Feitelijke gegevens over het boek
Verschijningsdatum 1e druk: 6 januari 2011
Gebruikte druk: 1e
Aantal bladzijden: 203
Uitgeverij: Querido.

Beschrijving van de cover
Op de cover staat de afbeelding van een schilderij van Casper David Friedrich “Mönch am See.” Het is een beschrijving van een grauw landschap,

Genre
“De een zijn dood is de ander zijn brood.” is een kleine, psychologische roman o.a. over seksueel misbruik, incest, wraak en een psychische afwijking. Het werk leest als een detective.

De flaptekst
Oud-rechercheur Wim Terlinde is op zoek naar nabestaanden van Roderick Vos en komt uit bij Sofie en Francien, twee vrouwen die in diens leven een rol hebben gespeeld. Als Francien in een psychose beland blijkt te zijn, drukt hij samen met Sofie de erfenis van Vos achterover. Maar dan ontmoeten de vrouwen elkaar in de ruige Schotse hooglanden. Ze blijken beide in het verleden te zijn misbruikt en vechten met de sporen die dat in hun leven heeft nagelaten. Uiteindelijk neemt het verhaal daardoor een even spannende als ijzingwekkende wending

Samenvatting van de inhoud
Deel I Wim Terlinde

De ik-verteller Wim Terlinde vertelt in de o.v.t. over de vondst van een lijk van een eenzame man Roderick Vos op 16 maart 2004 in Deventer. Hij heeft een flink huis nagelaten waarvan de opbrengst wel meer dan 400.000 euro is. Terlinde is compagnon van een onderzoekbureau dat probeert te onderzoeken wie er recht heeft op een erfenis wanneer er op het eerste gezicht geen directe nabestaande zijn ( het zijn erfenisjagers). Anders vervalt de erfenis immers aan de Staat. Roderick Vos is een vrij eenzame man die een kleine drukkerij bezat, waardoor hij boeken van kleine schrijvers die anders zeker geen publicatiemogelijkheid zouden krijgen, op de markt brengt in kleine oplagen. Zo komt Terlinde achter het adres van ene Sofie de Winter die een boek bij Vos heeft uitgegeven. (“ De winter van mijn weerzin” ) Wanneer hij haar opzoekt, reageert ze furieus op de naam van Vos en ze vindt dat ze minstens recht heeft op een deel van de erfenis. Wanneer Terlinde later het boek leest (er staat nog één exemplaar in de boekenkast van Roderick) begrijpt hij waarom zij zo gebeten is op Roderick Vos.
Sofie de Winter die onder pseudoniem heeft geschreven, is seksueel misbruikt door haar vader en met die wetenschap in zijn achterhoofd heeft ook Roderick misbruik gemaakt van Sofie. Wim komt erachter dat er nog een ander Vos-familielid van Roderick is, een nichtje van wie de vader voor haar geboorte is overleden waarna ze is overgeleverd geweest aan de nukken van haar oom. Hij verneemt dat ze op de Kunstacademie in Arnhem zit, maar wanneer hij daar navraag doet, vertelt een studiegenoot dat ze naar Zweden is vertrokken met een andere kunststudent Nils. Francien Vos maakte graag wandkleden. Wims compagnon Henk regelt snel de reis voor hem.

In het tweede hoofdstuk maakt hij de reis naar Zweden. Eerst reist hij met het vliegtuig en later met de trein. In een klein dorpje boekt hij een hotel, maar hij is de eerste gast van het jaar en de enige. Er is een eigenaresse Helga, die ook al eenzaam is. Haar man is ervandoor gegaan met een jonge vrouw en Wim onthult aan haar dat zijn vrouw vier jaar geleden overleden is aan darmkanker. Er zit enige erotische spanning in de passages met haar, maar ze kruipen toch niet bij elkaar in bed. Wim gaat met een taxi (een erg gevaarlijke rit) naar een boerderij waar Nils met Francien zou wonen. Maar Francien heeft hem al weer verlaten. Hij heeft een kaart van haar ontvangen uit Schotland, waar ze blijkbaar verblijft. Wim laat Henk opnieuw de reis regelen en vanuit Stockholm vliegt hij door naar Londen en later naar Schotland. Hij brengt nog even een bezoek aan Helga, maar er gebeurt opnieuw niets.

