaal in september 1940 toen Hagen van de Duitse veiligheidsdienst de opdracht kreeg een onderzoek in te stellen naar de beruchte geldvervalsingsaffaire van Franse francs in Hongarije in 1925. Hagen kreeg van een van de direct betrokkenen, de Hongaarse vorst Windischgrätz, alle relevante informatie. In feite waren ook de Duitse en de Hongaarse regering bij deze zaak betrokken, maar het proces in 1926 liep voor hen met een sisser af. Toen Hagen zijn rapport klaar had, bleek, dat de Duitse geheime dienst intussen ook bezig was met het vervalsen van Engelse ponden. Dit plan was afkomstig van Reinhard Heydrich (1904-1942) en werd goedgekeurd door Hitler. De operatie heette “Operatie Andreas” en werd geleid door Alfred Naujocks (1911-1966). Naujocks nam Hagen in vertrouwen en vertelde hem de details van de operatie. Het was aanvankelijk ontzettend lastig om goede vervalsingen te maken en het duurde dan ook een hele tijd voordat er perfect vervalste Engelse ponden beschikbaar waren. In 1942 viel Naujocks bij Heydrich echter in ongenade en moest hij het veld ruimen. Bernhard Krüger (1904-1989) werd de nieuwe leider van de operatie en deze heette voortaan - naar Krügers voornaam - “Operatie Bernhard”. Krüger verplaatste de werkplaats naar het concentratiekamp Oranienburg en betrok er deskundige krijgsgevangenen bij, waaronder ook Joden. Aan het einde van de oorlog werd de productie van vals geld verplaatst naar het concentratiekamp Redl-Zipf in Oostenrijk. Aanvankelijk was het de bedoeling om met het valse geld de Engelse economie te ontwrichten. Later wilde Heydrich met de opbrengsten zijn geheime dienst financieren.

Hagen kreeg in 1943 zelf weer met de “Operatie Bernhard” te maken toen hij voor de geheime dienst in Italië werkte. De geheime dienst had voor haar activiteiten veel geld nodig en de geldvervalsing kon daarvoor zorgen. Hagen schakelde daarvoor de zakenman Friedrich Schwend (1906-1980) in die wist hoe hij ongemerkt grote hoeveelheden vals geld in het buitenland in omloop kon brengen zonder al te veel argwaan te wekken. Op die manier kon de geheime dienst zichzelf financieel bedruipen. Hagen stelt, dat o.a. de spectaculaire bevrijding van Mussolini op 12 september 1943 op deze wijze gefinancierd werd. Ook werden met de vervalste ponden grote hoeveelheden wapens gekocht, o.a. van de communistische partizanen in Joegoslavië. In 1944 wilde Himmler ook valse postzegels gaan drukken, niet om er geld mee te verdienen, maar voor propagandadoeleinden. De geheime dienst voelde er echter niets voor om haar door Schwend zorgvuldig opgebouwde distributienetwerk voor het in omloop brengen van vervalst geld daarvoor op het spel te zetten en de actie werd dan ook - zeer tot ongenoegen van Himmler - geen succes.

Intussen breidde Schwend het distributienetwerk nog steeds uit. In Frankrijk was een zekere Laval een van zijn beste agenten. Laval beschikte ook over contacten in Oost-Azië, zodat ook daar valse ponden konden worden afgezet. De "Operatie Cicero" werd eveneens met valse ponden gefinancierd. Cicero was de schuilnaam van Eliaza Bazna, de Albanese kamerdienaar van de Engelse gezant in Turkije, die foto's maakte van geheime stukken uit diens kluis en deze verkocht aan de Duitsers. In Hongarije zette Hagen met behulp van de valse ponden nog een radio-inlichtingendienst op totdat de Russen in 1945 Hongarije bezetten. Na de oorlog gingen er geruchten, dat de drukplaten van de valse ponden door de Nazi’s in de Toplitzsee bij Redl-Zipf gedumpt zouden zijn. Ze zijn daar echter nooit gevonden. Hagen sluit zijn boek af met enkele beschouwingen over de toelaatbaarheid van geldvervalsing. Juridisch en moreel gezien is het natuurlijk verwerpelijk, maar in oorlogstijd lijkt alles uiteindelijk aanvaardbaar te worden. Bovendien hebben ook andere landen, waaronder Engeland, zich in het verleden beziggehouden met het vervalsen van allerlei waardepapieren.

Beoordeling van het boek
Ik vind het een spannend geschreven boek dat leest als een jongensboek. De schrijver was lid van de Oostenrijkse Nazi-partij en in de Tweede Wereldoorlog een hoge SS-officier die voor de Duitse geheime dienst werkte. Hagen stelt, dat hij in de oorlog vrij nauw betrokken was bij de onderhavige valsemuntersoperatie van de Nazi’s. De vraag is echter of zijn rol wel zo groot was als hij zelf stelt. Er zijn bewijzen die aantonen, dat Hagen’s rol veel bescheidener van omvang was. De tekst van dit boek lijkt dat te bevestigen. Zo kwam hij via Alfred Naujocks in aanraking met de geldvervalsing. Het lijkt niet echt waarschijnlijk, dat - zoals Hagen beschrijft - Naujocks Hagen spontaan alle details van deze uiterst geheime operatie tijdens een bespreking met SS-generaal Jost vertelde. Zo werkte dat in Nazi-Duitsland niet. Hagen heeft zelf later toegegeven, dat hij zich op dit vlak enige “dichterlijke vrijheid” toegemeten heeft om hogere verkoopcijfers voor het boek te bewerkstelligen. Hij moest er toen namelijk van leven. De vraag rijst dan wel hoe betrouwbaar dit boek historisch gezien eigenlijk is. Overigens lijken de meeste feiten wel te kloppen.