Hoofdstuk 3: Wim vliegt vanuit Londen naar Inverness en vandaar neemt hij de trein naar Kyle om de queeste naar Francien te vervolgen. In een winkel ziet hij een wandkleed van haar hangen en zo komt hij erachter dat ze in het ziekenhuis is opgenomen. Ze is psychotisch. Hij spreekt met haar arts en die denkt dat er voorlopig weinig hoop op herstel is.

Hoofdstuk 4: Hij weet niet wat hij nu moet doen. Francien is gek en ze zal twee ton rijker worden. Maar het bedrag aan de Belastingdienst nalaten, is hem ook te gek. Hij verzint een list. Hij doet net of Francien over een maand in staat is om naar Nederland te vliegen en maakt zijn collega wijs dat ze dan de erfenis komt ophalen. Hij laat door een bekende van vroeger een paspoort namaken met de foto van Sofie de Winter. Die vindt het goed om het geld in hun eigen zak te steken. Francien zal er niet kunnen achterkomen en ze kunnen zo de erfenis verdelen. Het plan lukt en ze kunnen beiden ruim een ton (126.000 €) op hun rekening bijschrijven.

Deel II Sofie de Winter
In dit deel wordt Sofie de ik-vertelster. Ze vertelt de lezer eerst over het seksueel misbruik door haar vader. Als hij haar verkrachtte, depersonaliseerde ze zichzelf en dacht dat haar vader het met een meisje Katrien deed. Dat hield haar op de been. Het boek werd uitgegeven door Roderick Vos die daarmee macht over haar kreeg. Nu heeft ze een bedrag van 126.000 euro op haar rekening staan. Ze is tijdelijk afgekeurd als onderwijzeres en ze neemt daarna definitief ontslag. Ze wil haar boek nog een keer teruglezen, maar ze heeft alle exemplaren uit woede verbrand. Alleen Wim Terlinde heeft nog een exemplaar van Roderick en dat krijgt ze van hem. Ze leest het boek door.

Hoofdstuk 2: Ze besluit om Francien Vos te gaan ontmoeten en ze zoekt op waar ze zou kunnen wonen in Broadford in Schotland. Zij legt een zelfde soort reis als Wim af en logeert ook soms in dezelfde hotels. Eerst ontmoet ze in het Schotse dorpje een oude kunstenaar Alec met wie Francien samenwoont. Francien maakte namelijk vroeger ook wandkleden en is dat weer gaan doen Alec maakt beelden.
Hij zegt dat ze op de pier bij de haven zit om de beweging van de golven vast te leggen. Sofie zoekt haar op. Het meisje slikt nu pillen tegen de gekte in haar hoofd. Maar daardoor kan ze geen kunst meer maken. Ze gaan samen terug naar het huis van Alec en daar vertelt Sofie dat ze op de vlucht is, omdat ze geld heeft gestolen (in feite is dat zo, maar ze maakt er een ander verhaal van) Wanneer ze wil gaan slapen, staat Francien spiernaakt voor haar bed. Ook mag het licht die nacht niet uit, want Francien is een bang wezentje geworden. Sofie laat iets los over haar verleden en ze laat Francien haar boek “ De winter van mijn weerzin” lezen. Francien begrijpt de inhoudheel goed. Ze is jaloers dat Sofie een alter ego in de persoon van Katrien had ontwikkeld en ze vraagt aan het einde van dit deel of Sofie haar Katrien wil zijn. Sofie stemt erin toe.

Deel III Francien Vos
Francien(de derde ik-vertelster) is reuze blij nu ze Katrien van Sofie mag “lenen”. Ze ziet het weer helemaal zitten. Als z e in de problemen kont, zal ze net doen alsof ze Katrien is. Schizofrenie heeft ze dus ook al. Ze zegt tegen Sofie dat ze een feestje wil bouwen. Sofie vindt het prima en plundert met Francien de kleine plaatselijke winkelierster. Ook kopen ze dure malt whisky om die aan Alec te kunnen geven. Wanneer hij dronken raakt, begint hij Schotse poëzie te citeren. Bij de volgende fles whisky verdwijnt hij even om een radio te halen, waarna ze zouden kunnen gaan dansen. Maar hij keert niet terug. Sofie wordt ook dronken en valt op het bed neer. Francien is bezeten van Sofie en ze begint naar haar bezittingen in haar koffer te graaien. Ze vindt van alles, maar ook het paspoort van Francien Vos met een foto van Sofie de Winter. Haar gekte slaat ineens weer toe. De samenleving is van plan haar definitief te vervangen. Sofie wordt de nieuwe Francien, maar dat mag niet gebeuren. Ze grijpt een groot vleesmes en steekt dat als een dolle in het lichaam van Sofie. Die zal dat niet overleven. Francien holt naar buiten. Ze is de nieuwe Katrien.

Deel IV Dave Goff
Goff is politie-inspecteur. Hij is geroepen bij het lijk van Sofie de Winter, maar omdat hij het paspoort vindt met de naam van Francien denkt hij dat ze Francien Vos heet. Het lijk is met een vleesmes enorm bewerkt. Hij ondervraagt Alec en die zegt dat het lichaam van Sofie de Winter is. Dave begrijpt er niets meer van. Later vindt de politieman nog een ander paspoort van Francien. Hij moet nu de waarheid zien te achterhalen.

Weer later komt het bericht door dat een visser heeft gezien dat een vrouw in het water bij de pier is gesprongen. Dave Goff neemt contact met de Nederlandse politie op. Via het creditcardnummer van Sofie komen ze achter haar ware identiteit: Sofie de Winter. Ze is op dat moment al eenzaam begraven in de Schotse Hooglanden. Er zijn maar weinig mensen aanwezig. Dave vraagt of Alec later een beeldje op haar graf wil plaatsen. Via de gegevens van Sofie de Winter en haar bankrekening nummer komen ze achter de identiteit van Wim en de fraude die ze hebben gepleegd. Hij wordt aangehouden en voorgeleid. Het lichaam van Francien Vos wordt nooit meer gevonden.

Titelverklaring
“ De een zijn dood “ wordt in het spreekwoord gevolgd door “ is de ander zijn brood.” Dat geldt in deze roman voor enkele personages. De dood van Roderick Vos betekent dat oud-rechercheur Wim Terlinde en de door Roderick misbruikte Sofie de Winter een behoorlijk financiële tegemoetkoming tegemoet kunnen zien, omdat ze op frauduleuze wijze het geld achterover drukken. Bij de dood van een ander kun je dus financieel gewin krijgen. Maar veel plezier op lange termijn hebben ze er niet aan.

Geen motto en opdracht
Bernlef draagt zijn roman niet op en hij geeft die ook geen motto mee.

Structuur
Er zijn vier delen in de roman te onderscheiden.
Deel I Wim Terlinde.
Dit deel wordt onderverdeeld in 4 hoofdstukken die door middel van witregels weer worden onverdeeld in een aantal subhoofdstukken.
Deel II Sofie de Winter: onderverdeling in 2 hoofdstukken.
Deel III Francien Vos: 1 onderverdeeld hoofdstuk
Deel IV Dave Goff: 1 hoofdstuk.
De vier delen staan overwegend chronologisch ten opzichte van elkaar. In heel deel van Sofie onthult ze nog wel iets van de voorgeschiedenis. Maar deel III en IV beginnen waar het voorafgaande deel eindigt.

Perspectief
Er zijn vier ik-vertellers, naar wie de delen van de roman zijn genoemd.
- Wim Terlinde neemt de meeste vertelruimte in beslag: hij is een ex-politieman die nu erfenisjager is geworden. Hij vindt het heel vervelend wanneer de Belastingdienst met een nalatenschap gaat strijken, en probeert dat altijd te voorkomen.
- Sofie de Winter (23 jaar) is een jonge vrouw die door de overleden Roderick Vos misbruikt is. Ze is vroeger door haar vader misbruikt en dat levensverhaal had ze op schrift gesteld en laten uitgeven door Roderick Vos. Omdat hij die kennis over haar leven had, heeft hij macht over haar gekregen en haar later ook misbruikt.
- Francien Vos (geboren in 1963; dus 21 jaar) is het nichtje van Roderick dat haar vader nooit heeft gekend. In haar jeugd is ze misbruikt door oom Roderick en dat heeft diepe sporen nagelaten.
- Dave Goff (47 jaar) is een Schotse politierechercheur. Hij leidt het onderzoek van de moord op Sofie na de verdwijning van Francien.

De tijdlagen van het verhaal
Wim Terlinde noemt als ex-politieman de datum van de gebeurtenissen exact. Roderick Vos is op 16 maart 2004 dodelijk aangetroffen in zijn woning in Deventer. Vanaf dat moment begint de zoektocht naar Francien Vos. Het duurt enige weken voordat hij haar gevonden heeft in Schotland. Daarna wordt de erfenis geregeld met Sofie de Winter. Die krijgt een soort wroeging dat ze fraude geeft gepleegd en gaat op zoek naar Francien Vos in Schotland. Daar verblijft ze enkele weken, totdat ze wordt vermoord door Francien.
Het gehele verhaal speelt zich af binnen enkele maanden in het voorjaar van 2004.

Het decor van de handeling
Roderick Vos leefde in Deventer en in Overijssel hebben aanvankelijk ook Francien Vos en Sofie de Winter gewoond. Francien is Via Arnhem (kunstacademie) vertrokken met een Zweed naar het Hoge Noorden en vandaar uit weer naar Schotland gegaan. (Broadford)
Zowel Wim als Sofie gaan haar daar opzoeken. De apotheose van het verhaal vindt plaats in het kleine, Schotse dorpje Broadford.

Uitgewerkte thematiek
Bernlef schrijft de nieuwste roman als een soort detective. Hij gebruikt daarvoor dan ook o.a. twee politieagenten als ik-vertellers. De eerste heeft in zijn vorige loopbaan blijkbaar de pest gekregen aan de overheid en misschien is hij ook verbitterd geraakt door de dood van zijn vrouw die aan darmkanker is gestorven. Hij wil wel financieel gewin uit de zaak halen. Immers, “ de een zijn dood,…..”
Dat gaat dus zeker op voor Wim Terlinde en Sofie de Winter. De laatste meent bovendien recht op een stukje van de erfenis te kunnen claimen,doordat ze door Roderick Vos misbruikt is. Maar de ware erfgenaam is door het seksueel misbruik zo beschadigd dat ze nergens meer rust kan vinden en achtervolgd wordt door de schaduwen van het verleden. Ze raakt in een psychose, wat Wim en Sofie de kans geeft om er met geld vandoor te gaan.
Maar Sofie is verder ontwikkeld als personage dan Wim. Ze heeft een soort wroeging en gaat ook op zoek naar Francien, maar dan met een andere reden dan Wim dat enkele weken daarvoor heeft gedaan.. Ook zij treft het psychotische meisje in het Schotse dorpje aan en biedt haar zelfs een kans om te ontsnappen aan het verleden door haar alter ego Katrien aan haar te schenken. Katrien had Sofie ook immers “ de winter van haar weerzin” doorgeholpen. Katrien zal Francien de mogelijkheid geven aan de gevolgen van het misbruikdoor oom Roderick te ontsnappen. Maar het noodlot slaat toe. Door de drank (in combinatie met de medicijnen) verliest Francien het zicht op de werkelijkheid en wanneer ze in de koffer van Sofie een paspoort met de naam van zichzelf en de foto van Sofie vindt, denkt ze dat ze van plan zijn haar te vervangen in deze wereld. In een vlaag van verstandsverbijstering doodt ze Sofie en springt zelf in het koude water bij de haven, al wordt haar lichaam nooit gevonden. Een Schotse rechercheur moet nu de oplossing zoeken en het duurt niet lang of de bedrieger in Nederland wordt ook opgepakt. Alles is tevergeefs geweest.

Belangrijke motieven in deze roman:
- De queeste naar Francien (zowel door Wim als door Sofie)
- Het geheim van de jeugd
- Incest (het seksueel misbruik door Roderick Vos)
- Fraude
- De psychische afwijking van Francien
- De zin van het bestaan
- Moord
- Zelfdoding
- desillusie

Beoordeling scholieren.com
Bernlef (pseudoniem van H.J. Marsman) heeft een indrukwekkend oeuvre op zijn naam staan.
Zijn bekendste boeken sieren heel wat literatuurlijsten van middelbare scholieren sinds decennia op. Daartoe behoren in ieder geval “ Hersenschimmen”, “ Sneeuw” , “ Onder IJsbergen” “ Eclips” , “ Een onzichtbare jongen.” In 2008 schreef hij het Boekenweekgeschenk “ De pianoman”.
Een topper zal de nieuwe roman van Bernlef niet worden, zeker als je het zo vergelijken met het “ Hersenschimmen” ed. Maar de roman de veelschrijver is wel goed te lezen. Het verhaal leest werkelijk als een soort detective en de plot met de perspectiefwisselingen is best spannend. Maar Bernlef suggereert vaak meer dan dat hij vertelt en dat is in deze roman wezenlijk anders. Met zijn vier vertellers bouwt hij een plot om het verschijnsel incest, wraak en een psychische afwijking. Voor jonge lezers is de gewelddadige plot misschien wel aantrekkelijk, voor de echte Bernleffan had dat waarschijnlijk niet gehoeven. Die geniet vaak van de beschrijvingen van de karakters aan de hand van de landschappen waarin ze vertoeven.
Dat is nu veel minder dan anders het geval. (vgl. de moord in “ Onder IJsbergen.” )
Maar aan de andere kant is het geen boek waarmee je je als jonge lezer zult vervelen. Dat komt vanwege de spanning. Bovendien is het door de fijne bladspiegel een prettig leesbaar boek, dat niet al te veel tijd vergt om te lezen. En dat is ook weer fijn.
De literaire waarde: 2 punten.

Recensies
Dit boekverslag is vrij snel na het verschijnen van de eerste druk op de site gekomen. Op dat moment was alleen nog de recensie van het NRC gepubliceerd. Later zal dit onderdeel deel verder worden uitgewerkt.
Ewald Kieft in het NRC van vrijdag 7 januari 2011: De nieuwe Bernlef is een detective met melancholische ondertoon, een verhaal vol speurtochten in winterse sferen, die voeren naar desolate Zweedse en Schotse landschappen. De een zijn dood leest als thriller en reisboek in één. Zoals altijd schrijft Bernlef in prettig sobere, nauwkeurig geformuleerde zinnen, waar een subtiele verbeeldingskracht achter schuilgaat die nooit opdringerig wordt. Daarbij zit de plot van deze roman vol dramatische gegevens: incest, wraak, een listige gedaanteverwisseling, oplichting, schizofrenie en moord, intriges die aan het eind van het verhaal allemaal tot een keurige ontknoping komen.[…]
Als Bernlef de combinatie van sfeertekening en handeling de hele roman consequent zou hebben volgehouden, zou De een zijn dood aan diepgang hebben gewonnen. Want bij Bernlef is het landschap nooit zomaar omgeving, het maakt een wezenlijk onderdeel uit van de psychologie van zijn karakters.[….]
De daaropvolgende heftige plotwendingen in het verhaal doen de roman helaas meer kwaad dan goed. Na afloop heb je als lezer het gevoel dat Bernlef zich er deze keer wat makkelijk van af heeft gemaakt, alsof hij het belangrijker vond om zijn plot van a naar b te brengen dan zijn karakters sterk neer te zetten. Terwijl juist in de reis die zijn personages afleggen veel meer mogelijkheden hadden gelegen om reliëf aan De een zijn dood te geven.
Het lijkt er haast op dat Bernlef (een pseudoniem van H.J. Marsman), die ogenschijnlijk zo onverstoorbaar door bouwt aan zijn enorme literaire oeuvre, waar hij in 1994 al de P.C. Hooftprijs voor ontving, hier niet op eigen kracht durft te vertrouwen. Zijn romans hebben geen spannende ontknopingen nodig om boeiend te zijn.

In De Volkskrant  van zaterdag 15 januari 2011 bespreekt Daniëlle Serdijn de roman. Ze is eigenlijk niet zo positief, min of meer gevoed door de gedachte dat Bernlef zoveel boeken per jaar publiceert. "Beide vrouwen zijn labiel, door incest of van nature. Hoe het ook zij, geen moment wordt hun leed geloofwaardig, laat staan dat het je iets doet. 'Je kunt je niet geven', zegt de een tegen de ander, wat als een muf understatement klinkt. Meer overtuigingskracht bezitten Bernlefs beschrijvingen van het landschap en de reis die Terlinde maakt om de erfgename op te sporen.

Die voert naar Zweden en Schotland, en pas dan wordt er in deze gammele thriller iets van Bernlefs authenticiteit zichtbaar: in afspiegelingen van het zwaar besneeuwde Sundsvall, in een intieme ontmoeting met de eigenaresse van een pension, en later in het verder reizen van Londen Gatwick naar het Schotse Inverness, met de trein naar Kyle, en vandaar weer naar Broadford.

Je ziet Bernlef haast staan, spoorwegboekje in de hand, snel een aantekening makend, sigaretje op de lippen. Helaas moeten we dan het verhaal weer in, dat manke misdaadverhaal, met krankzinnige, onuitgediepte personages. Bernlef neemt niet één psychologische hobbel. Luiheid? Ze zijn gek en ze blijven gek, waardoor hun geschiedenis je onberoerd laat.  Bernlef schrijft wel, maar bekommert zich nauwelijks nog om zijn lezers. 'Toen een meisje (...) in het Zweeds vroeg wat ik wilde bestellen, haalde ik mijn schouders op en zei in het Engels dat ik haar niet verstond.' Zie, ook zijn personage heeft last van luiheid. Hij verstaat haar heus wel. "